Νούμμος

O Νούμμος ή νούμμιο, λατιν. nummus = χρήματα, ήταν το πιο μικρό χάλκινο ρωμαϊκό νόμισμα που κυκλοφόρησαν οι επίγονοι του Κωνσταντίνου Α΄ από το 337. Η λέξη προέρχεται από την ελληνική νόμος και στη δυτική δωρική διάλεκτο της Μεγάλης Ελλάδας νούμμος σήμαινε το νόμιμο βάρος, το νόμισμα. Στην περίοδο της ύστερης Δημοκρατίας και της πρώιμης Αυτοκρατορίας η λέξη χρησιμοποιόταν για να δηλώσει γενικά τα νομίσματα ή τους σηστέρτιους, τη βασική μονάδα λογαριασμών.

Νομίσματα από τα τέλη της βασιλείας του Αναστασίου Α΄: δεξιά 5 νούμμια και αριστερά 40 νούμμια (φόλλις). DN. ANASTASIUS P. F. AVG. / E΄ (5) ή Μ΄ (40) CON[STANTINOPLE] B (officina).

Ιστορία

Περί το 294, κατά την Τετραρχία, εμφανίστηκε ένα νέο μεγάλο μπρούτζινο νόμισμα βάρους π. 10 γραμ. και διαμ. 30 χλστ.· το επίσημο όνομά του ήταν νούμμος, αν και μέχρι πρόσφατα οι νομισματολόγοι το αποκαλούσαν φόλλι. Τώρα νούμμο καλούμε συνήθως μόνο τις κοπές του 5ου-7ου αι. στην Κωνσταντινούπολη: αυτά είναι μικρά, άσχημα κατασκευσμένα παιστά νομίσματα, με βάρος λιγότερο από 1 γρ. και ήταν η πιο μικρή αξία των Ρωμαϊκών νομισμάτων της εποχής. Επίσημα ήταν το 1/7200 του χρυσού σόλιδου, αλλά πιο συχνά η ισοτιμία κυμαινόταν από 1/6000 - 1/12000. Ο νούμμος έφερε τη μορφή του Αυτοκράτορα και στην άλλη όψη συνήθως το μονόγραμμα του Αυτοκράτορα· μερικοί του Ιουστινιανού Α΄ (527-565) αντί του μονογράμματος φέρουν την αξία του νομίσματος, το Α΄ (1).

Το 498 ο Αναστάσιος Α΄ (491-518) αναθεώρησε το νόμισμα μέσω του κόμη του ιερού θησαυρού (comes sacrarum largitonum) Ιωάννη του Παφλαγόνος. Εισήγαγε πολλαπλάσια του νούμμου: Ι΄ (10) νούμμοι (δεκανούμμιο), Κ΄ (20) νούμμοι (ημιφόλλις, semifollis) και Μ΄(40) νούμμοι (=φόλλις). Η έκδοση του ενός νούμμου φαίνεται πως έπαυσε. Το 513 τα βάρη των νομισμάτων αυτών διπλασιάστηκαν, έτσι ο φόλλις ζύγιζε 20 γρ., εισήχθη το νόμισμα των Ε΄ (5) νούμμων (πεντανούμμιο) και η έκδοση του ενός νούμμου επανήλθε.

Το 538/9 ο Ιουστινιανός Α΄ επέφερε αλλαγές στους 40 νούμμους (φόλλι) και αύξησε το βάρος του σε 25 γρ., ενώ το 541/2 το μείωσε σε 22,5 γρ. Την εποχή αυτή εισήχθη η νέα αξία των Λ΄ ή ΧΧΧ (30) νούμμων και το 1 νούμμιο έπαυσε να κόβεται, συνεχίστηκε όμως στο εξαρχάτο της Καρχηδόνας ως τον 7ο αι. Κατά τον 7ο αι. οι συνεχείς στρατιωτικές και οικονομικές κρίσεις οδήγησαν στην περαιτέρω μείωση του βάρους και σε αξιοσημείωτη μείωση της ποιότητας των μπρούτζινων νομισμάτων. Ως την εποχή του Κώνστα Β΄ (641-668) ο φόλλις ζύγιζε μόνο 3 γρ. Συνεπώς οι αξίες κάτω των 20 ημιφόλλεων ήταν πρακτικά αδύνατο να κοπούν και αγκαταλείφθηκαν. Έτσι ο όρος νούμμος έμεινε σε χρήση ως λογιστική μονάδα για το 1/6000 του σόλιδου και στην καθομιλούμενη γλώσσα σήμαινε "ψιλά".

Χρήση του όρου

Παραλλαγές του όρου νούμμος εμφανίζονται στην ιατρική γλώσσα, την ταξινόμηση των φυτών και των απολιθωμάτων:

• Ziziphus nummularia (τζιτζιφιά)

Πηγές

• νοῦμμος, νόμος. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project.
• Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. p. 1504. ISBN 978-0-19-504652-6.
• Hendy, Michael F. (1989). The Economy, Fiscal Administration and Coinage of Byzantium. London, United Kingdom: Variorum Reprints. p. 89. ISBN 0-86078-253-0.
• Sear, David R.; Bendall, Simon; O'Hara, Michael Dennis. Byzantine Coins and their Values. London, United Kingdom: Seaby.