Βαλκάνια

Η Βαλκανική Χερσόνησος

Με την ονομασία Βαλκάνια (από την τουρκική λέξη «μπαλκάν» (balkan = όρος, ή υψηλή δασώδης οροσειρά), (αρχ. ελλ. Χερσόνησος του Αίμου), λεγόμενη και Βαλκανική χερσόνησος χαρακτηρίζεται, τόσο ως πολιτικός όσο και ως γεωγραφικός όρoς, η περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, νότια του Δούναβη και ανατολικά της Αδριατικής θάλασσας, αλλά και χώρες γειτονικές που βρίσκονται εκτός των φυσικών γεωγραφικών ορίων της χερσονήσου αυτής, που από το μακρινό παρελθόν λειτούργησε και λειτουργεί ως σταυροδρόμι πολιτισμών, μεταξύ Ευρωπαϊκής και Ασιατικής ηπείρου.

Η διακριτή ταυτότητα και ο τεμαχισμός της βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται απότοκος της ορεινής γεωγραφίας της, αλλά και της συγκέντρωσης πολλών εθνοτήτων σε έναν γεωγραφικά περιορισμένο χώρο και της εξαιρετικά βίαιης ιστορίας της, που είναι γεμάτη πολέμους, επιδρομές. Η ευρύτερη περιοχή αυτή των Βαλκανίων καλύπτει 550.000 τ.χλμ. και ο πληθυσμός της αγγίζει τα 53 εκατομμύρια. Το όνομα της περιοχής αντλείται από τα Βαλκάνια όρη ή οροσειρά του Αίμου που διατρέχουν την περιοχή από το κέντρο της Βουλγαρίας έως την ανατολική Σερβία.

Ορισμοί και σύνορα

Χερσόνησος

Τα Βαλκάνια αναφέρονται ως βαλκανική χερσόνησος ή χερσόνησος του Αίμου, καθώς περιβάλλονται από την Αδριατική, το Ιόνιο, το Αιγαίο, τον Μαρμαρά και τη Μαύρη θάλασσα, νοτιοδυτικά, νότια και νοτιοανατολικά. Ενώ δεν είναι ένα πρότυπο χερσονήσου δεδομένου ότι δεν έχει κάποιο ισθμό να τη συνδέει με την ηπειρωτική Ευρώπη, τούτος ο ορισμός χρησιμοποιείται συχνά για να υποδείξει την ευρύτερη βαλκανική περιοχή.

Νοτιοανατολική Ευρώπη

Εξαιτίας των υποδηλώσεων που προαναφέρθηκαν για τον όρο «Βαλκάνια», πολλοί προτιμούν αντ' αυτού τον όρο Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η χρήση αυτού του όρου ως γεωγραφικού προσδιορισμού αυξάνεται σταδιακά. Μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1999 ονομάστηκε Σύμφωνο σταθερότητας για τη νοτιοανατολική Ευρώπη, και η δικτυακή εφημερίδα Balkan Times μετονομάστηκε σε Southeast European Times το 2003. Η χρήση αυτού του όρου για τη βαλκανική χερσόνησο (και μόνο αυτήν) τεχνικά αγνοεί τη γεωγραφική παρουσία της Ρουμανίας η όποια βρίσκεται επίσης στο νοτιοανατολικό τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Γεωγραφικός ορισμός και όρια

η γραμμή Σάβα - Λιουμπλιάνσκο πόλιε (Ljubljansko polje) – ποταμός Ίντριτσκα (Idrijca) – ποταμός Σόκα (Soca).

Στον χάρτη ενίοτε περιέχονται η Ρουμανία, η Σλοβενία και η Τουρκία (Ανατολική Θράκη), με τη δεύτερη να αρνείται ότι ανήκει στα Βαλκάνια, αυτοχαρακτηριζόμενη «χώρα της Κεντρικής Ευρώπης».

Τα βόρεια σύνορα της βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται γενικά ότι ευθυγραμμίζονται με τη γραμμή που διαμορφώνεται από τους ποταμούς Δούναβη, Σάβα και Κούπα και ένα τμήμα που συνδέει τις πηγές του Κούπα με τον κόλπο Κβάρνερ.

Υπάρχουν επίσης και άλλοι ορισμοί των βόρειων συνόρων των Βαλκανίων:

• η γραμμή Κόρκα (Krka), (ποταμός στη Σλοβενία) – Βιπάβα (Vipava) - βόρειο όριο του κόλπου της Τεργέστης,
• η γραμμή Δνείστερος - Τιμισοάρα - Ζάγκρεμπ – όρος Τρίγκλαβ,
• η γραμμή Σάβα - Λιουμπλιάνσκο πόλιε (Ljubljansko polje) – ποταμός Ίντριτσκα (Idrijca) – ποταμός Σόκα (Soca).

Το συνηθέστερα χρησιμοποιούμενο βόρειο σύνορο Δούναβης-Σάβα-Κούπα είναι αυθαίρετο ως προς τα φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του, όμως μπορεί να αναγνωριστεί εύκολα στο χάρτη. Είναι ιστορικά δικαιολογήσιμο επειδή η περιοχή που καθορίζεται έτσι (μαζί με τη Ρουμανία, αποκλείοντας το Μαυροβούνιο, τη Δαλματία και τα Επτάνησα) αποτελούσε τον μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής επικράτειας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα τέλη του 15ου έως τον 19ο αιώνα. Ο ποταμός Κούπα σχηματίζει ένα φυσικό σύνορο μεταξύ της νοτιοανατολικής Σλοβενίας και της Κροατίας, ο Σάβα διχοτομεί την Κροατία, τη Σερβία και τον Δούναβη, ο όποιος είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ευρωπαϊκός ποταμός (μετά τον Βόλγα) και διαμορφώνει ένα φυσικό σύνορο μεταξύ Βουλγαρίας, Σερβίας και της Ρουμανίας. Βόρεια αυτής της γραμμής βρίσκεται η πεδιάδα της Παννονίας και (στην περίπτωση της Ρουμανίας) τα Καρπάθια Όρη.

Το υψηλότερο σημείο των Βαλκανίων βρίσκεται στο όρος Ρίλα, στη Βουλγαρία (υψόμετρο 2.925 μ.) ενώ το χαμηλότερο στο Φρέαρ των Οινουσσών, ανοιχτά της Μεσσηνίας με βάθος 5.267 μέτρα.

Χώρες

Οι χώρες που περιλαμβάνονται στα Βαλκάνια είναι:

Κράτος	Πρωτεύουσα	Σημειώσεις
Αλβανία	Τίρανα
Βοσνία και Ερζεγοβίνη	Σεράγεβο
Βουλγαρία	Σόφια
Ελλάδα	Αθήνα	Τα νησιά του Αιγαίου, του Ιονίου και η Κρήτη γεωγραφικώς δεν θεωρούνται μέρος των Βαλκανίων.
Τουρκία	Κωνσταντινούπολη	Περιλαμβάνεται μόνο η Ανατολική Θράκη.
Κόσοβο	Πρίστινα	Η Σερβία διεκδικεί το Κόσοβο ως μέρος της επικράτειάς της.
Κροατία	Ζάγκρεμπ
Μαυροβούνιο	Ποντγκόριτσα
ΠΓΔΜ	Σκόπια	Η χώρα αποκαλείται από τις περισσότερες χώρες του κόσμου στον προφορικό λόγο ως Μακεδονία, πράγμα που αντιδρά η Ελλάδα λόγω της πολιτιστικής της ιστορίας και όνομα το οποίο της ανήκει.
Ρουμανία	Βουκουρέστι	Οι περιοχές βορείως του Δούναβη πολλές φορές δεν θεωρούνται Βαλκάνια.
Σερβία	Βελιγράδι	Η αυτόνομη επαρχία της Βοϊβοντίνας πολιτισμικά αλλά και γεωγραφικά δεν ανήκει στην Βαλκανική Χερσόνησο καθώς βρίσκεται βορείως του Δούναβη.
Σλοβενία	Λιουμπλιάνα	Γεωγραφικά τείνει προς την Κεντρική Ευρώπη αλλά για πολιτισμικούς λόγους θεωρείται Βαλκάνια.
Βαλκάνια **	est. million

Κλίμα

Τα Βαλκάνια έχουν γενικά μια ποικιλία Ορεινού, Ηπειρωτικού και Μεσογειακού Κλίματος, στα Βόρεια οι Χειμώνες είναι πολύ ψυχροί με θερμοκρασίες -24°C και -28°C και μπορεί να φτάσουν και -30°C ενώ στα νότια είναι πιο ήπιοι με θερμοκρασίες από +11°C και +3°C και μπορεί να φτάσει και -1°C. Τα Καλοκαίρια είναι αρκετά ζεστά σε όλες τις Βαλκανικές χώρες και μπορεί να φτάσουν έως +40°C. Οι ακραίες θερμοκρασίες που έχουν σημειωθεί στα Βαλκάνια είναι +48°C στην Ελλάδα και -39°C στην Ρουμανία.

Φυσικοί πόροι

Άποψη του λιγνητεργοστασίου στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης από την Εγνατία Οδό.

Άποψη της οροσειράς Ρίλα στην Βουλγαρία, το υψηλότερο βουνό στην Βαλκανική Χερσόνησο που φτάνει τα 2925 m.

Panorama of Stara Planina. Its highest peak is Botev at a height of 2,376 m.

View toward Rila, the highest mountain in the Balkans which reaches 2925 m

Golubac Fortress in Serbia, guarding the Danubian frontier of the Balkans

The Jireček Line

Apollonia ruins near Fier, Albania.

Ruins of the Roman-era palace Felix Romuliana, UNESCO, Serbia.

Tsarevets, a medieval stronghold in the former capital of the Bulgarian Empire — Veliko Tarnovo.

The 13th-century church of St. John at Kaneo and the Ohrid Lake in Macedonia. The lake and town were declared a World Heritage Site by UNESCO in 1980.

View from Santorini in Greece. Tourism is an important part of the Greek economy.

Dubrovnik in Croatia, UNESCO's World Heritage since 1979

Drvengrad (also known as Mećavnik or Küstendorf), an ethno village in Serbia and home to the annual Kusturica film festival

Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής των Βαλκανίων καλύπτεται από οροσειρές που την διατρέχουν από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Οι κύριες οροσειρές είναι οι Δειναρικές Άλπεις στην Σλοβενία, την Κροατία και τη Βοσνία, το Όρος Σκάρδος που ξεκινά από την Αλβανία προς την ΠΓΔΜ και την οροσειρά της Πίνδου ως την κεντρική Ελλάδα. Στην Βουλγαρία υπάρχουν οροσειρές που διατρέχουν την περιοχή από ανατολάς προς δυσμάς, όπως τα Βαλκάνια Όρη και η οροσειρά της Ροδόπης στα σύνορά της με την Ελλάδα. Η υψηλότερη κορυφή είναι η Μουσαλά, (2925 μ) στο όρος Ρίλα, στη νοτιοδυτική Βουλγαρία.

Στις ακτές το κλίμα των Βαλκανίων είναι μεσογειακό ενώ στην ενδοχώρα είναι ήπιο ηπειρωτικό. Στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου και στις ορεινές περιοχές, ο χειμώνας είναι συνήθως παγωμένος με συχνές χιονοπτώσεις, ενώ το καλοκαίρι ξηρό και θερμό. Στις νότιες περιοχές ο χειμώνας είναι συνήθως ηπιότερος.

Στο πέρασμα των αιώνων πολλά δάση καταστράφηκαν και αντικαταστάθηκαν με θάμνους και πόες. Στις νότιες περιοχές και κοντά στις ακτές υπάρχει σημαντική αειθαλής βλάστηση. Στην ενδοχώρα υπάρχουν τα τυπικά δάση της Ευρώπης με οξιά και δρυ ή έλατο και πεύκο στα ορεινά. Η δενδρογραμμή ή «όριο βλάστησης» στους ορεινούς όγκους αναπτύσσεται περίπου στο ύψος των 1800-2300 μ.

Οι καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων εκτιμούνται γενικώς ως μη παραγωγικές, εκτός από τις πεδιάδες όπου το θερμό κλίμα και οι γόνιμες αλλουβιανές αποθέσεις δίνουν τις ευκαιρίες για μια ικανοποιητική παραγωγή. Οι καλλιέργειες στα ορεινά εδάφη είναι μικρές και έχουν συνήθως τοπική εμβέλεια, εκτός από τις καλλιέργειες της αμπέλου και της ελιάς που παρουσιάζουν εξαγωγικές δραστηριότητες.

Οι ενεργειακές πηγές περιορίζονται σε κοιτάσματα λιγνίτη, στη Βουλγαρία, τη Σερβία, τη Βοσνία και την Ελλάδα. Υπάρχουν, επίσης, μικρά αποθέματα πετρελαίου στην Σερβία την Αλβανία, την Κροατία και την Ελλάδα (Αιγαίο). Το φυσικό αέριο κατά το πλείστον εισάγεται ελλείψει εντοπίων ικανοποιητικών αποθεμάτων και χρησιμοποιούνται κυρίως υδροηλεκτρικοί σταθμοί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός από την περίπτωση της Βουλγαρίας που χρησιμοποιεί και πυρηνικό αντιδραστήρα για την ικανοποίηση των αναγκών της και της Ελλάδας που χρησιμοποιεί λιγνίτη.

Όσον αφορά στον ορυκτό πλούτο, υπάρχει αρκετός χαλκός, ψευδάργυρος, χρώμιο, μαγγάνιο, βωξίτες, χρυσός και ουράνιο. Ορισμένα από τα μέταλλα -κυρίως οι βωξίτες- είναι τμήμα της βαλκανικής εξαγωγικής δραστηριότητας, κυρίως στην ελληνική επικράτεια.

Σύνθεση πληθυσμών ανά εθνικότητα και θρησκεία

Ακολουθεί κατάλογος με τον πληθυσμό των βαλκανικών χωρών.

Χώρα ή περιοχή	Πληθυσμός
Αλβανία	2.831.741
Βοσνία και Ερζεγοβίνη	3.791.622
Βουλγαρία	7.245.677
Ελλάδα	10.815.197
Κόσοβο	1.820.631
Κροατία	4.267.558
Μαυροβούνιο	620.029
π.Γ.Δ.Μ.	2.065.769
Ρουμανία	19.042.936
Σλοβενία	2.061.952
Σερβία	7.146.759
Τουρκία (Ανατολική Θράκη)	10.620.739
Βαλκάνια	70.268.658

H Αγία Σοφία χτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη τον 6ο αιώνα μ.Χ ως Ορθόδοξη Εκκλησία, αργότερα μετατράπηκε σε Ισλαμικό τέμενος και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι.

Οι κύριες θρησκείες της περιοχής είναι ο ανατολικός ορθόδοξος Χριστιανισμός, ο Καθολικισμός και ο Ισλαμισμός. Επίσης ασκείται μια ποικιλία διαφορετικών παραδόσεων της κάθε πίστης, με κάθε μία από τις ορθόδοξες χώρες να έχει την εθνική της εκκλησία.

Η Ορθοδοξία είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες:	Religious minorities of these territories
Βουλγαρία: 59% (Βουλγαρική Εξαρχία)	Ισλάμ (7%) and undeclared (31%)
Ελλάδα: 98% (Εκκλησία της Ελλάδος)	Ισλάμ (1%), Καθολικοί, άλλοι και ανεξιθρησκία
Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας: 64% (Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία - Αρχιεπισκοπή Οχρίδας)	Ισλάμ (33%), Catholicism
Μαυροβούνιο: 72% (Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία)	Ισλάμ (19%), Catholicism (3%), other and undeclared (5%)
Σερβία: 84% (Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία)	Catholicism (5%), Ισλάμ (3%), Protestantism (1%), other and undeclared (6%)
Ο Καθολικισμός είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες:	Religious minorities of these territories
Κροατία (86%)	Eastern Orthodoxy (4%), Islam (1%), other and undeclared (7%)
Σλοβενία (57%)	Islam (2%), Orthodox (2%), other and undeclared (36%)
Το Ισλάμ είναι η κύρια θρησκεία στις παρακάτω χώρες	Religious minorities of these territories
Αλβανία (58%)	Καθολικοί (10%), Ορθοδοξία (7%), other and undeclared (24%)
Βοσνία και Ερζεγοβίνη (51%)	Orthodoxy (31%), Catholicism (15%), other and undeclared (4%)
Kosovo (95%)	Roman Catholicism (2%), Eastern Orthodoxy (1%)
Τουρκία (99%)	Καθολικοί και Ορθοδοξία

Δικτυακοί τόποι

• Balkanalysis.com
• Βαλκανική ιστορία του Steven W. Sowards
• Civilitas Research
• Radio Free Europe/Radio Liberty Balkan Weekly Report
• SEEurope.net - news coverage on Southeastern Europe
• Κέντρο Ν.Α. Ευρωπαϊκών Σπουδών
• Περιοχή Βαλκανίων: Πετρέλαιο και Αέριο
• Βαλκάνια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)