Ιωάννινα

Ιωάννινα
Πόλη
Εικόνα
Ιωάννινα
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Ηπείρου
Δήμος	Ιωαννιτών
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Μωυσής Ελισάφ
Υψόμετρο	479 m
Πληθυσμός	64.896
Ταχυδρομικός κώδικας	45xxx
Τηλεφωνικός κωδικός	(+30) 26510
Ιστοσελίδα	ioannina.gr

Τα Ιωάννινα, γνωστά και ως Γιάννενα ή Γιάννινα, είναι πόλη της Ηπείρου, έδρα του Δήμου Ιωαννιτών και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων. Επίσης, αποτελούν την έδρα και μεγαλύτερη πόλη της Περιφέρειας Ηπείρου καθώς και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 65.574 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.

Τα Ιωάννινα βρίσκονται στο βορειοδυτικό κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας, στο κέντρο του ομώνυμου λεκανοπεδίου. Είναι μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας με πλούσια πολιτιστική παράδοση και σύγχρονες αναπτυξιακές επιχειρήσεις. Μεταξύ των πολυποίκιλων γεωγραφικών χαρακτηριστικών της περιοχής ξεχωριστή θέση κατέχει η λίμνη Παμβώτιδα, που παράκειται της πόλης.

Ιστορία

Αρχαιότητα και πρώτοι χριστιανικοί χρόνοι

Οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή των Ιωαννίνων εντοπίζονται από την Παλαιολιθική Εποχή (πριν 38.000 χρόνια). Αυτό έχει αποδειχθεί από τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στο σπήλαιο της Καστρίτσας. Ανασκαφές στο Κάστρο έχουν δείξει την παρουσία αρχαίου οικισμού και οχυρώσεων. Η πόλη ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα από το Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Η ονομασία της πιθανότατα προέρχεται από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που βρισκόταν στο χώρο του κάστρου και ιδρύθηκε πιθανώς περί το 510 μ. Χ. ή επειδή ήταν υπό την προστασία του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου. Η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά το 527 μ.χ. από τον ιστορικό Προκόπιο με την ονομασία Ευροία. Μια νέα θεωρία όμως αμφισβήτησε και τις δύο αυτές απόψεις για την προέλευση του ονόματος της πόλης και την ταύτισή της με την Εύροια. Σύμφωνα με αυτήν το όνομα προήλθε από το όνομα Ιωαννίνα, το όνομα της κόρης του Βελισάριου, στρατηγού του Ιουστινιανού.

Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί χρόνοι

Ακολούθησε το διάστημα των σλαβικών επιδρομών στην ευρύτερη περιοχή κατά το τέλος του 6ου και στις αρχές του 7ου αι. μ.χ.. Στο διάστημα αυτό δεν διασώζονται στοιχεία για την τύχη της πόλης, αν και θεωρείται πιθανή η κατάληψή της από τους επιδρομείς για ορισμένες δεκαετίες. Το 879 η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά με το σημερινό της όνομα και ήταν έδρα Επισκόπου. Η πόλη καταλήφθηκε προσωρινά από τους Βουλγάρους του τσάρου Σαμουήλ. Το 1082 η πόλη καταλήφθηκε από τους Νορμανδούς, υπό τον Βοημούνδο του Τάραντα, που επιδιόρθωσε τα τείχη της πόλης για να απωθήσει αντεπίθεση του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Η πόλη απελευθερώθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό το 1108. Το 13ο αι. με την εγκαθίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου τα Ιωάννινα ήταν το δεύτερο σημαντικότερο αστικό κέντρο της Ηπείρου, μετά την Άρτα. Ο ιδρυτής του Δεσποτάτου Μιχαήλ Α’ Κομνηνός Δούκας συνέβαλε στην εγκατάσταση στην πόλη επιφανών οικογενειών από την Κωνσταντινούπολη που είχαν διαφύγει λόγω της Άλωσης του 1204 από τους Σταυροφόρους. Από το 1337-1340 ο Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος με τη βοήθεια του Ιωάννη Καντακουζηνού καταλύουν το Δεσποτάτο της Ηπείρου και τα Ιωάννινα περιέρχονται υπό βυζαντινό έλεγχο. Το 1367 τα Ιωάννινα ελέγχονται από τον Σέρβο Θωμά Πρελούμπο που οι Γιαννιώτες ονόμασαν Δεσπότη, όμως τελικά κατηγορήθηκε για τις τυραννικές του μεθόδους. Μέχρι την κατάκτηση από τους Τούρκους το 1430, παρόλο που η πόλη περιήλθε σε Σέρβους και Ιταλούς ηγεμόνες (Οίκος των Τόκκων), γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική άνθιση.

Οθωμανική κυριαρχία

Ο 'Ορισμός' του Σινάν Πασά, 9 Οκτ. 1430, που απένειμε στους κατοίκους σειρά προνομίων

Η λίμνη Παμβώτιδα και το Νησί Ιωαννίνων

Το 1430 οι Οθωμανοί, υπό τον Σινάν Πασά με την είσοδό τους στην πόλη δεσμεύτηκαν με έγγραφη συμφωνία (ορισμός) να γίνουν σεβαστά πολλά προνόμια των κατοίκων, κυρίως περιουσιακά και εκκλησιαστικά. Το 1611 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή Σκυλόσοφος), πρώην Επίσκοπος Λάρισας ηγήθηκε εκτεταμένης εξέγερσης στην περιοχή. Η εξέγερση όμως καταπνίγηκε από το διοικητή της πόλης Ασλάν Πασά, που ήταν γενίτσαρος ελληνικής καταγωγής, ενώ ο Διονύσιος βρήκε μαρτυρικό θάνατο στην πόλη των Ιωαννίνων. Απόρροια του ξεσηκωμού αυτού ήταν και η κατάργηση των προνομίων. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου καταστράφηκε και οι μοναχοί θανατώθηκαν. Στη θέση του ανεγέρθηκε το 1618 τζαμί (Ασλάν Τζαμί, σήμερα μουσείο, επί του κάστρου) αφιερωμένο στον Ασλάν Πασά που κατέπνιξε το κίνημα του Διονύσιου. Από την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Τούρκων και Εβραίων στο κάστρο της πόλης. Οι εκδιωχθέντες Έλληνες ίδρυσαν νέους οικισμούς για πρώτη φορά έξω από το κάστρο: της Καλούτσιανης, της Σιαράβας, της Καραβατιάς, τα Δυο Αδέλφια, τα Λακώματα κ.α.

Παρ όλη την αναταραχή, η πόλη επανέκαμψε, οι Γιαννιώτες συνέχισαν τις εμπορικές και χειροτεχνικές τους δραστηριότητες. Οι εμπορικές σχέσεις με σημαντικά κέντρα της Ευρώπης (Βενετία και Λιβόρνο) ήταν έντονες, όπου έμποροι από τα Ιωάννινα ίδρυαν εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους. Ταυτόχρονα, διατηρούσαν την επαφή τους με την πατρίδα και χρηματοδοτούσαν την κατασκευή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Αυτοί οι έμποροι υπήρξαν και οι πιο σημαντικοί εθνικοί ευεργέτες.

Η Καπλάνειος Σχολή

Τα Ιωάννινα στο απόγειο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

Η σημαντικότατη πνευματική και εκπαιδευτική δραστηριότητα την εποχή εκείνη ήταν απόρροια της οικονομικής ευημερίας που η πόλη γνώρισε. Τα Ιωάννινα αποτέλεσαν το σημαντικότερο κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού μαζί με την Κωνσταντινούπολη και τα κέντρα του απόδημου Ελληνισμού στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι. Ιωαννίτες ήταν οι ιδρυτές και των τεσσάρων ελληνικών τυπογραφείων της Βενετίας: του Νικολάου Γλυκύ, Ανδρέα Ιουλιανού, Νικολάου Σάρου και Δημητρίου Θεοδοσίου. Στον 17ο και 18ο αιώνα χτίστηκαν πολλές σχολές: η Επιφανείου το 1647, η Μπαλάνειος το 1676, η Μαρούτσιος το 1742, η Καπλάνειος τo 1805 και αργότερα η Ζωσιμαία Σχολή το 1828 και άλλες. Οι σχολές αυτές αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η Μπαλάνειος ιδρύθηκε από τον Μπαλάνο Βασιλόπουλο, (1684-1760) με χρήματα του ευεργέτη Μάνου Γκιούμα. Εδώ δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Βησαρρίων Μακρής (1675-1683), ο ιερέας Γεώργιος Σουγδουρής (1683-1714), ο ιερέας Αναστάσιος Παπαβασιλείου (1715 -?), ο ιερομόναχος Μεθόδιος Ανθρακίτης (1715-?), ο μαθητής του Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829), ο μαθητής αυτού Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823) και ο Κοσμάς Βαλάνος (1731-1808), γιος του Μπαλάνου Βασιλόπουλου. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας με τη σειρά του ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή με χρήματα που δωρήθηκαν από τον πλούσιο έμπορο Ζώη Καπλάνη από τη Ρωσία. Ο Ψαλίδας εξόπλισε την Καπλάνειο με αξιόλογη βιβλιοθήκη και με εξοπλισμό πειραματικής φυσικής και χημείας που προκάλεσε την περιέργεια και καχυποψία του Αλή Πασά. Η Καπλάνειος λειτούργησε έως το 1820, όταν τα Σουλτανικά στρατεύματα μπήκαν στα Ιωάννινα. Στα Ιωάννινα φοίτησε και ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Δούκας. Τα σχολεία αυτά συνέχισαν τη βυζαντινή παράδοση και συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων. Το 1789 η πόλη έγινε έδρα της περιοχής (πασαλίκι) που έλεγχε ο Αλή πασάς, μουσουλμάνος αλβανικής καταγωγής από το Τεπελένι, ο οποίος είχε υπό τον έλεγχό του όλη την περιοχή της βορειοδυτικής Ελλάδας, τη Θεσσαλία, τμήμα της Εύβοιας και την Πελοπόννησο. Κατά το διάστημα αυτό η πόλη γνώρισε το απόγειο της ακμής της. Από τότε έχει μείνει γνωστή η έκφραση ότι τα Ιωάννινα είναι «πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα». Ο Νεόφυτος Δούκας, λόγιος και κληρικός της εποχής, με υπέρογκο έργο, αναφέρει χαρακτηριστικά, με μια μικρή δόση υπερβολής, πως «όσοι εχρημάτισαν Έλληνες συγγραφείς υπήρξαν ή Ιωαννίται ή μαθηταί της των Ιωαννίνων σχολής».

Τα Ιωάννινα κατά την Επανάσταση του 1821

Το έτος που ξέσπασε η Επανάσταση (1821), ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄, θορυβημένος από την συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του Αλή πασά και από πληροφορίες για πιθανή απόσχισή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, διέταξε τον αποκεφαλισμό του για προδοσία ενάντια στην Υψηλή Πύλη. Δυο χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε από αξιωματούχους του Σουλτάνου στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων, όπου κατέφυγε για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη. Στο Ίτς Καλέ, την ακρόπολη του κάστρου, υπάρχουν τα ερείπια του σεραγιού του Αλή Πασά, που καταστράφηκε από τον Οθωμανικό στρατό, το Φετίχιε τζαμί κτισμένο το 1597, η μαρμάρινη βάση του τάφου του Αλή Πασά, κάποια διασωζώμενα παλιά τουρκικά κτίσματα, κυρίως μαγειρεία, πύργοι φρουρών, πυριτιδαποθήκες, στάβλοι αλόγων και κάποια κανόνια από αυτά που ήταν τοποθετημένα γύρω από το φρούριο. Σώζεται επίσης ένας πύργος των Νορμανδών που είχε ενσωματωθεί στο σεράϊ του Αλή Πασά. Το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων κτίστηκε το 1918 πάνω στο θησαυροφυλάκιο του Αλή Πασά.

Μετά την επανάσταση

Η Ζωσιμαία σχολή τον 19ο αιώνα

Το 1828 ιδρύεται η Ζωσιμαία Σχολή με χορηγία των αδελφών Ζωσιμά σε περίοδο δύσκολη για την πόλη. Η Σχολή αυτή συνεχίζει τη λειτουργία της μέχρι σήμερα ως «Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής".Τα Ιωάννινα δεν περιήλθαν εντός της επικράτειας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (1832). Το 1859 φωτιά κατέστρεψε τους στρατώνες στα Λιθαρίτσια,οι οποίοι χτίστηκαν ξανά 10 χρόνια μετά.Το 1869 μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από πυρκαγιά, όμως ανακατασκευάστηκε γρήγορα. Ειδικά η αγορά κατασκευάστηκε με σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Χολτς, γενικό υπήρξε και το ενδιαφέρον των απόδημων Γιαννιωτών που συνέβαλλαν στη χρηματοδότηση για την ανέγερση πολλών ναών (Αγίου Νικολάου, Αγίας Μαρίνας κ.α.), σχολείων και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων.Την ίδια εποχή χτίστηκε και λειτούργησε πολυτεχνείο.

Από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή

Κύριο λήμμα:Μάχη του Μπιζανίου,Απελευθέρωση των Ιωαννίνων

Τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό Κράτος.Στις 19 Φεβρουαρίου 1913 ξεκίνησε κανιοβολισμούς το πυροβολικό.Την επόμενη,στις 20 Φεβρουαρίου 1913 ξεκίνησε η γενική επίθεση του ελληνικού στρατού.Παράλληλα αποκόπηκαν οι επικοινωνίες του τούρκικου στρατού.Στις 21 Φεβρουαρίου 1913,τις πρώτες πρωινές ώρες ο Εσσάτ Πασάς παρέδωσε την πόλη στον ελληνικό στρατό,ο οποίος εισήλθε μέσα στην πόλη.

Οι ανταγωνισμοί Ελλάδος και Ιταλίας για την Αλβανία,οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα αλλά και ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος που ήταν σε εξέλιξη,οδήγησαν την Ιταλία στο να καταλάβει κομμάτι της Ηπείρου.Τα Ιωάννινα καταλήφθηκαν στις 28 Μαΐου 1917.Άμεσα εμφανίστηκαν προβλήματα με κύριο αυτό της τροφοδοσίας.Στα τέλη Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους μετά από διαβουλεύσεις με τις υπόλοιπες χώρες της Αντάντ οι Ιταλοί άρχισαν να αποχωρούν από το κομμάτι που είχαν καταλάβει.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922) και την ανταλλαγή πληθυσμών, οι περισσότερες τούρκικες οικογένειες αποχώρησαν για την Τουρκία και ταυτόχρονα εγκαταστάθηκαν στην πόλη των Ιωαννίνων πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.Δημιουργήθηκαν προσφυγικά χωριά που σήμερα αποτελούν προάστια της πόλης των Ιωαννίνων όπως η Ανατολή,η Μπάφρα και η Νεοκαισάρεια.

Μεσοπόλεμος

Στο διάστημα του μεσοπολέμου η πόλη προσπαθεί να μεταλλαχθεί από μια οθωμανική πόλη σε μια σύγχρονη πόλη του 20ου αιώνα.Υπάρχουν όμως προβλήματα σε αυτήν την μετάβαση.Η πόλη χάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχε και καταλήγει σε ένα επαρχιακό διοικητικό κέντρο.Το εμπόριο και η οικονομία φθίνει.Το ίδιο συμβαίνει και στην βιοτεχνία αλλά και τον πληθυσμό.Την δεκαετία του 30' υπάρχει μια ανάκαμψη.Πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξει ο μητροπολίτης Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Ελλάδος Σπυρίδων με την βοήθεια των κληροδοτημάτων των εθνικών ευεργετών.Αυτό θα φανεί από την δημιουργία νέων κτηρίων.Ο ιδιωτικός τομέας δείχνει μια κινητικότητα.Η πορεία αυτή όμως θα ανακοπεί από την έναρξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος

Η 8η Μεραρχία ανέλαβε να σηκώσει το βάρος της άμυνας στην αρχή του πολέμου στο Καλπάκι.Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1940 η πόλη των Ιωαννίνων δέχτηκε βομβαρδισμούς από τους ιταλούς με ανθρώπινες και υλικές απώλειες.Το Πάσχα του 1941 και λίγο πριν την συνθηκολόγηση υπήρξε βομβαρδισμός της πόλης από τις γερμανικές δυνάμεις.Τότε βομβαρδίστηκε το 2ο στρατιωτικό νοσοκομείο ενώ είχε ευδιάκριτο το σήμα του Ερυθρού Σταυρού με αποτέλεσμα να υπάρξουν 50 νεκροί ανάμεσα σε ιατρικό προσωπικό και νοσηλευόμενους. Οι γερμανικές θηριωδίες συνεχίστηκαν στην περιοχή με πιο γνωστές αυτές στις Λιγκιάδες αλλά και στα χωριά του Ζαγορίου.

Το 1944, κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, σχεδόν το σύνολο της εβραϊκής κοινότητας της πόλης (Ρωμανιώτες), εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία και τη Γερμανία, από τους οποίους ελάχιστοι επέστρεψαν. Πολλές μαρτυρίες αναφέρουν ότι η κοινότητα είχε προειδοποιηθεί από Χριστιανούς των Ιωαννίνων και από το ΕΑΜ για τον επερχόμενο εκτοπισμό. Ωστόσο, πρόσωπα με μεγάλη επιρροή, όπως ο έμπορος και θρησκευτικός παράγων Σαμπεθάι Καμπιλή, πίστευαν ότι μπορούσαν να εξαγοράσουν τους Γερμανούς εφοδιάζοντας τους με ό,τι ζητούσαν, και προτίμησαν να παραμείνουν στην πόλη. Μερικοί Εβραίοι που φυγαδεύτηκαν διασώθηκαν από τον εκτοπισμό. Κατά τη Ρωμανιώτισσα συγγραφέα Rae Dalven, "η άμεση αιτία αυτής της τραγωδίας ήταν η ακούσια προδοσία ενός επίμονου και ισχυρογνώμονα θρησκευτικού ηγέτη [Καμπιλή]." Στη σύγχρονη εποχή διατηρείται η Εβραϊκή Συναγωγή Ιωαννίνων.

Η πόλη απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 1944 μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής και την είσοδο ανταρτών του ΕΔΕΣ υπό τον Αλέκο Παπαδόπουλο. Στις 23 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών, η πόλη κατελήφθη από δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τους Στέφανο Σαράφη και Άρη Βελουχιώτη έπειτα από μάχες ανάμεσα στις δύο οργανώσεις.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο

Το 1970 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Tα Ιωάννινα είχαν θέσει υποψηφιότητα για την ανάδειξή τους σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021 χωρίς όμως να τα καταφέρουν.

Αξιοθέατα

To Βυζαντινό Κάστρο των Ιωαννίνων

Τέμενος Ασλάν Πασά (τριπλό Μουσείο)

Οθωμανική Βιβλιοθήκη, Iωάννινα

Ο τάφος του Αλή Πασά και το Φετιχέ Τζαμί

Τα πλέον αξιοσημείωτα αξιοθέατα είναι τα εξής:

• Κάστρο Ιωαννίνων: Περιέχει το Φετιχέ Τζαμί, τον Τάφο του Αλή Πασά και το Βυζαντινό Μουσείο, όπως και την αίθουσα έκθεσης Αργυροχρυσοχοΐας. Το όνομα Φετιχέ Τζαμί σημαίνει Τέμενος της Κατάκτησης και χτίστηκε το 1430 πάνω στα ερείπια βυζαντινού ναού. Αρχικά ήταν ξύλινο, μετά όμως το 1611 ξαναχτίστηκε πέτρινο. Την τελική μορφή την πήρε από τον Αλή Πασά το 1795.
• Ιστορικό Κέντρο των Ιωαννίνων
• Υπαίθριο θέατρο της Ε.Η.Μ. «Κώστας Φρόντζος»: Βρίσκεται στον λόφο της Αγίας Τριάδας λίγα μόνο λεπτά από το κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων. Πρόκειται για θέατρο χωρητικότητας 3.500 ατόμων, αντίγραφο του κάτω διαζώματος του θεάτρου της αρχαίας Δωδώνης, χτισμένο τη δεκαετία του '60 και με σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλη Χαρίση. 

Το θέατρο της αρχαίας Δωδώνης

• Το σπήλαιο Περάματος βρίσκεται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την πόλη των Ιωαννίνων και έχει μήκος περίπου 830 μέτρων και έκταση περίπου 14400 τ.μ. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από κατοίκους της πόλεως που προσπάθησαν να βρουν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς των ιταλικών αεροπλάνων το 1940.
• Η αρχαία Δωδώνη, με το καλά διατηρημένο αρχαίο θέατρό της,το οποίο χτίστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. επί βασιλείας του βασιλιά Πύρρου, βρίσκεται 22 χλμ νοτίως των Ιωαννίνων.

Το Νησί

Το νησάκι της λίμνης Παμβώτιδας (νήσος Ιωαννίνων) είναι ένα από τα δύο κατοικημένα νησιά σε λίμνη στη χώρα (το άλλο είναι ο Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών. Σε αυτό βρίσκεται μικρός οικισμός και διάφορα μνημεία και αξιοθέατα, όπως η τελευταία κατοικία του Αλή Πασά. Υπάρχουν επίσης έξι μοναστήρια, το παλιότερο του Αγίου Νικολάου (Ντίλιου) ή Στρατηγοπούλου του 11ου αιώνα, του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών από το 1292 μ.Χ., του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (1506 μ.Χ.), της Ελεούσης (1570 μ.Χ.), του Αγίου Παντελεήμονος (17ου αιώνα) και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1851 μ.Χ.). Στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών δίδαξαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο λόγιος Αλέξιος Σπανός, οι μοναχοί Πρόκλος και Κομνηνός και οι αδελφοί Αψαράδες, Θεοφάνης και Νεκτάριος.

Αστικό τοπίο

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική των Ιωαννίνων κατά τα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν μια μίξη μεσαιωνικών,βυζαντινών και ανατολίτικων στοιχείων.Αυτού του είδους ο ρυθμός εμφανίζεται στα Ιωάννινα και ονομάστηκε τουρκογιαννιώτικος ή μεταβυζαντινός.Η πόλη δέχτηκε πολλές καταστροφές κατά την πολιορκία της από τους τούρκους το 1820.Η πόλη ανοικοδομήθηκε μετά την καταστροφή με τα κλασικά πρότυπα αλλά όχι τόσο πλούσια όσο στο παρελθόν.Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα γίνεται προσπάθεια εξευρωπαισμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας με το Τανζιμάτ (1839) και το πρώτο οθωμανικό σύνταγμα το 1876.Το 1869 ο Ρασίμ Πασάς πυρπολεί το κέντρο της πόλης.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να χαθούν πολλά κτήρια που είχαν σωθεί από την καταστροφή του 1820.Η πολεοδομία της πόλης δεν άλλαξε σημαντικά αλλά ανανεώθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα κτήρια.Άρχισαν να εμφανίζονται στα δημόσια κτήρια επιρροές από ευρωπαϊκά πρότυπα.Το ίδιο συνέβαινε σε οικίες εμπόρων και γενικά των ανώτερων τάξεων.Στις κατώτερες και πιο φτωχές τάξεις οι οικίες ήταν πιο απλές και παραδοσιακές.Ο νεοκλασικισμός εισάγεται στα Ιωάννινα πριν το 1913,έτος που η πόλη απελευθερώθηκε,αλλά με καθυστέρηση σε σχέση με το υπόλοιπο νεοσύστατο κράτος.Η πόλη γενικότερα δεν αποκόπηκε από το οθωμανικό παρελθόν της παρά την εισαγωγή δυτικών προτύπων.

Άνθρωποι που συνέβαλαν στην αρχιτεκτονική την συγκεκριμένη εποχή είναι ο Περικλής Mελίρρυτος (1870-1937),ο γιαννιώτης πολιτικός μηχανικός και μετέπειτα δήμαρχος Γεώργιος Ιωαννίδης και ο Πολωνός αρχιτέκτονας και νομομηχανικός του βιλαετίου Σιγισμόνδος Μινέικο.

Το 1940-1941 εκτός από ανθρώπινες απώλειες,υπήρξαν και καταστροφές κτηρίων.Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1940 βομβαρδίζονται συνοικίες της πόλης.Μεγάλες καταστροφές υπήρξαν στην Καλούτσιανη.Το τζαμί παραμένει από τότε ημιτελές.Κάποια κτήρια καταστράφηκαν ή είχαν σοβαρές ζημιές.Το στρατιωτικό νοσοκομείο στο Ιτς Καλέ ,στο μέρος που σήμερα βρίσκεται το Βυζαντινό μουσείο,βομβαρδίστηκε στις 5 Νοεμβρίου 1940 και κατεδαφίστηκε την δεκαετία του 50.Βομβαρδισμούς δέχτηκε και η Ζωσιμαία στην οδό Ζωσιμάδων αλλά επισκευάστηκε την δεκαετία του 60.Ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικά κτήριο της πόλης που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Τσακάλωφ και Βαλαωρίτου κατεδαφίστηκε μεταπολεμικά εξαιτίας των σημαντικών καταστροφών του.Στο παρελθόν είχε φιλοξενήσει το ρώσικο προξενείο.Στην θέση του χτίστηκε πολυκατοικία.Τον Απρίλιο του 1941,λίγο πριν την συνθηκολόγηση, η πόλη δέχτηκε νέο σφοδρό βομβαρδισμό.Τότε βομβαρδίστηκε το 2ο στρατιωτικό νοσοκομείο στην παλαιά Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία.

Μεταπολεμικά ο Άρης Κωνσταντινίδης έφερε στην πόλη την τη σφραγίδα της νεωτερικότητας με 2 κτήρια.Συνδύασε τον μοντερνισμό με την παράδοση.Το ένα είναι το αρχαιολογικό μουσείο και το άλλο το καφενείο «Όαση».Παρότι ήταν να δημιουργήσει ένα ακόμα καφενείο,το γυαλί καφενέ,τελικά δεν ανέλαβε την δημιουργία του.Παρότι ήταν ο επικεφαλής του εγχειρήματος των «Ξενία» πανελλαδικά,αυτό των Ιωαννίνων έγινε από τον αρχιτέκτονα Γεράσιμο Βώκο.

Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης άφησε έστω και εν μέρει το στίγμα του στα Ιωάννινα.Δημιούργημα του είναι η πρώην παιδόπολη «Αγία Ελένη», κοντά στο αεροδρόμιο των Ιωαννίνων το 1961.Τα εγκαίνια έγιναν το 1962.Εκεί μεταφέρθηκε η παιδόπολη που προυπήρχε σε τολ στην πλατεία Ομήρου.Στα σχέδια υπήρχε και μια εκκλησία που δεν χτίστηκε ενώ ιδιαίτερη έμφαση έδινε στο φυσικό περιβάλλον με δενδροφύτευση,λουλούδια.Την δεκαετία του 60' υπήρξε και το σχέδιο Δοξιάδη για το πολεοδομικό των Ιωαννίνων.Εφαρμόστηκε όμως κατά ένα μέρος.

Άλλο ένα σημαντικό αρχοντικό καταστράφηκε από φωτιά στις 22 Απριλίου του 1975.Χτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και ανήκε στον Χαϊρεντίν πασά.Την δεκαετία του 20' αγοράστηκε από την οικογένεια Ιωαννίδη.Το 1952 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο κτίριο.Την δεκαετία του 60' στέγασε την Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών και μετά ξενώνα νεότητας.Προς το τέλος της ζωής του έμειναν οικογένειες και χρησιμοποιήθηκε παράλληλα για επαγγελματικούς σκοπούς.Το κτήριο καταγράφηκε στην ταινία «Η αρχόντισσα και ο αλήτης».Το 1986 έγινε άρση του χαρακτηρισμού ως διατηρητέου υπό όρους.Σήμερα η αυλόπορτα του συνυπάρχει με μια πολυκατοικία με γυαλί.

Δημόσια κτήρια

Μερικά κτήρια της πόλης που δείχνουν τις διάφορες κοινότητες που έζησαν και ζουν στην πόλη.Αρκετά είναι έργα των Μελίρρυτου,Ιωαννίδη και Μινέικο.

Δημαρχείο:Θεμελιώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1870 από τον Αχμέτ Ρασίμ Πασά και αποτέλεσε το διοικητήριο της πόλης.Το κόστος για την κατασκευή έφτασε τις 70000 χρυσές οθωμανικές λίρες.Στην θέση του προυπήρχαν τα αρχοντικά του Νούτσου Καραμεσίνη και του γιού του Αλέξη Νούτσου.Ήταν ένα τριώροφο κτήριο με νεοκλασικά και ανατολίτικα στοιχεία.Στο κτήριο στεγαζόταν και το κτηματολόγιο της πόλης,κάτι που αποτέλεσε μια υπόθεση για την καταστροφή του.Το 1928 έγινε η πρώτη απόπειρα πυρπόλυσης τους αλλά σώθηκε.Το 1930 πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά και αυτήν την φορά καταστράφηκε ολοσχερώς.Το 1936 η Εθνική Τράπεζα ανέγειρε νέο κτήριο για να καλύψει δικές της ανάγκες.Το 1970 παραχωρήθηκε στον δήμο και στεγάστηκε η δημοτική βιβλιοθήκη.Αργότερα στεγάστηκε το δημαρχείο.

Κτήριο περιφέρειας Ηπείρου:Αποτελεί το μεγαλύτερο σε επιφάνεια και όγκο κτήριο των Ιωαννίνων.Ξεκίνησε να χτίζεται το 1935 σε σχέδια της γιαννιώτισσας αρχιτέκτονα Ερικαίτης Ιωαννίδου (1910-1984).Το 1940 βομβαρδίστηκε και παρέμεινε ερείπιο για αρκετά χρόνια.Μεταπολεμικά άρχισε να χτίζεται ξανά την δεκαετία του 1960.Το 1970 προστέθηκε τρίτος όροφος σε παραδοσιακό γιαννιώτικο ρυθμό που έρχεται σε αντίθεση με το υπόλοιπο κτήριο που είναι λιτό και αυστηρό νεοκλασικό.

Ζωσιμαία βιβλιοθήκη:Η ανέγερση του κτηρίου χρονολογείται στην αρχές του 20ου αιώνα.Η αρχική του χρήση ήταν για δημοτικά λουτρά.Την δεκαετία του 1960 με την προσθήκη ορόφου,φιλοξενεί την βιβλιοθήκη.

Ταχυδρομείο:Χτίστηκε το 1905 και η αρχική του χρήση ήταν οθωμανικό Παρθεναγωγείο.Δίπλα λειτουργούσε από πριν τούρκικο δημοτικό σχολείο.

Ζωσιμαία σχολή:Ιδρύθηκε το 1828 και λειτούργησε σε ένα μικρό τούρκικο σπίτι στην περιοχή σημερινής Πλατείας Aρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος.Το 1834 αγοράζεται οικόπεδο που βρίσκεται η σημερινή Ζωσιμαία.Στην θέση αυτή βρισκόταν η οικία του μεγαλέμπορου Δημητρίου Aθανασίου.Παρά τα προβλήματα φιλοξένησε την σχολή μέχρι το 1905 που άνοιξε τις πύλες της το νέο κτήριο στο ίδιο οικόπεδο.Η πρόσοψη του κτηρίου ήταν αντιγραφή του Eθνικού και Kαποδιστριακού Πανεπιστημίου των Aθηνών.Αποκαταστάθηκε το 1956 μετά τις καταστροφές από τους βομβαρδισμούς.

Ζωσιμαία παιδαγωγική ακαδημία:Η θεμελίωση του έγινε το 1930 και τα εγκαίνια στις 8 Νοεμβρίου 1938.Μελετητής αρχιτέκτονας ήταν ο Αριστοτέλης Ζάχος και επιβλέπων μηχανικός ο Περικλής Μελίρρυτος.

Οικοτροφείο θηλέων:Χτίστηκε επί τουρκοκρατίας αλλά οι πληροφορίες χάθηκαν την περίοδο της κατοχής.Από το 1927 λειτούργησε σαν Eθνικό Oρφανοτροφείο Θηλέων Iωαννίνων.Στην κατοχή λειτούργησε σαν νοσοκομείο ενώ αργότερα λειτούργησε ξανά σαν ορφανοτροφείο μέχρι το 1973.Σήμερα στεγάζει το Kέντρο Παιδικής Mέριμνας Θηλέων Iωαννίνων.

Πύργος του ωρολογίου:Χτίστηκε για να γιορταστεί το ιωβηλαίο του Σουλτάνου Aβδούλ Xαμήτ Xάν.Το 1918 αποξηλώθηκε και αναστηλώθηκε το 1925 στην σημερινή του θέση.

Θέατρο Ολυμπία:Το κτήριο συνδυάζει θέατρο και καφενείο.Είναι διώροφο, ευρωπαϊκού ρυθμού, με όψη απλοποιημένης art nouveau (αρ-νουβώ).Στέγασε το πρώτο θέατρο των Ιωαννίνων αλλά είναι άγνωστες οι παραστάσεις που έχουν ανέβει.Αργότερα φιλοξένησε την Φιλαρμονική του Δήμου Iωαννιτών και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ορφανοτροφείο Γεωργίου Σταύρου:Χτίστηκε σε οικόπεδο που βρισκόταν το αρχοντόσπιτο του πατέρα του Γ. Σταύρου.Το αρχικό οίκημα καταστράφηκε το 1820.Μετά από δυσκολίες που υπήρξαν για την οικοδομική άδεια χτίστηκε το ορφανοτροφείο.

Δημοτικό Μαιευτήριο:Ολοκληρώθηκε το 1894 μέσα σε 2 χρόνια.Λειτούργησε σαν νοσοκομείο με δύναμη 80 κλινών.Σήμερα ανήκει στον δήμο Ιωαννίνων ενώ μέρος του κτηρίου έχει κατεδαφιστεί.

Εμπορική σχολή:Χτίστηκε την δεκαετία του 1870.Φιλοξένησε το αγγλικό γενικό προξενείο και διάφορες προσωπικότητες.Αργότερα λειτούργησε σαν εμπορική σχολή.

Νοσοκομείο Χατζηκώστα:Το 1836 δημιουργείται νέο νοσοκομείο.Το 1845 μετά από δωρεά δημιουργείται νέο νοσοκομείο που λειτούργησε μέχρι το 1904.Κατεδαφίστηκε και στην θέση του δημιουργήθηκε νέο το 1907.

Παπαζόγλειος σχολή:Μοιάζει αρκετά με το κτήριο του ταχυδρομείου.Φιλοξένησε υφαντική σχολή για άπορα κορίτσια.Σήμερα εξυπηρετεί διδακτικές ανάγκες ενώ είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο.

Καπλάνειος σχολή:Χτίστηκε το 1926 σε νεοβυζαντινή τεχνοτροπία.Το αρχικό κτήριο της σχολής δεν διασώθηκε.Σήμερα φιλοξενεί νηπιαγωγεία και δημοτικά.

Στοά Λιάμπεη:Χτίστηκε μετά τον εμπρησμό του 1869.Μέσα τα μαγαζιά ήταν χτισμένα από πέτρα.Έμεναν μέσα οι οικογένειες των καταστηματαρχών και των υπαλλήλων.Επίσης είχε πηγάδι.Σήμερα στεγάζει καταστήματα διασκέδασης και εστίασης.

Στοά Λούλη:Χτίστηκε το 1875 και η αρχική χρήση της ήταν σαν χάνι.Οι συγκέντρωση ανθρώπων από όλη την Ήπειρο έκανε το σημείο εμπορικό κέντρο.Πρώτοι ανέπτυξαν το εμπόριο οι εβραίοι με καταστήματα υφασμάτων και δερμάτων.Στα πιο σύγχρονα χρόνια η στοά φιλοξένησε σιδηρουργεία,Οινοποιείο,Ξυλουργεία και αποθηκευτικούς χώρους διαφόρων χρήσεων.Αποκαταστάθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία και πλέον στεγάζει καταστήματα διασκέδασης.

Στρατιωτικό νοσοκομείο:Λειτούργησε σαν στρατιωτικό νοσοκομείο.Δέχτηκε διάφορες παρεμβάσεις κατά καιρούς.Σήμερα ανήκει στον Δήμο Ιωαννίνων και φιλοξενεί πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Σουφαρί Σαράι (Ιππείς):Χτίστηκε μεταξύ 1815 και 1820 από τον Αλή Πασά.Είναι διώροφο και χτισμένο από λίθο.Αποτέλεσε κτήριο στρατωνισμού.Σήμερα στεγάζει τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Κτήριο 8ης μεραρχίας:Θεμελιώθηκε το 1879 από τον Ρασήμ Πασά.Προγενέστερα στο σημείο υπήρχε το ανάκτορο του Μουχτάρ.Γνωστό και ως Κονάκι.Στο κτήριο πάρθηκε η απόφαση για την παράδοση άνευ όρων των Ιωαννίνων στις 20 Φεβρουαρίου 1913.

Αρχοντικό Μίσιου:Έχει όλα τα χαρακτηριστικά τουρκογιαννιώτικου ρυθμού.Ολοκληρώθηκε στις 18 Μαΐου 1844.Στην ίδια θέση υπήρχε άλλο κτήριο που κάηκε το 1820.Στους χώρους του έχουν φιλοξενηθεί διάφορες προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Β,ο Ελευθέριος Βενιζέλος.Σήμερα ανήκει στο υπουργείο πολιτισμού.

Αρχοντικό Πυρσινέλλα:Χτίστηκε μεταξύ 1830 και 1840 σε θέση κτηρίου που καταστράφηκε το 1820.Ανήκε στην επιφανή οικογένεια των Μακρήδων.

Αρχοντικό Τζαβέλλα:Μεγαλοαστικό σπίτι των Ιωαννίνων.Ανήκε στον δικηγόρο Γιώργο Τζαβέλλα ενώ η κόρη του Ισμήνη το παραχώρησε στον δήμο για να γίνει μουσείο γιαννιώτικης παραδοσιακής κατοικίας.

Οικία Κατσαδήμα:Σχεδιάστηκε το 1909 αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα επαρχιακού εκλεκτικισμού με έντονα στοιχεία της art nouveu, της νέας τέχνης.Το κτήριο ανήκει στη οικογένεια Κατσαδήμα.Εξωτερικά παραμένει ίδιο σε σχέση με το εσωτερικό που άλλαξε.

Οικία Κάππα-Παρλαπά:Χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από την οικογένεια Κάππα.

Οικία Λεβή:Χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα από τον Δαβιτζών Λεβή,στρατιωτικός χειρούργος.Το κτήριο στέγασε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο για αυτό είναι επίσης γνωστό ως Λύκειο.

Οικία της Εβραϊκής Κοινότητας.Χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.Αποτελεί τυπικό εβραικό κτήριο.

Οθωμανική Βιβλιοθήκη, μη επισκέψιμο εγκαταλελειμμένο κτίριο.

Οικία Χουσεΐν Μπέη ή οικία Δεσπότη:Αρχοντόσπιτο χτισμένο στα τέλη του 18ου αιώνα.Σώθηκε από την πυρκαγιά του 1820.Για κάποιο χρονικό διάστημα αποτέλεσε την έδρα του δεσπότη Ιωαννίνων.

Οθωμανικό Τέμενος Βελή Πασά:Βρίσκεται στη νότια πλευρά των Λιθαριτσίων.Μαζί με αυτό ο Αλή Πασάς έχτισε και τον μενδρεσέ.Αποτέλεσε κτήριο στρατωνισμού και αργότερα παραχωρήθηκε στον Δήμο Ιωαννίνων.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Κοπάνων:Βρίσκεται στον δρόμο προς το Πέραμα.Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός υπάρχει πριν από το κίνημα του Διονυσίου του Φιλόσοφου.Πυρπολύθηκε το 1820 και έμεινε ερείπιο μέχρι το 1843 όταν και ανοικοδομήθηκε.Σύμφωνα με την παράδοση σε αυτό το μέρος φυλακίστηκε η κυρά Φροσύνη με τις 17 αρχόντισσες.Το 1820 στρατοπεύδευσαν οι σουλιώτες που πολεμούσαν εναντίον του Αλή Πασά.Το 1912 μαζευόταν οπλισμός.

Τάφος Αλή Πασά:Είναι ο τάφος του Αλή Πασά και μιας από τις συζύγους του.Το σιδερένιο κιγκλίδωμα αποτελεί αντιγραφή του αρχικού που υπήρχε μέχρι το 1940.

«Μαγειρεία» του Ιτς Καλέ:Πιθανόν χτίστηκε κάπου μεταξύ 1815-1820.Έχει δεχθεί μεταγενέστερες επεμβάσεις από τον τούρκικο και ελληνικό στρατό χωρίς να αλλάξει η αρχική του μορφή.Σήμερα φιλοξενεί το αναψυκτήριο του αρχαιολογικού χώρου.

Τζαμί Καλούτσιανης:Χτίστηκε το 1740 απότον Χατζή Μεχμέτ–πασά, βαλή των Ιωαννίνων στην θέση άλλου μουσουλμανικού ναού.Το τζαμί πήρε το όνομα του μετά το αποτυχημένο κίνημα του Διονύσιου του Φιλόσοφου και έδωσε το όνομα του στην περιοχή.Μέχρι το 1913 λειτούργησε σαν τέμενος.Αργότερα ήρθε στην κατοχή της Εθνικής Τράπεζας ως ανταλλάξιμο.Στέγασε για ένα διάστημα τον σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων και αργότερα ιδιώτες.Πρόσφατα πέρασε στο υπουργείο Πολιτισμού.

Θησαυροφυλάκιο των Ιωαννίνων:Πιθανότατα ανήκε στο συγκρότημα σεραγιού του Αλή Πασά.Αναστηλώθηκε το 1989-90 και πλέον φιλοξενεί συλλογές αργυροχοίας.

Λουτρό των Ιωαννίνων:Χτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και αντικατέστηκε προγενέστερο βυζαντινό λουτρό.Το κτήριο έχει δεχθεί πολλές παρεμβάσεις στο πέρασμα του χρόνου.

Πολιτισμός

Στα Ιωάννινα λειτουργούν μουσεία,πινακοθήκες με διάφορες εκδηλώσεις όλη την διάρκεια του χρόνου.

Μουσεία

• Αρχαιολογικό μουσείο Ιωαννίνων, στην πλατεία Λιθαρίτσια. Περιλαμβάνει αρχαιολογικά ευρήματα και των 4 νομών της Ηπείρου. Ανακαινίσθηκε τα έτη 2008-2010.
• Βυζαντινό Μουσείο: Στεγάζεται σε κτίριο που ανοικοδομήθηκε στα ερείπια του σεραγιού του Αλή Πασά, το οποίο καταστράφηκε ολοκληρωτικά το 1870 από πυρκαγιά. Το μουσείο εγκαινιάστηκε το 1995 με σκοπό να διαφυλάξει τα ευρήματα της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου, που χρονολογικά καλύπτουν την παλαιοχριστιανική, βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Επίσης το μουσείο, εκτός από την έκθεση των συλλογών του, αποτελεί και πολιτιστικό κέντρο, αφού φιλοξενεί μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις, περιοδικές εκθέσεις κλπ. Στις συλλογές του περιλαμβάνονται παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά γλυπτά, ευρήματα από την Άρτα, κεραμικά, βιβλία, χριστιανικές εικόνες και αξιόλογη συλλογή αργυροχοΐας.
• Μουσείο Αργυροτεχνίας: Βρίσκεται μέσα στο Κάστρο των Ιωαννίνων, και συγκεκριμένα στο δυτικό προμαχώνα της νοτιανατολικής ακρόπολης (Ιτς Καλέ). Καταλαμβάνει τα δύο επίπεδα του προμαχώνα καθώς και το κτίσμα των παλαιών μαγειριών που εφάπτεται σε αυτόν. Λειτουργεί υπό την ευθύνη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Πρόκειται για θεματικό μουσείο το οποίο πραγματεύεται την ιστορία και την τεχνολογία της αργυροχοΐας στην περιοχή της Ηπείρου. Εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2016.
• Μουσείο Φωτίου Ραπακούση: Βρίσκεται στο κτιριακό συγκρότημα του Τεμένους Ασλάν Πασά, στη βορειοδυτική ακρόπολη του Κάστρου. Ο Δήμος Ιωαννιτών, με αμοιβαία σχέση παραχώρησης μεταξύ αυτού και του συλλέκτη, φιλοξενεί τη συλλογή στους χώρους του, από το 2000. Λειτουργεί σήμερα παράλληλα με το Δημοτικό Λαογραφικό & Εθνογραφικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται μέσα στο Ασλάν Τζαμί. Ολόκληρη η συλλογή περιλαμβάνει 6.000 αντικείμενα, που κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: Όπλα με τα εξαρτήματά τους, κοσμήματα του 18ου και του 19ου αιώνα, διάφορα, κεραμικά (ισλαμικής τέχνης, αγγειοπλαστικής τέχνης του ελληνικού χώρου, Τσανάκ Καλέ).Από το 2012 μέρος της συλλογής στεγάζεται στο νησάκι ως μουσείο Αλή Πασά.
• Η Δημοτική Πινακοθήκη των Ιωαννίνων στεγάζεται από το 2000 στο νεοκλασικό κτίριο Πυρσινέλλα, το οποίο κτίστηκε το 1890. Ο Βασίλειος Πυρσινέλλας, ο οποίος διετέλεσε δήμαρχος Ιωαννίνων, διέθεσε ολόκληρη την κινητή και ακίνητη περιουσία του το 1958 στο δήμο Ιωαννιτών. Το 1960 δημιουργήθηκε η πρώτη Δημοτική Περιφερειακή Πινακοθήκη στην Ελλάδα, που κατ' αρχάς λειτούργησε στο κτίριο Μελά μέχρι τη μεταστέγασή του στη σημερινή της στέγη. Τα έργα της συλλογής της Πινακοθήκης ανήκουν σε Νεοέλληνες, ζωγράφους και γλύπτες, τα οποία συγκεντρώθηκαν με αγορές και δωρεές από διάφορους συλλέκτες και καλλιτέχνες. Περιλαμβάνονται 500 περίπου έργα, πίνακες, σχέδια, χαρακτικά, εικόνες και γλυπτά.
• Το τριπλό Δημοτικό Μουσείο έχοντας Χριστιανικό Τμήμα,Εβραϊκό Τμήμα και Μουσουλμανικό τμήμα,στεγάζεται στο Τέμενος Ασλάν Πασά.Βρίσκεται εντός του Κάστρου, και χτίστηκε το 1618 από τον Ασλάν πασά. Στο μουσείο εκτίθενται τοπικές ενδυμασίες, υφαντά, ξυλόγλυπτα, είδη αργυροχοΐας και άλλα, ενώ το έκθεμα που ξεχωρίζει είναι το δαμασκηνό σπαθί του Γεωργίου Καραΐσκάκη. Επίσης στον περίβολο του μουσείου σώζονται τάφοι επιφανών Τούρκων, καθώς επίσης και ο τάφος του Ασλάν πασά. Ακόμη έξω από το Μουσείο βρίσκονται κανόνια και μπάλες της εποχής εκείνης.
• Μουσείο Παύλου Βρέλλη: Είναι μουσείο κέρινων ομοιωμάτων που περιλαμβάνει τα έργα του Παύλου Βρέλλη.Αποτυπώνει διάφορες ιστορικές μορφές από το 500 πΧ μέχρι τα πρόσφατα χρόνια.Το μουσείο βρίσκεται στο Μπιζάνι,14 χλμ από τα Ιωάννινα.
• Λαογραφικό Μουσείο Ιωαννίνων Κώστας Φρόντζος:Περιλαμβάνει παραδοσιακές ανδρικές και γυναικείες στολές,κοσμήματα,έργα ασημουργίας και χρυσοχοΐας,έργα κεντητικής και υφαντικής, αγγειοπλαστικής κ.ά.
• Πινακοθήκη της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών:Περιλαμβάνει διάφορα έργα νεοελλήνων ζωγράφων.
• Λαογραφικό Μουσείο Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει αντικείμενα του δωρητή Ιωάννη Τσανάκα που παρουσιάζουν την καθημερινότητα στο Μέτσοβο.Παρουσιάζεται ο τρόπος ζωής της παραδοσιακής κοινωνίας της προ βιομηχανικής εποχής.
• Μουσείο Εκμαγείων Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει αντίγραφα αλλά και πρωτότυπα αρχαιολογικά έργα.
• Μουσείο Ιστορίας της Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει αντικείμενα σχετικά με την ιατρική.
• Μουσείο Τυπογραφίας και Τεχνολογίας γραφικών τεχνών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει αντικείμενα σχετικά με την τυπογραφία.
• Bιβλιοθήκη και Μουσείο Μαρίας και Σπύρου Μαλαφούρη (Eρνάνη) Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει βιβλιοθήκη 6000 τόμων δημοσιευμένων από το 1610 μέχρι το 1900.Στην συλλογή περιλαμβάνονται πίνακες ζωγραφικής,χαρακτικά και προσωπικά αντικείμενα των Θ. Κολοκοτρώνη,Ούγκο Φόσκολο και Ελ. Βενιζέλου.
• Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Ιωαννίνων:Περιλαμβάνει υλικό από την περίοδο της εθνικής αντίστασης.
• Ιστορικό Μουσείο Ιωαννίνων Χ. Νικολάου:Περιλαμβάνει τεκμήρια κυρίως της περιοχής των Ιωαννίνων της ύστερης Οθωμανικής περιόδου.

Εκπαίδευση

Στα Ιωάννινα λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Την δεκαετία του 50 και με την ίδρυση της Εταιρίας Ηπειρωτικών Μελετών,το 1954,υπήρχε το αίτημα δημιουργίας πανεπιστημίου στην πόλη των Ιωαννίνων.Το 1962 στην Αθήνα δημιουργήθηκε η Κεντρική Επιτροπή Αγώνος Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με σκοπό την δημιουργία πανεπιστημίου.Στις 8 Μαΐου του 1964 εξαγγέλθηκε μέσω του τύπου η ίδρυση τμήματος φιλοσοφίας ως παραρτήματος του Α.Π.Θ..Η ίδρυση έγινε με το υπ’ αριθμ. 735/64 Β.Δ. και άρχισε να λειτουργεί με το νέο ακαδημαϊκό έτος με 200 φοιτητές.Η στέγαση του τμήματος έγινε στο παλαιό κτίριο της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας.Από το 1970 με το υπ’ αριθμ. 746/70 Ν. Δ. δημιουργήθηκε ανεξάρτητο πανεπιστήμιο από αυτό της Θεσσαλονίκης.

Καταλαμβάνει μια έκταση 3500 στρεμμάτων.Η πανεπιστημιούπολη απέχει 6 χλμ από το κέντρο της πόλης.Υπάρχει πρόσβαση σε αυτήν με τα μέσα μαζικής μεταφοράς.Στο πανεπιστήμιο φοιτούν περίπου 20000 φοιτητές.

Το πανεπιστήμιο λειτουργεί σύμφωνα με τον νόμο 4559/3-8-2018.Αποτελείται από 11 Σχολές και 26 Τμήματα.

ΤΕΙ Ηπείρου

Το πρώην ΤΕΙ Ηπείρου ιδρύθηκε το 1994 με έδρα του την Άρτα.Αποτελούταν από 5 σχολές και 8 τμήματα.Φοιτούσαν 10.200 φοιτητές.

Υγεία

Στην πόλη λειτουργούν δύο νοσοκομεία, το Γενικό Κρατικό «Χατζηκώστα» και το Πανεπιστημιακό Περιφερειακό «Δουρούτη», τα οποία δέχονται ασθενείς από το σύνολο του νομού.Τα νοσοκομεία εφημερεύουν εναλλάξ τις μονές (Πανεπιστημιακό) και ζυγές (Χατζηκώστα) μέρες.

Γενικό Κρατικό «Χατζηκώστα»

Το Γενικό Κρατικό «Χατζηκώστα» αρχικά στεγαζόταν στις εγκαταστάσεις επί της οδού Γ. Παπανδρέου.Στα τέλη της δεκαετίας του 70' μεταφέρθηκε στα κτήρια του Σανατορίου Ιωαννίνων επί της Λεωφόρου Μακρυγιάννη,η οποία αποτελεί πλέον την παλιά πτέρυγα του νοσοκομείου.Στις αρχικές εγκαταστάσεις συνέχισαν να λειτουργούν τμήματα του νοσοκομείου όπως Μέση Τεχνική Επαγγελματική Σχολή - ΤΕΕ Νοσηλευτικής,Ψυχιατρικές Δομές,Οφθαλμολογικό,Ψυχιατρικό.Στο παλαιό Χατζηκώστα δημιουργήθηκαν προκατασκευασμένα κτίρια για να καλύψουν ανάγκες του νοσοκομείου.Το νοσοκομείο δέχτηκε 4 επεκτάσεις στο πέρασμα του χρόνου για να φτάσει στην σημερινή του μορφή.

Το 1987,όντας το μοναδικό νοσοκομείο των Ιωαννίνων εγκρίθηκε ο Οργανισμός του Νοσοκομείου με 465 κλίνες και το ανάλογο προσωπικό που με μικρές διαφορές ισχύει μέχρι σήμερα.Το 1991 άρχισε η μεταφορά των πανεπιστημιακών τμημάτων και ιατρικού εξοπλισμού στο Πανεπιστημιακό νοσοκομείο και στο Χατζηκώστα παρέμειναν κυρίως τμήματα του ΕΣΥ.Το 2001 λειτούργησαν νέα χειρουργεία σε νέα πτέρυγα του νοσοκομείου.Μέσα στην δεκαετία αυτή αποκτήθηκαν και λειτούργησαν Αξονικός και Μαγνητικός Τομογράφος, Ψηφιακός Μαστογράφος και Αγγειογραφικό Συγκρότημα στο Καρδιολογικό Τμήμα.Το 2013 παραδόθηκε κτήριο για τις ανάγκες του Πολυδύναμου Κέντρου Αντιμετώπισης της κρίσης αλκοολικών και χρηστών Ναρκωτικών.

Σήμερα το νοσοκομείο διαθέτει δύναμη 350 κλινών.

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων

Το πανεπιστημιακό νοσοκομείο ιδρύθηκε με το Π.Δ 391/86 (ΦΕΚ 174/Α/86).Αποτελεί ΝΠΔΔ και υπάγεται στις διατάξεις  του Ν.Δ 2592/53 «περί οργάνωσης  της Ιατρικής Αντίληψης (ΦΕΚ 254/Α/53).

Η ανάπτυξη του ξεκίνησε με την αριθ. 17781/5-12-88 (ΦΕΚ 875/Β/88) απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.Η δυναμικότητα του είναι 760 κλινών.

Το νοσοκομείο βρίσκεται σε μια έκταση 68000 τ.μ. επί της Λεωφόρου Σταύρου Νιάρχου.Λειτουργούν τμήματα Παθολογικού,Χειρουργικού,Ψυχιατρικού και Εργαστηριακού Τομέα της Ιατρικής Υπηρεσίας.Στους χώρους του νοσοκομείου παράγονται ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο διαθέτοντας ιατρικό και τεχνολογικό εξοπλισμό.

Υποδομές

Μεταφορές

Νότια της πόλης βρίσκονται πλέον οι κύριοι οδικοί άξονες που ενώνουν τα Ιωάννινα με την υπόλοιπη Ελλάδα.Από εκεί διέρχεται η Εγνατία Οδός ενώνοντας τα Ιωάννινα με την Ηγουμενίτσα, την Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και την Αλεξανδρούπολη.Από την νότια πλευρά της πόλης ξεκινά και η Ιόνια Οδός συνδέοντας τα Ιωάννινα με την Νότια - Δυτική Ελλάδα. Από την βόρεια έξοδο της πόλης ξεκινά η παλαιά ΕΟ που συνδέει την πόλη τόσο με την Δυτική Μακεδονία, όσο και με την Αλβανία.

Μέσα στην πόλη υπάρχει αστική συγκοινωνία η οποία διεξάγεται με αρκετές λεωφορειακές γραμμές. Το ΚΤΕΛ Ιωαννίνων εκτελεί καθημερινά δρομολόγια εντός νομού, αλλά και με αρκετές πόλεις της Ελλάδας.

Σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από το κέντρο των Ιωαννίνων βρίσκεται ο Κρατικός Αερολιμένας Ιωαννίνων Βασιλεύς Πύρρος.Τα τελευταία χρόνια το αεροδρόμιο επεκτάθηκε και έχουν μπει αρκετές πτήσεις προς την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό.

Παλιότερα γινόταν πτήσεις με υδροπλάνο,κυρίως προς Κέρκυρα.Γίνονται ενέργειες ώστε στο άμεσο μέλλον να υπάρξουν ξανά πτήσεις.

Τηλεόραση και ραδιοφωνία

Στα Ιωάννινα λειτουργούν τρείς τηλεοπτικοί σταθμοί, είναι το Ήπειρος TV1, η Βήμα Τηλεόραση (πρώην ΗΡΤ) και το ITV (Ιωάννινα TV). Εκπέμπουν επίσης, και οι ιδιωτικοί σταθμοί πανελλαδικής εμβέλειας. Η ΕΡΤ3 με έδρα την Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, διατηρεί επιτόπου παράρτημα στα Ιωάννινα. Επίσης εκπέμπουν στα Ιωάννινα και οι περιφερειακοί σταθμοί των γύρω νομών και πόλεων (Άρτα, Αγρίνιο και Κέρκυρα).

Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός ανήκε στην ΕΡΑ Ιωαννίνων και εγκαινιάστηκε το 1949. Έχει εμβέλεια που καλύπτει ευρύτερα τη Βορειοδυτική Ελλάδα (FM 88.2) και το πρόγραμμά της εστιάζει στην ειδησεογραφία τοπικού ενδιαφέροντος, με τη συνοδή συμπερίληψη εκπομπών ποικίλης θεματολογίας.

Κλίμα

Σύμφωνα με την Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν τα Ιωάννινα έχει ένα κλίμα οριακό μεταξύ Μεσογειακού (Csa) και υγρού υποτροπικού (Cfa), δεδομένου ότι υπάρχει μόνο ένας καλοκαιρινός μήνας με βροχόπτωση μικρότερη των 40 χιλιοστών. Το καλοκαίρι είναι θερμό και ξηρό ενώ ο χειμώνας είναι υγρός και ψυχρότερος από τις παραθαλάσσιες περιοχές της Ηπείρου. Είναι από τις πιο βροχερές πόλεις της Ελλάδας. Η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί είναι 42,4°C και η χαμηλότερη -13°C.

Κλιματικά δεδομένα Ιωαννίνων
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	10.1	11.5	14.4	17.7	23.0	27.6	30.8	30.9	26.7	21.2	15.5	11.1	20,0
Μέση Μηνιαία °C (°F)	4.7	6.1	8.8	12.4	17.4	21.9	24.8	24.3	20.1	14.9	9.7	5.9	14,25
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	0.2	1.0	3.2	5.9	9.6	12.8	14.9	15.0	12.2	8.5	4.7	1.8	7,5
Υετός mm (ίντσες)	124,2	111,6	95,4	78	69,3	43,5	32	31,2	54	99,5	167,9	174,9	1,181
% υγρασίας	76.9	73.7	69.5	67.9	65.9	59.1	52.4	54.4	63.6	70.8	79.8	81.5	68,0
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων	13.3	12.4	12.8	12.6	11.0	6.9	4.8	4.8	6.5	9.7	13.7	15.2	123,7
Πηγή: Greek National Weather Service [1]

Πληθυσμός

Η εξέλιξη του πληθυσμού της πόλης και του Δήμου των Ιωαννίνων έχει ως εξής:

Έτος Απογραφής	Πληθυσμός πόλης	Πληθυσμός Δήμου
1940	21.877	38.961
1951	32.315	51.001
1961	34.997	55.415
1971	40.130	61.998
1981	44.829	71.639
1991	62.346	92.425
2001	67.384	103.101
2011	65.574	112.486

Αδελφοποιημένες πόλεις

• Ποζάρεβατς, Σερβία
• Αγία Νάπα, Κύπρος
• Χειμάρρα, Αλβανία
• Κορυτσά, Αλβανία
• Λεμεσός, Κύπρος

Φωτογραφίες

• 
  Πανοραμική όψη των Ιωαννίνων
• 
• 
• 
• 
• 

Δείτε επίσης

• Νομός Ιωαννίνων
• Διοικητική διαίρεση νομού Ιωαννίνων
• Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη
• Ζωσιμαία Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων

Βιβλιογραφία

• Αναστασόπουλος Νικόλαος, Παραβατικές συμπεριφορές και καταστολή στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο: το παράδειγμα του Νομού Ιωαννίνων, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 2012.
• Βαδαλούκας Νίκος, Τα Γιάνννενα στο κινηματογράφο. Μνήμη και αναπαράσταση, Ισνάφι, 2018.
• Δαλκαβούκης Βασίλης, «Τα Γιάννενα στη δεκαετία του 1940 µέσα από τα αποµνηµονεύµατα του Πέτρου Αποστολίδη, ∆ηµάρχου του ΕΑΜ», Ηπειρωτικά Χρονικά 42 (2008), σ.189-213.
• Δημητριάδης Ευάγγελος Π., Γιάννενα. Το Βιλαέτι των Ιωαννίνων κατά τον 19ο αιώνα: Από την "πόλη-παζάρι" στην "πόλη-πρακτορείο": Ιστορική χωρολογική, πολεολογική, κτιριολογική μελέτη, Αφοί Κυριακίδη, 1993.
• Κοκολάκης Μιχάλης, Το ύστερο γιαννιώτικο πασαλίκι. Χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο (1820-1913), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2003.
• Κουρμαντζή-Παναγιωτάκου Ελένη, Η νεοελληνική αναγέννηση στα Γιάννενα. Από τον πάροικο έμπορο στον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιωάννη Βηλαρά (17ος - αρχές 19ου αιώνα), Gutenberg, 2007.
• Μιχαλόπουλος Φάνης, Τα Γιάννενα κι η Νεοελληνική Αναγέννηση (1648-1820), Π. Δ. Σακελλάριος, 1930.
• Μπάδα Κωνσταντίνα, «Προς μια αποκρυπτογράφηση της φυσιογνωμίας των λαϊκών δρωμένων: Aπόκριες στα Γιάννενα», στο: Λαϊκά δρώμενα. Παλιές μορφές και σύγχρονες εκφράσεις, Πρακτικά A΄ Συνεδρίου (Kομοτηνή 25-27 Nοεμβρίου 1994), Υπουργείο Πολιτισμού – Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού, 1996, σ. 197-207.
• Παπαγεωργίου Γιώργος Π., Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα, ΙΜΙΑΧ, 1988.
• Παπασταύρος Αναστάσιος Ι., Τα Γιάννενα του 19ου αιώνα όπως τα περιέγραψαν και τα απεικόνισαν οι ξένοι περιηγητές, Οδυσσέας, 2005.
• Παπαστεφανάκη Λήδα, «"Άνθρωποι ταπεινοί, φρόνιμοι, νοικοκυρεμένοι και καλοί οικογενειάρχες...". Προς μια κοινωνική ιστορία της Εβραϊκής Κοινότητας των Ιωαννίνων τον 20ό αιώνα», στο: Λ. Παπαστεφανάκη – Α. Μαχαίρα (επιμ.), Εβραϊκές κοινότητες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, 15ος-20ός αιώνας: οικονομία, κοινωνία πολιτική, πολιτισμός, Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου (Ιωάννινα, 21-23 Μαΐου 2015), Ισνάφι, 2016, σ. 127-144.
• Πλιάκου Γεωργία, «Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Οι μαρτυρίες των ανασκαφικών νομισματικών συνόλων», στο: Κ. Λιάπη – Κωνσταντίνος Λ. Ζάχος – Α. Ντουζούγλη (επιμ.), Νομισματική ιστορία και οικονομία στην Ήπειρο κατά την αρχαιότητα, Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 3-7 Οκτωβρίου 2007), Λύδια Λίθος, σ. 449-462.
• Σμύρης Γιώργος, «Ιερός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Νησί Ιωαννίνων», στο: Πρακτικά Συμποσίου: Μοναστήρια Νήσου Ιωαννίνων, 700 χρόνια 1292 –1992, (Ιωάννινα, 29-31 Μαΐου 1992), 1999, σ. 301-314.
• Σμύρης Γιώργος, «Τα Μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και η πολεοδομία της οθωμανικής πόλης», Ηπειρωτικά Χρονικά 34 (2000), σ. 9-90.
• Σμύρης Γιώργος, Το δίκτυο των οχυρώσεων στο Πασαλίκι των Ιωαννίνων (1788-1822), ΙΜΙΑΧ-ΕΗΜ, 2004.
• Σμύρης Γιώργος, «Το Τζαμί του Ασλάν Πασά στα Ιωάννινα», στο: Η Συντήρηση και Αποκατάσταση των Οθωμανικών Μνημείων στην Ελλάδα, ΕΜΜΒΑΠ, 2009, σ. 221-232.
• Τζουζέπε Σκίρο (επιμ.), Το Χρονικό των Τόκκων. Τα Ιωάννινα κατά τας αρχάς του ΙΕ' αιώνος, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 1965.
• Schminck-Gustavus Christopher, Μνήμες Κατοχής (3 τόμοι), Ισνάφι, 2011.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δήμος Ιωαννιτών
• Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
• Τ.Ε.Ι Ηπείρου
• Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

Ψηφιακό αρχείο ΔΤ

• Ιωαννίνων έπαινος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Γιάννενα, η πόλη των περιηγητών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Γιάννενα-Μ. Γκανάς (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Ιωάννινα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)