Γορτυνία

Για την πόλη της Μακεδονίας, δείτε: Γόρτυνα Βοττιαίας.

Η επαρχία Γορτυνίας

Η Γορτυνία ήταν Επαρχία του νομού Αρκαδίας. Σχηματίστηκε με την διοικητική διαίρεση του 1833 και έμεινε αμετάβλητη σχεδόν μέχρι την κατάργησή της το 1997 με την εφαρμογή του σχεδίου Καποδίστριας.

Ονόματα

Το αρχικό όνομα της επαρχίας ήταν «Επαρχία Γόρτυνος» και αργότερα «Επαρχία Γορτυνίας». Στην αρχική της μορφή περιλάμβανε και μερικά ορεινά χωριά που σήμερα υπάγονται στον Νομό Αχαΐας, τα οποία όμως από την αρχαιότητα υπάγονταν στην Αρκαδία και στην επικράτεια των αρχαίων πόλεων Πάου, Κλείτωρος και Ψωφίδος.

Γεωγραφική περιγραφή

Βρίσκεται στο Β.Δ. μέρος της, έχει έκταση 1180 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 21.762 (1991), το έδαφός της είναι ορεινό και διαρρέεται από τον Λούσιο, Αλφειό, τον Λάδωνα και άλλους παραποτάμους. Επειδή το έδαφός της είναι ορεινό, η περιοχή είναι άγονη και παράγει μόνο λίγα σιτηρά, κτηνοτροφικά και δασικά προϊόντα, παρ' όλο που είναι ορεινή έχει συγκοινωνία αρκετά καλή. Σπουδαιότερη συγκοινωνιακή αρτηρία είναι η μεγάλη εθνική οδός Τρίπολης - Πύργου.

Πολιτική περιγραφή

Η επαρχία είχε εννέα δήμους (Γόρτυνος, Δημητσάνας, Τρικολώνων, Ηραίας, Τροπαίων, Κοντοβάζαινας, Κλείτορος, Λαγκαδίων και Βυτίνας). Πρωτεύουσά της ήταν η ιστορική Δημητσάνα. Το 2010 με το σχέδιο Καλλικράτης , η επαρχία Γορτυνίας επανασυστάθηκε γεωγραφικά, αυτή την φορά με την ονομασία Δήμος Γορτυνίας και με έδρα του την Δημητσάνα.

Ιστορία

Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή αναπτύχθηκαν οι αρχαίες αρκαδικές πόλεις Γόρτυς, Τεύθις, Θέλπουσα κ.ά. Κατά τον 7ο-8ο αιώνα μ.Χ. εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Σλαβικά φύλα,τα οποία είτε εγκατέλειψαν την περιοχή το 807 μ.χ., έτος κατά το οποίο ηττήθηκαν από τον Βυζαντινό στρατό, είτε αφομοιώθηκαν από το ντόπιο Ελληνικό στοιχείο. Σε αυτούς οφείλονται τα αρκετά Σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής. Τον 10ο αιώνα μ.Χ. αναπτύχθηκε στην περιοχή ο Ορθόδοξος μοναχισμός, ενώ το 963 μ.Χ. ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο - Φιλόσοφο και Πρωτοκρίτη του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά - η παλιά Μονή της Παναγίας Φιλοσόφου,που έμεινε γνωστή στην λαϊκή παράδοση ως Κρυφό Σχολειό. Αργότερα ιδρύθηκαν και άλλα μοναστήρια όπως η Ι.Μ Ιωάννου Προδρόμου τον 12ο αιώνα μ.Χ. Κατά την διάρκεια της Φραγκοκρατίας παρουσιάστηκε οικονομική και πολιτισμική άνθηση στην περιοχή, η οποία είχε χωριστεί σε δύο βαρωνίες, της Άκοβας και της Καρύταινας. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, στην περιοχή κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν πολλοί πληθυσμοί εξαιτίας του ορεινού και δυσπρόσιτου εδάφους της. Λόγω αυτής της ιδιομορφίας στην Γορτυνία έδρασαν και αρκετά ένοπλα σώματα κλεφτών. Η επαρχία όπως και ολόκληρη η Πελοπόννησος πέρασε στην κατοχή των Βενετών την περίοδο 1685-1715. Κατά τα Ορλωφικά το 1770, η Γορτυνία υπέστη λεηλασίες από άτακτα αλβανικά στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ ανάλογες ήταν και οι καταστροφές που προκάλεσε ο Ιμπραήμ πασάς το 1825, ο στρατός του οποίου έκαψε αρκετά χωριά. Στην διάρκεια της Επανάστασης του 1821 πρωτοστάτησε στις εξελίξεις υπό την ηγεσία των ισχυρών οικογενειών των Κολοκοτρωναίων, Πλαπουταίων και Δεληγιανναίων-Παπαγιαννόπουλων.

Προσωπικότητες

Από την Γορτυνία κατάγονται: ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (Δημητσάνα), ο Παλαιών Πατρών Γερμανός (Δημητσάνα), ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (Λιμποβίσι και Αλωνίσταινα), ο Δημήτριος Πλαπούτας (Παλούμπα), ο Θ.Δηλιγιάννης (Λαγκάδια) ο επίσης λαγκαδινός πυρπολητής Ιω. Θεοφιλόπουλος (Καραβόγιαννος), ο νομομαθής Νικόλαος Δημητρακόπουλος (Καρύταινα), (Με καταγωγή από τη Μελισσόπετρα Γορτυνίας ήταν και ο διεθνούς φήμης συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος, ο οποίος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1896.Από το πατρικό του σπίτι στη Μελισσόπετρα σώζονται σήμερα μόνο ερείπια),ο καθηγητής θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Π. Τρεμπέλας (Στεμνίτσα), o καθηγητής θεολογίας και πρύταννης του Πανεπιστημίου Αθηνών Αθανάσιος Χαστούπης (Υψούντα), ο πολιτικός Δημήτρης Αβραμόπουλος (Ελληνικό), ο πολιτικός Αντώνης Σαμαράς (η οικία του παππού του διασώζεται στην Στεμνίτσα), ο στιχουργός Δημήτρης Ιατρόπουλος (Δημητσάνα), ο μεγάλος κωμικός Μίμης Φωτόπουλος (Ζάτουνα), ο ηθοποιός Κρατερός Κατσούλης, Ιωάννης Ν. Παρασκευόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Ψυχολογίας τού Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Δόξα Αρκαδίας). Από τη Βυτίνα κατάγονταν οι αγωνιστές της Επανάστασης του 1821 Δημήτριος Ιμπροχώρης και Παναγιώτης Κακλαμάνος, ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, πατέρας του ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, ο νομοδιδάσκαλος Βασίλειος Οικονομίδης, ο γεωγράφος και περιηγητής Παναγιώτης Ποταγός, ο λαογράφος Παναγιώτης Παπαζαφειρόπουλος, ο εθνικός ευεργέτης Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης, ο αξιωματικός Ιωάννης Δημακόπουλος. κ.ά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Γορτυνία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)