Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας

Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
Γενικός Γραμματέας	Δημήτρης Κουτσούμπας
Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος	Θανάσης Παφίλης Νίκος Καραθανασόπουλος
Εκπρόσωπος Τύπου	Γιάννης Γκιόκας
Ίδρυση	17 (4) Νοεμβρίου 1918 (παλαιό ημερολόγιο)
Έδρα	Λεωφόρος Ηρακλείου 145 Τ.Κ. 142 31 Νέα Ιωνία
Εφημερίδα	Ριζοσπάστης
Πτέρυγα νεολαίας	Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας
Φοιτητική πτέρυγα	Πανσπουδαστική Κίνηση Συνεργασίας
Ιδεολογία	Κομμουνισμός Μαρξισμός-Λενινισμός Προλεταριακός διεθνισμός Ευρωσκεπτικισμός
Πολιτικό φάσμα	Αριστερά
Ευρωπαϊκή προσχώρηση	Πρωτοβουλία Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων
Ομάδα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου	Μη εγγεγραμμένοι
Διεθνής προσχώρηση	Διεθνής Συνάντηση Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων
Χρώματα	Κόκκινο
Κοινοβούλιο	15 / 300
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο	2 / 21
Περιφέρειες	0 / 13
Σημαία κόμματος
Αρχείο:Flag of the Communist Party of Greece.png
Ιστότοπος
kke.gr 902.gr (portal του κόμματος)
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, γνωστό και με το ακρωνύμιό του K.K.E., είναι ελληνικό μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα. Ιδρύθηκε το 1918 ως Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) και είναι το μακροβιότερο από τα πολιτικά κόμματα που δρουν στην Ελλάδα. Έμβλημά του είναι το σφυροδρέπανο.Είναι το κόμμα το οποίο θα αναδειχθεί πρώτο στις επόμενες εκλογές.

Είναι από τα λίγα σημαντικά σε απήχηση κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης, που δεν ακολούθησαν τη γραμμή του ευρωκομμουνισμού και κατάφεραν να υπερβούν την κρίση που δημιούργησε στο κομμουνιστικό κίνημα η ανατροπή του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989-1991.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμετείχε στην ομάδα GUE/NGL, αλλά απομακρύνθηκε, όπως χαρακτηριστικά ανακοίνωσε η ΚΕ, λόγω της αλλοίωσης του συνομόσπονδου χαρακτήρα της, που έγκειται στην παρουσίαση των θέσεων του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς ως ενιαίες θέσεις των κομμάτων που συμμετάσχουν στην GUE/NGL, καθώς επίσης και το ότι η GUE/NGL συντάχθηκε σε κρίσιμα ζητήματα με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και το κόμμα των Φιλελευθέρων. Τέλος επισημάνθηκε η συμμετοχή του γερμανικού κόμματος Die Linke σε αυτήν την ευρωομάδα, κόμμα που κατηγορείται για εξίσωση του φασισμού με τον κομμουνισμό.

Σήμερα το ΚΚΕ είναι το πέμπτο σε αριθμό εδρών κόμμα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με 15 βουλευτές, και ασκεί επιρροή ιδιαίτερα στις συνδικαλιστικές και κινηματικές οργανώσεις. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2014 το ΚΚΕ εξέλεξε 5 δημάρχους στους εξής δήμους: Ικαρίας, Καισαριανής, Πατρέων, Πετρούπολης και Χαϊδαρίου.

Η Ίδρυση και τα πρώτα χρόνια

Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) −μετέπειτα ΚΚΕ− ιδρύθηκε στο 1ο Σοσιαλιστικό Συνέδριο που συνήλθε στις 17-23 Νοέμβρη του 1918 στον Πειραιά, μια μόλις εβδομάδα μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ. Καθοριστικό ρόλο στην ίδρυσή του έπαιξαν, τόσο η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος της Ελλάδας όσο και η επίδραση της νεαρής τότε Οκτωβριανής Επανάστασης. Χαρακτηριστικό είναι πως η εφημερίδα Ριζοσπάστης αποτέλεσε το κοινό όργανο του κόμματος και της συνομοσπονδίας.

Το κτίριο στον Πειραιά όπου πραγματοποιήθηκε το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ

Πλάκα στο κτίριο στον Πειραιά όπου πραγματοποιήθηκε το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ

Σκοπός του νεοσύστατου κόμματος ήταν «να διαμορφώση τον αγώνα της εργατικής τάξεως εις αγώνα συνειδητόν και ενιαίον και να οδηγήση αυτήν εις την φυσικήν και αναγκαίαν αποστολήν της». Μέσα στο ΣΕΚΕ εκδηλώθηκε η πρώτη αντιπολιτευτική ομάδα με την επωνυμία Κομμουνιστική Ένωση, από πρώην μέλη της Σοσιαλιστικής Νεολαίας, λόγω της καθυστέρησης ένταξης στη Γ' Διεθνή από το ΣΕΚΕ. Αυτή διαλύθηκε μετά την ένταξη στη Γ' Διεθνή. Στο Β' Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Απρίλιος 1920) αποφασίστηκε η προσχώρηση του ΣΕΚΕ στην Γ' Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), Μια τέτοια κίνηση αποσκοπούσε «στην πολιτική και ιδεολογική αυτονόμηση της εργατικής τάξης[...] (στην) τομή που θα διαφοροποιούσε το ΣΕΚΕ σε σχέση με το βενιζελισμό» Παράλληλα η ένταξη αυτή συνεπαγόταν συμμόρφωση σε κάθε απόφαση που λάμβανε αυτή η οργάνωση αλλά και στις υποδείξεις που έκανε σχετικά με την ανάδειξη των ηγετικών στελεχών του κόμματος. Στις 28 Νοέμβρη του 1922 ιδρύθηκε η νεολαία του ΣΕΚΕ, η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), απόγονος της οποίας είναι η σημερινή Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ).

Στο Τρίτο Έκτακτο Συνέδριό του, το Νοέμβρη του 1924, το ΣΕΚΕ(Κ) - ΣΕΚΕ(κομμουνιστικό) - μετονομάστηκε σε «ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) (Ελληνικό Τμήμα Κομμουνιστικής Διεθνούς)» και αποδέχτηκε πλήρως τους όρους και τις αποφάσεις της ΚΔ, αρχίζοντας μια διαδικασία προσαρμογής του χαρακτήρα του στα πρότυπά της, που ονομάστηκε «μπολσεβικοποίηση». Γραμματέας της Κεντρικής επιτροπής εκλέχτηκε ο νεαρός νομικός Παντελής Πουλιόπουλος, που ηγείτο της αριστερής πτέρυγας του Κόμματος που την αποτελούσαν κυρίως μέλη του κινήματος του "Παλαιών Πολεμιστών". Η δυναμική νέα ηγετική ομάδα θα προβεί στη διαγραφή των μελών της ιδρυτικής γενιάς του ΣΕΚΕ (Αβραάμ Μπεναρόγια, Νίκος Δημητράτος, Αριστοτέλης Σίδερης, Γιώργος Γεωργιάδης, κ.α) χαρακτηρίζοντάς τους Οπορτουνιστές, δηλαδή καιροσκόπους με μικροαστικές αντιλήψεις.

Παράλληλα, το 1923 μια ομάδα μελών του ΣΕΚΕ που συντάχθηκε αργότερα με το διεθνές τροτσκιστικό ρεύμα αποχώρησε δημιουργώντας την ομάδα των Αρχειομαρξιστών. Ονομάστηκαν έτσι επειδή εξέδιδαν το περιοδικό "Αρχείον Μαρξισμού".

Τα αίτια καθυστέρησης συγκρότησης ενιαίου κομμουνιστικού κόμματος στην Ελλάδα

Ο ιστορικός Αλέξανδρος Δάγκας καταγράφει τα κοινωνικοπολιτικά αίτια καθυστέρησης ανάπτυξης του Κομμουνισμού στην Ελλάδα και συγκρότησης σχετικού κομματικού φορέα:

Α) καθυστέρηση ανάπτυξης του καπιταλισμού

Β) αργή αριθμητική αύξηση της εργατικής τάξης

Γ) ρευστότητα στην ταξική συγκρότηση της κοινωνίας και όσμωση των τάξεων και των κοινωνικών στρωμάτων,

Δ) μειωμένη ταξική συνεκτικότητα ε)έλλειψη κομματικής παράδοσης

Ε) πελατειακές σχέσεις που άμβλυναν οικονομικές και κοινωνικές αντιθέσεις

ΣΤ) ιδεολογική χειραγώγηση ζ)καλλιέργεια εθνικισμού και προπαγάνδιση της Μεγάλης Ιδέας η)όχι ευχερής διάχυση των νέων ιδεών θ)ανεπαρκής θεωρητική κατάρτιση και πολιτική εμπειρία των εκπροσώπων της ελλαδικού σοσιαλιστικού κινήματος, ι) ελλιπής σύνδεση με τα μαζικά κινήματα

ΙΑ) προσωπικοί ανταγωνισμοί

Η αντιπολεμική δράση κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας

Το νεαρό τότε ΣΕΚΕ αντιτάχθηκε εξαρχής στη Μικρασιατική Εκστρατεία χαρακτηρίζοντάς την ιμπεριαλιστικό και τυχοδιωκτικό πόλεμο. Εκτίμησε ότι αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ελληνικής άρχουσας τάξης και των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, Βρετανίας και Γαλλίας, που ήθελαν να καταπνίξουν τον εθνικοαπελευθερωτικό για τους Τούρκους αγώνα του κεμαλικού κινήματος και να κάνουν την Τουρκία αντισοβιετικό ορμητήριο.

Τα μέλη του ΣΕΚΕ(Κ) διεξήγαγαν δραστήρια προπαγάνδα τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν, προειδοποιώντας για τις καταστρεπτικές συνέπειες της συνέχειας του πολέμου και καλώντας το λαό να αγωνιστεί για την ανατροπή του βασιλιά και την ειρήνευση στη βάση της συνεννόησης με τον τουρκικό λαό. Στο μικρασιατικό μέτωπο επικεφαλής της αντιπολεμικής προπαγάνδας ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος, ο Γιώργος Νίκολης και ο Λευτέρης Σταυρίδης.

Ο ντεφαιτισμός του ΣΕΚΕ έγινε αφορμή για σκληρές διώξεις εναντίον των μελών του που στο εξής δρούσαν σε κατάσταση ημιπαρανομίας.

Η θέση του KKE για το Μακεδονικό ζήτημα

Ο Λάζαρος Ζησιάδης και ο Ανδρέας Τσίπας, στελέχη του ΚΚΕ από τη Μακεδονία (δεκαετία του 1930).

Μια ακόμη θέση του νεαρού ΚΚΕ ήταν αυτή για «Ενιαία και Ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη», που υιοθετήθηκε το 1924 καθ' υπόδειξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το σύνθημα αυτό ήταν ενταγμένο στους γενικότερους σχεδιασμούς της τελευταίας για τα Βαλκάνια, που προέβλεπαν ένοπλη εξέγερση στη Βουλγαρία και γρήγορη γενίκευση της επανάστασης σε ολόκληρη την περιοχή.

Η ηγεσία του ΚΚΕ μοιράστηκε στα δυο. Μια μερίδα της υπό τους Π. Πουλιόπουλο και Ελ. Σταυρίδη συμφώνησε πλήρως με τη θέση, ενώ μια άλλη υπό τους Γ. Κορδάτο και Θ. Αποστολίδη διαφώνησε θεωρώντας την «ανεδαφική». Τελικά, μπροστά στον κίνδυνο της απομόνωσης από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, το ΚΚΕ επέλεξε να αποδεχτεί τη θέση αυτή, που για πολλά χρόνια αποτέλεσε αφορμή για διώξεις εναντίον των κομμουνιστών.

Αργότερα, τον Απρίλη του 1935 η θέση αυτή κρίθηκε λανθασμένη και αντικαταστάθηκε από το σύνθημα για "πλήρη εθνική και πολιτική ισοτιμία σε όλες τις εθνικές μειονότητες" στο 6ο συνέδριο, που έλαβε χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1935.

Η υιοθέτηση από το ΚΚΕ της θέσης για το Μακεδονικό υπήρξε το έναυσμα για διώξεις στελεχών και μελών του κόμματος. Ειδικά μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Πάγκαλου, το καλοκαίρι του 1925, οι διώξεις γενικεύτηκαν. Στις 24 Αυγούστου 1925 25 κομμουνιστές, μεταξύ αυτών και ο Γραμματέας της ΚΕ Πουλιόπουλος, δικάστηκαν στην Αθήνα με την κατηγορία ότι προωθούσαν την αυτονομία της Μακεδονίας και της Θράκης. Μετά από τις πολύωρες απολογίες των κατηγορουμένων και τη διεθνή πίεση η δίκη διακόπηκε. Στις 22 Φεβρουαρίου 1926, η δίκη των αυτονομιστών συνεχίστηκε. Οι κατηγορίες απορρίφθηκαν, αλλά αντί οι κρατούμενοι να απελευθερωθούν εξορίστηκαν στην Ανάφη, την Αμοργό και τη Φολέγανδρο. Όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι στα τέλη Αυγούστου 1926 μετά την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου.

Το ΚΚΕ και οι μειονότητες

Οι θέσεις του ΚΚΕ για το Μακεδονικό ζήτημα και τις μειονότητες που ζούσαν στη Μακεδονία αναπτύχθηκαν παραπάνω. Από τις άλλες μειονότητες ελάχιστα απασχόλησαν το ΚΚΕ οι Τσάμηδες και οι Τούρκοι και γενικά οι θρησκευτικές μειονότητες. Πιο πολύ ενδιαφέρον εκδηλώθηκε για τους Αρμένιους και τους Σεφαραδίτες Εβραίους της Θεσσαλονίκης: για τους τελευταίους το ενδιαφέρον πήγαζε από την ανεπτυγμένη ταξική συνείδηση του εβραϊκού προλεταριάτου. Η σύνδεση Εβραίων και κομμουνιστών ενίσχυσε τον αντισημιτισμό και αντικομμουνισμό.

Η σύγκρουση Σταλινικών - Τροτσκιστών

Μόλις εγκαθιδρύθηκε η Δικτατορία του Πάγκαλου συνέλαβε πολλά ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ με πρώτο τον Γραμματέα της ΚΕ, που εκλέχθηκε στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο του 1924, Παντελή Πουλιόπουλο, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας λόγω του "Μακεδονικού". Αυτό είχε σαν επακόλουθο προσωρινός Γραμματέας να αναλάβει ο Ελευθέριος Σταυρίδης και να προωθηθούν στην καθοδήγηση του κόμματος στις θέσεις των συλληφθέντων στελέχη που είχαν έρθει από τη Σοβιετική Ένωση και είχαν φοιτήσει στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (ΚΟΥΤΒ), οι επονομαζόμενοι "Κούτβηδες", όπως οι Ανδρόνικος Χαϊτάς, Κώστας Ευτυχιάδης και Νίκος Ζαχαριάδης.

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1926
Όνομα	Περιφέρεια
1. Τάσος Χαϊνόγλου	Έβρος
2. Αθανάσιος Σινόκας	Ροδόπη
3. Ελευθέριος Σταυρίδης	Καβάλα
4. Κώστας Κωνσταντινίδης	Δράμα
5. Ζακ Βεντούρα	Θεσσαλονίκη
6. Δαυίδ Σουλάμ	Θεσσαλονίκη
7. Γρηγόριος Παπανικολάου	Θεσσαλονίκη
8. Νικόλαος Κυριακόπουλος	Φλώρινα
9. Σεραφείμ Μάξιμος	Λάρισα
10. Κώστας Θέος	Λάρισα

Ο Παντελής Πουλιόπουλος, πρώτος ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, διαγράφηκε το 1927 ως λικβινταριστής.

Μεσούσης της Δικτατορίας του Πάγκαλου, οι Ανδρόνικος Χαϊτάς και Κώστας Ευτυχιάδης υποστήριξαν πως το κόμμα θα έπρεπε να επιδιώξει μια στοιχειώδη νομιμότητα για να έχει μια σταθερή και αποτελεσματική δράση. Μετά την πτώση της Δικτατορίας του Πάγκαλου, τον Αύγουστο του 1926 και την αποφυλάκιση πολλών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, η θέση αυτή κρίθηκε ως ρεφορμιστική και καταδικάστηκε στη Σύσκεψη παραγόντων τον Σεπτέμβριο του 1926. Ταυτόχρονα, ο εκλεγμένος Γραμματέας της ΚΕ Παντελής Πουλιόπουλος αρνήθηκε να αναλάβει τα καθήκοντά του και να είναι υποψήφιος στις επερχόμενες εκλογές γιατί διαπίστωσε ότι την πολιτική γραμμή του κόμματος την καθόριζαν οι Κούτβηδες, που είχαν στενές επαφές με τη Σοβιετική πρεσβεία στην Αθήνα. Τη θέση του Γραμματέα της ΚΕ ανέλαβε ο Παστιάς Γιατσόπουλος και έγινε εμφανές ότι στο κόμμα υπάρχουν πλέον δύο ομάδες με διαφορετικές θέσεις. Η μία γύρω από τον μόλις αποφυλακισθέντα Π. Πουλιόπουλο και η άλλη γύρω από τον Α. Χαϊτά που είχε και την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τις διαφορές τους θα τις έλυναν στο επόμενο συνέδριο του κόμματος, που είχε να γίνει από το 1924, και ορίστηκε για τον Μάρτιο του 1927.

Ενδιάμεσα, στις εκλογές του Νοέμβρη του 1926, το ΚΚΕ θα εκλέξει για πρώτη φορά στην ιστορία του 10 βουλευτές σαν Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών και Προσφύγων. Αρχηγός της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΕ ήταν ο Σεραφείμ Μάξιμος.

Στο 3ο Τακτικό Συνέδριο που συγκλήθηκε τον Μάρτιο του 1927 ήδη μέσα στο κόμμα δρούσαν τρεις ομάδες:

Α) Οι Σταλινικοί (Χαϊτάς, Ευτυχιάδης, Κολοζώφ, Θέος, Σιάντος, Ζαχαριάδης) που ήταν η πλειοψηφία και θεωρήθηκε ως η πιο αντιπροσωπευτική της επαναστατικής συνέπειας και των αρχών της ΚΔ και του ΚΚΣΕ.

B) Οι Τροτσκιστές ή Λικβινταριστές (Πουλιόπουλος, Γιατσόπουλος, Νίκολης), οι οποίοι δεν διαφώνησαν με τον μέχρι τότε τρόπο δράσης του κόμματος, αλλά αμφισβήτησαν τον τρόπο καθοδήγησης από την Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), την ηγεσία της οποίας είχαν αναλάβει στη Μόσχα οι Στάλιν-Μπουχάριν. Επίσης, εξέφρασαν τη δυσπιστία τους ως προς την αντικειμενικότητα της πληροφόρησης σχετικά με την κρίση στο εσωτερικό του ΚΚΣΕ (διαπάλη Στάλιν-Τρότσκι). Βαθμιαία όμως, συντάχθηκαν με τις θέσεις του Τρότσκι και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Σοβιετική Ένωση.

Γ) Οι Κεντριστές (Μάξιμος, Χαΐνογλου, Σκλάβος) που βρισκόταν μεταξύ των δύο ομάδων και προσπαθούσαν να συμβιβάσουν τις διαφορές τους. Διαφωνούσαν με την πολιτική τακτική των τροτσκιστών, αλλά, δεν ήθελαν και τις διοικητικές λύσεις για θέματα ιδεολογικών αντιπαραθέσεων που πρότειναν οι σταλινικοί.

Τελικά, μετά από έντονες αντιπαραθέσεις και παρέμβαση του εκπροσώπου της Κ. Διεθνούς Ρέμελε, απομακρύνθηκαν οι τροτσκιστές από την ηγεσία του κόμματος και εξελέγη Κεντρική Επιτροπή αποτελούμενη από Σταλινικούς και Κεντριστές με επικεφαλής τον Ανδρόνικο Χαϊτά, που ανέλαβε Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής. Τότε για πρώτη φορά καθιερώνεται ο θεσμός του Πολιτικού Γραφείου που συγκροτήθηκε από τους : Α. Χαϊτά, Γ.Σιάντο, Κ.Θέο, Κ.Ευτυχιάδη (πλειοψηφούσα τάση), Σ. Μάξιμο, Κ. Σκλάβο, Τ. Χαΐνογλου (Κεντριστές). Το ΚΚΕ τότε συντάχθηκε πλήρως με την πολιτική γραμμή της ΚΔ και αποδοκίμασε την τροτσκιστική Αριστερή Αντιπολίτευση στη Σοβιετική Ένωση.

Οι Τροτσκιστές λοιπόν απομακρύνθηκαν από την ηγεσία του κόμματος και αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1927, διαγράφηκαν από το ΚΚΕ. Τότε επίσης διαγράφηκαν οι Γιάννης Κορδάτος για αντικομματική στάση και Ελ. Σταυρίδης για φιλοαστικές αποκλίσεις. Τέλος δόθηκε έμφαση στη στρατηγική του ενιαίου μετώπου και διακηρύχθηκε ότι το Μακεδονικό ζήτημα δεν συνιστά προτεραιότητα του κόμματος.

Μετά την αποπομπή των Τροτσκιστών από το ΚΚΕ οι Κεντριστές παραιτήθηκαν από την ηγεσία του κόμματος και συγκρότησαν μαζί τους την αντιπολιτευτική ομάδα στην ηγεσία του ΚΚΕ, εκδίδοντας το περιοδικό "Σπάρτακος". Η ομάδα του Σπάρτακου συντάχθηκε με τις θέσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Σοβιετική Ένωση των Τρότσκι-Ζηνόβιεφ. Σαν συνέπεια αυτού η ηγετική ομάδα του Χαϊτά στράφηκε κατά των Κεντριστών τους οποίους διέγραψε από το κόμμα τον Φεβρουάριο του 1928 με μια ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Το κόμμα πλέον χωρίς εσωκομματικές διαφορές και προσδεδεμένο στον οργανισμό της υπό τον Στάλιν ΚΔ πήγε στο 4ο Συνέδριό του, στα τέλη του 1928, όπου εξέλεξε νέα Κεντρική Επιτροπή και Πολιτικό Γραφείο, με γραμματέα τον Χαϊτά.

Η πολιτική του ΚΚΕ την δεκαετία του 1930

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 επιδείνωσε σημαντικά τους όρους ζωής του ελληνικού λαού και οδήγησε σε ένα πρωτοφανές κύμα αιματηρών απεργιακών κινητοποιήσεων, στο οποίο πρωτοστάτησε το ΚΚΕ. Για να κατασταλεί το ολοένα ογκούμενο κύμα λαϊκών αγώνων, οι διώξεις των κομμουνιστών εντάθηκαν και «θεσμοθετήθηκαν» από την κυβέρνηση Βενιζέλου με την ψήφιση του νόμου 4229/1929, γνωστού και ως "ιδιωνύμου".

Το Γενάρη του 1930, εν μέσω πρωτοφανούς απεργιακού αναβρασμού, η 3η Ολομέλεια της ΚΕ έριξε το σύνθημα για γενική πολιτική απεργία και εγκαθίδρυση σοβιετικής εξουσίας. Τελικά η προσπάθεια για κήρυξη πολιτικής απεργίας απέτυχε, το απεργιακό κίνημα γρήγορα υποχώρησε και το κόμμα έχασε σημαντικό κομμάτι της επιρροής του στον λαό.

Η περίοδος της φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές

Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από έντονη εσωστρέφεια και απομόνωση του ΚΚΕ από τις λαϊκές μάζες. Την περίοδο 1929-31 ξεσπά στο κόμμα η τρίτη κρίση, η λεγόμενη Φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές, μεταξύ των δύο ομάδων της ηγεσίας του ΚΚΕ που είχε αρχίσει ήδη από το 1928. Από τη μια η ομάδα των συνδικαλιστών Σιάντου-Θέου-Παπαρήγα-Πυλιώτη υποστήριζε την άμεση κήρυξη γενικής πολιτικής απεργίας με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας, ενώ απ' την άλλη η ομάδα των Χαϊτά-Ευτυχιάδη-Κολοζώφ επέμενε ότι δεν είχαν ακόμη ωριμάσει πλήρως οι συνθήκες για κάτι τέτοιο και έπρεπε το κόμμα πρώτα να οργανωθεί. Το σύνθημά τους ήταν: «Πρώτα οργάνωση και μετά επανάσταση».

Η διαμάχη μεταξύ των δύο ομάδων είναι ολομέτωπη και εξασθενεί το κόμμα, έτσι η ΚΔ αποφασίζει να επέμβει. Την άνοιξη του 1931 καλεί στη Μόσχα για λογοδοσία 38 ηγετικά στελέχη από λίστα που συνέταξε ο Γιάννης Ιωαννίδης και το Νοέμβρη του 1931 διορίζει στην ηγεσία του ΚΚΕ τριμελή γραμματεία με επικεφαλής το Νίκο Ζαχαριάδη και μέλη τους Γιώργο Κωνσταντινίδη (Ασημίδη) και Γιάννη Μιχαηλίδη, απόφοιτοι όλοι των ΚΟΥΤΒ.

Επίσης, τον Σεπτέμβριο του 1931 καταργεί την Κεντρική Επιτροπή και διορίζει νέο Πολιτικό Γραφείο από τους Νίκο Ζαχαριάδη, Γραμματέα, και μέλη τους Γιάννη Ιωαννίδη, Στέλιο Σκλάβαινα, Γιάννη Μιχαηλίδη, Βασίλη Νεφελούδη, Γιώργο Κωνσταντινίδη και Λεωνίδα Στρίγκο. Ο μέσος όρος ηλικίας της νέας καθοδήγησης δεν ξεπερνούσε τα 27 χρόνια. Επίσης από τα μέσα του 1931 ο Ριζοσπάστης κυκλοφορεί με τίτλο Νέος Ριζοσπάστης, σαφής αναφορά στη Νέα Ηγεσία.

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1932
Όνομα	Περιφέρεια
1. Βασίλης Βερβέρης	Ροδόπη
2. Μιχάλης Γκαζές	Θεσσαλονίκη
3. Γιάννης Ιωαννίδης	Λάρισα
4. Απόστολος Κλειδωνάρης	Μαγνησία
5. Μανώλης Μανωλέας	Πειραιάς
6. Βασίλης Νεφελούδης	Αθήνα
7. Μήτσος Παρτσαλίδης	Καβάλα
8. Μιλτιάδης Πορφυρογένης	Λάρισα
9. Στέλιος Σκλάβαινας	Θεσσαλονίκη
10. Ευάγγελος Χαλκογιάννης	Σέρρες

Η Νέα Ηγεσία θα βοηθήσει να ξεπεραστεί η κρίση. Τα χρόνια 1931-1933, αφού ανέλαβε την καθοδήγησή του ο Νίκος Ζαχαριάδης, το ΚΚΕ κατάφερε να ανασυγκροτηθεί, να ανεβάσει το κύρος του στις λαϊκές μάζες και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στο έντονο απεργιακό κίνημα εκείνης της περιόδου. Στις εκλογές του 1932 το ΚΚΕ εξέλεξε 10 βουλευτές σαν Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών (ΕΜΕΑ).

Ο αγώνας ενάντια στον φασισμό και τον πόλεμο

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 οι δυνάμεις του φασισμού, στην Ευρώπη κυρίως, προκάλεσαν αντιδράσεις και η προοπτική του πολέμου διαφαινόταν πλέον καθαρά. Το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Δεκέμβριος 1935), ακολουθώντας τη γραμμή των Λαϊκών Μετώπων που είχε επεξεργαστεί η ΚΔ στο 7ο της Συνέδριο, έθεσε ως στόχο την ευρύτερη δυνατή συσπείρωση για την αποσόβηση επερχόμενης δικτατορίας φιλοφασιστικής ιδεολογίας.

Οι αλλεπάλληλες εκκλήσεις του ΚΚΕ στα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα για τη συγκρότηση μιας αντιδικτατορικής συμμαχίας κατέληξαν σε συμφωνία με το Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ) για τη συγκρότηση του Παλλαϊκού Μετώπου. Στις εκλογές του Γενάρη 1936 το Παλλαϊκό Μέτωπο εξέλεξε 15 βουλευτές. Μετά τις εκλογές και με την αδυναμία για σχηματισμό κυβέρνησης το ΚΚΕ ήρθε και σε μετεκλογική συνεννόηση με το βενιζελικό κόμμα, που είναι γνωστό ως "Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα". Έτσι, το Παλλαϊκό Μέτωπο συμφώνησε να στηρίξει την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων, προκειμένου να αποσοβηθεί ο ορατός πλέον κίνδυνος της δικτατορίας. Τελικά, η συμφωνία αυτή αθετήθηκε από την πλευρά των βενιζελικών και έτσι άνοιξε ο δρόμος προς την άνοδο του Ι. Μεταξά στην εξουσία.

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1936
Όνομα	Περιφέρεια
1. Bασίλης Βερβέρης	Ροδόπη
2. Δημήτρης Γληνός	Αθήνα
3. Κώστας Θέος	Δράμα
4. Γιάννης Ιωαννίδης	Λάρισα
5. Μανώλης Μανωλέας	Πειραιάς
6. Διονύσης Μενύχτας	Σέρρες
7. Βασίλης Νεφελούδης	Αθήνα
8. Μήτσος Παρτσαλίδης	Καβάλα
9. Μιλτιάδης Πορφυρογένης	Λάρισα
10. Φίλιππος Παπαδόπουλος	Κοζάνη
11. Γιώργης Σιάντος	Τρίκαλα
12. Μιχάλης Σινάκος	Θεσσαλονίκη
13. Στέλιος Σκλάβαινας	Θεσσαλονίκη
14. Ανδρέας Τζήμας	Φλώρινα
15. Μιχάλης Τυρίμος	Λέσβος

Το ΚΚΕ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντιφασιστική πάλη αυτής της περιόδου, με αποκορύφωμα το μεγάλο απεργιακό κύμα του Μάη του 1936, χωρίς όμως να μπορέσει να ανακόψει την πορεία προς τη δικτατορία, που τελικά επιβλήθηκε την 4η Αυγούστου του 1936.

Η εκλογική δύναμη του ΚΚΕ μεταξύ 1920 και έως το 1936

• 1 Νοεμβρίου του 1920: 100.000 ψήφοι, ποσοστό 13%,0 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Πλειοψηφικό
• 16 Δεκεμβρίου 1923: 18.000 ψήφοι, 2%, 0 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Πλειοψηφικό
• 7 Νοεμβρίου 1926: 41.982 ψήφοι, ποσοστό 4,38%, 10 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Αναλογικό
• 19 Αυγούστου 1928: 14.325 ψήφοι, ποσοστό 1,41%, 0 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Πλειοψηφικό
• 26 Σεπτεμβρίου 1932: 58.223 ψήφοι,ποσοστό 4,97%, 10 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Αναλογικό
• 5 Μαρτίου 1933: 52.958 ψήφοι,ποσοστό 4,64%, 0 βουλευτές, εκλογικό σύστημα: Πλειοψηφικό
• 9 Ιουνίου 1935: 98.699 ψήφοι,ποσοστό 9,59%, 0 βουλευτές, εκλογικό σύστημα Πλειοψηφικό
• 26 Ιανουαρίου 1936: 73.411,ποσοστό 5,76% 15 βουλευτές, εκλογικό σύστημα Αναλογικό.

Η κοινωνική σύνθεση των μελών και ψηφοφόρων του ΚΚΕ στον μεσοπόλεμο

Το ΚΚΕ δεν είναι κόμμα εργατικής σύνθεσης, δεν είναι κόμμα προλεταριακό με την κοινωνιολογική έννοια του όρου. Αυτά προκύπτουν από όσα στην 5η και 6η Ολομέλεια του 1933 και 1934 παρουσιάζονται (δηλαδή στατιστικά στοιχεία: 44% εργάτες κι απ΄αυτούς μόνο 9,1% εργάτες εργοστασίου ήταν μέλη του), αλλά και από τις εκλογικές επιδόσεις του κόμματος. Το ΚΚΕ «από πλευράς κοινωνικής σύνθεσης είναι κόμμα λαϊκό» αλλά «δεν έγινε το κόμμα της εργατικής τάξης» στην περίοδο του Μεσοπολέμου.

Η δικτατορία Μεταξά - B' Παγκόσμιος Πόλεμος

Δείτε επίσης: Καθεστώς της 4ης Αυγούστου

Διώξεις από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Η δικτατορία του Μεταξά, που επιβλήθηκε στις 4 Αυγούστου 1936 με τη συναίνεση του βασιλιά Γεωργίου Β' με πρόσχημα τον "κομμουνιστικό κίνδυνο", έθεσε το ΚΚΕ εκτός νόμου και εξαπέλυσε εναντίον του πρωτοφανείς διώξεις. Ο υπουργός Ασφαλείας Κωνσταντίνος Μανιαδάκης εξάρθρωσε σχετικά εύκολα όλον το μηχανισμό του κόμματος. Ο Ζαχαριάδης συνελήφθη στις 13 Σεπτεμβρίου 1936 και κρατήθηκε σε αυστηρή απομόνωση στις φυλακές της Κέρκυρας, στην Ακτίνα Θ΄. Επίσης, φυλακίστηκε ή εκτοπίστηκε σε ξερονήσια σχεδόν όλη η ηγετική ομάδα και πολλά μέλη του κόμματος.

Το μεταξικό καθεστώς στράφηκε ενάντια και σε άλλα πολιτικά κόμματα, όμως ιδιαίτερα κατά του ΚΚΕ, το οποίο κατηγόρησε ότι οδηγούσε τη χώρα στην αναρχία. Το ΚΚΕ πέρασε πλέον στην παρανομία. Συνολικά γύρω στα 2000 μέλη του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν αυτήν την περίοδο και οι περισσότερες οργανώσεις του εξαρθρώθηκαν. Η μεγαλύτερη ομάδα κρατούμενων κομμουνιστών (600 άτομα περίπου) φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, ενώ άλλες ομάδες εκτοπίστηκαν στα νησιά Αϊ Στράτης, Ανάφη, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Γαύδος κλπ.

Ο Μανιαδάκης χρησιμοποίησε τη βενιζελικής έμπνευσης “δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης των κομμουνιστικών ιδεών”, για την υπογραφή της οποίας οι συλληφθέντες υπέστησαν βασανιστήρια (ρετσινόλαδο, καυτερή πιπεριά, ανελέητο ξύλο, πετάλωμα ακόμη και ευνουχισμό). Όσοι υπέκυψαν και υπέγραψαν στιγματίστηκαν ως “δηλωσίες” και βίωσαν την περιφρόνηση των πρώην συντρόφων τους. Στην υπηρεσία δίωξης κομμουνισμού διοικητής ήταν ο ανώτατος αξιωματικός της ασφάλειας, Σπύρος Παξινός, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί για τη δίωξη του Κομμουνισμού στη Γερμανία από τη Γκεστάπο. Η δικτατορία διέπραξε ακόμα και δολοφονίες στελεχών του ΚΚΕ. Δολοφονήθηκαν από την δικτατορία της 4ης Αυγούστου οι κομμουνιστές Χρήστος Μαλτέζος, Νίκος Βαλιανάτος, Μήτσος Μαρουκάκης, Λύσανδρος Μηλιαρέσης, Στέφανος Λασκαρίδης, Παύλος Σταυρίδης και άλλοι. Ο Μήτσος Μαρουκάκης, συντάκτης του Ριζοσπάστη, πετάχτηκε από την ταράτσα της Γενικής Ασφάλειας Πειραιά στις 13 Οκτώβρη 1936, ενώ ο γηραιός (70 ετών) συνδικαλιστής Νίκος Βαλιανάτος εκπαραθυρώθηκε από την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών στις 9 Αυγούστου 1938 και οι δολοφονίες τους αποδόθηκαν από την Ασφάλεια σε αυτοκτονία.

Το ΚΚΕ επεδίωξε τη συνεργασία με τα αστικά κόμματα για την ανατροπή της δικτατορίας χωρίς να θέσει καθεστωτικό ζήτημα για να διευκολυνθεί η συμμετοχή των βασιλοφρόνων στον κοινό αντιμεταξικό αγώνα: τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά και το μόνο που έγινε ήταν η συγκρότηση του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων από εκπροσώπους της ΟΚΝΕ της Φιλελεύθερης Νεολαίας, της Σοσιαλιστικής, του Προοδευτικού Κόμματος του Καφαντάρη και του Εργατοαγροτικού. Στην κομματική ρητορική −όπως αυτή αποτυπώνεται στα κομματικά κείμενα της περιόδου− το μεταξικό καθεστώς χαρακτηρίστηκε ως φασιστικό.

Δημιουργία πλαστού ΚΚΕ

Ακόμη, η Ασφάλεια κατάφερε να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργήθηκε από τις μαζικές συλλήψεις συγκροτώντας στα τέλη του 1939 δική της καθοδήγηση με πρώην στελέχη του κόμματος που είχαν προσχωρήσει στις αρχές ασφαλείας, όπως οι πρώην βουλευτές του ΚΚΕ Μιχάλης Τυρίμος και Μανώλης Μανωλέας. Η συγκροτημένη από την ασφάλεια νέα καθοδήγηση ονομάστηκε Προσωρινή Διοίκηση (ΠΔ) και άρχισε να εκδίδει τον δικό της Ριζοσπάστη εντείνοντας έτσι τη σύγχυση στις γραμμές των κομμουνιστών. Η ΠΔ ήρθε σε έντονη αντιπαράθεση με τη λεγόμενη Παλιά Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (ΠΚΕ), την καθοδήγηση της οποίας είχε ο Νίκος Πλουμπίδης, κατηγορώντας η μια την άλλη για χαφιεδισμό. Μέσα σ' αυτό το πρωτοφανές κλίμα σύγχυσης κι αυτός ακόμα ο Ζαχαριάδης συντάχθηκε με την Προσωρινή Διοίκηση κατηγορώντας την καθαρή Παλιά Κεντρική Επιτροπή. Τα πράγματα ξεκαθάρισαν το καλοκαίρι του 1941 όταν συγκροτήθηκε η λεγόμενη Νέα Κεντρική Επιτροπή από στελέχη του ΚΚΕ που απέδρασαν από τους τόπους κράτησής τους.

Ελληνοϊταλικός πόλεμος

Η κήρυξη του πολέμου το 1940 βρήκε το ΚΚΕ σε πλήρη διάλυση, με την ηγεσία του αλλά και απλά μέλη σε φυλακές και ξερονήσια. Όλοι οι κομμουνιστές που ήταν κρατούμενοι στην Κέρκυρα, στην Ακροναυπλία και σε διάφορα νησιά, ζήτησαν να πολεμήσουν στο Αλβανικό μέτωπο, αλλά η κυβέρνηση Μεταξά το αρνήθηκε και αργότερα, τον Απρίλιο του 1941, τους παρέδωσε στους κατακτητές. Λίγες μέρες μετά την κήρυξη πολέμου από την Ιταλία, ο γενικός γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος βρισκόταν στη φυλακή, κάλεσε τους Έλληνες σε αντιφασιστικό αγώνα μαζί με την κυβέρνηση Μεταξά για να αντιμετωπίσουν τον κατακτητή.

Τον Νοέμβριο του 1940, μετά την προώθηση του ελληνικού στρατού στο εσωτερικό της Αλβανίας, ο Ζαχαριάδης αλλάζει γραμμή και χαρακτηρίζει τον αγώνα στην Αλβανία ιμπεριαλιστικό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μοναρχοφασιστών και καλεί τους μαχόμενους Έλληνες να στραφούν κατά του Μεταξά επιδιώκοντας "έντιμη" ειρήνη με τους Ιταλούς με τη διαμεσολάβηση της ΕΣΣΔ (βλέπε 2η επιστολή Ζαχαριάδη). Η αλλαγή πλεύσης του Ζαχαριάδη ίσως να οφείλεται σε επίκριση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς ίσχυε ακόμα το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ μεταξύ Στάλιν και Χίτλερ.

Κατοχή - Εθνική Αντίσταση - Απελευθέρωση

Κατοχή - Ανασυγκρότηση του ΚΚΕ

Το ΚΚΕ όταν αρχίζει η Κατοχή είναι ένα κόμμα πλήρως εξαρθρωμένο, «κάθε άλλο παρά έτοιμο να αναλάβει και να προωθήσει μεγάλες πρωτοβουλίες». Μέσα στη σύγχυση που ακολούθησε τη γερμανική εισβολή το 1941 κάποια στελέχη του ΚΚΕ κατόρθωσαν να δραπετεύσουν. Έξι, ανάμεσά τους ο Πέτρος Ρούσος, η Χρύσα Χατζηβασιλείου, ο Ανδρέας Τζήμας, ο Παντελής Σίμος-Καραγκίτσης, ο Κώστας Λαζαρίδης και ο Ανδρέας Τσίπας, ξεκίνησαν να εργάζονται για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και συγκρότησαν τη Νέα Κεντρική Επιτροπή, με Γραμματέα τον Α. Τσίπα και μέλη τους υπόλοιπους. Στην ολομέλεια της 1ης Ιουλίου 1941 απηύθυναν κάλεσμα σε όλα τα πολιτικά κόμματα για συνεργασία «σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης», αντικατοχική και αντιφασιστική δράση, για την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ και το σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης για την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών. Η έκκληση αυτή δε βρήκε απήχηση στους πολιτικούς των μεγάλων αστικών κομμάτων του μεσοπολέμου, του Λαϊκού Κόμματος και των Φιλελευθέρων, ενώ οι δεύτεροι αντιπρότειναν τη δημιουργία αντιμοναρχικής οργάνωσης με το βλέμμα στραμμένο στο μεταπελευθερωτικό σκηνικό.

Ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ

Εξώφυλλο του μανιφέστου του ΕΑΜ από το Δημήτρη Γληνό.

Συνεδρίαση του ΕΑΜ.

Τον Σεπτέμβριο του 1941 το ΚΚΕ, μετά από διαπραγματεύσεις με τρία μικρά σοσιαλιστικά κόμματα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ), προχώρησε στη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Τον ίδιο μήνα δραπέτευσε και ο Γιώργης Σιάντος, που μετά τη διάλυση της καχυποψίας των συντρόφων του χάρη στις διαβεβαιώσεις του ακροναυπλιώτη Γιάννη Ιωαννίδη, ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΕ στα τέλη του 1941.

Το ΕΑΜ ίδρυσε τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) και την οργάνωση της νεολαίας την ΕΠΟΝ. Στις οργανώσεις αυτές εντάχθηκε πλήθος λαού και το ΕΑΜ έγινε η μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση, στην οποία μάλιστα συμμετείχαν και πολλοί μη κομμουνιστές. Ο ΕΛΑΣ υπό την ηγεσία των Βελουχιώτη, Σαράφη και Τζήμα έδωσε πολλές μάχες κατά δυνάμεων των κατοχικών στρατευμάτων και κατάφερε να απελευθερώσει μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Στις ελεύθερες περιοχές το ΕΑΜ οργάνωσε τη διοίκηση θέτοντας τις βάσεις της λαϊκής αυτοδιοίκησης. Σημαντικότερη αντιστασιακή ενέργεια γενικώς θεωρείται η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, που έγινε σε συνεργασία του ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ με βρετανούς πράκτορες. Ενώ η απελευθέρωση της χώρας πλησίαζε, ο ΕΛΑΣ συγκρούστηκε με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις της χώρας, αλλά, και με τα δοσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας.

Τα Δεκεμβριανά - Συνθήκη της Βάρκιζας

Με το τέλος του πολέμου, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου βρίσκεται αντιμέτωπη με το ζήτημα του αφοπλισμού των αντάρτικων ομάδων. Με τελεσίγραφό του ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι (Άγγλος διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων στην Ελλάδα) παραγγέλνει εντός δέκα ημερών τον πλήρη αφοπλισμό των ανταρτών, με εξαίρεση την Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία και τον Ιερό Λόχο, με το σκεπτικό ότι ήταν το μόνο εν λειτουργία τμήμα του τακτικού Ελληνικού Στρατού, το οποίο πολέμησε σε Βόρειο Αφρική και Ιταλία. Το ΕΑΜ αντιπροτείνει τον αφοπλισμό όλων των στρατιωτικών σχηματισμών και δημιουργία νέου εθνικού στρατού με στρατολογία εφέδρων, αλλά ο Γ. Παπανδρέου την απορρίπτει με υπόδειξη του Σκόμπυ. Τα στελέχη της κυβέρνησης διχάζονται και ακολουθεί η παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ στις 2 Δεκεμβρίου του 1944.

Τις επόμενες μέρες ακολουθούν τα γεγονότα που έχουν μείνει γνωστά ως Δεκεμβριανά: η διαδήλωση - διαμαρτυρία του Ε.Α.Μ στο κέντρο της πρωτεύουσας, μετά την αναίτια και ψυχρή δολοφονία δεκάδων διαδηλωτών του ΕΑΜ, εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των εφεδρικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ Αθήνας από τη μία μεριά και των Βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων από την άλλη, στις οποίες προστέθηκαν μέλη των υπόλοιπων αντιστασιακών οργανώσεων, καθώς και μέλη των πρώην ταγμάτων ασφαλείας. Κατά τα Δεκεμβριανά έδρασε επίσης η οργάνωση του ΚΚΕ ΟΠΛΑ, η οποία στράφηκε, εκτός των πολιτικών και ιδεολογικών αντιπάλων του κυβερνητικού στρατοπέδου, και εναντίον τροτσκιστών μελών του ΕΑΜ και λοιπών διαφωνούντων.

Βρετανοί στρατιώτες κατά τα Δεκεμβριανά. Στον τοίχο σύνθημα υπέρ του ΚΚΕ.

Η απόφαση να προχωρήσει το ΚΚΕ σε σύγκρουση πάρθηκε από το Πολιτικό Γραφείο κατά μία άποψη στις 28 Νοεμβρίου και κατά μία δεύτερη στις 3 Δεκεμβρίου, όταν ναυάγησαν οι διαπραγματεύσεις με τον Παπανδρέου. Πρόθεση του ΕΑΜ ήταν η διενέργεια δημοψηφίσματος ώστε να αποφασίσει ο λαός για το πολιτειακό (επάνοδος του βασιλιά ή κατάργηση της βασιλείας). Δεν δεχόταν τη διάλυση του ΕΛΑΣ γιατί φοβόταν ότι θα άφηνε τους μαχητές του εκτεθειμένους στην ισχύ των αντιπάλων τους. Στο ερώτημα γιατί το ΕΑΜ δεν κατέλαβε την εξουσία τον Οκτώβριο του 1944, όταν ήταν σε θέση να το πετύχει, δηλαδή όταν οι βρετανικές δυνάμεις δεν είχαν αναπτυχθεί, ίσως οφείλεται στο ότι το ΚΚΕ ως η βασικότερη συνιστώσα του ΕΑΜ «δεν ήθελε να συγκρουσθεί με τους Άγγλους, επειδή ήλπιζε ακόμα σε μια πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τον σοβιετικό στρατό, ή επειδή πίστευε πως μπορούσε να κατακτήσει την εξουσία με πολιτικά μέσα».

Μετά τα Δεκεμβριανά, η Ελληνική Κυβέρνηση, υπό την καθοδήγηση των Άγγλων, δέχτηκε να συνδιαλέγεται με το ΕΑΜ, το οποίο πιστεύοντας ότι μπορεί να λύσει το θέμα μέσω της πολιτικής οδού υπέγραψε τη συνθήκη ανακωχής γνωστή ως Συμφωνία της Βάρκιζας. Τη Συμφωνία της Βάρκιζας υπέγραψε τελικά υπό την πίεση της πολιτικής ηγεσίας του ΚΚΕ και ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, αρνούμενος ωστόσο λίγο αργότερα την παράδοση του οπλισμού του. Μάλιστα ξεκίνησε και περιοδεία στην ορεινή ύπαιθρο με σκοπό τη δημιουργία νέου αντάρτικου. Το ΚΚΕ τον απομονώνει με το σύνθημα «ούτε φαΐ, ούτε νερό στον Άρη» και τον καταγγέλλει ως «τυχοδιωκτικό στοιχείο που σαν στόχο έχει την υπονόμευση της συμφωνίας της Βάρκιζας». Μαζί με τους λίγους συναγωνιστές του, διακηρύσσει την ανάγκη συνέχισης του ένοπλου αγώνα, ενάντια στο νέο διαφαινόμενο ζυγό, που δεν είναι άλλος από τους Άγγλους, αλλά και την νέα ελληνική κυβέρνηση. Τελικά, ο Βελουχιώτης διαγράφεται επισήμως από το ΚΚΕ, την ίδια ημέρα που καταδιωκόμενος από δυνάμεις της Εθνοφυλακής αυτοκτονεί. Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ δεν ήταν αδιάφορο για τις εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλάδος και ζητούσε την Κύπρο από την Αγγλία και την Ανατολική Θράκη από την Τουρκία.

Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου

Μετά τη Βάρκιζα

Παραδοθείς οπλισμός του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία τερμάτισε τη δεκεμβριανή σύγκρουση, επικύρωσε τη στρατιωτική ήττα του ΕΑΜ. Άμεση προτεραιότητα του ΚΚΕ ήταν η ανασυγκρότηση των δυνάμεων του προκειμένου να επιβάλει την εφαρμογή των όρων της συμφωνίας, αλλά ίσως και την αναθεώρησή της. Αν και ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ είχε ολοκληρωθεί μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου, σημαντικό κομμάτι του οπλισμού του αποκρύφτηκε από τα κατά τόπους στελέχη του ΚΚΕ και η εκ των υστέρων ανακάλυψή του ήταν το βασικό επιχείρημα που θεμελίωνε τις καταγγελίες για διπλή πολιτική του ΚΚΕ. Πάντως το ΚΚΕ θα τηρήσει κατά γράμμα τη συμφωνία της Βάρκιζας σε αντίθεση με τους κυβερνητικούς, που αμέσως μετά την υπογραφή της, με τη Βρετανική ανοχή ίσως και υποστήριξη, εξαπέλυσαν ένα πρωτοφανές κύμα διώξεων κατά του εαμικού κόσμου, τη λεγόμενη "Λευκή τρομοκρατία".

Από τα μέσα του 1945 η ενότητα των κομμάτων που αποτελούσαν το ΕΑΜ άρχισε να χαλαρώνει. Κριτική στο ΚΚΕ άσκησε η σοσιαλιστική συνιστώσα του ΕΑΜ και αργότερα το μεγαλύτερό της μέρος αποχώρησε από το ΕΑΜ ιδρύοντας το ΣΚ-ΕΛΔ (Σβώλος-Τσιριμώκος-Δ.Στρατής). Το ΚΚΕ θέλοντας να επαναξετάσει τη στάση του τόσο στην Κατοχή όσο και στην μετακατοχική περίοδο συγκάλεσε στις αρχές Απριλίου 1945 την 11η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Η επάνοδος του Ζαχαριάδη δημιουργούσε μια νέα πραγματικότητα για το ΚΚΕ αφού πλέον ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης μια και έχαιρε κύρους από τη βάση του κόμματος ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Με την επιστροφή του όμως, επικροτεί τη Συμφωνία της Βάρκιζας, διατυπώνει από τις σελίδες του Ριζοσπάστη τη θεωρία των δύο πόλων (Αγγλία-Ρωσία) και καταδικάζει ως τυχοδιωκτική τη δράση του Άρη Βελουχιώτη. Τέλος, στη 2η Ολομέλεια της ΚΕ (12 Φλεβάρη 1946) κι ενώ το κύμα τρομοκρατίας έχει κλιμακωθεί, προβάλει την πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας.

Αρχές Οκτωβρίου 1945 συγκαλείται στην Αθήνα το 7ο Συνέδριο του Κόμματος, επιδιώκοντας να ενισχύσει την πολιτική του παρουσία και τη μετάβση με δημοκρατικές μεθόδους προς τη λαϊκή δημοκρατία και από αυτήν στο σοσιαλισμό. Αυτό έγινε προσπάθεια να υλοποιηθεί στο πεδίο του συνδικαλισμού και των εργατικών συνδικάτων. Το 7ο Συνέδριο απηύθηνε Διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό, καλώντας τον να συσπειρωθεί στον αγώνα για την ομαλή δημοκρατική λύση του εσωτερικού προβλήματος, δίχως ξένες παρεμβάσεις. Παράλληλα δεν είχε εγκαταλείψει του ΚΚΕ το ενδεχόμενο της ένοπλης δράσης ως απάντησης στην δεξιά τρομοκρατία

Το ΚΚΕ και η στάση του στις Εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946

Η Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη αρχικά αντιμετωπίσθηκε με ανοχή από το ΚΚΕ αλλά μόνο για δεκαπέντε ημέρες και στις 11 Δεκεμβρίου 1946 η Κ.Ε. του ΕΑΜ απέσυρε την υποστήριξή της. Στις 7 Φεβρουαρίου 1946 ζήτησε το ΕΑΜ την αναβολή των εκλογών για δύο μήνες, τον σχηματισμό κυβέρνησης ευρείας δημοκρατικής συνεννόησης, εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού,γενίκευση της αμνηστίας και εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων. Η αποχή που πρότεινε η αριστερά από τις εκλογές «[...] είχε ως άμεσο και κύριο στόχο να αμφισβητήσει εκ των προτέρων και να αποδυναμώσει δραστικά τη νομιμοποιητική αξία του εκλογικού αποτελέσματος», αλλά συνδεόταν επίσης και με το πιθανό ενδεχόμενο μιας ένοπλης σύγκρουσης. Η διπλή αυτή πολιτική του ΚΚΕ επικυρώθηκε στη 2η Ολομέλεια της ΚΕ (12-15 Φεβρουαρίου 1946), η οποία επικύρωσε την αποχή από τις εκλογές. Βέβαια μετά το τέλος του Εμφυλίου, το ΚΚΕ αναγνώρισε ως λανθασμένη την επιλογή αυτή: το 1950 το χαρακτήρισε σεχταριστικό οπορτουνιστικό λάθος, λάθος τακτικής, και το 1956, λάθος με βαρύτατες συνέπειες Το ΚΚΕ αν και είχε δώσει εντολή στις οργανώσεις του για απραξία και αφάνεια προκειμένου να μην δίδει επιχειρήματα στους αντιπάλους του, δεν παρέλειψε να δώσει «μια μαχητική υπενθύμιση της ύπαρξής» του την ίδια την ημέρα των εκλογών, στις 31 Μαρτίου 1946, μετά από εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, ομάδα διωκομένων του ΚΚΕ, χτύπησε τη φρουρά στο Λιτόχωρο.

Το ΚΚΕ από το Γ' Ψήφισμα έως και το Δημοψήφισμα του 1946

Τον Ιούνιο του 1946 η νεοεκλεγείσα Βουλή υιοθετεί το Γ' Ψήφισμα Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την Δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν θέτοντας την Αριστερά εκτός νόμου, ενώ ξεκίνησαν οι πρώτες μαζικές εκτοπίσεις Εαμιτών και οι πρώτες θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις. Το ΚΚΕ χαρακτήρισε τα μέτρα αυτά ως μονόπλευρο Εμφύλιο πόλεμο. Ο Νίκος Ζαχαριάδης σε συνάντηση που είχε με τον Γκεόργκι Δημητρώφ τον Απρίλιο του 1946 στη Σόφια και τον Ρώσο πρέσβη στην Αθήνα ναύαρχο Ραντιόνωφ τον Μάιο, εξέφρασε την άποψη πως το ΚΚΕ είχε επιλέξει ανάμεσα στον Εμφύλιο και την αποχή από τις εκλογές, την αποχή και τη συνέχιση του αγώνα χωρίς τη στρατιωτική κατάληξη. Για το ΚΚΕ η εμφύλια σύγκρουση επερχόταν και αυτό εκφραζόταν και δημοσίως, όπως στο άρθρο του Νίκου Ζαχαριάδη στον Ριζοσπάστη στις 29 Ιουνίου του 1946 με τίτλο: «Τραβάμε για εμφύλιο πόλεμο;». Έτσι η συμμετοχή του κόμματος στο Δημοψήφισμα δεν δήλωνε τίποτε άλλο παρά «την επιθυμία του να νομιμοποιήσει τον αντιμοναρχικό/δημοκρατικό χαρακτήρα που επεδίωκε να προσδώσει στην επερχόμενη εμφύλια σύγκρουση». Η συμμετοχή όμως του συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ στο δημοψήφισμα δεν συνέβαλε στην επανεισαγωγή της Αριστεράς στο πολιτική κονίστρα. Η ένοπλη δράση αριστερών ομάδων θεωρήθηκε από την Αριστερά ως αποτελεσματικός μηχανισμός πίεσης για επανένταξη στο πολιτικό σύστημα: το ΚΚΕ ανεχόταν αυτό και από αδυναμία ελέγχου των ένοπλων οπαδών του.

Η απαγόρευση του ΚΚΕ από την κυβέρνηση Σοφούλη

Όταν τον Ιανουάριο του 1947 ο επικεφαλής των φιλελευθέρων κατηγόρησε την κυβέρνηση για περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών, το ΚΚΕ διά του δημοσιογραφικού του οργάνου δεν αρνήθηκε την ανοχή του σε μια κυβέρνηση με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Το Φεβρουάριο του 1947 το Πολιτικό Γραφείο αποδέχθηκε το αναπόφευκτο της ένοπλης σύγκρουσης. Όμως όταν τον Απρίλιο ξεκίνησαν οι πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Δημοκρατικού Στρατού, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης προαναγγέλλει από το Στρασβούργο στις 27 Ιουνίου 1947 τη συγκρότηση κυβέρνησης της Δημοκρατικής Ελλάδος. Πέντε ημέρες μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, η Τρίτη Ολομέλεια της Κ.Ε του ΚΚΕ επιβεβαίωσε την επιλογή του ένοπλου αγώνα. Σαν αντίδραση ήλθε το κλείσιμο του Ριζοσπάστη, και μετά την ανακοίνωση της συγκρότησης της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης απαγορεύτηκε η λειτουργία του ΚΚΕ με τον Α.Ν. 509/1947 στις 27 Δεκεμβρίου 1947. Στο μεταξύ, στο Βελιγράδι, στις 11 και 12 Σεπτεμβρίου 1947, συγκλήθηκε η 3η Ολομέλεια της Κ.Ε του ΚΚΕ: αν και συναντήθηκαν μόνο έξι από τα σαράντα μέλη της επειδή οι άλλοι ή βρίσκονταν στο βουνό ή στην παρανομία ή φυλακισμένοι. Μεταξύ των παρισταμένων ήταν οι Μάρκος Βαφειάδης, Νίκος Ζαχαριάδης και ο Ιωαννίδης. Εκεί διαπιστώθηκε πως ήταν μονόδρομος η πολεμική σύρραξη.

ΔΣΕ: Ίδρυση-Πολεμικές επιχειρήσεις-Ήττα

Το έμβλημα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο οποίος ιδρύθηκε την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), και το οποίο παραπέμπει στα χρώματα της ελληνικής σημαίας, καθώς και στη δημοκρατία, με το Δ, στο κέντρο του.

Στις 28 Οκτωβρίου 1946 στην Τσούκα των Αντιχασίων ιδρύθηκε το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών, με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη. Συγκεκριμένα, ο Μάρκος Βαφειάδης και οι αρχηγοί διαφόρων ένοπλων ομάδων Κίσσαβος, Λασάνης και Κικίτσας, συγκρότησαν ενιαίο στρατό. Στις 13 Νοεμβρίου της χρονιάς αυτής επιτίθενται ανταρτικές δυνάμεις στο χωριό Σκρα κοντά στα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα σε βάρος του τακτικού στρατού με βαριές απώλειες και για τις δύο πλευρές. Ακολουθούν και αλλού επιθέσεις σε τοπικές φρουρές και σταθμούς χωροφυλακής στη Δυτική Μακεδονία, Έβρο και Ελληνοαλβανικά σύνορα. Με τη διαταγή υπ' αριθμόν 19 του Γενικού Αρχηγείου, στις 27 Δεκεμβρίου του 1946, οι αντάρτικες δυνάμεις μετονομάζονται σε «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» (ΔΣΕ).

Τρεις μέρες μετά την ίδρυση του ΔΣΕ, κατελήφθη προσωρινά η Υπάτη. Η πιο σημαντική επιτυχία του ΔΣΕ στις αρχές του 1947 είναι στις 14 Φεβρουαρίου 1947 η προσωρινή κατάληψη της Σπάρτης και η απελευθέρωση αριστερών φυλακισμένων. Η τακτική του ΔΣΕ ήταν η επιλογή μιας πόλης ή ενός χωριού, η συγκέντρωση ικανού αριθμού μαχητών και κατόπιν επίθεση σε αυτά. Η ηγεσία του ΔΣΕ-ΚΚΕ επεδίωκε την κατάληψη κάποιας πόλης της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και την εγκατάσταση σε αυτήν, της κυβέρνησής τους. Τα Χριστούγεννα του 1947 ο ΔΣΕ επιτέθηκε κατά της Κόνιτσας για να την καταλάβει και να την καταστήσει πρωτεύουσα της κυβέρνησής του. Η επιχείρηση όμως, μετά από πολυήμερο αγώνα με μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές, απέτυχε.

Η μεγαλύτερη μάχη του τρίχρονου Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου έλαβε χώρα στους ορεινούς όγκους στο Γράμμο και στο Βίτσι το καλοκαίρι του 1948. Οι μάχες κράτησαν από τις 16 Ιουνίου μέχρι και τις 21 Αυγούστου 1948 και ήταν σφοδρότατες και πολύνεκρες. Ο κυβερνητικός στρατός κατέλαβε το Γράμμο αλλά απέτυχε να εγκλωβίσει τις δυνάμεις του ΔΣΕ εκεί, που με έναν ελιγμό εγκαταστάθηκαν στο Βίτσι. Τον Δεκέμβριο του 1948 ο ΔΣΕ κατέλαβε για δύο μέρες την Καρδίτσα, στις αρχές Ιανουαρίου του 1949 τη Νάουσα για τρεις μέρες και στις 21 του ίδιου μήνα το Καρπενήσι για 18 μέρες.

Το καλοκαίρι όμως του 1949 ο κυβερνητικός στρατός έχοντας εξουδετερώσει τις διάσπαρτες δυνάμεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, τη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, στράφηκε πλέον απερίσπαστος κατά των κύριων δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο και στο Βίτσι. Στα τέλη Αυγούστου του 1949 ο κυβερνητικός στρατός, με την άφθονη αμερικανική υλική βοήθεια, με 100.000 στρατιώτες, με τεθωρακισμένα, πυροβολικό και αεροπορία κατέβαλε τον ΔΣΕ στο μέτωπο Γράμμου-Βιτσίου. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τη σφοδρή κυβερνητική επίθεση πέρασαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στην Αλβανία. Μετά την ήττα του ΔΣΕ οι μαχητές του από την Αλβανία μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά το 1974.

Μετεμφυλιακή Περίοδος

Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το κράτος επιδόθηκε σε ένα διωγμό των κομμουνιστών που παρέμειναν στην Ελλάδα. Εξορίες, φυλακές, στρατοδικεία, εκτελέσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη. Η ηγεσία του ΚΚΕ με επικεφαλής το Νίκο Ζαχαριάδη εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι. Αν και ο ΔΣΕ έπαυσε να υπάρχει στην Ελλάδα, ο Ζαχαριάδης επέμενε στη λεκτική άρνηση της ήττας και κρατούσε τους μαχητές του Δημοκρατικού στρατού στις σοσιαλιστικές χώρες με το «όπλο παρά πόδα» και σε στρατιωτική εγρήγορση. Παρόλα αυτά, η πολιτική του ΚΚΕ, εντός της Ελλάδας ήταν η δημιουργία πολιτικών αριστερών μετώπων, η οποία γινόταν σε πολύ δύσκολες συνθήκες.

Την καθοδήγηση των διάσπαρτων και παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, που έχουν απομείνει στην Ελλάδα, ανέλαβε ο Νίκος Πλουμπίδης, ο οποίος δρούσε σε καθεστώς βαθιάς παρανομίας. Η ασφάλεια κατόρθωσε να εξαρθρώσει πολλές οργανώσεις του ΚΚΕ που είναι οργανωτικά αποσυντιθεμένο και πολιτικά περιθωριοποιημένο. Αυτά όμως δε συνεπαγόταν και την περιορισμένη κοινωνική και ιδεολογική επιρροή του. Μια επιρροή, που δύσκολα μετουσιώνεται σε οργανωτική ισχύ. Μετά από τη λήξη της Κατοχής, το ΚΚΕ αριθμούσε 400-500.000 μέλη, ενώ, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, αριθμούσε μόλις 11.000 μέλη.

Κατά την περίοδο της παρανομίας τα μέλη του ΚΚΕ δρούσαν κυρίως μέσω της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), η οποία λειτουργούσε νόμιμα από το 1951 και είχε καταστεί σταδιακά σημαντικός παράγοντας της πολιτικής σκηνής.

Υπόθεση Μπελογιάννη

Ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ο Νίκος Μπελογιάννης, επέστρεψε παράνομα στην Ελλάδα τον Ιούνη του 1950, για να συμβάλει στην αναδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ. Συνελήφθη τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς. Η δίκη του Μπελογιάννη και άλλων 92 συγκατηγορουμένων του στο Έκτακτο Στρατοδικείο για παράβαση το α.ν. 509/1947 άρχισε στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε με δώδεκα θανατικές καταδίκες στις 16 Νοέμβρη. Εκτελέστηκε μαζί με άλλους συντρόφους του το 1952, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης. Κατά της εκτέλεσής του τάχθηκαν επίσημα οι Σαρλ Ντε Γκωλ, Τσάρλι Τσάπλιν, Λουί Αραγκόν, Ζαν Πολ Σαρτρ, Πολ Ελυάρ και άλλοι. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας από τούς στρατοδίκες του Μπελογιάννη ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα ηγέτης της χούντας του 1967, ο οποίος ψήφισε κατά της θανατικής ποινής.

Ακόμη, ο Νίκος Πλουμπίδης, επικεφαλής του τότε παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ προσφέρθηκε να παραδοθεί στις αρχές, υπό τον όρο να μετατραπεί η ποινή του Μπελογιάννη. Το ΚΚΕ κάτω από τις συνθήκες της εποχής, αδίκως θεώρησε την πράξη του αυτή ύποπτη και τον αποκήρυξε δημοσίως ως χαφιέ, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και εκτελέστηκε λίγο καιρό αργότερα, τον Αύγουστο του 1954.

Η 6η Ολομέλεια του 1956

Τον Μάρτη του 1956, λίγες μέρες μετά το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ που καταδίκασε τον σταλινισμό, συγκλήθηκε η «6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ». Στις εργασίες της, στις οποίες παρουσιάστηκαν σημαντικές παρατυπίες, καθαιρέθηκε ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης.

Η εποχή μετά τον Ζαχαριάδη

Το 1958 η νέα ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να διαλύσει όλες τις Κομματικές Οργανώσεις που δρούσαν στην Ελλάδα και να εντάξει το σύνολο των μελών της στην Ελλάδα υπό τη σκέπη της ΕΔΑ. Επρόκειτο για μια απόφαση ανάγκης, λόγω της μεγάλης οργανωτικής συρρίκνωσης. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά δεν ήταν παρά μια προσωρινή και μεταβατική κατάσταση μέχρι να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Επρόκειτο για έναν οργανωτικό δυϊσμό: από τη μια στο εξωτερικό βρισκόταν η παραδοσιακή ηγεσία, από την άλλη στην Ελλάδα, η βάση και η νέα ηγεσία. Πρόκειται για εξελίξεις που οδήγησαν μεγάλο μέρος στελεχών και το μεγαλύτερο μέρος των μελών του ΚΚΕ, που διαγράφηκαν από το Κόμμα (πολλές φορές δεχόμενοι ιδιαίτερα σκληρή βία από τους πρώην συντρόφους τους και που στη συνέχεια εντάχθηκαν στον αντιρεβιζιονιστικό ή μαρξιστικό - λενινιστικό χώρο, το χώρο που αποκλήθηκε και ως «ζαχαριαδικός - μαοϊκός») να θεωρήσουν πως από τον Μάρτη του 1956 το επαναστατικό - διεθνιστικό ΚΚΕ, το κόμμα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ διαλύθηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε ένα αστικό - ρεβιζιονιστικό κόμμα, με την ίδια επωνυμία. Προπαγανδιστές της άποψης αυτής ήταν και οι δύο μεγαλύτερες οργανώσεις του αντιρεβιζιονιστικού χώρου στην Ελλάδα, το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ) και η Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ).

Η κρίση των Ιουλιανών

Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε αν και δεν διαφωνεί με την πρόταση των 5 σημείων της ΕΔΑ και με τη μη ανακαίνιση πολιτειακού ζητήματος, παρασκηνιακά και στο εσωτερικό του κόμματος, υποστηρίζει πως, από τη στιγμή που από τα ίδια τα γεγονότα έχει τεθεί ένα τέτοιο θέμα, θα μπορούσε η ΕΔΑ να το προβάλει λίγο περισσότερο. Επίσης στο ΚΚΕ κρίνουν ως κατάλληλη τη συγκυρία να θέσουν θέμα νομιμοποιήσης του κόμματος. Έτσι όλο το βάρος πέφτει στη συγκρότηση ή ανασυγκρότηση ξεχωριστών οργανώσεων του ΚΚΕ, που θα οδηγούσε σε μια de facto αναγνώρισή του μετά τις εκλογές του 1967. Όπως παρατηρεί ο Λέκτορας της πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, Χριστόφορος Βερναρδάκης, η κομματική γραφειοκρατία του ΚΚΕ ήταν απομακρυσμένη από την ελληνική πραγματικότητα και ιεραρχούσε τα δικά της συμφέροντα.

Η αριστερά στις παραμονές του πραξικοπήματος

Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., που βρίσκεται στο εξωτερικό, προσπαθεί να ελέγξει την ηγεσία της Ε.Δ.Α. Έτσι με την έγκριση του Σοβιετικού Κ.Κ. συγκαλεί στα μέσα του Δεκεμβρίου του 1966, στο Βουκουρέστι τη 10η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Πρόκειται για την τελευταία που θα πραγματοποιηθεί πριν από τη Δικτατορία. Θα κληθούν να παρακολουθήσουν και μέλη της Κ.Ε. από την Ελλάδα όπως, ο Μανώλης Γλέζος, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, ο Αντώνης Μπριλάκης. Οι συζητήσεις, μαραθώνιες και θυελώδεις, αφορούν τον χαρακτήρα της Ένωσης Κέντρου, την πολιτική της Ε.Δ.Α. και την αυτονομία του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα. Προκειμένου να εξασφαλισθεί ο απόλυτος έλεγχος της Ε.Δ.Α. θα προτείνει ο Κωνσταντίνος Κολιγιάννης τη διαγραφή των διαφωνούντων Δημήτρη Παρτσαλίδη, Π. Δημητρίου, Στ. Καρά και άλλων. Τα μέλη του Γραφείου Εσωτερικού (Γλέζος, Δρακόπουλος) παρεμβαίνουν συμβιβαστικά και ενώ η καθαίρεση εγκαταλείπεται, καταργείται η τριμελής γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής. Οι αποφάσεις της Ολομέλειας καταψηφίστηκαν από δύο μέλη του Κλιμακίου Εσωτερικού. Η Ε.Δ.Α. προωθεί τη γραμμή της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. για νομιμοποίησή του, διακηρύσσοντας πως θα κατεβάσει στις εκλογές συνδυασμούς σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες. Παράλληλα οξύνει την κριτική προς την Ένωση Κέντρου. Η πτώση της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου και η διαδοχή της από εκείνη του Κανελλόπουλου, ήλθε για την αριστερά ως κάτι αιφινιδιαστικό. Στις εκκρεμότητες της κατάστασης, για την Αριστερά, ήταν: η ψήφιση της απλής αναλογικής, η αναβολή ή διεξαγωγή των εκλογών, ο χαρακτήρας της νέας κυβέρνησης (μονοκομματική της μειοψηφούσας Ε.Ρ.Ε, κι όχι υπηρεσιακή κοινής αποδοχής ή οικουμενική).

Η περίοδος του αντιδικτατορικού αγώνα - Η διάσπαση του 1968

Η Χούντα των Συνταγματαρχών, που με πρόσχημα την «κομμουνιστική απειλή» κηρύχθηκε την 21η Απριλίου 1967, βρήκε το ΚΚΕ απροετοίμαστο με τις κομματικές του οργανώσεις διαλυμένες από δεκαετίας.

Το Σάββατο, 17 Φεβρουαρίου 1968, επιφύλαξε ένα πραγματικό σοκ στους Έλληνες κομμουνιστές. Αντί για την καθιερωμένη πολιτική ενημέρωση, ο κομματικός ραδιοσταθμός "Φωνή της Αλήθειας" που εξέπεμπε από το Βουκουρέστι, έδρα της εξόριστης καθοδήγησης του Κ.Κ.Ε., μετέδωσε ένα εντελώς ασυνήθιστο μήνυμα τριών μελών του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος, των Δημήτρη Παρτσαλίδη, Πάνου Δημητρίου και Ζήση Ζωγράφου: "Σε αυτές τις στιγμές της βαριάς δοκιμασίας που περνούν το δημοκρατικό κίνημα της χώρας μας και ολόκληρος ο ελληνικός λαός", άρχιζε το μήνυμα, "απευθυνόμαστε σε σας, με πλήρη συναίσθηση των ευθυνών μας, για να σας κάνουμε γνωστή την κρίσημη κατάσταση που δημιουργήθηκε στην καθοδήγηση του κόμματός μας".

Τα τρία ανώτατα στελέχη του Κ.Κ.Ε., μεταξύ των οποίων και ο Δ. Παρτσαλίδης, πρώην γραμματέας του Ε.Α.Μ. και νυν οργανωτικός γραμματέας (δηλαδή, "νούμερο δύο" στην ιεραρχία του κόμματος), ζήτησαν ανοιχτά την αποπομπή του Α' γραμματέα του Κ.Κ.Ε., Κώστα Κολιγιάννη, στον οποίο χρέωναν τις ευθύνες για την "αδιέξοδη" πορεία της Αριστεράς. Επιπλέον, έκαναν λόγο για προσπάθεια πραξικοπηματικής πολιτικής τους εξόντωσης και κάλεσαν τη βάση του κόμματος να συσπειρωθεί γύρω τους, ισχυριζόμενοι ότι εκφράζουν τα μισά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής. Τέλος, έδωσαν και ιδεολογική διάσταση στη ρήξη, χρεώνοντας στους εσωκομματικούς αντιπάλους τους "δογματισμό" και "σταλινική" νοοτροπία: "Δώδεκα χρόνια μετά την 6η ολομέλεια του 1956, ο σύντροφος Κολιγιάννης και η ομάδα του, εκπροσωπώντας τη συντήρηση και τη δογματική σκληρότητα, επιχειρεί να ολοκληρώσει μια πορεία απομάκρυνσης από το πνεύμα της ολομέλειας και επιστροφής στο ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς του παρελθόντος, που τόσα δεινά προκάλεσε στο ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα της χώρας".

Παλιότερα όλα αυτά γίνονταν κεκλεισμένων των θυρών και, κυρίως, με τη σύμφωνη γνώμη της Μόσχας. Αυτή τη φορά, το Κ.Κ.Ε. εμφανίστηκε κομμένο στα δύο, με τρία από τα επτά μέλη του Πολιτικού Γραφείου να ξιφουλκούν ενάντια στα άλλα τέσσερα και να καταλαμβάνουν μέσα στη νύχτα τον κομματικό ραδιοσταθμό. Κι όλα αυτά χωρίς να υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η Μόσχα έβλεπε με θετικό μάτι το εγχείρημά τους. Αντίθετα, λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του μηνύματος των "τριών", οι κρατικοί ραδιοσταθμοί της Μόσχας, της Σόφιας και της Βουδαπέστης έδωσαν στη δημοσιότητα ανακοίνωση της πλειοψηφίας του Πολιτικού Γραφείου που παρουσίασε ως εξής τη δική της εκδοχή για τα γεγονότα:

"Η 12η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αντιμετώπισε τη φραξιονιστική επίθεση στη γραμμή και την καθοδήγηση του κόμματος της ομάδας των Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου, με δεξιά, οπορτουνιστική γραμμή, που οδηγεί αντικειμενικά στη διάλυση του ΚΚΕ και στη μετατροπή του σε ουρά της αστικής τάξης". Η ανακοίνωση ανέφερε ότι οι "τρεις" καθαιρέθηκαν από το Πολιτικό Γραφείο και τους καλούσε να πειθαρχήσουν στην απόφαση της πλειοψηφίας υπό την απειλή της διαγραφής: "Η ευρεία ολομέλεια εξουσιοδότησε το Πολιτικό Γραφείο για την περιφρούρηση της ενότητας του κόμματος να πάρει τα μέτρα που θα χρειαστούν αν συνεχιστεί η φραξιονιστική δράση".

Η μετωπική ρήξη στην ηγεσία του Κ.Κ.Ε. εκδηλώθηκε το προηγούμενο διήμερο, κατά τη διάρκεια της 12ης ευρείας ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής που συνεκλήθη στο Βουκουρέστι. Θέματα της συνεδρίασης υποτίθεται ότι ήταν η χάραξη πολιτικής γραμμής του ΚΚΕ στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η δικτατορία και "οργανωτικά μέτρα" για την ανασυγκρότηση του κόμματος. Στην πράξη, όμως, όλοι είχαν αποδεχτεί ότι στην ολομέλεια θα γινόταν ένα "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" μεταξύ των δύο από καιρό διαμορφωμένων "στρατοπέδων" που είχαν παραλύσει εντελώς την δραστηριότητα του Κ.Κ.Ε.

Στην ολομέλεια κατάφεραν να πάρουν μέρος μόνο 20 από τα 45 εκλεγμένα τακτικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής (15 ήταν φυλακισμένοι ή εξόριστοι στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι είτε ασθενούσαν είτε βρίσκονταν στην παρανομία). Συμμετείχαν επίσης, με συμβουλευτική ψήφο, 14 αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, 3 μέλη της Κεντρικής Εξελεγκτικής Επιτροπής και 45 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των οργανώσεων εξωτερικού (κυρίως των πολιτικών προσφύγων της Ανατολικής Ευρώπης). Στην επίμαχη ψηφοφορία, υπέρ της απόφασης που πρότεινε το Πολιτικό Γραφείο (δηλαδή, η ομάδα Κολιγιάννη, Λεωνίδα Στρίγκου, Απόστολου Γκρόζου, Μαυρομάτη) και η οποία προέβλεπε και την καθαίρεση και των "τριών", ψήφισαν 12 τακτικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, εναντίον της 7, ενώ υπήρχαν και δύο "λευκά". Αλλά η πλευρά Παρτσαλίδη δεν αναγνώρισε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θέτοντας ζήτημα απαρτίας και προβάλλοντας το επιχείρημα ότι στο σύνολο των μελών της Κεντρικής Επιτροπής (τακτικά και αναπληρωματικά) το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς μοιρασμένο: 19 υπέρ της απόφασης και 19 κατά. Από την πλευρά της, η πλειοψηφία του Πολιτικού Γραφείου επικαλέστηκε τη συντριπτική υπεροχή της (40-5) μεταξύ των εκλεγμένων αντιπροσώπων των οργανώσεων. Η συγκεχυμένη αυτή εικόνα συνέχισε να τροφοδοτεί τη διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών για πολλά χρόνια. Το μόνο βέβαια είναι ότι το Κ.Κ.Ε. βγήκε από την ολομέλεια με μια ηγεσία διχασμένη και με μια βάση σε πλήρη σύγχυση.

Η διάσπαση του 1968 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Μετά την απόφαση του Κ.Κ.Ε. να διαλύσει τις κομματικές του οργανώσεις στην Ελλάδα και να λειτουργεί μέσω της Ε.Δ.Α. (1958), δημιουργήθηκε ένα χάσμα ανάμεσα στην εξόριστη, αποκομμένη από τις ελληνικές πολιτικές συνθήκες καθοδήγησή του και τους κομμουνιστές που δρούσαν στο εσωτερικό της χώρας. Η απρόσμενη επιτυχία της Ε.Δ.Α., που αναδείχτηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958 με το εκπληκτικό 24% των ψήφων, και η άνοδος της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία, το 1963, ευνόησαν την ανάπτυξη ενός ρεύματος, στο πλαίσιο του Κ.Κ.Ε., που προσανατολιζόταν στην επίτευξη των στόχων του με κοινοβουλευτικές μεθόδους, μέσω συμμαχιών με την Ένωση Κέντρου, και ιδιαίτερα με την "Κεντροαριστερά" του Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν τόσο διαδομένες οι αυταπάτες στις γραμμές της προδικτατορικής Ε.Δ.Α. και του Κ.Κ.Ε., που η Αυγή, ανήμερα 21 Απριλίου του 1967, κατασχέθηκε στο τυπογραφείο από τα όργανα της χούντας έχοντας για τίτλο του κύριου άρθρου της το μνημειώδες "Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία".

Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών πρόσφερε στην πλευρά Κολιγιάννη μια βάση για την επίθεσή της στη "δεξιά οπορτουνιστική γραμμή" που, κατά την ορολογία της, εξέφραζε η ομάδα Παρτσαλίδη. Παράλληλα, ο Α' γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. υπολόγιζε στην καθοριστική υποστήριξη του Κρεμλίνου -και όχι αβάσιμα, όπως φάνηκε στη συνάντηση τριμελούς αντιπροσωπείας του κόμματος με το μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ.Σ.Ε. Μιχαήλ Σουσλόφ και άλλους Σοβιετικούς αξιωματούχους στη Μόσχα, στις 27 και 28 Απριλίου του 1967. Λίγο αργότερα, οι Παρτσαλίδης και Ζωγράφος ταξίδεψαν με δική τους πρωτοβουλία στη Μόσχα, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσουν την εύνοια των Σοβιετικών, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Αλλά οι Σοβιετικοί δεν έλεγχαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα. Το μαζικότερο Κ.Κ. της Δύσης, το Κ.Κ. Ιταλίας είχε υιοθετήσει τον "ιταλικό δρόμο για το σοσιαλισμό", παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από το Κρεμλίνο. Στη Γαλλία, οι ιδέες του Ροζέ Γκαρωντύ, του κυριότερου θεωρητικού του Γαλλικού Κ.Κ., έβαλαν τις βάσεις για το ρεύμα που πολιτογραφήθηκε αργότερα σαν "ευρωκομμουνισμός". Από τις αρχές Ιανουαρίου του 1968, στην ηγεσία του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας βρισκόταν ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, με ένα ανανεωτικό, μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Η ίδια η Ρουμανία, που φιλοξενούσε την ηγεσία του Κ.Κ.Ε., τηρούσε μια ανεξάρτητη από τη Μόσχα γραμμή διατηρώντας καλές σχέσεις και με την Κίνα. Στο αβέβαιο και ρευστό περιβάλλον του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, οι κομμουνιστές της πτέρυγας Παρτσαλίδη δεν είχαν λόγο να αισθάνονται απομονωμένοι.

Μετά την 12η ολομέλεια, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Στις 19 Φεβρουαρίου του 1968, το (νέο) Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ χαρακτήρισε "αντικομμουνιστική πολιτική προβοκάτσια" το μήνυμα των "τριών" από τη Φωνή της Αλήθειας και τους διέγραψε από το κόμμα, κρατώντας τον τίτλο του κόμματος και τον έλεγχο του Ριζοσπάστη. Σημειώθηκαν ακόμα και συμπλοκές μεταξύ των δύο ομάδων για τον έλεγχο του ραδιοσταθμού και των κομματικών αρχείων, που αναβίωσαν τα θλιβερά γεγονότα της Τασκένδης, μετά την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη. Θορυβημένη η ρουμανική κυβέρνηση έκλεισε τον ραδιοσταθμό και η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. τον μετέφερε στο Ανατολικό Βερολίνο. Στις 22 Φεβρουαρίου ο κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός των Παρισίων μετέδωσε ανακοίνωση των στελεχών της πλευράς Παρτσαλίδη, τα οποία "συγκρούονται, μετά τα αυθαίρετα οργανωτικά μέτρα και την πραξικοπηματική ανασύνθεση του Πολιτικού Γραφείου, σε αυτοτελές κεντρικό καθοδηγητικό όργανο του κόμματος με τίτλο Ενωτική Κεντρική Επιτροπή".

Λίγο αργότερα ο πόλος Παρτσαλίδη μετονομάστηκε σε ΚΚΕ Εσωτερικού, εκμεταλλευόμενος τον έλεγχο του παλιού "Γραφείου Εσωτερικού" του ενιαίου Κ.Κ.Ε., και άρχισε να αποκαλεί τους αντιπάλους του "ΚΚΕ Εξωτερικού", πυροδοτώντας έναν οργισμένο πόλεμο για τα σύμβολα και τους τίτλους, που κράτησε χρόνια. Πολύ γρήγορα, η διάσπαση μεταφέρθηκε και στην Ελλάδα. Στις 3 Απριλίου, το Κ.Κ.Ε. δημιούργησε τη δική του συνδικαλιστική οργάνωση, την Ενιαία Αντιδικτατορική Συνδικαλιστική Κίνηση (ΕΣΑΚ). Στις 30 Ιουλίου, στελέχη του Κ.Κ.Ε. που κρατούνταν στο στρατόπεδο της Λέρου, μεταξύ των οποίων και οι Χαρίλαος Φλωράκης, Κώστας Λουλές και Νίκανδρος Κεπέσης, πήραν το μέρος της ομάδας Κολιγιάννη, ενώ άλλα προβεβλημένα στελέχη, όπως ο Μπάμπης Δρακόπουλος, ο Αντώνης Μπριλλάκης και ο Λεωνίδας Κύρκος συντάχθηκαν με την πτέρυγα Παρτσαλίδη. Στις 15 Σεπτεμβρίου, το Πολιτικό Γραφείο του Κ.Κ.Ε. αποφάσισε να αποσύρει τα μέλη του κόμματος από την αντιδικτατορική νεολαιίστικη οργάνωση ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος και να δημιουργήσει μία αμιγώς κομμουνιστική οργάνωση, την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ). Στο μεταξύ, η εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία -που συνάντησε την επιδοκιμασία του Κ.Κ.Ε. και την κατηγορηματική καταδίκη του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού- έδωσε αγεφύρωτες διαστάσεις στο ιδεολογικό χάσμα των δύο τμημάτων του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.

Στη συνέχεια, η δράση του Κ.Κ.Ε. κατά την περίοδο της δικτατορίας επικεντρώθηκε στην κατεύθυνση της ευρύτερης δυνατής δημοκρατικής ενότητας για την ανατροπή της δικτατορίας και την εγκαθίδρυση μιας νέας Δημοκρατίας, όμως οι άλλες αντιχουντικές δυνάμεις κράτησαν αρνητική στάση απέναντι στις επανειλημμένες εκκλήσεις του ΠΑΜ και του ΚΚΕ για κοινή δράση. Επανασυστάθηκαν οι παράνομες κομματικές οργανώσεις και ιδρύθηκαν η Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδος (ΜΟΔΝΕ), το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ (ΑντιΕΦΕΕ), προκειμένου να συμβάλουν στην κινητοποίηση λαϊκών μαζών ενάντια στη χούντα.

Μέσω των μαζικών οργανώσεων που έλεγχε, το ΚΚΕ κατάφερε να ηγηθεί στις κινητοποιήσεις εργαζομένων, αγροτών, φοιτητών και διανοουμένων που αναπτύχθηκαν κυρίως μετά το 1970. Η ΚΝΕ, αν και υποσκελιζόμενη από το ΕΚΚΕ και την ΟΜΛΕ, έπαιξε θετικό ρόλο στις κορυφαίες εκδηλώσεις του αντιδικτατορικού αγώνα, την κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου, παρόλο που δεν κατάφεραν να ανατρέψουν το καθεστώς, ενέτειναν την κρίση του.

Μεταπολίτευση

Η έδρα του ΚΚΕ στον Περισσό

Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή νομιμοποίησε το ΚΚΕ. Το 1974 το ΚΚΕ, η ΕΔΑ και το ΚΚΕ Εσωτερικού συμμετείχαν από κοινού στην εκλογική διαδικασία ως Ενωμένη Αριστερά λαμβάνοντας ποσοστό 9,47%.

Στην περίοδο που ακολούθησε τη μεταπολίτευση, το ΚΚΕ κατάφερε να ενισχύσει τις θέσεις του στο συνδικαλιστικό και το φοιτητικό κίνημα και να ηγηθεί των κινητοποιήσεων εκείνης της περιόδου.

Κεντρικό σύνθημα αυτής της περιόδου υπήρξε η Αλλαγή, που ερμηνευόταν ως ένα στάδιο δημοκρατικού μετασχηματισμού που υπό προϋποθέσεις θα οδηγούσε στον σοσιαλισμό. Σε αυτή τη βάση υπήρξε συνεργασία στο συνδικαλιστικό επίπεδο με τις δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ. Αργότερα και ιδίως μετά το 1985, το ΠΑΣΟΚ θεωρήθηκε ότι αθέτησε τις προεκλογικές του υποσχέσεις για φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις και κατεγράφη από το ΚΚΕ ως δύναμη ενσωματωμένη στο σύστημα.

Η περίοδος του Ενιαίου Συνασπισμού

Το 1989 στη βάση του Κοινού Πορίσματος ΚΚΕ-ΕΑΡ συγκροτήθηκε ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου ως συμμαχία ανάμεσα στο ΚΚΕ, την ΕΑΡ (μετεξέλιξη του ΚΚΕ Εσωτερικού) και άλλες μικρότερες οργανώσεις της Αριστεράς.

Ο Συνασπισμός συμμετείχε για τρεις μήνες από κοινού με τη Νέα Δημοκρατία στην κυβέρνηση Τζαννετάκη με σκοπό την άρση της ασυλίας του Ανδρέα Παπανδρέου και την παραπομπή του σε δίκη για το Σκάνδαλο Κοσκωτά και έξι μήνες στην οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα (ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/Συνασπισμός).

Η διάσπαση του 1989

Η συμμετοχή του Συνασπισμού στην κυβέρνηση Τζανετάκη με τη Νέα Δημοκρατία και μετά στην οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξ. Ζολώτα με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ ήταν η αφορμή που οδήγησε στη διάσπαση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των αγωνιστών προχώρησε στη δημιουργία του Νέου Αριστερού Ρεύματος(ΝΑΡ). Επίσης η πλειοψηφία της ΚΝΕ που συντάχτηκε με το ΝΑΡ μετονομάστηκε στο 5ο Συνέδριο σε ΚΝΕ-ΝΑΡ, τίτλο που κράτησε έως το Συνέδριο μετεξέλιξης το 1995, οπότε μετονομάστηκε σε Νεολαία Κομμουνιστική Απελευθέρωση (ΝΚΑ). Η διάσπαση αυτή υπήρξε σχετικά μικρή για το ΚΚΕ, αλλά τεράστια για την ΚΝΕ, η οποία μετά από καιρό επανέκτησε ένα μέρος από την δύναμη της.

Η διάσπαση του 1991

Εν τω μεταξύ, στο περιβάλλον σύγχυσης και απογοήτευσης που διαμόρφωναν οι εξελίξεις στις λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες, μια ομάδα στελεχών (που ονομάστηκε από τον Τύπο «ανανεωτική») τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της εκ των βάθρων ανανέωσης και μετεξέλιξης της ιδεολογίας και της κομμουνιστικής φυσιογνωμίας του κόμματος και επιχείρησε να εργαστεί το ΚΚΕ σκληρότερα για τη μετατροπή του Ενιαίου Συνασπισμού σε ενιαίο κόμμα, από συνασπισμός κομμάτων, όπως είχε αρχικά συγκροτηθεί.

Το 1991, σε συνθήκες έντονης ιδεολογικής και πολιτικής διαπάλης, στο 13ο Συνέδριο η λεγόμενη ομάδα των ανανεωτών μειοψήφησε οριακά, με την πολιτική της πρόταση για απόφαση να την ψηφίζει το 48% των συνέδρων του ΚΚΕ. Τελικά, εξελέγη Γενική Γραμματέας η Αλέκα Παπαρήγα. Μετά το Νίκο Ζαχαριάδη, είναι η γενική γραμματέας με τη μεγαλύτερη θητεία στη θέση (1991-2013).

Έτσι, το ΚΚΕ αποχώρησε από τον Συνασπισμό με την απώλεια ενός μεγάλου αριθμού στελεχών και μελών του, μεταξύ των οποίων 39 μέλη της ΚΕ του και 5 βουλευτές. Ανάμεσα στους αποχωρήσαντες ήταν ο πρώην ΓΓ Γρηγόρης Φαράκος και η Μαρία Δαμανάκη, τότε πρόεδρος του Συνασπισμού.

Η περίοδος της ανασυγκρότησης

Συγκέντρωση του ΚΚΕ

Τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου συνήλθε το 14ο Συνέδριο που εκτίμησε τους παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση και έθεσε ως στόχο την υπέρβαση της την ανασυγκρότηση του κόμματος. Παράλληλα, άρχισε μια διαδικασία μελέτης της οικοδόμησης του σοσιαλισμού τον 20ό αιώνα και των αιτιών που οδήγησαν στην ανατροπή του.

Το 1996 στο 15ο Συνέδριό του, το ΚΚΕ διαμόρφωσε νέα στρατηγική (βλ. Πρόγραμμα) και στόχους πάλης.

Το 16ο Συνέδριο (2000) προχώρησε σε πιο αναλυτική επεξεργασία της πολιτικής συμμαχιών του κόμματος. Εντούτοις, κατά τη διάρκειά του δημιουργήθηκαν τριβές στο εσωτερικό του ΚΚΕ σχετικά με την τακτική του κόμματος στο συνδικαλιστικό κίνημα και στη διαδικασία συγκρότησης συμμαχιών στα πλαίσια του Μετώπου. Αυτές οι τριβές οδήγησαν στην αποχώρηση ή τη διαγραφή στελεχών, όπως οι Μήτσος Κωστόπουλος και Γιάννης Θεωνάς. Οι εσωκομματικές διαμάχες ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια αργότερα με την αποχώρηση του πρώην υπεύθυνου Γραφείου Τύπου του Κόμματος Μάκη Κοψίδη.

Ομιλίας της Αλέκας Παπαρήγα σε κομματική εκδήλωση (Μάιος 2008).

Με το 17ο Συνέδριο (2004) ολοκληρώθηκε η φάση της ανασυγκρότησης και τέθηκε ως κύριος στόχος η περαιτέρω ισχυροποίηση του.

Σημαντική πτυχή της πιο πρόσφατης δραστηριότητας του ΚΚΕ θεωρείται η ίδρυση του ΠΑΜΕ (Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο) τον Απρίλιο του 1999. Το ΠΑΜΕ είναι μια συσπείρωση εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων με πανελλαδικά χαρακτηριστικά που διακηρύττει την ταξική πάλη και στοχεύει στην ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος. Κρατάει έντονα κριτική στάση απέναντι στην ηγεσία της ΓΣΕΕ, την οποία καταγγέλλει ως συμβιβασμένη. Το Δεκέμβρη, μάλιστα, του 2009 το ΠΑΜΕ χαρακτήρισε απεργοσπαστική την ΓΣΕΕ, καθώς δεν κάλυψε την απεργία που είχαν προκηρύξει μια σειρά από πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σωματεία της χώρας.

Το πρόσφατο 18ο Συνέδριο του ΚΚΕ, που συνήλθε στην έδρα της Κ.Ε. στον Περισσό, εκτίμησε ότι ολοκληρώθηκε η διαδικασία ανασυγκρότησης και έθεσε ως νέο στόχο την ισχυροποίηση του ΚΚΕ μέσα από την παράλληλη αντεπίθεση του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Ακόμη, τις εργασίες του συνεδρίου απασχόλησε η μελέτη του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε τον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ και των αιτιών της ανατροπής του, παράλληλα με τον εμπλουτισμό της προγραμματικής αντίληψης του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό στην Ελλάδα.

Η στάση του ΚΚΕ το 2012

Κατά την προεκλογική περίοδο των βουλευτικών εκλογών του 2012 συχνά προτάθηκε η συγκρότηση ενός αντιμνημονιακού μετώπου η οποία απορρίφθηκε από το ΚΚΕ ως εξαπάτηση, καλλιέργεια αυταπατών για το λαό και σχέδια αναμόρφωσης του αστικού πολιτικού συστήματος εν όψει της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης. Ιδιαίτερα επικρίθηκε επίσης και η πιθανή συγκρότηση αριστερής κυβέρνησης, η οποία χαρακτηρίστηκε επικίνδυνη και θεωρήθηκε ότι θα αποτελούσε μέσο που θα προκαλούσε τη συντηρητικοποίηση της εργατικής τάξης και το θάνατο του εργατικού κινήματος, αφού, κατά το ΚΚΕ, φιλολαϊκή λύση δεν μπορεί να υπάρξει δίχως να αφαιρεθεί η ιδιοκτησία από τους καπιταλιστές και να κοινωνικοποιηθεί. Η στάση αυτή διατηρήθηκε και στις εκλογές του Ιουνίου και διατηρείται μέχρι σήμερα.

Το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 2013

Στις 11-14 Απρίλη 2013 διεξάχθηκε το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ, στο οποίο ψηφίστηκε το τρέχον Πρόγραμμά του.

Το 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ το 2017

Στις 30 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017 θα πραγματοποιηθεί το 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ, με κύρια θέματα την έκθεση της δράσης της ΚΕ από το 19ο έως το 20ό Συνέδριο και τα νέα καθήκοντα του Κόμματος έως το 21ο Συνέδριο, και την εκλογή νέας Κεντρικής Επιτροπής και Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου. Οι Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο και η αρθρογραφία στο πλαίσιο του Δημόσιου Προσυνεδριακού Διαλόγου υπάρχουν αναρτημένες στην ηλεκτρονική σελίδα του Ριζοσπάστη.

Εκλογικά αποτελέσματα

Βουλή των Ελλήνων

Έτος	Γενικός Γραμματέας	Αριθμός ψήφων	Ποσοστό ψήφων	Έδρες	Θέση
1974	Χαρίλαος Φλωράκης	464.787	9,47	5 / 300	αντιπολίτευση, μέλος της Ενωμένης Αριστεράς
1977	Χαρίλαος Φλωράκης	480.272	9,36	11 / 300	αντιπολίτευση
1981	Χαρίλαος Φλωράκης	620.302	10,93	13 / 300	αντιπολίτευση
1985	Χαρίλαος Φλωράκης	629.518	9,89	12 / 300	αντιπολίτευση
Ιούνιος 1989	Χαρίλαος Φλωράκης	855.944	13,1	28 / 300	Κυβέρνηση συνεργσίας με την Νέα Δημοκρατία
Νοέμβριος 1989	Γρηγόρης Φαράκος	734,611	11.0	21 / 300	Οικουμενική κυβέρνηση με ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ
1990	Γρηγόρης Φαράκος	677.059	10,3	19 / 300	αντιπολίτευση
1993	Αλέκα Παπαρήγα	313.001	4,53	9 / 300	αντιπολίτευση
1996	Αλέκα Παπαρήγα	380.167	5,61	11 / 300	αντιπολίτευση
2000	Αλέκα Παπαρήγα	379.454	5,52	11 / 300	αντιπολίτευση
2004	Αλέκα Παπαρήγα	436.573	5,9	12 / 300	αντιπολίτευση
2007	Αλέκα Παπαρήγα	583.750	8,15	22 / 300	αντιπολίτευση
2009	Αλέκα Παπαρήγα	517.154	7,54	21 / 300	αντιπολίτευση
Μάιος 2012	Αλέκα Παπαρήγα	536.072	8,48	26 / 300	αντιπολίτευση
Ιούνιος 2012	Αλέκα Παπαρήγα	277.015	4,50%	12 / 300	αντιπολίτευση
Ιανουάριος 2015	Δημήτρης Κουτσούμπας	338.138	5,47%	15 / 300	αντιπολίτευση
Σεπτέμβριος 2015	Δημήτρης Κουτσούμπας	301.632	5,55%	15 / 300	αντιπολίτευση

Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο

Έτος	Αριθμός ψήφων	Ποσοστό ψήφων	Έδρες	Ομάδα
1981	729.052	12,84%	3 / 24	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
1984	693.304	11,64%	3 / 24	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
1989	941.9131	14,31%1	4 / 24	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
1994	410.741	6,29%	2 / 25	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
1999	557.365	8,67%	3 / 25	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
2004	580.396	9,28%	3 / 24	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
2009	428.283	8,35%	2 / 22	GUE/NGL(European United Left/Nordic Green Left)
2014	347.467	6,09%	2 / 21	ΝΙ

¹ Συμμετοχή στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου.

Περιφέρειες

Έτος	Έδρες στα Περιφερειακά Συμβούλια	Παρατηρήσεις
2010	41 / 725
2014	31 / 703

Πρόγραμμα

Εναλλακτικό λογότυπο του κόμματος

Το τρέχον Πρόγραμμα του ΚΚΕ είναι αυτό που ψηφίστηκε στο 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ, τον Απρίλη του 2013 και οι βασικοί του άξονες είναι οι εξής:

Ο χαρακτήρας της εποχής που ζούμε ορίζεται ως εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, πως η δουλειά του Κόμματος σε μη επαναστατικές συνθήκες είναι να προετοιμάζει τον υποκειμενικό παράγοντα δηλαδή να καθοδηγεί το λαό ώστε στις επαναστατικές συνθήκες να πάρει την εξουσία. Ακόμα ο ελληνικός καπιταλισμός εκτιμάται ότι βρίσκεται σε ενδιάμεση θέση στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα.

Θεωρείται ότι έχει ωριμάσει η αναγκαιότητα για μια άλλη εξουσία, που αναφέρεται ως Λαϊκή Εξουσία και θα έχει σοσιαλιστικό χαρακτήρα. Η εξουσία αυτή θα προκύψει επαναστατικά και θα πραγματοποιηθεί από το Λαϊκή Συμμαχία. Η Λαϊκή Συμμαχία είναι μια συμμαχία αποτελούμενη από τις τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα εκείνα που πλήττονται απ' την πολιτική των μονοπωλίων, δηλαδή την εργατική τάξη, τα μικρομεσαία στρώματα του χωριού και της πόλης, τη νεολαία, τις γυναίκες.

Η εξουσία αυτή θα οργανώσει την κοινωνία και την οικονομία προς όφελος του λαού κοινωνικοποιώντας όλα τα μέσα παραγωγής και θα έρθει σε σύγκρουση με τα μονοπώλια και τους διεθνείς οικονομικούς ή στρατιωτικούς τους οργανισμούς, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Γενικοί γραμματείς και πρώτοι γραμματείς της ΚΕ

ΣΕΚΕ
1.	Νίκος Δημητράτος	Νοέμβριος 1918 - 1922
2.	Γιάννης Κορδάτος	Φεβρουάριος - Νοέμβριος 1922
3.	Νίκος Σαργολόγος	Νοέμβριος 1922 - Σεπτέμβριος 1923
4.	Θωμάς Αποστολίδης	Σεπτέμβριος 1923 - Δεκέμβριος 1924
ΚΚΕ
1.	Παντελής Πουλιόπουλος	Δεκέμβριος 1924 - Σεπτέμβριος 1925
2.	Λευτέρης Σταυρίδης	Σεπτέμβριος 1925 - Σεπτέμβριος 1926
3.	Παστιάς Γιατσόπουλος	Σεπτέμβριος 1926 - Μάρτιος 1927
4.	Ανδρόνικος Χαϊτάς	Μάρτιος 1927 - Νοέμβριος 1931
5.	Νίκος Ζαχαριάδης	Νοέμβριος 1931 - 1936
6.	Ανδρέας Τσίπας	Ιούλιος 1941 - Σεπτέμβριος 1941
7.	Γιώργης Σιάντος	Ιανουάριος 1942 - 1945
-	Νίκος Ζαχαριάδης	1945 - 1956
8.	Απόστολος Γκρόζος	1956
9.	Κώστας Κολιγιάννης	1956 - 1972
10.	Χαρίλαος Φλωράκης	1972-1989
11.	Γρηγόρης Φαράκος	1989-1991
12.	Αλέκα Παπαρήγα	1991 - 2013
13.	Δημήτρης Κουτσούμπας	2013 -

Κομματικά μέσα - έντυπα

• Ριζοσπάστης, καθημερινή εφημερίδα όργανο της Κεντρικής του Επιτροπής
• Κομμουνιστική Επιθεώρηση (ΚΟΜΕΠ), διμηνιαία πολιτική και θεωρητική επιθεώρηση
• Θέματα Παιδείας, διμηνιαία επιθεώρηση θεμάτων παιδείας και παιδαγωγικής
• Σύγχρονη Εποχή, εκδοτικός οίκος και βιβλιοπωλείο
• 902 Αριστερά στα FM, διαδικτυακός ραδιοφωνικός σταθμός
• Θεσσαλονίκη 904 Αριστερά στα FM, ραδιοφωνικός σταθμός
• 902.gr, διακτυακό ειδησεογραφικό portal. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 16 Νοεμβρίου 2012.
• Διεθνής Κομμουνιστική Επιθεώρηση, (συμμετοχή με άλλα Κομμουνιστικά Κόμματα)

Κοινοβουλευτική Ομάδα

• Επικρατείας: Αλέκα Παπαρήγα
• Α΄ Αθηνών: Λιάνα Κανέλλη
• Β΄ Αθηνών: Δημήτρης Κουτσούμπας
• Β΄ Αθηνών: Θανάσης Παφίλης
• Β΄ Αθηνών: Χρήστος Κατσώτης
• Αιτωλοακαρνανίας: Νίκος Μωραΐτης
• Αττικής: Γιάννης Γκιόκας
• Αχαΐας: Νίκος Καραθανασόπουλος
• Ηρακλείου: Μανώλης Συντυχάκης
• Α΄ Θεσσαλονίκης: Γιάννης Δελής
• Β΄ Θεσσαλονίκης: Θανάσης Βαρδαλής
• Λαρίσης: Γιώργος Λαμπρούλης
• Λέσβου: Σταύρος Τάσσος
• Μαγνησίας: Κώστας Στεργίου
• Β΄ Πειραιώς: Διαμάντω Μανωλάκου

Πηγές

Σωτήρης Βαλντέν, "Οι Έλληνες κομμουνιστές και οι σχέσεις Χούντας-Ανατολικών χωρών, Ιστορικά, τομ.27, τχ.52 (Ιούνιος 2010), σελ.73-100 Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο, εκδ.Θεμέλιο, 1999 Άγγελος Ελεφάντης, «Το αντιστασιακό φαινόμενο στην Ευρώπη του Χίτλερ»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.77-94 Χριστόφορος Βερναρδάκης, ΕΔΑ και ΚΚΕ στη δεκαετία του '60. Ο ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός δυϊσμός της παραδοσιακής Αριστεράς και οι επιδράσεις του στην Κρίση των Ιουλιανών, στο συλλογικό τόμο του Ιδρύματος Κ.Μητσοτάκη Από τον ανένδοτο στην Δικτατορία, εκδ. Παπαζήση,2009,σελ.367-380 Α. Δάγκας- Γ. Λεοντιάδης, Κομιντέρν και Μακεδονικό ζήτημα. Το ελληνικό παρασκήνιο, εκδ.Τροχαλία, Θεσσαλονίκη,1997 Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Ά τόμος 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012 Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979 Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις", επιμ. Αλέκος Παπαναγιώτου, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα,1979 Βασίλειος Κόντης, «Η σύγκρουση του Δεκεμβρίου 1944», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ, 2000, σελ.103-104 Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στην χούντα, τομ.Ε', 1964-1967, εκδ.Παπαζήσης,Αθήνα, χ.χ. Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.231-260 Γιώργος Μαργαρίτης, «Τα πρώτα βήματα. Αντιστασιακές δραστηριότητες, 1941-1942», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.95-106 Ιορντάν Μπάεφ, Ο Εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997

Κωστής Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, Καστανιώτης, Αθήνα 1988. Βασίλης Νεφελούδης, Ακτίνα Θ', Εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2007 Ηλίας Νικολακόπουλος, «Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.199-218 Παναγιώτης Νούτσος, «Η σοσιαλιστική σκέψη.Από την επίκληση του Ρήγα στην ενηλικίωση του ΚΚΕ», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.6 Η Εθνική ολοκλήρωση (1909-1922), Από το κίνημα στο Γουδί ως τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.255-266 Ιωάννα Παπαθανασίου, «Η Βουλή εμανταλώθη...εκτροπή ολοκληρώθη....Αριστερές αυταπάτες πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου», στο Η σύντομη δεκαετία του 60. Θεσμικό πλαίσιο, κομματικές στρατηγικές, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτισμικές διεργασίες, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, (επιμ.Άλκης Ρήγος, Σεραφείμ Σεφεριάδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου),εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2008, σελ.183-203 Νίκος Ποταμιάνος, «Οι Κυβερνήσεις του Εμφυλίου. Ένα νέο πολιτικό σύστημα διαμορφώνεται», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.221-230 Περικλής Ροδάκης, "Νίκος Ζαχαριάδης", εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1987 Δημήτρης Χουμεριανός, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ.Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ 7 Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.47-64 Γιώργος Μαυρογορδάτος, "Οι εθνικές μειονότητες", Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος, τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.30-31 Αλέξανδρος Δάγκας, "Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος,τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.155-201

Βιβλιογραφία

Μαρία Ν. Αντωνοπούλου, Η εκδοχή του "εξελικτικού μαρξισμού" στην Ελλάδα και η αμφισβήτησή της (1930-1945), Τα Ιστορικά τομ.6,τ/χ.10(Ιούνιος 1989),σελ.127-142 Συλλογικό: Η ίδρυση του Κ.Κ.Ε., Ε Ιστορικά, τ/χ.212, (20 Νοεμβρίου 2003). Γιάννης Κακουλίδης, Μαρξισμός και πρώτες κομμουνιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα: η περίπτωση της Κομμουνιστικής Ένωσης Ελλάδας, Τα Ιστορικά, τομ.6, τ/χ.11 ( Δεκέμβριος 1989),σελ.381-394 Ρίκη Βαν Μπουσχότεν, Οι αγρότες και το ΚΚΕ: Λαϊκός Κομμουνισμός στην περίοδο της Αντίστασης και του Εμφυλίου, Τα Ιστορικά, τομ.11, τ/χ.21,(Δεκέμβριος 1994),σελ.365-390 Χ.Ντουνιά, Λογοτεχνία και πολιτική. Τα περιοδικά της Αριστεράς στο Μεσοπόλεμο, Καστανιώτης, Αθήνα 1996. Ιωάννα Παπαθανασίου, « Ιδεολογικές προσλήψεις των κοινωνικών συγκρούσεων και διαμόρφωση της πολιτικής στρατηγικής, Το ΚΚΕ στην περίοδο 1936-1949 », στο συλλογικό τόμο Η Ελλάδα 1936-1949. Συνέχειες και ασυνέχειες, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2003), σελ.199-222 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Το όπλο παραπόδα. Λεκτική πολεμική ή πολιτική ανασυγκρότησης του ΚΚΕ; », στον τόμο Ο Ελληνικός Εμφύλιος από την Βάρκιζα στον Γράμμο, εκδ Θεμέλιο, Αθήνα, 2002,σελ.143-161 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Προς τη Μόσχα με συντροφικούς χαιρετισμούς: H ενημέρωση για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, 1946-1947», Ο Πολίτης (δεκαπενθήμερος), τ/χ.29 (1996),σελ.30-35 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Η έκθεση του Μπάμπη Δρακόπουλου για την 21η Απριλίου 1967. Η Κομμουνιστική Αριστερά στις μέρες του στρατιωτικού πραξικοπήματος », Αρχειοτάξιο τ/χ.8 (2008),σελ.74-96 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Αριστεράς βάσανοι...Ημέρες του καλοκαιριού του 1967 στο Παρίσι», Τα Ιστορικά, τ/χ42 (2005),σελ.31-73 Ιώαννα Παπαθανασίου, « Η λογική των συγκρούσεων στην ηγεσία του Κ.Κ.Ε 1945-1948. Από την ΄΄καταδίκη΄΄ του Άρη Βελουχιώτη στη άρνηση της κληρονομιάς του ΕΛΑΣ», Τα Ιστορικά, τ/χ.23 (1995),σελ.381-406 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Όρια και δυναμική της ένταξης στη προδικτατορική Ε.Δ.Α . Απόπειρα καταγραφής της προδικτατορικής εμβέλειας, της γεωγραφικής κατανομής καιτης κοινωνικής σύνθεσεις του αριστερού πληθυσμού », Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών τ/χ.84(1995),σελ.21-82 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Οι κομμουνιστές και οι πρώτες εκλογές στην μεταπολεμική Ευρώπη, Μια ενιαία αντίληψη; », στον τόμο Οι εκλογές του 1946 σταθμός στην πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος, (επιμ. Γρ. Ψαλλίδας), Ίδρυμα Κ.Κ. Μητσοτάκη, εκδ.Πατάκης, Αθήνα 2008,σελ.85-109 Ιωάννα Παπαθανασίου, « Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας στην πρόκληση της ιστορίας 1940-1945» στο Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα, επιμ. *Χρήστος Χατζηιωσήφ-Προκόπης Παπαστρατής, Βιβλιόραμα, τομ. Γ2, Αθήνα 2007, σελ.79-151 Κώστας Παλούκης, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Α')», Ουτοπία, τεύχ. 73 (Ιαν. - Φεβρ. 2007),σελ.23-39 Κώστας Παλούκης, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Β')», Ουτοπία, τευχ. 75 (Μάϊος-Ιουν. 2007), σελ.113-130 Νίκος Μαρατζίδης, «Ο κομμουνισμός στον ελλαδικό αγροτικό χώρο: η περίπτωση του Μανταμάδου 1922-1985», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 2, σελ.101-124, 1993. Νίκος Μαρατζίδης, Οι Μικρές Μόσχες: Πολιτική και εκλογική ανάλυση του κομμουνισμού στον ελλαδικό αγροτικό χώρο, Παπαζήσης, Αθήνα 1997. Γιάννης Βούλγαρης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης 1974 - 1990. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία, Θεμέλιο, Αθήνα 2001 Γιάννης Βούλγαρης, Αλλαγές στο εκλογικό σώμα της Αριστεράς και κομματικός ανταγωνισμός 1985-89, στο Χρ. Λυριντζής, Η.Νικολακόπουλος (επιμ.), Εκλογές και κόμματα στη δεκαετία του '80. Εξελίξεις και προοπτικές του πολιτικού συστήματος, Θεμέλιο, Αθήνα 1990. Ευάγγελος Χεκίμογλου, «Ο εκλογικός χάρτης της Θεσσαλονίκης και η υποχώρηση της αριστεράς (εκλογές 1963 και 1964)», Θεσσαλονικέων Πόλις, 12 (Δεκέμβριος 2003), 219-229. Άννα Ματθαίου, Πόπη Πολέμη, Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων κομμουνιστών. Από το βουνό στην υπερορία 1947-1968, Βιβλιόραμα- ΑΣΚΙ, Αθήνα 2003. Νίκος Μαρατζίδης, 'Το κράτος του Γράμμου': Όψεις της Κομμουνιστικής εξουσίας στην Ελλάδα 1943-1949, στο Γ. Μουρέλος, Ι. Μιχαηλίδης, Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, μια αποτίμηση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2007,σελ.77-95 Τασούλα Βερβενιώτη, «Οι αλλαγές στην οπτική του ΚΚΕ για τα ‘Δεκεμβριανά’ μέσα από τα κομματικά κείμενα» στο Δεκέμβρης του ’44. Νεότερες ΄Ερευνες, Νέες Προσεγγίσεις, επιμέλεια Φαράκος Γρηγόρης, σ. 96–116,εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα, 1996 Christian Gonsa, Αυτοβιογραφικά κείμενα Ελλήνων κομμουνιστών. Η ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Μνήμων 17 (1995),σελ. 107-129 Θανάσης Σφήκας, Ο «τελευταίος πειρασμός» του ΚΚΕ, Ιούλ. 1947, Μνήμων 14 (1992),σελ.151-175 Θανάσης Δ. Σφήκας,Πόλεμος και ειρήνη στη στρατηγική του ΚΚΕ 1945-1949, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα,2001 Σοφία Ματθαίου, Η εφημερίδα του Ηρακλείου «Εργάτης» ή «Λαός» (1914-15). Προσπάθεια για την οργάνωση των εργατών και για την διάδοση νεωτερικών ιδεών σε μια επαρχιακή πόλη, Μνήμων 13 (1991),σελ.139-196 Mark Mazower, Η συγκρότηση του αντικομμουνιστικού κράτους, 'Ιστωρ 3 (1991),σελ.65-84 Παναγιώτης Νούτσος, (εισαγωγή, επιλογή κειμένων, υπομνηματισμός), Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Α΄: Σοσιαλιστές Διανοούμενοι και η Πολιτική Λειτουργία της Πρώιμης Κοινωνικής Κριτικής: 1875 - 1907, εκδ. Γνώση 1990, Παναγιώτης Νούτσος,Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Β΄: Ιδέες και Κινήσεις για την Οικονομική και Πολιτική Οργάνωση της Εργατικής Τάξης (1907-1925): Α΄μέρος: Από το Κοινωνικόν μας Ζήτημα στην Ιδρυτική Γενιά του ΣΕΚΕ, εκδ. Γνώση,

Παναγιώτης Νούτσος,Η Σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Δ΄: Τα Ρήγματα της Τριτοδιεθνιστικής Ορθοδοξίας & οι Νεωτερικές Συλλήψεις της Σοσιαλιστικής Θεωρείας: 1956 - 1974,εκδ. Γνώση, Παναγιώτης Νούτσος,Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875 ως το 1974: Τόμος Γ΄: Η Εδραίωση του Μαρξισμού-Λενινισμού και οι Αποκλίνουσες ή οι Ετερογενείς Επεξεργασίες (1926-1955), εκδ.Γνώση, Μιχάλης Δημητρίου, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, τόμος Α ', (Από τους ουτοπιστές στους μαρξιστές), Πλέθρον, Αθήνα 1985. Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972 Γεώργιος Λεονταρίτης , Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Εξάντας, Αθήνα 1978. Παναγιώτης Νούτσος, "Eθνικό και κοινωνικό ζήτημα στην ελληνική σοσιαλιστική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα", Πάντειο Πανεπιστήμιο, Aφιέρωμα στη μνήμη του N. Σβορώνου, Aθήνα 1992, 47-62. Παναγιώτης Νούτσος, "Για τη "Φεντερασιόν" και τον A. Mπεναρόγια", Θεωρία και Kοινωνία, 1 (1990), 190-203. Παναγιώτης Νούτσος, "H λογοτεχνική κριτική της κομμουνιστικής Aριστεράς του μεσοπολέμου", Tα Iστορικά, 6 (1986), 428-437. Το ΚΚΕ μέσα από τα αρχεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας Συλλογή εγγράφων 1920 - 1935,επιμέλεια: Γιώργος Λεοντιάδης, Μποριάννα Μπουζάσκα, μετάφραση: Hristina Shterava, Γιώργος Λεοντιάδης, εκδ.Νόβολι,Αθήνα, 2010 Αλέξανδρος Δάγκας, Γίωργος Λεοντιάδης, Το κομματικό αρχείο. Διαδρομές, εμπλοκές: Το Αρχείο του ΚΚΕ εσωτερικού και η αντιδικία του ΚΚΕ με τους επαγγελματίες ιστορικούς, εκδ. Επίκεντρο, 2009 Άκης Αποστολίδης, Αλέκος Δάγκας, Κώστας Παπαδόπουλος, κ.ά , Η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης 1919-1918. Ζητήματα γύρω από τη δράση της, Σύγχρονη Εποχή, 1989 Αλέξανδρος Δάγκας, Γιώργος Λεοντιάδης, Το ελληνικό εργατικό κίνημα έναντι του φασισμού και του πολέμου, 1934-1941. Οι απόψεις Παπαπαναγιώτου,Παπαζήσης, 2007 (Συλλογικό), Νίκος Ζαχαριάδης, Άρης Βελουχιώτης, Νίκος Μπελογιάννης: βίοι παράλληλοι και... τεμνόμενοι, Ελευθεροτυπία, 2009 Αλέξανδρος Δάγκας, Γιώργος Λεοντιάδης, Κομιντέρν και μακεδονικό ζήτημα. Τα ελληνικό παρασκήνιο, 1924, Επίκεντρο, 2008 (Συλλογικό), 90 χρόνια ΚΚΕ: 1918-2008, Πρωτοπόρα θεωρία, πρωτοπόρα δράση, (επιμέλεια: Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ),εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 2008 ΚΚΕ: Προγραμματικά ντοκουμέντα, Αφιερώνεται στα 90 χρόνια του ΚΚΕ, (επιμ.Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ),εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 2008 Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, Τόμος Δ΄ (1934-1940), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1975 Το ΚΚΕ: επίσημα κείμενα 1949-1955,Σύγχρονη Εποχή, 1995 Το ΚΚΕ: επίσημα κείμενα 1961-1967, Σύγχρονη Εποχή, 2002 Θανάσης Καμπαγιάννης, Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα 1918-1926 ,Οι απεργίες, τα συνέδρια της ΓΣΕΕ και η οργανική σύνδεση με το ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, εκδ.Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2007 (Συλλογικό),Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο διάστημα 1953-1977, εκδ.Επίκεντρο, 2006 Βάσω Ψιμούλη, "Ελεύθερη Ελλάδα", "Η φωνή της αλήθειας: Ο παράνομος ραδιοσταθμός του ΚΚΕ: Αρχείο 1947-1968 εκδ. Θεμέλιο, Αρχεία ΣύγχρονηςΚοινωνικής Ιστορίας,Αθήνα, 2006. Γρηγόρης Φαράκος, Σχετικά με το ΚΚΕ και το Κομμουνιστικό Κίνημα. Ανάτυπο, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, 2005 Γρηγόρης Φαράκος, Σχέσεις ΚΚΕ και Διεθνούς Κομμουνιστικού Κέντρου : Β' Παγκόσμιος Πόλεμος,εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2004 Γρηγόρης Φαράκος, Άρης Βελουχιώτης: Το χαμένο αρχείο, άγνωστα κείμενα.Η στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στον Άρη Βελουχιώτη, 1941-1945,εκδ.Ελληνικά Γράμματα, 1998 Φλάισερ, Χάγκεν (2009). Στέμμα και σβάστικα: Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944. A'. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη.  Φίλιππος Ηλιού,Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος: η εμπλοκή του ΚΚΕ ,εκδ.Θεμέλιο, Αθήνα,2004 Υπόθεση Ζαχαριάδη. Απόρρητα ντοκουμέντα: Καταδίκη και αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη: Πρακτικά της ΚΕ του ΚΚΕ 1957-1967, επιμ.: Μπάμπης Γραμμένος, εκδ.Φιλίστωρ, 2002 Πέτρος Τουλούδης, Επέμβαση της χρουστσωφικής ηγεσίας στο ΚΚΕ ,1956 6η ολομέλεια διάσπαση στο ΚΚΕ: Γεγονότα Τασκένδης: Εξόντωση του Ν. Ζαχαριάδη: Ντοκουμέντα, εκδ.Αλφειός, 1992 (Συλλογικό), Σύντομη ιστορία του ΚΚΕ. Σχέδιο, 1918-1949,εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 1988 Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, εκδ. Πατάκης, Αθήνα, 2001 Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, εκδ. Δωρικός, Αθήνα, 1983 Κ. Φουντανόπουλος, «Εργασία και εργατικό κίνημα στην Ελλάδα», στο Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τόμ. Β1, Αθήνα: Βιβλιόραμα, σελ. 295-335 Γυναικείες φυλακὲς Αβέρωφ. Τραγούδι πίσω απὸ τα κάγκελα. Αθήνα, Ριζοσπάστης, δίσκος CD, 2009 Ε. Κωφός, «Το Μακεδονικό στις σχέσεις ΚΚΕ-ΚΚΓ κατά τα τέλη του 1944», στο συλλογικό έργο Μακεδονία και Θράκη 1941-1944. Κατοχή- Αντίσταση- Απελευθέρωση, ΙΜΧΑ (269), Θεσσαλονίκη 1998 Σπυρίδων Σφέτας, "Ανεπιθύμητοι σύμμαχοι και ανεξέλεγκτοι αντίπαλοι: Οι σχέσεις ΚΚΕ και NOF στη διάρκεια του Εμφυλίου (1946-1949), Βαλκανικά Σύμμεικτα, 8 (Thessaloniki, 1996), 211-246. Eιρήνη Λαγάνη,"Η εκπαίδευση των παιδιών του εμφυλίου στη Γιουγκοσλαβία ως σημείο τριβής στις σχέσεις ΚΚΕ-ΚΚΓ μετά τη ρήξη Τίτο-Κομινφόρμ (1948-1956, Το όπλο παρά πόδα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες του ελληνικού εμφυλίου πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη, Ε. Βουτυρά, Β. Δαλκαβούκης, Ν. Μαραντζίδης, Μ. Μποντίλα (επιμ.), εκδ. Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2005,σελ.125-146. Dominique Eudes, Οι καπετάνιοι, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1975 Χ.Ν. Γεωργαντίδης-Ηλ.Νικολακόπουλος, «Η εξέλιξη της εκλογικής δύναμης του ΚΚΕ μεταξύ των δύο πολέμων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ.36-37 (1979), σελ.448-468 Ole Smith, Αυτοάμυνα και κομμουνιστική πολιτική 1945-1947, στο (συλλογικό),Μελέτες για τον Εμφύλιο 1945-1949, εκδ. Ολκός 2002,σελ. 165-183 Heintz Richter,H δεύτερη ολομέλεια της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε. και η απόφαση για τον εμφύλιο: μια επανεκτίμηση, όπ.π.σελ.185-193

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη Ιστοσελίδα του ΚΚΕ
• Επίσημη Ιστοσελίδα της ΚΝΕ
• Ιστοσελίδα της Εφημερίδας "Ριζοσπάστης"
• Βουλευτές ΚΚΕ
• ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, του Κώστα Χατζόπουλου
• Χρηστόφορος Βερναρδάκης, Γίαννης Μαυρής, Από τη «Λαοκρατία» στην «Αλλαγή». Το ΚΚΕ και οι σχέσεις εκπροσώπησης με το ΕΑΜικό κοινωνικό μπλοκ 1941 - 1967,Θέσεις τ/χ 22(Ιανουάριος-Μάρτιος 1988)
• Χρηστόφορος Βερναρδάκης, ΕΔΑ και ΚΚΕ στη δεκαετία του '60. Ο ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός δυϊσμός της παραδοσιακής Αριστεράς,στο συλλογικό τόμο του Ιδρύματος Κ.Μητσοτάκη ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΕΝΔΟΤΟ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ, εκδ. Παπαζήση,2009
• Τρεις πτυχές του ελληνικού εργατικού κινήματος, του Χάρη Αθανασιάδη
• Ανακοινώσεις για εξάρθρωση παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ (04/09/1954 )- Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο [1]
• Οι Φάκελοι του Αλέξη Παπαχελά-Ελληνική Αριστερά: 1968-1989 α΄μέρος
• Οι Φάκελοι του Αλέξη Παπαχελά-Ελληνική Αριστερά: 1989-2008 β΄μέρος
• Γιαννακόπουλος, Γεώργιος, Οι οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1956 - 1981, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, 2002 [2]