Ιστορία της Πάρου

Το ήπιο κλίμα των Κυκλάδων ευνόησε τους πρώιμους οικισμούς, ενώ η προνομιούχα γεωγραφική και στρατηγική θέση τους στο Αιγαίο υποβοήθησε την ανάπτυξη ενός από τους παλαιότερους πολιτισμούς της Ευρώπης.

Προϊστορική περίοδος

Σε έκταση το νησί της Πάρου (196 τ.χλμ.), μαζί με την Αντίπαρο(35 τ.χλμ.) και το Δεσποτικό (8 τ/χλμ) και τις άλλες βυθισμένες περιοχές(10 τ.χλμ.) ήταν τρίτο μετά τη Νάξο και την Άνδρο. Στη διάρκεια του Ολόκαινου, η Κυκλαδία-το μεγάλο αυτό νησί που είχε δημιουργηθεί μετά την σημαντική πτώση της θαλάσσιας στάθμης κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου-είχε εξαφανιστεί με εξαίρεση τα σύγχρονα νησιά, όπως η Ευρύτερη Πάρος (δηλαδή Πάρος-Αντίπαρος-Δεσποτικό-λοιπές βυθισμένες περιοχές), η οποία συνδεόταν με μια στενή λωρίδα γης με τη Νάξο.

Νεολιθική περίοδος

Στην ακατοίκητη σήμερα νησίδα Σάλιαγκος, η οποία ήταν αρχικά ένας λοφίσκος σε έναν επιμήκη ισθμό στο νότιο τμήμα της Ευρύτερης Πάρου, εντοπίσθηκε υλικό που η ραδιοχρονολόγηση κατέδειξε πως η κατοίκηση της περιοχής είχε γίνει στη διάρκεια της 5ης χιλιετίας π.Χ.

Ειδώλειο παχιάς Κυρίας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου εύρημα από την νήσο Σάλιαγκο

Αρχαϊκοί χρόνοι

Στα μέσα του 7ου αιώνα η Πάρος έρχεται σε ρίξη με την Άνδρο διότι δεν επικύρωσε με ψηφοφορία τη Στάγειρο και τη Άργιλο-δύο αποικίες- στους Ανδρίους. Λόγω των περιορισμένων πόρων του νησιού και του πληθυσμιακού του πλεονάσματος στέλνει διάφορες ομάδες αποίκων κατά περιόδους: σε Θάσο με αρχηγό τον Τελεσικλή, στο Πάριο της Προποντίδας. Η εγκατάσταση στην Θάσο δεν ήταν εύκολη αφού οι ντόπιοι αντέδρασαν σθεναρά. Σε μία από τις μάχες σκοτώθηκε ο στρατηγός Γλαύκος, μνημείο του οποίου ανήγειραν οι άποικοι αργότερα και βρίσκεται στην αρχαία αγορά του νησιού. Σε μία από τις μάχες γλίτωσε τον τραυματισμό ο Αρχίλοχος.

Περσικοί πόλεμοι

Ο Μιλτιάδης ένα χρόνο ύστερα από τη μάχη του Μαραθώνα επιχειρεί κατά της Πάρου με σκοπό την απελευθέρωση του νησιού από την Περσική φρουρά, που είχε εγκαταστήσει εκεί ο Δάτις, και στην εκδίωξη των ολιγαρχικών συνεργατών των Περσών, παρά την τιμωρία των Παρίων, επειδή είχαν βοηθήσει τους Πέρσες στον Μαραθώνα με ένα πλοίο. Ο Μιλτιάδης απέτυχε λόγω της σθεναρούς αντίστασης των Περσών και των Παρίων ολιγαρχικών. Εν τούτοις άλλοι μελετητές διαφωνούν σχετικά με τη συμβολή των Περσών στην απόκρουση από τους Παρίους της Αθηναϊκής εισβολής στο νησί τους Στη δεύτερη περσική εκστρατεία μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος πως οι Πάριοι απέπλευσαν με στόλο ως σύμμαχοι των Περσών προς τη Σαλαμίνα. Στάθμευσαν προσωρινά σε κάποιο άλλο Κυκλαδονήσι, κοντά στην Αττική, αναμένοντας την έκβαση της ναυμαχίας και μετά την Ελληνική νίκη δωροδόκησαν τον Θεμιστοκλή και πέτυχαν να αποτρέψουν δεύτερη αθηναϊκή επίθεση εναντίον τους. Η στάση των Παρίων χαρακτηρίζεται ως ‘’επαμφοτερίζουσα και όχι οπωσδήποτε φιλοπερσική’’ συνιστούσε μια ‘’απεγνωσμένη προσπάθεια επιβίωσης της μεταξύ των νέων ισχυρών του Αιγαίου, της Περσίας και της Αθήνας.

Κυκλαδικοί κρατύρες-Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου

Σημαντική συμβολή στην ντόπια οικονομία την περίοδο αυτή είχε το Πάριο μάρμαρο. Τα πιο γνωστά αρχαία λατομεία έχουν εντοπισθεί στο Μαράθι, το σπήλαιο των Νυμφών και το σπήλαιο του Πανός, στους Λάκκους, στις Σπηλιές, στον Άγιο Μηνά, στον Κάραβο Βεβαιωμένη χρήση λατομείων ανοιχτής εξόρυξης έχουμε από τις πρώτες δεκαετίες του 7ου αιώνα π.Χ. η συστηματική εξόρυξη χρονολογείται από τα μέσα του 6ου αι. και γίνεται σε εκτεταμένα υπόγεια λατομεία.

Κλασσικοί χρόνοι

Η Πάρος συμμετέχει στην Πρώτη Αθηναϊκή συμμαχία και προσφέρει χρήματα σε αυτήν καθώς είναι από τα πιο πλούσια νησιά των Κυκλάδων: αρχικά 16 τάλαντα και μετά 30. (478 π.Χ.), 16 τάλαντα και 1200 δραχμές (450-447 π.Χ), 18 τάλαντα (446-445 π.Χ.) 30 τάλαντα (419-418 π.Χ)κάτι που δείχνει τον πλούτο που απέφερε στο νησί το μάρμαρο

Βάση στυλοβάτη κίονα ναού της Αθηνάς.4ος αι.π.Χ.

Το 410 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Θηραμένης πλέοντας για τον Ελλήσποντο φτάνει στην Πάρο καταλύοντας το ολιγαρχικό πολίτευμα εγκαθιδρυμένο εκεί από τον Λακεδαίμονα στρατηγό Πείσανδρο Στο διάστημα 404 με 378π.Χ το νησί τελεί υπό την κυριαρχία των Σπαρτιατών. Αρχές του 4ου αι. εκλέγεται ο Ακήρατος από τη Θάσο άρχοντας της Πάρου και της Θάσου κάτι που δείχνει την στενότατη σχέση ανάμεσα στα δύο νησιά και την ύπαρξη κάποιου καθεστώτος ‘’Συμπολιτείας. Το 393 π.Χ. επανέρχεται στην Πάρο η δημοκρατία μετά από δυναμική επέμβαση του Περσικού στόλου με επικεφαλής τον Φαρναβαζο και τον Κόνωνα. Σημειώθηκαν σφαγές των πιο εύπορων κατοίκων που ‘’λακώνιζαν’’. Το 363 π.Χ. η Πάρος τελεί για μικρό χρονικό διάστημα υπό την κυριαρχία των Θηβαίων. Το 314 π.Χ. ιδρύεται από τον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Α (384-301π.Χ.) το ‘’Κοινόν των Νησιωτών’’ στο οποίο προσχωρεί αργότερα και η Πάρος.

Ύστερη αρχαιότητα και Ρωμαιοκρατία

Οι Μιθριδατικοί πόλεμοι και οι πειρατικές επιδρομές που δέχεται το νησί στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. αναγκάζουν τους Πάριους να καλύψουν τις αυξημένες δαπάνες τους για την τείχιση του νησιού συνάπτοντας δάνειο από την Κρήτη. Ή πάλι μπορεί να συνδέονται με την αντιμετώπιση των αυξημένων στρατιωτικών εισφορών που οι Ρωμαίοι είχαν επιβάλει στους Κυκλαδίτες για να ναυπηγήσουν πλοία στα πλαίσια των εμφύλιων συγκρούσεων τους. O Αυτοκράτορας Αδριανός επισκευάζει αρχαία κτήρια μεταξύ των οποίων και το κτίριο της αρχαίας αγοράς η οποία ήταν τετράγωνη. Τα αγάλματα που ανεγείρονται είναι προτομές αρχόντων της πόλης, όπως του Κοίλου Δημητρίου, αγορανόμου και πολεμάρχου.

Βυζαντινή περίοδος

Πρωτοβυζαντινή περίοδος

Λόγω των Γοτθικών επιδρομών στην Βαλκανική χερσόνησο και των Οστρογότθων στη Μικρά Ασία, σημειώνονται μετακινήσεις των πληθυσμών προς τα νότια: οι φυγάδες βρίσκουν καταφύγιο στις Κυκλάδες. Την πληθυσμιακή ακμή του νησιού επιβεβαιώνει η παρουσία του μεγάλου ναού της Εκατονταπυλιανής και άλλων παλαιοχριστιανικών ναών στο νησί. Ο επίσκοπος Πάρου φαίνεται να υπογράφει τα πρακτικά της Α’ Οικουμενικής Συνόδου –πρόκειται για τον πρώτο γνωστό επίσκοπο του νησιού, τον Ακαδήμιο - ενώ ο επίσκοπος Πάρου συμμετέχει και στις συνόδους Εφέσσου (431) και Χαλκηδόνος (451). Η Πάρος βρίσκεται την περίοδο αυτή, στην Επαρχία Νήσων, υπαγόμενη στη Διοίκηση Ασίας της Υπαρχίας Ανατολής. Στα μέσα του 6ου αι. η Εκατονταπυλιανή αναστηλώνεται-δείγμα ακμής του νησιού-ακμή που φτάνει μέχρι τις αρχές του 8ου αι.:

Το βαπτιστήριο (4ος αιώνας).

Μεσοβυζαντινή περίοδος (641-1071)

Ενδεικτικό της ακμής του νησιού στην περίοδο αυτή είναι πως ο επίσκοπος Πάρου συμμετέχει στις εργασίες της εν Τρούλλω Συνόδου (691). Σε όλο το δεύτερο μισό του 8ου αι. ο πληθυσμός του νησιού φυλλορροεί και αυτό φαίνεται από την εκκλησιαστική υπαγωγή της Πάρου και των άλλων Κυκλάδων στον μητροπολίτη Ρόδου. Για το β’ μισό του 9ου αι. και τις αρχές του 10ου αι. αντλούμε σημαντικές πληροφορίες από τον βίο της Οσίας Θεοκτίστης: ο ναός της Εκατονταπυλιανής ήταν κατεστραμμένος από τον Νίσυρη, τον αρχηγό του ναυτικού των Αράβων της Κρήτης Παροικιά, Σαρακήνικο, Ναόυσα αποτελούν ορμητήριο των Σαρακηνών, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί των παράλιων περιοχών να αποσυρθούν στο εσωτερικό του νησιού .

Υστεροβυζαντινή περίοδος (1072-1453)

Γρήγορα φαίνεται να ακμάζει η Πάρος αν κρίνουμε πως το 1083 μαζί με τη Νάξο συναποτελεί τη Μητρόπολη Παροναξίας

Λατινοκρατία (1207-1566)

Δουκάτο του Αρχιπελάγους

Το Βενετικό κάστρο της Πάρου

Οι Φράγκοι με την εκστρατεία τους στην Δ΄ Σταυροφορία κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και δημιούργησαν την Λατινική Αυτοκρατορία (1204). Οι Κυκλάδες σχημάτισαν το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους με έδρα την Νάξο, παραχωρήθηκαν στον Μάρκο Σανούδο μέλος του Οίκου των Σανούδων και ανιψιό από μητέρα του Δόγη Ενρίκο Ντάντολο. Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους έδινε όρκο υποτέλειας στον Λατίνο Αυτοκράτορα αλλά στην πραγματικότητα ήταν πάντοτε υποτελές στην Δημοκρατία της Βενετίας αφού ο Δούκας σύμφωνα με την αρχική συμφωνία θα έπρεπε να ήταν Βενετός. Η Μαρία Σανούδου, τελευταία γόνος του Οίκου των Σανούδων ήταν κόρη του Νικολάου Β΄ Σανούδου Σπετσαμπάντα και της Φιορέντσα Σανούντο που ανήκαν και οι δυο στον Οίκο των Σανούδων και διετέλεσαν Δούκες συγκυβερνήτες του Αρχιπελάγους. Τους διαδέχθηκε ο ετεροθαλής από μητέρα αδελφός της Μαρίας Νικολό νταλε Κάρτσερι ο μοναδικός εκπρόσωπος της Οικογένειας νταλε Κάρτσερι που ανέβηκε στην θέση του δούκα. Ο Νικολό νταλε Κάρτσερι έδωσε δώρο στην ετεροθαλή αδελφή του Μαρία το πλούσιο νησί της Άνδρου, το δεύτερο νησί μεγαλύτερο στο δουκάτο και στις Κυκλάδες μετά την Νάξο (1372).

Κρουσίνο Σομμαρίπα

Το Οικόσημο των Σομμαρίπα

Ο νέος Βενετός δούκας Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος ιδρυτής του Οίκου των Κρίσπων που ανέτρεψε και δολοφόνησε με σχέδιο τον Νικολό νταλε Κάρτσερι αφαίρεσε παράνομα την Άνδρο από την Μαρία Σανούδου για να την δώσει προίκα στην κόρη του Πετρονίλλα. Η Μαρία Σανούδου πήρε σαν αποζημίωση την Πάρο με τον όρο να παντρευτεί τον άσημο ευγενή Γκασπάρε Σομμαρίπα (1383), έγινε η πρώτη Αρχόντισσα της Πάρου αλλά εξακολουθούσε να διεκδικεί την Άνδρο μέχρι τον θάνατο της (1426). Τα μέλη της Οικογένειας Σομμαρίπα έγιναν Αφέντες της Πάρου, ο γιος της και διάδοχος της Κρουσίνο Α΄ Σομμαρίπα μετέφερε την υπόθεση της Άνδρου στο δικαστήριο της Βενετίας και την κέρδισε (1440), έγινε Αφέντης και στα δυο νησιά.

Ο Κρουσίνο ήταν μορφωμένος και αρχαιόφιλος: έκανε ανασκαφές και βρήκε πολλά αρχαία αγάλματα. Όταν ο Κυριακός Αγκωνίτης, ο περιηγητής και αρχαιοδίφης της Αναγέννησης από την Ανκόνα πέρασε από την Πάρο για να θαυμάσει το μάρμαρο που εξήγαγε, ο Κρουσίνο του έδειξε τα αγάλματα που είχε βρει. Ο Κρουσίνο πρόσφερε στον Κυριακό Αγκωνίτη το κεφάλι και το πόδι ενός αγάλματος και εκείνος το έστειλε στον φίλο του Ανδριόλο Ιουστινιάνη - Μπάνκα της Χίου. Επίσης το νησί εξακολουθεί να παράγει μάρμαρο που έγινε περιζήτητο στους Γενοβέζους της Χίου και το χρησιμοποίησαν για να επενδύσουν τα πολυτελή σπίτια τους.. Με τον θάνατο του (1462) ο Κρουσίνο μοίρασε τα νησιά στους δυο γιους του : Ο μεγαλύτερος Νικολό Α΄ Σομμαρίπα έγινε Άρχοντας της Πάρου και Τριτημόριος της Εύβοιας (πέθανε το 1505) και ο μικρότερος Ντομένικο Σομμαρίπα έγινε Άρχοντας της Άνδρου (πέθανε το 1466).

Οι Αφέντες της Πάρου από την Οικογένεια Σομμαρίπα ήταν οι εξής :

• Μαρία Σανούδου (1383 - 1426)
• Κρουσίνο Α΄ Σομμαρίπα (1426 - 1462)
• Νικολό Α΄ Σομμαρίπα (1462 - 1505)
• Φραντσέσκο Σομμαρίπα (1505 - 1517)
• Φιορέντζα Σομμαρίπα (1517 - 1518), μαζί με τον σύζυγο της Τζουάν Φραντσέσκο Βενιέρ

Οικογένεια Βενιέρ

Τα σύμβολα της Οικογένειας Βενιέρ

Τον Νικολά Α΄ Σομμαρίπα διαδέχθηκε ο γιος του Φραντσέσκο Σομμαρίπα (1505) για τον οποίο δεν υπάρχουν στοιχεία πέρα από το ότι πέθανε το 1517 χωρίς απογόνους και στην συνέχεια ο νέος Δούκας του Αρχιπελάγους Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος έκανε κατάσχεση της Πάρου. Η Φιορέντζα Σομμαρίπα κόρη του Νικολό Α΄ Σομμαρίπα που παντρεύτηκε τον Τζουάν Φραντσέσκο Βενιέρ από την Βενετσιάνικη Οικογένεια Βενιέρ που κυβερνούσαν σαν Άρχοντες τα Κύθηρα διαμαρτυρήθηκε στην Δημοκρατία της Βενετίας και αναζήτησε δικαίωση. Η Δημοκρατία που δεν ήθελε για γεωπολιτικούς λόγους την ένωση της Νάξου με την Πάρο στο ίδιο δουκάτο κατοχύρωσε την Πάρο υπέρ της Φιορέντζας και του συζύγου της που πέθαναν και οι δυο την επόμενη χρονιά (1518). Η Φιορένζα Σομμαρίπα και ο Τζουάν Φραντσέσκο Βενιέρ είχαν τρια παιδιά : τον Νικολό Βενιέρ, την Τσετσίλια Βενιέρ και τον Μοϊζέ Βενιέρ, πατέρα του Δόγη της Βενετίας Σεμπαστιάνο Βενιέρ.

Τους διαδέχθηκε ο γιος τους Νικολό Βενιέρ, παντρεύτηκε μια άγνωστη γυναίκα με το όνομα Ζαντάνο και απέκτησε έναν γιο τον Αντρέα Βενιέρ που πέθανε πριν από τον πατέρα του (1530). Ο Νικολό Βενιέρ είχε και μια κόρη την Τσετσίλια Μπάφφο που αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς και πουλήθηκε στον Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Ο Σουλεϊμάν την έδωσε σύζυγο στον γιο του Σελίμ Β΄ και έγινε η Νουρμπανού Σουλτάνα, η μητέρα του Σουλτάνου Μουράτ Γ΄ και γενάρχισσα όλων των μετέπειτα σουλτάνων. Με τον θάνατο του Νικολό Βενιέρ (1530) ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος έκανε για άλλη μια φορά κατάσχεση της Πάρου και την ενσωμάτωση στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους, η Δημοκρατία της Βενετίας κλήθηκε να λύσει την διαφορά με τον ίδιο τρόπο όπως έκανε με την μητέρα της. Το νησί κατοχυρώθηκε στην Τσετσίλια Βενιέρ και στον σύζυγο της Μπερνάντο Σαγκράντο.

Οι Αφέντες της Πάρου από την Οικογένεια Βενιέρ ήταν οι εξής :

• Τζουάν Φραντσέσκο Βενιέρ (1517 - 1518), μαζί με την σύζυγο του Φιορέντζα Σομμαρίπα
• Νικολό Βενιέρ (1518 - 1530)
• Τσετσίλια Βενιέρ (1530 - 1537)

Λεηλασίες και Οθωμανική κατάκτηση

Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα

Στις αρχές του 15ου αιώνα ο μοναχός Κριστόφορο Μπουοντελμόντι αναφέρει πως η Νάουσα Πάρου ήταν ορμητήριο πειρατών, στις αρχές του 16ου αιώνα ήταν ορμητήριο του Γάλλου πειρατή Ντορνεξάν. Οι πειρατικές επιθέσεις στο νησί την περίοδο αυτή είναι τόσο συχνές ώστε μεταξύ των θυμάτων των επιθέσεών τους είναι και ο Αφέντης του νησιού του οποίου στα 1511 αρπάζουν το μπριγκαντίνι του. Θύματα πειρατικών επιθέσεων έπεσαν οι Παριανοί και από τον Οθωμανικό στόλο του Μωάμεθ Α΄ με απαγωγές πολλών κατοίκων. Το νησί είχε ερημώσει σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Ριτζάρντο αναφέρει πως είχε μόνο 3000 κατοίκους (1470).

Η Πάρος πολιορκήθηκε από τον Ελληνικής καταγωγής Μυτιληνιό τυχοδιώκτη Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα που υπηρετούσε αρχιναύαρχος στον στόλο του Οθωμανού Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1537). Η Τσετσίλια και ο σύζυγος της εγκατέλειψαν το οχυρό της Αγκούστα και κλείστηκαν στο κάστρο του Κέφαλου, ο σύζυγος της με την βοήθεια ενός εξόριστου από την Φλωρεντία αντιστάθηκαν πολλές μέρες στην πολιορκία του Μπαρμπαρόσα αλλά τελικά παραδόθηκαν από έλλειψη όπλων. Με την συνθήκη που ακολούθησε η Τσετσίλια δραπέτευσε με ασφάλεια στην Βενετία, ο σύζυγος της παρέμεινε φυλακισμένος αλλά ελευθερώθηκε αργότερα. Ο πληθυσμός του νησιού ερημώθηκε, οι ηλικιωμένοι θανατώθηκαν, οι νέοι άντρες πουλήθηκαν σκλάβοι και οι γυναίκες μεταφέρθηκαν στο χαρέμι. Η Τσετσίλια Βενιέρ πέθανε έξι χρόνια μετά την εκθρόνιση της (1443).

Τουρκοκρατία

Στα 1517 λόγω σιτοδείας οι κάτοικοι του νησιού προμηθεύονται σιτάρι από πειρατές .Γύρω στα 1532 ο Τούρκος πειρατής Κούρτουγλους απείλησε το νησί και ο Βενετός διοικητής Πάρου πλήρωσε λύτρα για να μην το διαγουμίσει. Ακόμα ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα στις συχνές επιθέσεις του το 1537 απήγαγε αιχμαλώτους από το νησί. Συνολικά 6000 απήγαγε από το νησί πολλούς από τους οποίους χρησιμοποίησε για κωπηλάτες στα πλοία του. .Στην επίθεση που πραγματοποίησε τον Δεκέμβρη της χρονιάς αυτής, ο Μπερνάρντο Σαγκρέντο εγκατέλειψε το νησί μετά από μυστική συνεννόηση στην οποία ήλθε με τον Μπαρμπαρόσσα. Ο Μπερνάρντο Σαγκρέντο, ο βαρώνος του νησιού, θέλησε να το ανακτήσει με προσφορά φόρου, αλλά το νησί παρέμεινε στο σουλτάνο με τη συνθήκη του 1540. Από τα 1566 έως το θάνατό του, το1579, συμπεριλήφθηκε στο ιουδαϊκό δουκάτο του Αιγαίου πελάγους υπό τη διοίκηση του Εβραίου Ιωσήφ Νάζη, η Πάρος, μετά από παραχώρηση του Σελίμ του Β’. Στέλνεται από το νησί αντιπρόσωπος στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσει, μαζί με εκπροσώπους και από άλλα νησιά των Κυκλάδων, τη βελτίωση του διοικητικού και οικονομικού καθεστώτος του νησιού. Ο ακτιναμές που εκδόθηκε τότε ανανεώθηκε το 1646 από τον Ιμπραήμ Α’. Τον Μάιο του 1668 το νησί θα λεηλατηθεί από τον Καπουδάν πασά Καπλάν Μουσταφά Την κατάσταση του νησιού στα μέσα του 18ου αι. διεκτραγωδεί μια επιστολή κληρικών του νησιού προς τον δραγομάνο του Τουρκικού στόλου Νικόλαο Μαυρογένη, με την οποία του ζητούν να τους ελαφρύνει την θέση τους από τους υπέρογκους φόρους που κατέβαλαν Κάθε φορά που η Τουρκική μοίρα Στόλου περιόδευε ανά το Αιγαίο με σκοπό την συλλογή φόρων από τα κατεχόμενα νησιά, στάθμευε και στην παραθαλάσσια περιοχή του όρμου του Δριού της Πάρου: εκεί τροφοδοτείτο ο Τουρκικός στόλος, ενώ εκεί οι Πρόκριτοι των Κυκλάδων συγκεκτρώνονταν εκεί με σκοπό την καταβολή των φόρων αλλά και τη διευθέτηση διαφόρων δικαστικών υποθέσεων.

Η εκκλησία της Πάρου στην Τουρκοκρατία και τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας

Αναφέρεται πως υπάρχουν δύο λατινικά παρεκκλήσια στην Εκατονταπυλιανή και οι δύο κοινότητες του νησιού, καθολικοί και ορθόδοξοι, τελούν υπό την εποπτεία αντίστοιχα του Καθολικού και του Ορθόδοξου επισκόπου Παροναξίας. Συνολικά, στα 1659, αναφέρονται τριάντα άτομα που ανήκουν στη Λατινική Εκκλησία. Υπάρχουν 20 μονές και περισσότεροι από 40 εκκλησίες. Η οικονομική κατάσταση του ντόπιου κλήρου είναι πολύ άσχημη.Τους 17ο και 18ο αιώνες έχει 17 ορθόδοξα μοναστήρια και 2 καθολικά, ένα εκ των οποίων των Καπουκινών. Μετεπαναστατικά υπάρχουν 20μονές και περισσότεροι από 40 εκκλησίες, ενώ η οικονομική κατάσταση του ντόπιου κλήρου είναι πολύ άσχημη. Έκθεση του γάλλου προξένου Ερνέστου Ledhuy, στα 1835,αναφέρει πως καθολικοί δεν υπάρχουν στο νησί.

Το αυτοδιοικητικό καθεστώς

Η παλαιότερη μνεία για τις κοινοτικές αρχές της Πάρου βρίσκεται σε νοταριακό έγγραφο του 1594 όπου έχουμε κατάθεση μαρτυρίας από την ‘’γερουσία του νησιού’’ σε υπόθεση διεκδίκησης κυριότητας της μονής του αγίου Μηνά. Σε έγγραφο των Γενικών Αρχείων του Κράτους του 1730 διαβάζουμε πως ‘’οι ευλαβέστατοι ιερείς και τιμιότατοι προεστοί’’ ψήφιαζαν ‘’με θέλησιν και των λοιπών’’, που δεν ήταν όμως παρόντες ή και αν ήταν δεν υπέγραφαν. Καθήκοντα καδή και βοεβόδα ασκούσε ο πιο πλούσιος άνθρωπος του νησιού, γύρω στα 1730, ο Κωσταντίνος Κονδύλης, κάτι που δείχνει απουσία τουρκικών αρχών από το νησί.. Αρχειακές μαρτυρίες μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα επιβεβαιώνουν την διατήρηση της συνέχειας της κοινοτικής παράδοσης του νησιού τους με χαρακτηριστική την άριστα οργανωμένη κοινότητα της Παροικιάς: υπάρχουν υπαινιγμοί σε έγγραφα για εκλογή επιτρόπων και πριν το 1685. Η διοίκηση δεν είναι πάντα χρηστή αν κρίνουμε από το κείμενο του αφορισμού που απηύθηνε ο Πατριάρχης Τιμόθεος Β’ στα 1613 προς τους Παρίους άρχοντες οι οποίοι καταχράσθηκαν μέρος των ‘’δοσιμάτων’’ των κατοίκων του νησιού προς τον Χασάμπεη με αποτέλεσμα να ζημιωθούν –άγνωστο πως-οι κάτοικοι του νησιού.

Ορλωφικά

Οι Ρώσοι κατέλαβαν το λιμάνι της Νάουσας το καλοκαίρι του 1770 και το χρησιμοποίησαν ως ορμητήριό τους. Μετά τη νίκη τους στον Τσεσμέ πήγαν να τους συναντήσουν απεσταλμένοι και από την Πάρο για να τους συγχαρούν. Η συντήρηση ενός τόσο μεγάλου πλήθους πληρωμάτων δεν ήταν εύκολη.

Η Πάρος και η Επανάσταση του 1821

Η 24 Απριλίου 1821 είναι η ημέρα έναρξης της Επανάστασης στην Πάρο, όταν ο Πάριος Φιλικός Παναγιώτης Δημητρακόπουλος με προκήρυξή του κηρύσσει την Επανάσταση. Καλύπτει με δικά του έξοδα την αποστολή Πάριων αγωνιστών στην Ύδρα κι από εκεί στην Πελοπόννησο

Τα εκπαιδευτικά της Πάρου στην Επανάσταση στην Καποδιστριακή και Οθωνική περίοδο

Την άνοιξη του 1825 φτάνει στο νησί ο Γρηγόριος Κωνσταντάς ως Έφορος της Παιδείας, στα πλαίσια περιοδείας του στις Κυκλάδες. Πέτυχε τη σύσταση αλληλοδιδακτικού σχολείου στο νησί βρίσκοντας συμπαραστάτες την τοπική δημογεροντία και τους πρόκριτους του νησιού. Για τη συντήρησή του δίνονταν τα πλεονάσματα των εισοδημάτων των τοπικών μονών και Εκκλησιών του νησιού. Έφοροι του Σχολείου ορίσθηκαν οι Μάτζας, Μαυρογένης, Τζώρτζης και δάσκαλος ο Ιωσήφ Διστομίτης. Παράλληλα με επιστολή τους προς τον Κυβερνήτη οι έφοροι της Αλληλοδιδακτικής Σχολής αιτούνται σύστασης ‘’Σχολείου Ελληνικού’’ που να χρηματοδοτείται από τους ‘’υγειονολιμαναρχικούς’’ πόρους του νησιού. Ο Γεώργιος Κλεόβουλος εκ των εισηγητών της αλληλοδιαδακτικής μεθόδου διδάσκει στην Πάρο Το 1840 ιδρύεται τετραθέσιο δημοτικό σχολείο στη Νάουσα. .

Καποδιστριακά χρόνια

Τον Απρίλιο του 1828 ο Καποδίστριας διαίρεσε την επικράτεια σε τμήματα και τις Κυκλάδες σε τρία: στις κεντρικές Κυκλάδες συμπεριλήφθηκε και η Πάρος. Στα πλαίσια της σύγκλησης της Δ’ Εθνοσυνέλευσης η Πάρος θα είναι ένα από τα νησιά που αντί να εκλέξουν δικό τους αντιπρόσωπο ανέθεσαν στον ίδιο τον Κυβερνήτη την αντιπροσώπευσή τους. Οι αντιπολιτευόμενοι όμως τον Κυβερνήτη θέλησαν να προσεταιριστούν άτομα και από τις Κυκλάδες και προσέγγισαν και ανθρώπους από την Πάρο: φτάνουν οι Ιωάννης Κιοσσές και Δημήτριος Μπουντούρης και ορίζουν, στα τέλη του καλοκαιριού του 1831, πληρεξούσιους για την Ύδρα, τους Φραγκίσκο Κρίσπη Μαύρο και Δημήτριο Δελαγραμμάτικα. Δημιουρργήθηκαν έτσι δύο παρατάξεις; Οι φιλοκαποδιστριακοί (Βιτσαράς, Χαμάρτος) και οι αντικαποδιστριακοί(Κ.Κονδύλης, Λεον.Κονδύλης, Μιχ.Κρίσπης, Ν.Μαλατέστας). Έγγραφο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, του 1829, συνταγμένο από τον έκτακτο Επίτροπο Ιάκωβο Ρίζο, διορισμένο στον τμήμα των κεντρικών Κυκλάδων με έδρα τη Νάξο, και με αποδέκτη τη Γενική Γραμματεία της Επικράτειας, μας πληροφορεί σχετικά με τον πληθυσμό του νησιού: 4531 κάτοικοι, εκ των οποίων οι 516 πάροικοι. Διαδοχικά με φθίνουσα σειρά κατά αριθμό κατοίκων οι οικισμοί του νησιού είναι η Παροικιά, οι Λεύκες, η Νάουσα, η Τζηπιδού, τα Μάρμαρα, το Κωστού, η Δραγουλά. Το 1837 πληροφορούμαστε από την Εφημερίδα της Κυβερνησης πως στη Διοίκηση της Νάξου υπάγονται οι δήμοι της Πάρου: Παριά (σημ.Παροικιά, Νάουσα, Μάρμαρα, Υρία (Λέυκες) και Ωλιαρός (Αντίπαρος)με πληθυσμό κάτω από 2000 κατοίκους ο καθένας από αυτούς. Τον Δεκέμβριο του 1833 βυθίζεται μετά από ναυάγιο ανοικτά της Παροικιάς το Γαλλικό πλοίο Συπέρμπ, το οποίο συμμετείχε τον Ιούνιο του 1830 σε στρατιωτική επέμβαση στο Αλγέρι, με την οποία η Γαλλία απέσπασε την Αλγερία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1854 επιδημία χολέρας που ενέσκηψε στη Σύρο πλήττει και την Πάρο.

20ός αιώνας

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Το 1922 το νησί δέχθηκε πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, οι οποίοι ενσωματώθηκαν και εμπλούτισαν την τοπική κοινωνία.

Κατοχή και Αντίσταση

Σύμφωνα με την αναφορά του διοικητή του σταθμού χωροφυλακής Πάρου,οι Ιταλοί εγκαταστάθηκαν στο νησί στις 5/5/1941 και οι Γερμανοί στις 9/9/1941. Στις 14 Ιανουαρίου 1944 βομβαρδίζεται από συμμαχικά αεροπλάνα το λιμάνι της Παροικιάς στα πλαίσια της σχεδιαζόμενης καταστροφής από τους Άγγλους όλων των πλοιαρίων που οι Γερμανοί είχαν επιτάξει για τη μεταφορά εφοδίων τους σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Δεν αποφεύχθηκαν τα θύματα μεταξύ των αμάχων (η δασκάλα και οι μαθητές του σχολείου) και υλικές φθορές : Στις 16 Μαΐου 1944 έγινε απόπειρα σύλληψης του Γερμανού διοικητή του νησιού Τάπλερ, από μεικτή ομάδα Ελλήνων και Βρετανών καταδρομέωνΤο 1942 και 1943 έγιναν διάφορες δολιοφθορές από μέλη του Ιερού Λόχου Πάρου: καταστροφή τηλεφωνικού δικτύου Ιταλών, διάρρηξη Γερμανικής αποθήκης με εφόδια προορισμένα για το αεροδρόμιο του νησιού. Τον Αύγουστο του 1944 εστάλη απόσπασμα του Ιερού Λόχου για αναγνωριστική αποστολή στο νησί: ανέφερε την παρουσία 650 Γερμανών στο αεροδρόμιο του νησιού.

Εμφύλιος Πόλεμος

Ο ΕΛΑΝ Εύβοιας, μετά από διαταγή του Ε.Α.Μ., στέλνεται στο νησί με σκοπό τον αφοπλισμό των Ιερολοχιτών οι οποίοι δρούσαν στο νησί αλλά τελικά ηττήθηκαν

Πηγές

• Cyprian Broodbank, Οι πρώιμες Κυκλάδες. Μια ανάλυση στο πλαίσιο της νησιωτικής αρχαιολογίας,μτφρ. Γιάννης Παπαδάτος, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζα, Αθήνα, 2009
• Λίνα Μενδώνη, «Στα ίχνη του παρελθόντος. Εξορυκτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας», στο: Ορυχεία στο Αιγαίο. Βιομηχανική αρχαιολογία στην Ελλάδα, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2009, σελ.30-35
• Ολύμπιος Αλιφιέρης, Γιάννης Βασιλόπουλος, «Η πολιτική του κράτους της Πάρου κατά τις Περσικές εισβολές στην Ελλάδα», Παριανά, τχ.42 (Ιούλιος –Σεπτέμβριος 1991),σελ.148-154
• Μνήμων, «Διοίκησις Νάξου, 1837»,Παριανά,τχ. 41 (Απρίλιος-Ιούνιος 1991), σελ.127-128
• Παντελής Νίγδελης, «Ρωμαίοι Πάτρωνες και αναγκαιότατοι καιροί. Παρατηρήσεις στην επιγραφή SEG 32,825 της Πάρου», Ελληνικά,τομ.40 (1989), σελ.34-49
• Αλεξάνδρα Κραντονέλλη, Ιστορία της πειρατείας. Στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας 1390-1538, εκδ, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1998
• Μάρκος Ρούσσος-Μηλιδώνης, «Συνοπτική περιγραφή της Τουρκικής κατάκτησης της Πάρου (Δεκέμβριος 1537) από τους Ανδρέα Κορνάρο και Ροβέρτο Σωζέ», Παριανά, τχ.36 (Ιανουάριος-Μάρτιος 1990), σελ.20-22
• Γιάννος Κουράγιος, «Η ιστορία της Πάρου μέσα από τις παλαιές και πρόσφατες ανασκαφές», Παριανά,τχ. 120 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2011), σελ5-25
• Γιώργος Ζωγραφάκης, «Δύο δίδυμα νησιά: Θάσος-Πάρος. Η παράλληλη αρχαία ιστορία τους», Παριανά,τχ. 23 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1986), σελ.167-171
• Μάρκος Ρούσσος-Μηλιδώνης, «Η Πάρος και η Αντίπαρος στα 1835», Παριανά, τχ.35 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1989), σελ.204-205
• William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα 1204-1566,μτφρ.Άγγελου Φουριώτη, εκδ,Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997
• Γιώργος Πετρόπουλος, «Αφορισμός Παρίων, 1613», Παριανά,τχ.80 (Ιανουάριος –Μάρτιος 2001),σελ.41-42
• Νίκος Αλιπράντης, «Έγγραφα σχετικά με την παιδεία στην Πάρο τον 19ο αιώνα-μέρος α’», Παριανά, τχ.85 (Απρίλιος-Ιούνιος 2002), σελ138-149
• Δημήτριος Πασχάλης, «Κατάκτησις των Κυκλάδων υπό των Τούρκων», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.1 (1961),σελ215-233
• Δημήτριος Πασχάλης, «Αι Κυκλάδες υπό τους Ρώσσους (1770-1774) μετ΄ανεκδότων εγγράφων», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.1 (1961),σελ.234-292
• Θεοδόσιος Σπεράτζας, «Ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ως έφορος της παιδείας, ανά τας Κυκλάδας», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.1 (1961),σελ.32-140
• Δημήτρης Πασχάλης , «Αι Κυκλάδες επί Καποδιστρίου», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.3 (1963),σελ.575-696
• Δημήτρης Οικονομόπουλος, «Επιδημία χολέρας στη Νάουσα το 1854», Παριανά, τχ.38 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1990), σελ.176-181
• Νίκος Αλιπράντης, «Τα μετά το θάνατο του Φιλικού Παναγ. Δ. Δημητρακόπουλου», Παριανά, τχ.38 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1990), σελ.159-164
• Σίμος Συμεωνίδης, «Η κατάσταση της Λατινικής Εκκλησίας Πάρου το 1659»,Παριανά, τχ.35 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1989), σελ.207-208
• Ελένη Κούκου, Οι κοινοτικοί θεσμοί στις Κυκλάδες κατά την Τουρκοκρατία, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1984
• Σπύρος Λουκάτος, «Πολιτειογραφικά Πάρου-Αντιπάρου στα Καποδιστριακά χρόνια», », Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.14(1993),σελ.59-69
• Ιωάννης Βασιλειόπουλος, «Η Παιδεία στη Νάουσα από τον 17ο έως τον 20ο αιώνα. Μαρτυρίες και τεκμήρια», Παριανά, τχ.127(Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2012), σελ.501-504
• Αριστείδης Βαρριάς, «Η Πάρος κατά τη Βυζαντινή περίοδο της ιστορίας της», στο: Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας-Ιερόν Προσκύνημα Παναγίας Εκατονταπυλιανής Πάρου, ‘’Η Εκατονταπυλιανή και η χριστιανική Πάρος-Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου (Πάρος 15-19 Σεπτεμβρίου 1996), σελ.221-230
• Δημήτρης Σοφιανός, «Ο βίος της Οσίας Θεοκτίστης της Λεσβίας ως πηγή ιστορική, φιλολογική και αρχαιολογική». στο: Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας-Ιερόν Προσκύνημα Παναγίας Εκατονταπυλιανής Πάρου, ‘’Η Εκατονταπυλιανή και η χριστιανική Πάρος-Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου (Πάρος 15-19 Σεπτεμβρίου 1996), σελ253-268
• Ιάκωβος Εμμ. Καμπανέλλης,, «Ο Ντριός της Πάρου στην υπηρεσία μοίρας Τουρκικού στόλου», Παριανά, τχ.84 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2002), σελ.45-47
• Γ.Κ.Ζωγραφάκης, «Σαλιάγκος Μια αποκαλυπτική προϊστορική περιοχή. Ένα ασήμαντο, ακατοίκητο, βραχώδες νησάκι μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου»,Παριανά, τχ.24 (Ιανουάριος –Μάρτιος 1987), σελ.7-9
• H.Eberhard, «Κάστρα και φρούρια της Πάρου», Παριανά, τχ.6(Μάιος 1981), σελ.77-79
• Νικόλαος Λιβαδάρας, «Η συμμετοχή των Κυκλάδων στον αγώνα κατά των Περσών», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.15 (1994), σελ.204-210
• Μιχαήλ Σακελλαρίου, «Ο Ελλαδικός κορμός και το Αιγαίο: 700-560 π.Χ.», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Β Εκδοτική Αθηνών, 1971, σελ 241-242
• Μιχαήλ Σακελλαρίου, «Ο περσικός στόλος στο κεντρικό και στο δυτικό Αιγαίο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.Γ1 Εκδοτική Αθηνών, 1972, σελ.366
• Χρύσης Πελεκίδης, «Οι Έλληνες από το 490-480 π.Χ.-Η εκστρατεία στην Πάρο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Β Εκδοτική Αθηνών, 1971, σελ.309-310
• Άννα Ραμού-Χαψιάδη, «Ο πόλεμος στον Ελλήσποντο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.Γ2 Εκδοτική Αθηνών, 1972, σελ290
• Ευάγγελος Καστάνιας, «Αρχαίοι Παριανοί πλοιοκτήτες», Παριανά, τχ.108, (Ιανουάριος-Μάρτιος 2008), σελ.5-9
• Νίκος Αλιπράντης, «Χρονολογικό πανόραμα της ιστορίας της Πάρου. Η Πάρος από τον 1ο μέχρι και τον 15ο αι.μ.Χ.», Παριανά, τχ.108, (Ιανουάριος-Μάρτιος 2008), σελ.37-53
• Νίκος Αλιπράντης, «Η συμβολή των Παριανών στον Αγώνα του 1821», Παριανά, τχ.64 (Ιανουάριος-Μάρτιος 1997), σελ.5-24
• Νίκος Αλιπράντης, «Ματιές στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Πάρου», Παριανά, τχ.68 (Ιανουάριος –Μάρτιος 1998), σελ.25-41
• Νίκος Αλιπράντης, «Οι ιερείς της Πάρου τον 18ο αιώνα», Παριανά, τχ.112 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2009), σελ.62-69
• Νίκος Αλιπράντης, «Η Πάρος τον 17ο αιώνα», Παριανά, τχ.95 (Οκτώβριος –Δεκέμβριος 2004), σελ.288-297
• Γιάννος Κουράγιος, «Κυβόλιθος με παράσταση Απόλλωνα- Αρτέμιδος από το Ασκληπιείο της Πάρου», Παριανά, τχ.115 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2009), σελ.478-486
• Alain Desauvage, «Το ναυάγιο του ‘’Συπέρμπ’’ και το ‘’μνημείο των Γάλλων’’ στην Πάρο», Παριανά, τχ.114 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009), σελ.306-315
• Νικόλαος Κρητικός, «14 Ιανουαρίου 1944. 50 χρόνια από τον βομβαρδισμό της Παροικιάς», Παριανά, τχ.52 (Ιανουάριος-Μάρτιος 1994),σελ.6-8
• Νικόλαος Αλιπράντης, «Ανέκδοτο έγγραφο για τον βομβαρδισμό της Καταπολιάνης», Παριανά, τχ.110 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2008), σελ.284-287
• Παναγιώτης Μαθιόπουλος, «Η Πάρος στην Τουρκοκρατία», Παριανά, τχ.41 (Απρίλιος-Ιούνιος 1991), σελ.73-76
• Εμμανουήλ Κριαράς, «Λεηλασία της Παροικίας Πάρου», Αθηνά, τομ. 48(1938), σελ.119-162
• Ανώνυμου, «Αγνώστου (1668) Η λεηλασία της Παροικίας Πάρου (απόσπασμα)»,Παριανά,τχ. 61 (Απρίλιος-Ιούνιος 1996), σελ.71-72
• Νίκος Αλιπράντης, «Παριανοί αγωνιστές του 1821», Παριανά τχ.45 (Απρίλιος-Ιούνιος 1992 ), σελ.113-116
• Νίκος Αλιπράντης, «Η προχριστιανική Πάρος από την Πέμπτη χιλιετία ως το 6 π.Χ.», Παριανά, τχ.53 (Απρίλιος-Ιούνιος 1994), σελ.59-67
• Νικόλαος Δεπάστας, «Η συμμετοχή των Κυκλάδων εις την αποτίναξιν του Γερμανικού και Ιταλικού ζυγού κατά τα έτη 1941-1944», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τομ.14 (1991-1993),σελ.175-190

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Ε. Ζέη, «Ο γάμος, ο θάνατος και η ακίνητη ιδιοκτησία στην Πάρο τον 18ο αιώνα: πρώτες προσεγγίσεις» Τα Ιστορικά 20,(1994), σελ. 53-70.