Εμβόλιο COVID-19: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Elefte (συζήτηση | συνεισφορές)
107 επεξεργασίες
μ →‎Παρενέργειες: Νέα τοποθέτηση ΠΟΥ για τον εμβολιασμό εγγύων γυναικών που αίρει προηγούμενη επιφύλαξη
Γραμμή 97: Γραμμή 97:
Επίσης, κατά τη διάρκεια της κλινικής μελέτης του εμβολίου αναφέρθηκαν 64 περιπτώσεις λεμφαδενοπάθειας σε σύνολο 21.7 χιλ. εθελοντών. Οι νεότεροι εθελοντές (16-55 ετών) εμφάνιζαν συχνότερα υψηλό πυρετό από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εθελοντές. Οι πιο έντονες αντιδράσεις στο εμβόλιο παρατηρήθηκαν κυρίως μετά από τη δεύτερη δόση του εμβολίου.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.iatropedia.gr/ygeia/koronoios-aftes-einai-oi-7-sychnoteres-parenergeies-apo-to-emvolio-tis-pfizer/138098/|title=Κορωνοϊός: Αυτές είναι οι 7 συχνότερες παρενέργειες από το εμβόλιο της Pfizer|ημερομηνία=2020-12-09|website=Iatropedia|language=el|accessdate=2020-12-22}}</ref>
Επίσης, κατά τη διάρκεια της κλινικής μελέτης του εμβολίου αναφέρθηκαν 64 περιπτώσεις λεμφαδενοπάθειας σε σύνολο 21.7 χιλ. εθελοντών. Οι νεότεροι εθελοντές (16-55 ετών) εμφάνιζαν συχνότερα υψηλό πυρετό από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εθελοντές. Οι πιο έντονες αντιδράσεις στο εμβόλιο παρατηρήθηκαν κυρίως μετά από τη δεύτερη δόση του εμβολίου.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.iatropedia.gr/ygeia/koronoios-aftes-einai-oi-7-sychnoteres-parenergeies-apo-to-emvolio-tis-pfizer/138098/|title=Κορωνοϊός: Αυτές είναι οι 7 συχνότερες παρενέργειες από το εμβόλιο της Pfizer|ημερομηνία=2020-12-09|website=Iatropedia|language=el|accessdate=2020-12-22}}</ref>


Σχετικά με τις εγκυμονούσες, σύμφωνα με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μαρία Θεοδωρίδου, η επίσημη σύσταση είναι να μην γίνεται εμβολιασμός σε εγκύους λόγω περιορισμένων επιστημονικών δεδομένων, παρότι το εμβόλιο COVID-19 φέρεται να μην έχει επιβάρυνση ούτε στην έγκυο, αλλά ούτε και στο κύημα.<ref name=":10">{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/pregnancy.html|title=COVID-19 and Your Health|last=CDC|ημερομηνία=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|accessdate=2021-01-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ipaidia.gr/eidiseis/emvoliasmoi-theodoridou-ti-isxiei-me-tis-egkious|title=Εμβολιασμοί- Θεοδωρίδου: Τι ισχύει με τις εγκύους {{!}} ipaidia.gr|last=|first=|ημερομηνία=2021-01-11|website=www.iPaidia.gr|publisher=|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2021-01-25}}</ref> Στην περίπτωση που η γυναίκα εγκυμονεί τη στιγμή του εμβολιασμού χωρίς να το γνωρίζει, ο εμβολιασμός δεν επηρεάζει την πορεία της εγκυμοσύνης, γιατί το mRNA δεν εισχωρεί στον πλακούντα και δεν επιδρά στο έμβρυο.<ref>{{Cite web|url=https://www.uchicagomedicine.org/forefront/coronavirus-disease-covid-19/mrna-covid-19-vaccine-pregnancy-breastfeeding|title=The mRNA COVID-19 vaccine and pregnancy: What to know if you're pregnant, trying to conceive, or breastfeeding|website=www.uchicagomedicine.org|language=en|accessdate=2021-01-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ethnos.gr/ellada/141509_embolio-koronoios-ti-ishyei-gia-egkymosyni-kai-embryo|title=Εμβόλιο - Κορονοϊός: Τι ισχύει για εγκυμοσύνη και έμβρυο|website=Έθνος|language=el|accessdate=2021-01-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/ninashapiro/2021/12/27/the-covid-19-vaccine-does-not-cause-infertility-heres-why-people-think-it-does/|title=The Covid-19 Vaccine Does Not Cause Infertility. Here’s Why People Think It Does.|last=Shapiro|first=Nina|website=Forbes|language=en|accessdate=2021-01-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.gr/focus/story/248500/emvolio-koronoioy-prokalei-ontos-ypogonimotita-pos-xekinise-i-nea-theoria|title=Εμβόλιο κορωνοϊού: Προκαλεί όντως υπογονιμότητα; Πώς ξεκίνησε η νέα θεωρία|last=Newsroom|ημερομηνία=2020-12-28|website=CNN.gr|language=el|accessdate=2021-01-15}}</ref> Η έγκυος γυναίκα θα πρέπει σε συνεννόηση με τον γιατρό της να σταθμίσει κατά περίπτωση τους κινδύνους έκθεσης στον κορωνοϊό με τις παρενέργειες που ενδέχεται να προκαλέσει το εμβόλιο για να προχωρήσει στον εμβολιασμό κατά της COVID-19.<ref name=":10" />
Σχετικά με τις εγκυμονούσες, σύμφωνα με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μαρία Θεοδωρίδου, η επίσημη σύσταση είναι να μην γίνεται εμβολιασμός σε εγκύους λόγω περιορισμένων επιστημονικών δεδομένων, παρότι το εμβόλιο COVID-19 φέρεται να μην έχει επιβάρυνση ούτε στην έγκυο, αλλά ούτε και στο κύημα.<ref name=":10">{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/pregnancy.html|title=COVID-19 and Your Health|last=CDC|ημερομηνία=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|accessdate=2021-01-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ipaidia.gr/eidiseis/emvoliasmoi-theodoridou-ti-isxiei-me-tis-egkious|title=Εμβολιασμοί- Θεοδωρίδου: Τι ισχύει με τις εγκύους {{!}} ipaidia.gr|last=|first=|ημερομηνία=2021-01-11|website=www.iPaidia.gr|publisher=|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2021-01-25}}</ref> Στην περίπτωση που η γυναίκα εγκυμονεί τη στιγμή του εμβολιασμού χωρίς να το γνωρίζει, ο εμβολιασμός δεν επηρεάζει την πορεία της εγκυμοσύνης, γιατί το mRNA δεν εισχωρεί στον πλακούντα και δεν επιδρά στο έμβρυο.<ref>{{Cite web|url=https://www.uchicagomedicine.org/forefront/coronavirus-disease-covid-19/mrna-covid-19-vaccine-pregnancy-breastfeeding|title=The mRNA COVID-19 vaccine and pregnancy: What to know if you're pregnant, trying to conceive, or breastfeeding|website=www.uchicagomedicine.org|language=en|accessdate=2021-01-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ethnos.gr/ellada/141509_embolio-koronoios-ti-ishyei-gia-egkymosyni-kai-embryo|title=Εμβόλιο - Κορονοϊός: Τι ισχύει για εγκυμοσύνη και έμβρυο|website=Έθνος|language=el|accessdate=2021-01-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/ninashapiro/2021/12/27/the-covid-19-vaccine-does-not-cause-infertility-heres-why-people-think-it-does/|title=The Covid-19 Vaccine Does Not Cause Infertility. Here’s Why People Think It Does.|last=Shapiro|first=Nina|website=Forbes|language=en|accessdate=2021-01-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.gr/focus/story/248500/emvolio-koronoioy-prokalei-ontos-ypogonimotita-pos-xekinise-i-nea-theoria|title=Εμβόλιο κορωνοϊού: Προκαλεί όντως υπογονιμότητα; Πώς ξεκίνησε η νέα θεωρία|last=Newsroom|ημερομηνία=2020-12-28|website=CNN.gr|language=el|accessdate=2021-01-15}}</ref> Η έγκυος γυναίκα θα πρέπει σε συνεννόηση με τον γιατρό της να σταθμίσει κατά περίπτωση τους κινδύνους έκθεσης στον κορωνοϊό με τις παρενέργειες που ενδέχεται να προκαλέσει το εμβόλιο για να προχωρήσει στον εμβολιασμό κατά της COVID-19.<ref name=":10" />

Με '''νεώτερη του σύσταση''' στις 30 Ιανουαρίου 2021, ο '''Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας''' αναθεώρησε τις προηγούμενες επιφυλάξεις του για τις εγκυμονούσες θεωρώντας οτι δεν υφίστανται συγκεκριμένοι κίνδυνοι μεγαλύτεροι από τα οφέλη του εμβολιασμού των εγκύων γυναικών.<ref>{{Cite web|url=https://www.ipaidia.gr/igeia/pou-na-kanoun-to-emvolio-kata-tis-covid-19-oi-egkies|title=ΠΟΥ: Να κάνουν το εμβόλιο κατά της Covid-19 οι έγκυες {{!}} ipaidia.gr|last=|first=|ημερομηνία=2021-01-30|website=www.iPaidia.gr|publisher=|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2021-01-30}}</ref>


Σχετικά με τις θηλάζουσες, δεν υπάρχουν δεδομένα για παρενέργειες για τις ίδιες καθώς και για τα θηλάζοντα τέκνα, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμοξιωλογίας ΕΚΠΑ Μαρία Τσολιά, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ανεπιθύμητες επιδράσεις.<ref>{{Cite web|url=https://www.ipharmahealth.gr/ygeia/koronoios-maria-tsolia-osa-eipe-gia-tin-asfaleia-tou-emvoliou/|title=Κορονοϊός - Μαρία Τσολιά: Όσα είπε για την ασφάλεια του εμβολίου {{!}} ipharmahealth.gr|last=Newsroom|first=|ημερομηνία=2021-01-14|website=www.iPharmaHealth.gr|publisher=|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2021-01-25}}</ref>
Σχετικά με τις θηλάζουσες, δεν υπάρχουν δεδομένα για παρενέργειες για τις ίδιες καθώς και για τα θηλάζοντα τέκνα, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμοξιωλογίας ΕΚΠΑ Μαρία Τσολιά, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ανεπιθύμητες επιδράσεις.<ref>{{Cite web|url=https://www.ipharmahealth.gr/ygeia/koronoios-maria-tsolia-osa-eipe-gia-tin-asfaleia-tou-emvoliou/|title=Κορονοϊός - Μαρία Τσολιά: Όσα είπε για την ασφάλεια του εμβολίου {{!}} ipharmahealth.gr|last=Newsroom|first=|ημερομηνία=2021-01-14|website=www.iPharmaHealth.gr|publisher=|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2021-01-25}}</ref>

Έκδοση από την 11:28, 30 Ιανουαρίου 2021

Εμβόλιο κατά της COVID-19 (το φιαλίδιο περιέχει 5 δόσεις των 0.3 mL)

Το εμβόλιο COVID19 έχει σκοπό να προσδώσει ανοσία κατά της ασθένειας COVID-19. Το πρώτο εμβόλιο που εγκρίθηκε από τις ρυθμιστικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά της ασθένειας αυτής είναι το Comirnaty των Pfizer & BioNTech.[1][2][3] Ο πρώτος εμβολιασμός με το εμβόλιο αυτό ξεκίνησε στις ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά και Ισραήλ στις 14 Δεκεμβρίου 2020.[4][5] Στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) συνέστησε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χορηγήσει την υπό όρους άδεια κυκλοφορίας του εμβολίου,[6][7] ακολούθησε η επείγουσα έγκρισή του από την ΕΕ (conditional marketing authorisation),[8][9] και ξεκίνησε η διαδικασία εμβολιασμού των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[10]

Το δεύτερο εγκεκριμένο εμβόλιο στην ΕΕ κατά της ασθένειας αυτής είναι το Moderna COVID-19,[11][12][13] και το τρίτο είναι το AZD1222 της AstraZeneca.[14][15]

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο εμβολιασμός των ευρωπαίων πολιτών θα γίνει μέσα στο πλαίσιο της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει συνάψει συμφωνίες με μεμονωμένους παραγωγούς εμβολίων εκ μέρους των ευρωπαϊκών χωρών και η διανομή θα γίνει κατά κεφαλήν για να υπάρχει ισότιμη πρόσβαση. Προς το παρόν έχουν συναφθεί έξι συμβάσεις με τις εξής φαρμακευτικές εταιρείες: AstraZeneca, Sanofi/GSK, Johnson & Johnson, Pfizer/BioNTech, CureVac και Moderna. Στις 17 Δεκεμβρίου ολοκληρώθηκαν οι διερευνητικές συνομιλίες με την εταιρεία Novavax με σκοπό την αγορά πιθανού εμβολίου κατά της COVID-19, ενώ στις 12 Ιανουαρίου ολοκληρώθηκαν οι διερευνητικές συνομιλίες με την εταιρεία Valneva για τον ίδιο σκοπό.[16]

Οι εταιρείες οι οποίες δεν υπάγονται στο πλαίσιο αυτό μπορούν να υποβάλλουν αίτηση προς εξέταση ενός εμβολίου στον ΕΜΑ.[17] Έτσι πρόσφατα, η ομάδα που ανάπτυξε το εμβόλιο Sputnik V[18] ξεκίνησε συζητήσεις με τους ειδικούς του ΕΜΑ για τον τρόπο ανάπτυξης του εμβολίου με σκοπό την αξιολόγησή του για πιθανή έγκρισή του από την ΕΕ. Το Ρωσικό Ταμείο Άμεσων Επενδύσεων (RDIF), το οποίο χρηματοδότησε την ανάπτυξη του εμβολίου, υπέβαλε αίτηση εξέτασής του από τον ΕΜΑ και η αίτηση αναμένεται να εξεταστεί τον Φεβρουάριο.[19] Η κλινική μελέτη φάσης ΙΙΙ του εμβολίου αναμένεται να δημοσιευθεί αρχές Φεβρουαρίου στο περιοδικό The Lancet.[20]

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, συνολικά 232 υποψήφια εμβόλια βρίσκονταν σε εξέλιξη.[21] Σε κάποια από αυτά έχουν ολοκληρωθεί οι κλινικές δοκιμές (φάση ΙΙΙ).[1][22][23][3] Μέχρι σήμερα έχουν εγκριθεί συνολικά 10 διαφορετικά εμβόλια, είτε για επείγουσα, είτε για περιορισμένη χρήση από διάφορες χώρες του κόσμου.[3] Από τις 14 Δεκεμβρίου 2020, όταν είχε ξεκινήσει ο εμβολιασμός του παγκόσμιου πληθυσμού, μέχρι και τις 14 Ιανουαρίου 2021 έχουν καταγραφεί 35.75 εκατομμύρια εμβολιασμοί κατά του κορωνοϊού.[5]

Προηγούμενες προσπάθειες ανάπτυξης εμβολίου κατά του κορωνοϊού

Μέχρι σήμερα, έχουν αναπτυχθεί εμβόλια για χρήση σε ζώα για αρκετές ασθένειες που προκαλούνται από κορωνοϊούς, συμπεριλαμβανομένων του ιού της λοιμώδους βρογχίτιδας στα πουλιά (IBV), του κορωνοϊού των κυνοειδών (CCoV) και του κορωνοϊού των αιλουροειδών (FCoV).[24]

Προηγούμενες προσπάθειες ανάπτυξης εμβολίων για ιούς της οικογένειας Coronaviridae που επηρεάζουν ανθρώπους είχαν σαν επίκεντρο το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) από κορωνοϊό και το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS). Εμβόλια κατά του SARS[25] και του MERS[26] έχουν δοκιμαστεί σε μη ανθρώπινα πρότυπα μοντέλα οργανισμών. Μέχρι σήμερα, δεν έχει παραχθεί εμβόλιο προστασίας για το SARS το οποίο να είναι ασφαλές όσο και αποτελεσματικό σε ανθρώπους.[27] Σύμφωνα με ερευνητικές εργασίες που δημοσιεύτηκαν το 2005 και το 2006, η ταυτοποίηση και η ανάπτυξη νέων εμβολίων και φαρμάκων για τη θεραπεία του SARS αποτελεί προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς δημόσιας υγείας παγκοσμίως.[28][29][30]

Αναλόγως, δεν υπάρχει αποδεδειγμένα αποτελεσματικό εμβόλιο εναντίον του MERS.[31] Όταν το MERS άρχισε να επικρατεί, πιστευόταν πως η ήδη υπάρχουσα έρευνα για το SARS θα μπορούσε να παρέχει ένα χρήσιμο πρότυπο για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπείας κατά της λοίμωξης από MERS-CoV.[32][33] Μέχρι τον Μάρτιο του 2020 υπήρχε ένα (βασισμένο σε DNA) εμβόλιο MERS, το οποίο είχε περάσει από την πρώτη φάση των κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους,[34] τρία άλλα σε εξέλιξη τα οποία αποτελούν ιογενή εμβόλια, δύο αδενοϊδικά (ChAdOx1-MERS και BVRS-GamVac) και ένα MVA (MVA-MERS-S).[35]

Προσπάθειες 2020

Ο SARS-CoV-2 ταυτοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2019, ως η αιτία της ασθένειας που αργότερα ονομάστηκε COVID-19,[36] και του οποίου το τεράστιο ξέσπασμα και εξάπλωση σε όλο τον κόσμο κατά το 2020 οδήγησε σε σημαντικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη του εμβολίου.[36][37] Αρκετοί οργανισμοί χρησιμοποίησαν δημοσιευμένα γονιδιώματα και κάποιοι άλλοι μέρος του ιού για να αναπτύξουν το εμβόλιο κατά του SARS-CoV-2.[38][3] Το εμβόλιο που παρασκευάστηκε έχει διπλή δράση καθώς παράγει αντισώματα και διεγείρει ειδικά λεμφοκύτταρα (CD4+ και CD8+) ή κύτταρα "φονιάδες" των οποίων ο ρόλος είναι να σκοτώνουν τα μολυσμένα κύτταρα στον οργανισμό μας.[39][40][41] Μέχρι τον Μάρτιο του 2020, περίπου 35 εταιρείες και ακαδημαϊκά ινστιτούτα εμπλέκονταν στις προσπάθειες ανάπτυξης του εμβολίου,[42] με τρία από αυτά να υποστηρίζονται από τον Συνασπισμό για Καινοτομίες Επιδημικής Ετοιμότητας (CEPI), όπως το πρότζεκτ των βιοτεχνολογικών εταιρειών Moderna,[43] το Inovio Pharmaceuticals, και το Πανεπιστημίο του Κουίνσλαντ.[44]

Η παρασκευή του εμβολίου σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα οφείλεται σε τρεις λόγους. Στο γεγονός ότι η βιοτεχνολογία παρασκευής των εμβολίων έχει βελτιωθεί σημαντικά, στο γεγονός ότι το γενετικό υλικό του ιού ήταν γνωστό από τον SARS1 (2003) και τον MERS (2012), και επειδή η χρηματοδότηση ήταν τεράστια από τις κυβερνήσεις, τους οργανισμούς και τα πανεπιστήμια. Υπολογίζεται ότι συνολικά συμμετείχαν περισσότερες από 120 πλατφόρμες, ενώ συνήθως για την παρασκευή ενός εμβολίου συμμετέχουν 2-6 φαρμακευτικές εταιρείες με αποκλειστικά και μόνο τη δική τους χρηματοδότηση.[40][41]

Βιοτεχνολογία παρασκευής του εμβολίου

Βασικοί μηχανισμοί πρόκλησης της ανοσοαπόκρισης κατά του SARS-CoV-2 μέσω εμβολιασμού

Εννιά διαφορετικές τεχνολογικές πλατφόρμες χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα και ανάπτυξη για την παρασκευή αποτελεσματικού εμβολίου κατά του κορωνοϊού.[45][46][47] Κάποιες από τις βασικές τεχνολογίες περιγράφονται παρακάτω[3]:

  • Γενετικά εμβόλια: τα εμβόλια αυτά βασίζονται στο αγγελιοφόρο RNA (mRNA), το οποίο μεταφέρει τη γενετική πληροφορία στα κύτταρα του εμβολιασμένου ατόμου για την παραγωγή της πρωτεϊνης-ακίδας του κορωνοϊού από τα κύτταρα αυτά, κάτι το οποίο οδηγεί στην άμεση ανοσοαπόκριση του οργανισμού.[48][49][50] Η μεταφορά του mRNA γίνεται με τη βοήθεια των νανοσωματιδίων λιπιδίων (LNPs),[46] και αφού διαβαστεί, καταστρέφεται από τα κύτταρα, όπως γίνεται με τα φυσιολογικά mRNA.[51] Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac κ.α.
  • Εμβόλια φορέων ιών: τα εμβόλια αυτά περιέχουν ιούς που έχουν σχεδιαστεί να εκφράσουν την πρωτεϊνη-ακίδα του κορωνοϊού στα κύτταρα του εμβολιασμένου ατόμου. Μόλις εισέλθουν στα κύτταρα, αρχίζουν να εκφράζουν την πρωτεΐνη αυτή, η οποία θεωρείται απειλή για το ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλεί την παραγωγή των Β και Τ λεμφοκυττάρων. Συνήθως ως φορείς χρησιμοποιούνται αδενοϊοί, οι οποίοι δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν χάρη σε μια γενετική τροποποίηση αφαίρεσης τμημάτων του γενωμικού τους υλικού.[52][53][41] Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Oxford/AstraZeneca, Johnson & Johnson, Gamaleya,[18] CanSino κ.α.
  • Ανασυνδυασμένα πρωτεϊνικά εμβόλια: τα εμβόλια αυτά περιέχουν τις πρωτεϊνες του κορωνοϊού, αλλά όχι το γενετικό του υλικό. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες πρωτεϊνικών εμβολίων, σε κάποια χρησιμοποιούνται ολόκληρες πρωτεϊνες, ενώ σε κάποια άλλα τμήματα των πρωτεϊνών. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Vector Institute, Novavax, Sanofi/GSK κ.α.
  • Αδρανοποιημένα εμβόλια: τα εμβόλια αυτά προκύπτουν από την αναπαραγωγή του ιού σε κυτταροκαλλιέργειες μετά την αδρανοποιήσή του με χημικό τρόπο. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή εμβολίου κατά του κορωνοϊού από τη Valneva, τη Sinovac, αλλά και τη Sinopharm σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου και εγκρίθηκε για τη χρήση του στην Κίνα, ΗΑΕ, Μπαχρέϊν και Αίγυπτο.

Κλινικές δοκιμές σε εξέλιξη

Το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων (NIAID) συνεργάστηκε με τη Moderna για να δημιουργήσει ένα RNA εμβόλιο το οποίο θα είναι συμβατό με μία προεξοχή της επιφάνειας του κορωνοϊού.[54] Τον Φεβρουάριο του 2020, το NIAID καταχώρησε την πρώτη φάση της δοκιμής του εμβολίου, ονομάζοντάς την mRNA-1273, η οποία ήταν ανοικτή για δοκιμές σε ασθενείς στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας Kaiser Permanente στο Σιατλ.[55] Η ανθρώπινη μελέτη ξεκίνησε στις 16 Μαρτίου 2020.[55][43] Μία γυναίκα από το Σιατλ, η Τζένιφερ Χάλερ, ήταν η πρώτη εθελόντρια που της χορηγήθηκε μέσω ένεσης mRNA-1273.[56] Η δοκιμή ολοκληρώθηκε στις 19 Μαρτίου 2020.[57]

Αναφορές προκλινικής έρευνας

  • Στην Αυστραλία, το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ ανακοίνωσε πως διερευνά τη δυνατότητα ενός εμβολίου μοριακού σφιγκτήρα, το οποίο θα τροποποιεί γενετικά ιικές πρωτεΐνες προκειμένου να διεγείρει ανοσολογική απάντηση.[44]
  • Στον Καναδά, το Διεθνές Κέντρο Εμβολιασμών, το Πανεπιστήμιο του Σασκάτσουαν, έλαβε ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για να δουλέψει πάνω σε ένα εμβόλιο, με στόχο να ξεκινήσει δοκιμές σε ζώα τον Μάρτιο του 2020 και σε ανθρώπους το 2021.[58][59]
  • Προσπάθειες έχουν ανακοινωθεί πως επιχειρούνται από το Κινεζικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων[60][61] και το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ.[62]
  • Στα τέλη Ιανουαρίου του 2020, η εταιρία Janssen Pharmaceutical ανακοίνωσε πως ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στην ανάπτυξη ενός εμβολίου.[63] Η Janssen αναπτύσσει παράλληλα ένα από του στόματος εμβόλιο μαζί με την βιοτεχνολογική της συνέταιρο, την εταιρία Vaxart.[64] Στις 18 Μαρτίου 2020, η Emergent BioSolutions ανακοίνωσε πως ήρθε σε συμφωνία με την Vaxart για την ανάπτυξη του εμβολίου.[65]
  • Η βιοτεχνολογική εταιρία Inovio Pharmaceuticals σε συνεργασία με μία Κινεζική εταιρία, δημοσίευσε πως αναπτύσσει ένα εμβόλιο βασισμένο στο DNA, ανακοινώνοντας πως προγραμματίζονται κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους το καλοκαίρι (του Βόρειου Ημισφαιρίου) του 2020.[66]
  • Επιστήμονες στο Ινστιτούτο Έρευνας Εμβολίων Έντουαρντ Τζένερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ανακοίνωσαν πως ανέπτυξαν ένα υποψήφιο εμβόλιο βασισμένο σε έναν φορέα αδενοϊού χιμπατζή και υπέγραψαν σύμβαση παρασκευής με την Advent.[67][68] Ανακοίνωσαν πως προγραμματίζουν να ξεκινήσουν δοκιμές σε ζώα στο Πόρτον Ντάουν τον Μάρτιο του 2020 και ασφαλείς δοκιμές σε ανθρώπους τον επόμενο μήνα.[69]
  • Το Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις ανακοίνωσε στις 5 Μαρτίου τις προσπάθειές του για την ανάπτυξη ενός εμβολίου.[70]
  • Στις 5 Μαρτίου 2020, το τμήμα Ιατρικής Έρευνας και Διαχείρισης Υλικών του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών στο Φορτ Ντίτρικ και το Στρατιωτικό Ινστιτούτο Έρευνας Γουόλτερ Ριντ στο Σίλβερ Σπρινγκ, και τα δύο στην πολιτεία Μέριλαντ, ανακοίνωσαν πως δούλευαν πάνω σε ένα εμβόλιο.[71]
  • Η βιοφαρμακευτική εταιρία Emergent BioSolutions ανακοίνωσε τη συνεργασία της με τη Novavax Inc. για την ανάπτυξη και κατασκευή ενός εμβολίου. Οι δύο εταιρίες ανακοίνωσαν ακόμη πως προγραμματίζουν προκλινικές δοκιμές και μια πρώτη φάση κλινικών δοκιμών μέχρι τον Ιούλιο του 2020.[72]
  • Στις 12 Μαρτίου 2020, ο Υπουργός Υγείας της Ινδίας ανακοίνωσε πως δουλεύουν με 11 απομονωμένα στελέχη κι ακόμα και με γοργούς ρυθμούς, θα χρειαστούν περίπου ενάμιση με δύο χρόνια τουλάχιστον για την ανάπτυξη ενός εμβολίου.[73]
  • Στις 16 Μαρτίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφερε μία επένδυση ύψους €80 εκατομμυρίων στην CureVac, μία Γερμανική βιοτεχνολογική εταιρία, για την ανάπτυξη ενός mRNA εμβολίου.[74] Νωρίτερα εκείνη την εβδομάδα, η εφημερίδα The Guardian δημοσίευσε πως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, προσέφερε στην CureVac «'μεγάλο ποσό χρημάτων' για αποκλειστική πρόσβαση στο εμβόλιο Covid-19», με τη Γερμανική κυβέρνηση να διεκδικεί αυτή την προσπάθεια.[75]
  • Στις 17 Μαρτίου 2020, η Αμερικανική φαρμακευτική εταιρία Pfizer ανακοίνωσε μία συνεργασία με τη γερμανική εταιρία BioNTech για την κοινή ανάπτυξη ενός εμβολίου με βάση το αγγελιαφόρο RNA για τον COVID-19.[76]
  • Στις 20 Μαρτίου 2020, Ρώσοι αξιωματούχοι υγείας ανέφεραν πως επιστήμονες θα αρχίσουν δοκιμές σε ζώα για έξι διαφορετικά υποψήφια εμβόλια.[77][78] Τα εμβόλια θα δοκιμαστούν σε κουνάβια και πρωτεύοντα.[79]

Εγκεκριμένα εμβόλια

Τα παρακάτω εμβόλια έχουν λάβει εγκρίσεις για την καταπολέμηση της ασθένειας SARS-CoV-2:

Comirnaty (BNT162b2) - Biontech/Pfizer - Γερμανία & ΗΠΑ (τεχνολογία mRNA) [80] [81] [82].

Moderna Covid-19 (mRNA-1273) - Moderna/Niaid - Η.Π.Α (τεχνολογία mRNA) [83] [84].

Covishield (AZD1222) - Astrazeneca/University of Oxford - Ηνωμένο Βασίλειο[85].

Covaxin - Bharat Biotech - Ινδία [86]

Υποψήφια εμβόλια

Τα παρακάτω εμβόλια είναι υποψήφια για την καταπολέμηση της ασθένειας SARS-CoV-2[87]:

Johnson & Johnson - Η.Π.Α. (μονοδοσικό) [88]

NVX-CoV2373 - Novavax - Η.Π.Α. [89].

Curevac Ag - Γερμανία (τεχνολογία mRNA) [90].

Ad26 SARS-CoV-2 - Johnson and Johnson/Barda - Η.Π.Α[91].

Ino-480 - Inovio Pharmaceuticals (CEPI) - Η.Π.Α[92].

Πειραματικό εμβόλιο - Sanofi-GlaxoSmithKline - Η.Π.Α[93] [94].

AD5-nCoV - Cansino biological INC./Beijing Insitute Of Biotechnology - Κίνα[95].

LV-SMENP - Shenzen Geno-Immune Medical Insitute - Κίνα[96] [97] .

UMC-UTRECHT -Murdoch Children's Research Insitute - Αυστραλία/Ολλανδία[98].

Άλλα εμβόλια κατά του κορωνοϊού υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).[21]

Εμβόλια που απέτυχαν

V590 - Iavi/Merck - Ιταλία[99].

V591 - Themis (θυγατρική της Merck) - Αυστρία[100] [101] [102].

Παρενέργειες

Μέλη της αρμόδιας Επιτροπής Εμβολιασμού σε ΗΠΑ και ΗΒ ανέφεραν τα πρώτα στοιχεία που προέκυψαν από τον εμβολιασμό 412 χιλ. ατόμων με το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech. Όπως ανέφεραν, οι αντιδράσεις ήταν οι αναμενόμενες και παρόμοιες με εκείνες που μπορεί να έχει κάποιος με τα εμβόλια που χορηγούνται σε άλλες νόσους. Έτσι, κατεγράφησαν οι εξής παρενέργειες[103]:

  • Οκτώ άτομα ανέφεραν σοβαρή αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία) (δυο στο ΗΒ επί συνόλου 140 χιλ. και έξι στις ΗΠΑ επί συνόλου 272 χιλ. εμβολιασθέντων)
  • 3.150 άτομα σε σύνολο 112.8 χιλ. ατόμων (ομάδα ΗΠΑ) είχαν αντιδράσεις που τους προκαλούσαν δυσκολίες στην καθημερινή τους δραστηριότητα, τους εμπόδισαν να εργαστούν και έτσι αναζήτησαν τη φροντίδα από έναν γιατρό. Οι δυσκολίες αυτές ήταν πονοκέφαλος, πόνοι στο σώμα, πυρετός και παροδικά αλλά αρκετά έντονα συμπτώματα ότι το σώμα τους αντιδρά στο εμβόλιο. Οι αντιδράσεις αυτές διήρκησαν 1-2 μέρες και μετά υποχώρησαν πλήρως.
  • σε κάποιους από τους 140 χιλ. εμβολιασθέντες στο ΗΒ αναφέρθηκαν ήπιες έως μέτριας βαρύτητας παρενέργειες, οι οποίες όμως ήταν παροδικές. Τέτοιες ήταν πόνος, κοκκίνισμα και οίδημα στο σημείο που έγινε το εμβόλιο, όπως επίσης κόπωση, πονοκέφαλος, πόνος στους μύες και στις αρθρώσεις, ρίγη και πυρετός.

Επίσης, κατά τη διάρκεια της κλινικής μελέτης του εμβολίου αναφέρθηκαν 64 περιπτώσεις λεμφαδενοπάθειας σε σύνολο 21.7 χιλ. εθελοντών. Οι νεότεροι εθελοντές (16-55 ετών) εμφάνιζαν συχνότερα υψηλό πυρετό από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εθελοντές. Οι πιο έντονες αντιδράσεις στο εμβόλιο παρατηρήθηκαν κυρίως μετά από τη δεύτερη δόση του εμβολίου.[1][104]

Σχετικά με τις εγκυμονούσες, σύμφωνα με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μαρία Θεοδωρίδου, η επίσημη σύσταση είναι να μην γίνεται εμβολιασμός σε εγκύους λόγω περιορισμένων επιστημονικών δεδομένων, παρότι το εμβόλιο COVID-19 φέρεται να μην έχει επιβάρυνση ούτε στην έγκυο, αλλά ούτε και στο κύημα.[105][106] Στην περίπτωση που η γυναίκα εγκυμονεί τη στιγμή του εμβολιασμού χωρίς να το γνωρίζει, ο εμβολιασμός δεν επηρεάζει την πορεία της εγκυμοσύνης, γιατί το mRNA δεν εισχωρεί στον πλακούντα και δεν επιδρά στο έμβρυο.[107][108][109][110] Η έγκυος γυναίκα θα πρέπει σε συνεννόηση με τον γιατρό της να σταθμίσει κατά περίπτωση τους κινδύνους έκθεσης στον κορωνοϊό με τις παρενέργειες που ενδέχεται να προκαλέσει το εμβόλιο για να προχωρήσει στον εμβολιασμό κατά της COVID-19.[105]

Με νεώτερη του σύσταση στις 30 Ιανουαρίου 2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναθεώρησε τις προηγούμενες επιφυλάξεις του για τις εγκυμονούσες θεωρώντας οτι δεν υφίστανται συγκεκριμένοι κίνδυνοι μεγαλύτεροι από τα οφέλη του εμβολιασμού των εγκύων γυναικών.[111]

Σχετικά με τις θηλάζουσες, δεν υπάρχουν δεδομένα για παρενέργειες για τις ίδιες καθώς και για τα θηλάζοντα τέκνα, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμοξιωλογίας ΕΚΠΑ Μαρία Τσολιά, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ανεπιθύμητες επιδράσεις.[112]

Δείτε επίσης

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Polack FP, Thomas SJ, Kitchin N, Absalon J, Gurtman A, Lockhart S, Perez JL, Pérez Marc G, Moreira ED, Zerbini C, Bailey R, Swanson KA, Roychoudhury S, Koury K, Li P, Kalina WV, Cooper D, Frenck RW Jr, Hammitt LL, Türeci Ö, Nell H, Schaefer A, Ünal S, Tresnan DB, Mather S, Dormitzer PR, Şahin U, Jansen KU, Gruber WC; C4591001 Clinical Trial Group. (2020). "Safety and Efficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine". New England Journal of Medicine. doi: 10.1056/NEJMoa2034577.
  2. ↑ Newsroom. «Σήμερα το εμβόλιο της Pfizer λαμβάνει ευρωπαϊκή έγκριση | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2020. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Zimmer, Carl; Corum, Jonathan; Wee, Sui-Lee (2020-06-10). «Coronavirus Vaccine Tracker» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.html. Ανακτήθηκε στις 2020-12-29. 
  4. ↑ «Αρχίζει σήμερα ο εμβολιασμός σε ΗΠΑ και Καναδά». www.naftemporiki.gr. 14 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2020. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Coronavirus (COVID-19) Vaccinations - Statistics and Research». Our World in Data. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2020. 
  6. ↑ «Comirnaty». ema.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2021. 
  7. ↑ «Εγκρίθηκε το εμβόλιο της Pfizer από τον ΕΜΑ». www.naftemporiki.gr. 21 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2020. 
  8. ↑ «EMA recommends first COVID-19 vaccine for authorisation in the EU». ema.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  9. ↑ «Ενέκρινε το εμβόλιο της Pfizer η Ευρωπαϊκή Επιτροπή». www.naftemporiki.gr. 21 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2020. 
  10. ↑ «Ασφαλή εμβόλια κατά της COVID-19 για τους Ευρωπαίους». Ευρωπαϊκή Επιτροπή - European Commission. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  11. ↑ CDC (11 Φεβρουαρίου 2020). «COVID-19 and Your Health». Centers for Disease Control and Prevention (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  12. ↑ «EMA recommends COVID-19 Vaccine Moderna for authorisation in the EU». ema.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  13. ↑ Newsroom. «Εμβόλιο Moderna: «Πράσινο φως» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  14. ↑ Voysey, Merryn; Clemens, Sue Ann Costa; Madhi, Shabir A.; Weckx, Lily Y.; Folegatti, Pedro M.; Aley, Parvinder K.; Angus, Brian; Baillie, Vicky L. και άλλοι. (2020-12-08). «Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK». The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)32661-1. ISSN 0140-6736. PMID 33306989. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)32661-1/abstract. 
  15. ↑ «EMA recommends COVID-19 Vaccine AstraZeneca for authorisation in the EU». ema.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2021. 
  16. ↑ «Στρατηγική για τo εμβόλιo κατά του κορονοϊού». Ευρωπαϊκή Επιτροπή - European Commission. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2020. 
  17. ↑ «Sputnik V production in EU could only be possible with EMA certification». TASS. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2021. 
  18. ↑ 18,0 18,1 «About Vaccine | Official website vaccine against COVID-19 Sputnik V». sputnikvaccine.com. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  19. ↑ Staff, Reuters (2021-01-20). «Russia files Sputnik V vaccine registration in Europe» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-russia-vaccine-idUSKBN29P17Y. Ανακτήθηκε στις 2021-01-29. 
  20. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. «COVID: Hungary fast-tracks Russian vaccine with EU approval in the works | DW | 21.01.2021». DW.COM (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2021. 
  21. ↑ 21,0 21,1 «Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines». www.who.int (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  22. ↑ Capital.gr. «ΗΠΑ: 'Πράσινο φως' για το εμβόλιο τη Moderna κατά του κορονοϊού». Capital.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2020. 
  23. ↑ «Covid-19: Oxford-AstraZeneca vaccine approved for use in UK» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-12-30. https://www.bbc.com/news/health-55280671. Ανακτήθηκε στις 2020-12-30. 
  24. ↑ Dave Cavanagh (2003). «Severe acute respiratory syndrome vaccine development: Experiences of vaccination against avian infectious bronchitis coronavirus». Avian Pathology 32 (6): 567–582. doi:10.1080/03079450310001621198. PMID 14676007. 
  25. ↑ Wentao Gao; Azaibi Tamin; Adam Soloff; Leonardo d'Aiuto; Edward Nwanegbo; Paul D. Robbins; William J. Bellini; Simon Barratt-Boyes και άλλοι. (2003). «Effects of a SARS-associated coronavirus vaccine in monkeys». The Lancet 362 (9399): 1895–1896. doi:10.1016/S0140-6736(03)14962-8. PMID 14667748. 
  26. ↑ Eun Kim; Kaori Okada; Tom Kenniston; V. Stalin Raj; Mohd M. Alhajri; Elmoubasher A.B.A. Farag; Farhoud Alhajri; Albert D.M.E. Osterhaus και άλλοι. (2014). «Immunogenicity of an adenoviral-based Middle East Respiratory Syndrome coronavirus vaccine in BALB/C mice». Vaccine 32 (45): 5975–5982. doi:10.1016/j.vaccine.2014.08.058. PMID 25192975. 
  27. ↑ «Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τον εμβολιασμό για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2». eody.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  28. ↑ Thomas C. Greenough; Gregory J. Babcock; Anjeanette Roberts; Hector J. Hernandez και άλλοι. (2005-02-15). «Development and Characterization of a Severe Acute Respiratory Syndrome–Associated Coronavirus–Neutralizing Human Monoclonal Antibody That Provides Effective Immunoprophylaxis in Mice». The Journal of Infectious Diseases 191 (4): 507–14. doi:10.1086/427242. PMID 15655773. 
  29. ↑ Ralph A. Tripp; Lia M. Haynes; Deborah Moore; Barbara Anderson και άλλοι. (Σεπτέμβριος 2005). «Monoclonal antibodies to SARS-associated coronavirus (SARS-CoV): Identification of neutralizing and antibodies reactive to S, N, M and E viral proteins». Journal of Virological Methods 128 (1–2): 21–8. doi:10.1016/j.jviromet.2005.03.021. PMID 15885812. 
  30. ↑ Anjeanette Roberts; William D. Thomas; Jeannette Guarner; Elaine W. Lamirande και άλλοι. (Μάρτιος 2006). «Therapy with a Severe Acute Respiratory Syndrome–Associated Coronavirus–Neutralizing Human Monoclonal Antibody Reduces Disease Severity and Viral Burden in Golden Syrian Hamsters». The Journal of Infectious Diseases 193 (5): 685–92. doi:10.1086/500143. PMID 16453264. 
  31. ↑ Mahmoud M. Shehata; Mokhtar R. Gomaa; Mohamed A. Ali; Ghazi Kayali (2016-01-20). «Middle East respiratory syndrome coronavirus: a comprehensive review.». Frontiers of Medicine (10): 120–136. doi:10.1007/s11684-016-0430-6. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs11684-016-0430-6. 
  32. ↑ Shibo Jiang; Lu Lu; Lanying Du (2013). «Development of SARS vaccines and therapeutics is still needed». Future Virology 8 (1): 1–2. doi:10.2217/fvl.12.126. 
  33. ↑ Declan Butler (Οκτώβριος 2012). «SARS veterans tackle coronavirus». Nature 490 (7418): 20. doi:10.1038/490020a. PMID 23038444. Bibcode: 2012Natur.490...20B. 
  34. ↑ Safety and immunogenicity of an anti-Middle East respiratory syndrome coronavirus DNA vaccine: a phase 1, open-label, single-arm, dose-escalation trial.. doi:10.1016/S1473-3099(19)30266-X. PMID 31351922. 
  35. ↑ Chean Yeah Yong; Hui Kian Ong; Swee Keong Yeap; Kik Lian Ho; Wen Siang Tan (2019). «Recent Advances in the Vaccine Development Against Middle East Respiratory Syndrome-Coronavirus». Frontiers in Microbiology 10: 1781. doi:10.3389/fmicb.2019.01781. PMID 31428074. 
  36. ↑ 36,0 36,1 Fauci, Anthony S.; Lane, H. Clifford; Redfield, Robert R. (2020-02-28). «Covid-19 — Navigating the Uncharted». New England Journal of Medicine. doi:10.1056/nejme2002387. ISSN 0028-4793. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMe2002387. 
  37. ↑ Gates, Bill (2020-02-28). «Responding to Covid-19 — A Once-in-a-Century Pandemic?». New England Journal of Medicine. doi:10.1056/nejmp2003762. ISSN 0028-4793. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp2003762. 
  38. ↑ «Εμβόλια: Απαντήσεις στις ερωτήσεις για την ασφάλειά τους». www.naftemporiki.gr. 30 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2020. 
  39. ↑ «Messenger RNA vaccines against SARS-CoV-2». www.cell.com. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  40. ↑ 40,0 40,1 «Γιατί παρασκευάστηκε τόσο γρήγορα το εμβόλιο για τον κορονοϊό - Η ψευδής παρενέργεια στην οποία πατάνε οι αρνητές». Newsbeast.gr. 28 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2020. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 «Oxford vaccine: How did they make it so quickly?» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-11-23. https://www.bbc.com/news/health-55041371. Ανακτήθηκε στις 2020-12-30. 
  42. ↑ Laura Spinney (18 Μαρτίου 2020). «When will a coronavirus vaccine be ready?». The Guardian. 
  43. ↑ 43,0 43,1 Ziady, Hanna (2020-02-26). «Biotech company Moderna says its coronavirus vaccine is ready for first tests». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-02-28. https://web.archive.org/web/20200228083910/https://www.cnn.com/2020/02/25/business/moderna-coronavirus-vaccine/index.html. Ανακτήθηκε στις 2020-03-02. 
  44. ↑ 44,0 44,1 Hannah Devlin (2020-01-24). «Lessons from SARS outbreak help in race for coronavirus vaccine». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-25. https://web.archive.org/web/20200125203322/https://www.theguardian.com/science/2020/jan/24/lessons-from-sars-outbreak-help-in-race-for-coronavirus-vaccine. Ανακτήθηκε στις 2020-01-25. 
  45. ↑ Le, Tung Thanh; Cramer, Jakob P.; Chen, Robert; Mayhew, Stephen (2020-09-04). «Evolution of the COVID-19 vaccine development landscape» (στα αγγλικά). Nature Reviews Drug Discovery 19 (10): 667–668. doi:10.1038/d41573-020-00151-8. https://www.nature.com/articles/d41573-020-00151-8. 
  46. ↑ 46,0 46,1 Krammer, Florian (2020-10). «SARS-CoV-2 vaccines in development» (στα αγγλικά). Nature 586 (7830): 516–527. doi:10.1038/s41586-020-2798-3. ISSN 1476-4687. https://www.nature.com/articles/s41586-020-2798-3. 
  47. ↑ Capital.gr. «Updated: Εμβόλια για τον κορονοϊό - που βρισκόμαστε σήμερα». Capital.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  48. ↑ «Στον αγωνα για την αναπτυξη ενος δυνητικου εμβολιου κατα της νοσου COVID-19 με μια πρωτοφανη συνεργασια». Pfizer: Μία από τις Κορυφαίες Βιο-Φαρμακευτικές Εταιρείες Παγκοσμίως. 3 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  49. ↑ Virus, Συντάκτης: (17 Σεπτεμβρίου 2020). «COVID-19: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των mRNA εμβολίων». Virus.com.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  50. ↑ «Comirnaty η ονομασία του εμβολίου των Pfizer και BioNTech - Πώς λειτουργεί». www.naftemporiki.gr. 21 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  51. ↑ Χρούσος, Γεώργιος. (3 Ιανουαρίου 2021). «Από τα πιο ασφαλή που έχουν κατασκευαστεί». Η Καθημερινή, σελ.18
  52. ↑ «Update on rolling review of AstraZeneca's COVID-19 vaccine». ema.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2021. 
  53. ↑ Newsroom. «Εμβόλιο Οξφόρδης: Αποτελεσματικότητα 70% | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  54. ↑ Julie Steenhuysen; Kate Kelland (2020-01-24). «With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-25. https://web.archive.org/web/20200125203723/https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8. Ανακτήθηκε στις 2020-01-25. 
  55. ↑ 55,0 55,1 «NIH clinical trial of investigational vaccine for COVID-19 begins» (στα Αγγλικά). US National Institutes of Health. 16 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2020. 
  56. ↑ Overland, Martha Ann (2020-03-21). «'I Wanted To Do Something,' Says Mother Of 2 Who Is First To Test Coronavirus Vaccine». NPR. https://www.npr.org/2020/03/21/818759617/i-wanted-to-do-something-says-mother-of-2-who-is-first-to-test-coronavirus-vacci. Ανακτήθηκε στις 2020-03-22. 
  57. ↑ «Kaiser Permanente launches first coronavirus vaccine trial». www.kpwashingtonresearch.org. Kaiser Permanente Washington Health Research Institute. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  58. ↑ «Saskatchewan lab joins global effort to develop coronavirus vaccine». The Canadian Press. CBC News. 2020-01-24. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-25. http://archive.ph/jYfcU. Ανακτήθηκε στις 2020-01-25. 
  59. ↑ Zak Vescera (2020-03-06). «U of S team gets federal dollars to develop COVID-19 vaccine». Saskatoon StarPhoenix. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-03-09. https://web.archive.org/web/20200309180736/https://thestarphoenix.com/news/local-news/u-of-s-team-gets-federal-dollars-to-develop-covid-19-vaccine/. Ανακτήθηκε στις 2020-03-07. 
  60. ↑ «China CDC developing novel coronavirus vaccine». Xinhua News Agency. 2020-01-26. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-26. https://web.archive.org/web/20200126201658/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/26/c_138734908.htm. Ανακτήθηκε στις 2020-01-28. 
  61. ↑ Lee Jeong-ho; William Zheng; Laura Zhou (2020-01-26). «Chinese scientists race to develop vaccine as coronavirus death toll jumps». South China Morning Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-26. https://web.archive.org/web/20200126073453/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3047676/number-coronavirus-cases-china-doubles-spread-rate-accelerates. Ανακτήθηκε στις 2020-01-28. 
  62. ↑ Elizabeth Cheung (2020-01-28). «Hong Kong researchers have developed coronavirus vaccine, expert reveals». South China Morning Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-28. https://web.archive.org/web/20200128154002/https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3047956/china-coronavirus-hong-kong-researchers-have. Ανακτήθηκε στις 2020-01-28. 
  63. ↑ Manas Mishra (2020-01-29). «Johnson & Johnson working on vaccine for deadly coronavirus». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-29. https://web.archive.org/web/20200129231718/https://www.reuters.com/article/us-china-health-johnson-johnson-idUSKBN1ZS1VW. Ανακτήθηκε στις 2020-02-19. 
  64. ↑ «Vaxart (VXRT) - A long shot or perfect shot?». NASDAQ, RTTNews.com. 25 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2020. 
  65. ↑ Sara Gilgore (18 Μαρτίου 2020). «Emergent BioSolutions dives into another coronavirus vaccine effort». Washington Business Journal. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  66. ↑ Tulip Mazumdar (2020-01-30). «Coronavirus: Scientists race to develop a vaccine». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-01-30. https://web.archive.org/web/20200130184311/https://www.bbc.com/news/health-51299735. Ανακτήθηκε στις 2020-02-03. 
  67. ↑ «Novel Coronavirus vaccine manufacturing contract signed». The Jenner Institute. University of Oxford. 7 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  68. ↑ «The vaccine hunters racing to save the world from the coronavirus pandemic». 14 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  69. ↑ Ian Sample (19 Μαρτίου 2020). «Trials to begin on Covid-19 vaccine in UK next month». The Guardian. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  70. ↑ Chen, Eli. «Wash U Scientists Are Developing A Coronavirus Vaccine». news.stlpublicradio.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2020. 
  71. ↑ «Defense Department Press Briefing Investigating and Developing Vaccine Candidates Against COVID-19 (Transcript)». Arlington, VA: United States Department of Defense. 5 Μαρτίου 2020. 
  72. ↑ Gilgore, Sarah (2020-03-10). «Novavax’s coronavirus vaccine program is getting some help from Emergent BioSolutions,». Washington Business Journal (Charlotte NC: American City Business Journals). https://www.bizjournals.com/washington/news/2020/03/10/novavax-s-coronavirus-vaccine-program-is-getting.html. 
  73. ↑ «Will take one-and-a-half to two years for India to develop vaccine for COVID-19: Health Ministry». Economic Times. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  74. ↑ «Coronavirus: Commission offers financing to innovative vaccines company CureVac». European Commission. 16 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2020. 
  75. ↑ Oltermann, Philip (15 Μαρτίου 2020). «Trump 'offers large sums' for exclusive access to coronavirus vaccine». The Guardian. 
  76. ↑ «Pfizer and BioNTech announce joint development of a potential COVID-19 vaccine». TechCrunch. 2020-03-18. https://techcrunch.com/2020/03/17/pfizer-and-biontech-announce-joint-development-of-a-potential-covid-19-vaccine/. Ανακτήθηκε στις 2020-03-18. 
  77. ↑ «Russia plans to complete testing of six COVID-19 vaccines in near future». Tass. Russian News Agency. 20 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  78. ↑ «Russia Starts Testing Coronavirus Vaccine Prototypes on Animals». US News. 20 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  79. ↑ «Russian coronavirus vaccine to be tested on ferrets and primates». Tass. Russian News Agency. 20 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  80. ↑ «BNT162 SARS-CoV-2 Vaccine». www.precisionvaccinations.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  81. ↑ «COMIRNATY». Γαληνός Οδηγός Φαρμάκων. 
  82. ↑ Comirnaty, INN-COVID-19 mRNA Vaccine (nucleoside-modified) (PDF). Pfizer. 2020. 
  83. ↑ «Moderna (MRNA) set to cure COVID-19 - is now the time to invest?». Youth Investment Group Australia (στα Αγγλικά). 7 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  84. ↑ «Covid: US approves Moderna as second vaccine». bbc. 19 Δεκεμβρίου 2020. 
  85. ↑ «AZD1222». www.covidx.eu (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  86. ↑ «Covishield vs Covaxin against Covid-19». hindustantimes.com. 3 Ιανουαρίου 2021. 
  87. ↑ «Κορονοϊός: Φάρμακα, τεστ και υποψήφια εμβόλια - Πού βρισκόμαστε | Liberal.gr». www.liberal.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουλίου 2020. 
  88. ↑ «Στο 66% η αποτελεσματικότητα του εμβολίου της Johnson & Johnson». kathimerini.gr. 29 Ιανουαρίου 2021. 
  89. ↑ «Το εμβόλιο της Novavax 89,3% αποτελεσματικό κατά του κορονοϊού» (στα Αγγλικά). news247.gr. 29 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  90. ↑ «CureVac starts late-phase clinical trial of COVID-19 vaccine». fiercebiotech. 14 Δεκεμβρίου 2020. 
  91. ↑ «Ad26.COV2-S SARS-CoV-2 Vaccine». www.precisionvaccinations.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  92. ↑ «Inovio Covid-19 vaccine triggers immune responses in preclinical tests». Pharmaceutical Technology (στα Αγγλικά). 21 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  93. ↑ Virus, Συντάκτης: (15 Απριλίου 2020). «Συμμαχία Sanofi και GSK για εμβόλιο κατά του COVID-19». Virus.com.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  94. ↑ «Sanofi/GSK: Απογοητευτικά αποτελέσματα από το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού». www.naftemporiki.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2020. 
  95. ↑ «CanSino Biologics' COVID-19 vaccine 'Ad5-nCoV' gets nod for military use in China». www.timesnownews.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  96. ↑ «China's Shenzhen Geno-Immune Medical Institute Pursues a COVID-19 Vaccine». Trial Site News (στα Αγγλικά). 3 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  97. ↑ «LV-SMENP Vaccine». 12 Σεπτεμβρίου 2020. 
  98. ↑ «Netherlands takes key role in coronavirus vaccines, EU cooperation». NL Times (στα Αγγλικά). 27 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  99. ↑ «Participant Enrollment Begins for Phase I Trial of IAVI-Merck COVID-19 Vaccine Candidate». IAVI (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2020. 
  100. ↑ «StackPath». www.industryweek.com. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  101. ↑ «An Overview of the Merck COVID-19 Vaccine». verywellhealth.com. 25 Δεκεμβρίου 2020. 
  102. ↑ «Merck: Σταματά τις έρευνες για το εμβόλιο του κορωνοϊού». skai.gr. 25 Ιανουαρίου 2021. 
  103. ↑ «Κορονοϊός: Τι παρενέργειες είχαν οι πρώτοι 400.000 που έκαναν το εμβόλιο της Pfizer». Iatropedia. 22 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2020. 
  104. ↑ «Κορωνοϊός: Αυτές είναι οι 7 συχνότερες παρενέργειες από το εμβόλιο της Pfizer». Iatropedia. 9 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2020. 
  105. ↑ 105,0 105,1 CDC (11 Φεβρουαρίου 2020). «COVID-19 and Your Health». Centers for Disease Control and Prevention (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2021. 
  106. ↑ «Εμβολιασμοί- Θεοδωρίδου: Τι ισχύει με τις εγκύους | ipaidia.gr». www.iPaidia.gr. 11 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2021. 
  107. ↑ «The mRNA COVID-19 vaccine and pregnancy: What to know if you're pregnant, trying to conceive, or breastfeeding». www.uchicagomedicine.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2021. 
  108. ↑ «Εμβόλιο - Κορονοϊός: Τι ισχύει για εγκυμοσύνη και έμβρυο». Έθνος. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  109. ↑ Shapiro, Nina. «The Covid-19 Vaccine Does Not Cause Infertility. Here's Why People Think It Does». Forbes (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  110. ↑ Newsroom (28 Δεκεμβρίου 2020). «Εμβόλιο κορωνοϊού: Προκαλεί όντως υπογονιμότητα; Πώς ξεκίνησε η νέα θεωρία». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  111. ↑ «ΠΟΥ: Να κάνουν το εμβόλιο κατά της Covid-19 οι έγκυες | ipaidia.gr». www.iPaidia.gr. 30 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  112. ↑ Newsroom (14 Ιανουαρίου 2021). «Κορονοϊός - Μαρία Τσολιά: Όσα είπε για την ασφάλεια του εμβολίου | ipharmahealth.gr». www.iPharmaHealth.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2021. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

π • σ • ε Πανδημία COVID-19
SARS-CoV-2 (ιός) • COVID-19 (ασθένεια) • Κορονοϊός (ομάδα ιών)• Εμβόλιο COVID-19
Επιπτώσεις
Ήπειρος
Αμερική
Ασία
Ευρώπη
Ωκεανία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εμβόλιο_COVID-19&oldid=8658586"