Άγιος Νικόλαος

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Άγιος Νικόλαος (αποσαφήνιση).

Νικόλαος ο θαυματουργός
Εικόνα του Αγίου Νικολάου από τη Μονή Σινά (13ος αιώνας).
Υπερασπιστής της Ορθοδοξίας, Θαυματουργός, Άγιος Ιεράρχης, Αρχιεπίσκοπος Μύρων
Γέννηση	15 Μαρτίου 270 Πάταρα Λυκίας Μικράς Ασίας, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Κοίμηση	6 Δεκεμβρίου 343 Μύρα Μικράς Ασίας, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Τιμάται από	Καθολικισμό, Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, Αγγλικανισμό, Ανατολική Ορθοδοξία, Βαπτιστές, Καλβινισμό, Λουθηρανισμό, Μεθοδισμό, Πρεσβυτεριανισμό
Μείζον ιερό	Βασιλική Αγίου Νικολάου, Μπάρι, Ιταλία
Εορτασμός	6 Δεκεμβρίου [Π.Η. 19 Δεκεμβρίου] (κύρια γιορτη) 9 Μαΐου [Π.Η. 22 Μαΐου] (ανακομιδή λειψάνων)
Σύμβολα	Άμφιο επισκόπου. Στον Ανατολικό Χριστιανισμό ωμοφόριο και στο χέρι το Ευαγγέλιο. Κάποιες φορές με τον Χριστό στον ένα ώμο και τη Θεοτόκο στον άλλο, κρατώντας ωμοφόριο.
Προστάτης	Παιδιά, βαρελοποιοί, ναυτικοί, ψαράδες, έμποροι, εκφωνητές, οι κακώς κατηγορούμενοι, μεταμελημένοι κλέφτες, ζυθοποιοί, τοξότες, Ελληνικό Ναυτικό.
Πολιούχος	Αλεξανδρούπολη, Βόλος, Γαλαξίδι, Δελφοί, Ερμούπολη, Κοζάνη, Κως,Μεγαλόπολη, Νέα Αλικαρνασσός, Οινούσσες, Πολύγυρος, Πάργα, Σητεία, Αμπερντίν, Άμστερνταμ, Γκάλγουεϊ, Λίβερπουλ, Λορένη, Μόσχα, Μπάρι
δεδομένα ()

Ο Άγιος Νικόλαος (15 Μαρτίου 270 - 6 Δεκεμβρίου 343) είναι Μικρασιάτης άγιος της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ήταν επίσκοπος στα Μύρα της Λυκίας (Μικρά Ασία), γι' αυτό και αναφέρεται και ως Νικόλαος Μύρων, ενώ στη Δύση αναφέρεται και ως Νικόλαος του Μπάρι, καθώς στο Μπάρι βρίσκονται τα λείψανά του.

Η ζωή του

Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε το 270 στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία, από Έλληνες γονείς ευσεβείς και εύπορους και έτυχε επιμελημένης μόρφωσης. Σε νεαρή ηλικία έμεινε ορφανός και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Από πολύ νωρίς είχε αφιερωθεί στα Θεία, μετά την μετάβασή του στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό και τον Πανάγιο Τάφο. Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του χειροτονήθηκε ιερέας. Στην αρχή αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο και έγινε ηγούμενος της Μονής Σιών στα Μύρα της Λυκίας. Όταν απεβίωσε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας, οι επίσκοποι, δια θεϊκής αποκάλυψης, αναγόρευσαν Αρχιεπίσκοπο τον Νικόλαο.

Από τη θέση αυτή ανέπτυξε έντονη δράση και επεξέτεινε τους αγώνες του για την προστασία των φτωχών και των απόρων ιδρύοντας νοσοκομεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Προικισμένος με υψηλό χριστιανικό φρόνημα, θάρρος και ζωτικότητα εμψύχωνε τους διωκόμενους (από τους Ρωμαίους) χριστιανούς, διωκόμενος και εξοριζόμενος και ο ίδιος για τη στάση του αυτή.

Κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού υπέστη βασανιστήρια. Όταν όμως ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο ο Μέγας Κωνσταντίνος ελευθερώθηκαν όλοι οι χριστιανοί και έτσι ο Νικόλαος επανήλθε στο αρχιεπισκοπικό θρόνο. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας και έσωσε πολλούς ανθρώπους, και όσο ήταν εν ζωή αλλά και μετά τον θάνατο του.

Αναφέρονται πλείστα θαύματα του αγίου όπως η απελευθέρωση των τριών στρατηλατών, θεραπείες νοσούντων και αποκαταστάσεις φτωχών.

Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος

Το 325 μ.Χ έλαβε μέρος στην Α' Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια της Βιθυνίας, και καταπολέμησε τις διδασκαλίες του Αρείου. Λέγεται ότι κατά τη Σύνοδο χαστούκισε τον Άρειο και ο Μέγας Κωνσταντίνος τον φυλάκισε. Όταν επέστρεψε από τη Σύνοδο, συνέχισε το ποιμαντικό του έργο μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Ο θάνατος του

Ο Αγιος Νικόλαος αποδήμησε ειρηνικά στις 6 Δεκεμβρίου του έτους 343. Μετά τον θάνατο του ονομάστηκε «Μυροβλύτης», καθώς σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής θρησκείας, τα λείψανά του άρχισαν να αναβλύζουν Άγιο μύρο, όπως και άλλων αγίων. Τα λείψανά του διατηρήθηκαν στα Μύρα της Λυκίας έως και τον ενδέκατο αιώνα, όπου το 1087 κάποιοι ναύτες αφαίρεσαν τα περισσότερα και τα μετέφεραν στην Ιταλία, στην πόλη Μπάρι, όπου τοποθετήθηκαν στο Ναό του Αγίου Στεφάνου. Οι Βυζαντινοί κατηγόρησαν τους Λατίνους για "ιερή κλοπή" και τους προειδοποίησαν ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι εκτός από τον νόμο και με την οργή του ίδιου του Αγίου. Οι Σελτζούκοι είχαν κατακτήσει την περιοχή όμως μετά την Μάχη του Μαντζικέρτ (1071), οι ναυτικοί ισχυρίστηκαν ότι πήραν τα οστά για να τα προστατεύσουν από τους Τούρκους που είχαν στην κατοχή τους την Μύρα. Λέγεται ότι κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας άρχισε να αναβλύζει τόσο πολύ μύρο από τα ιερά λείψανα, που οι πιστοί το μάζευαν σε δοχεία για θεραπεία από διάφορες αρρώστιες, ενώ αρκετοί λιποθυμούσαν από την ευωδία του μύρου αυτού.

Οι Βενετοί που συμμετείχαν στην Α΄ Σταυροφορία πέρασαν από τα Μύρα, αφαίρεσαν τα υπόλοιπα οστά και τα μετέφεραν στην επιστροφή τους στην Βενετία (6 Δεκεμβρίου 1100). Ο επίσκοπος Ενρίκο Κονταρίνι αρχηγός των Σταυροφόρων Βενετών διεκδικούσε τον Άγιο Νικόλαο σαν Άγιο προστάτη της Βενετίας και αντίπαλο του Ευαγγελιστή Μάρκου, αυτό ήταν αδύνατο επειδή τα περισσότερα οστά βρίσκονταν στο Μπάρι. Τα οστά του Αγίου Νικολάου τοποθετήθηκαν στον ναό Σαν Νικολό ντι Λίντο, στο μακρόστενο νησάκι του Λίντο μήκους 15 χιλιομέτρων που χώριζε την Λιμνοθάλασσα της Βενετίας από την Αδριατική Θάλασσα.

Η μνήμη του γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου τόσο από την Ορθόδοξη, όσο και από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Υμνολογία

Ο Άγιος Νικόλαος, φορητή εικόνα του 15^ου αιώνα, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών

Απολυτίκιο Αγίου Νικολάου (ήχος δ΄)

"Κανόνα πίστεως, καὶ εἰκόνα πραότητος,

ἐγκρατείας διδάσκαλον, ἀνέδειξέ σε τῇ ποίμνῃ σου,

ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια·

διὰ τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τὰ ὑψηλά,

τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια.

Πάτερ ἱεράρχα Νικόλαε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ,

σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιο Αγίου Νικολάου (ήχος γ΄)

"Εν τοις Μύροις Άγιε, ιερουργός ενεδείχθης,

του Χριστού γαρ όσιε, το ευαγγέλιο πληρώσας,

έθηκας την ψυχήν σου υπέρ λαού σου,

έσωσας τους αθώους εκ του θανάτου,

δια τούτο ηγιάσθης,

ως μέγας μύστης του Θεού της χάριτος".

Μεγαλυνάριο του Αγίου Νικολάου

"Μύρων ιεράρχης προχειρισθείς

μυριπνόοις έργοις κατεμύρισας

αληθώς Μύρων επαρχίαν,

διό και μύρα βλύζειν,

Νικόλαε τρισμάκαρ,

όντως ηξίωσαι.

Εξέταση λειψάνων και ανάπλαση προσώπου

Άγιος Νικόλαος, τέλη 18ου αι. Ο άγιος κρατά Ευαγγέλιο στο οποίο διακρίνονται τα κλείστρα και οι διακοσμημένες ακμές. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο νέος τάφος του αγίου Νικολάου στο Μπάρι ανοίχτηκε τη νύχτα της 5^ης προς την 6^η Μαΐου του 1953, επειδή έπρεπε να γίνουν αναστηλωτικά και αναπαλαιωτικά έργα στη Βασιλική του Αγίου Στεφάνου. Με την ευκαιρία αυτή έγινε αναγνωριστικός έλεγχος και καταμέτρηση των οστών που βρέθηκαν στον τάφο από τον καθηγητή της Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Μπάρι Luigi Martino, με τη βοήθεια του Δρ. Venezia Luigi. Μετά, τα λείψανα τοποθετήθηκαν σε γυάλινη κάψα και τέθηκαν σε προσκύνημα στη Βασιλική του Αγίου.

Το 1957, ο ίδιος καθηγητής, με τον ίδιο βοηθό πραγματοποίησαν μια δεύτερη εξέταση των λειψάνων, τα οποία αμέσως μετά τοποθετήθηκαν στη σαρκοφάγο από όπου τα είχαν βγάλει αρχικά. Επρόκειτο για μια «ανατομική ανθρωπολογική μελέτη, που απέβλεπε στον προσδιορισμό και την αποτύπωση της εικόνας και των χαρακτηριστικών των οστών και κυρίως στην ανασύνθεση της φυσικής εμφάνισης ή ακόμη και της εικονογραφικής μορφής του ατόμου, στο όποιο ανήκαν τα υπό εξέταση οστικά λείψανα».

Η εξέταση απέδειξε ότι πολλά τμήματα των οστών έλειπαν, και ότι η κάρα είχε διατηρηθεί καλύτερα από τα υπόλοιπα. Παράλληλα, όταν ανοίχτηκε ή σαρκοφάγος, τα οστά βρέθηκαν βουτηγμένα σ’ ένα υγρό διαυγές, άχρωμο και άοσμο, σαν νερό που βγαίνει από βράχο. Όσα οστά βρίσκονταν πάνω από τη στάθμη του υγρού, που έφτανε στα 2-3 εκ. μ. από τον πυθμένα της σαρκοφάγου, ήταν υγρά όπως και τα εσωτερικά τοιχώματα της. Επίσης από αυτό το υγρό ήταν γεμάτες οι μυελοκυψέλες των σπογγωδών οστών. Η εξέταση του υγρού στα Ινστιτούτα Χημείας και Υγιεινής του Πανεπιστημίου του Μπάρι έδειξε ότι επρόκειτο για νερό καθαρό, ελεύθερο από άλατα και στείρο από μικροοργανισμούς. Οι ρωμαιοκαθολικοί του έχουν δώσει τη χαρακτηριστική ονομασία «Manna». Τα σχετικά Αγιολογικά κείμενα αναφέρουν ότι και όταν οι ναυτικοί από το Μπάρι έσπασαν την πλάκα, του τάφου του Αγίου στα Μύρα, για να πάρουν τα λείψανα, τα βρήκαν μέσα σε «Θείο μύρο», (άλλοι γράφουν Sanctus liguor ή oleum). Σύμφωνα με τον ερευνητή καθηγητή, η ύπαρξη του υγρού αυτού στη σαρκοφάγο επέδρασε ευεργετικά στην καλύτερη συντήρηση των οστών όλους αυτούς τους αιώνες που πέρασαν. Η μελέτη των οστών έδειξε ότι ο κάτοχός τους έπασχε από αρθρίτιδα και διάχυτη ενδοκρανιακή υπερόστωση. Θεωρείται ότι αυτά πρέπει να κληροδοτήθηκαν στον Άγιο από κάποια υγρή φυλακή, όπου θα πέρασε αρκετά χρόνια της ζωής του και μάλιστα σε προχωρημένη ηλικία, όπως μαρτυρούν τα σχετικά αγιολογικά κείμενα. Ο ίδιος καθηγητής εκτέλεσε ανάπλαση της μορφής του αγίου Νικολάου με βάση τα οστά της κάρας του, και το αποτέλεσμα έμοιαζε με τη μορφή του αγίου όπως εικονίζεται στο Παρεκκλήσιο του Αγίου Ισιδώρου της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου Βενετίας.

Προστάτης ναυτικών - Λαογραφία

Τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου στον βυζαντινό Ναό του Αγίου Νικολάου του Ορφανού Θεσσαλονίκης.

Ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται ο κατ' εξοχήν προστάτης Άγιος των Ναυτικών, του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, γιατί στον βίο του αναφέρονται θαύματα που έχουν σχέση με τη θάλασσα. Για το λόγο αυτό, όλα τα πλοία του πολεμικού ναυτικού, καθώς και όλα τα εμπορικά, φέρουν την εικόνα του [1]. Ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται και προστάτης της πόλης του Αγίου Νικολάου Κρήτης όπου τιμάται με την ημέρα που εορτάζεται (6 Δεκεμβρίου) ως επίσημη αργία σε όλη την πόλη. Παρεκκλήσια που φέρονται επί πλοίων είναι αφιερωμένα στον Άγιο Νικόλαο, όπως και εκείνο στο ιστορικό Θ/Κ Γ. Αβέρωφ. Επίσης πολλά πλεούμενα παίρνουν το όνομά του και ως προστάτης των ναυτικών αναφέρεται και σε πολλά νησιώτικα τραγούδια. Επίσης Ναός του Αγίου Νικολάου υπάρχει και στο Ναύπλιο στην (πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος) χτισμένος δίπλα στο λιμάνι, σε ένα από τα πιο όμορφα σημεία της πόλης καθώς ο Ναός είναι αφιερωμένος στους Ναυτικούς.

• Η ημέρα τιμής του Αγίου Νικολάου είναι επίσημη αργία σε όλα τα ελληνικά πλοία, λιμένες, Υπηρεσίες λιμένων και ναυτιλιακές εταιρείες. Επίσημη επίσης αργία είναι για το Πολεμικό Ναυτικό, το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και το Λιμενικό Σώμα.

Άγιος Νικόλαος και Άγιος Βασίλης (Santa Claus)

Άγαλμα του Αγίου Νικολάου (Σιντερκλαας) στην Ολλανδία.

Κατα την παράδοση, ο Νικόλαος υπήρξε προστάτης των φτωχών, ενώ έδινε και δώρα σε παιδιά και απόρους, συνήθως στα κρυφά, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά του. Για αυτό στη Δύση η γιορτή του Αγίου Νικολάου, που λέγεται Santa Claus (σύντμηση του Santa Nicolaus), συνδέεται με τα Χριστούγεννα και με την ανταλλαγή δώρων που γίνεται τότε.

Στην Ελλάδα ταυτίζεται η μορφή του Άγιου Βασίλη (Santa Claus) που φοράει κόκκινα ρούχα και έχει λευκή γενειάδα, με τον Μέγα Βασίλειο, κυρίως για λόγους εορτολογίας της Ορθόδοξης εκκλησίας, στην ουσία όμως ο συμβολισμός αναφέρεται στον Άγιο Νικόλαο και περιέχει στοιχεία από παγανιστικές, προχριστιανικές δοξασίες για τον "πατέρα του χιονιού" κτλ.

Ναοί του Αγίου

• 
  Ναός Αγίου Νικολάου - Μύρα Λυκίας της Μικράς Ασίας.
• Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης Θεσσαλονίκης, με χαρακτηριστικό ρυθμό που παραπέμπει σε παλαιοχριστιανική βασιλική.
  Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης Θεσσαλονίκης, με χαρακτηριστικό ρυθμό που παραπέμπει σε παλαιοχριστιανική βασιλική.
• 
  Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού Θεσσαλονίκης.
• 
  Ναός Αγίου Νικολάου Χανιών.

Βιβλιογραφία

• Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας
• Χ.Φ.Ε.
• «Κατακόμβη», Εξαμηνιαία έκδοση Μητροπολιτικού-Καθεδρικού Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Βόλου, Αφιέρωμα στον Άγιο Νικόλαο, Ανάπλαση της μορφής του Αγ. Νικολάου από τον καθηγητή της ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Μπάρι, Luigi Martino, Φωτίου Νικητοπούλου, Θεολόγου, Δεκέμβριος 1998, σσ. 38-52
• "Ταξίδι στα μυροβόλα Μύρα της Λυκίας", Αριστείδης Βικέτου, εφημερίδα Φιλελεύθερος, σελίδα 27,15 Δεκεμβρίου 2013. Η επίσκεψη έγινε 5 και 6 Δεκεμβρίου, στην έδρα της επισκοπής του Αγίου Νικολάου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• (Αγγλικά) «THE REAL ST. NICHOLAS Symeon the Metaphrast». Αρχειοθετήθηκε 5 Φεβρ. 2007. Ανακτήθηκε 5 Φεβρ. 2018.