Ροτόντα (Θεσσαλονίκη): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 14: Γραμμή 14:
[[Αρχείο:ThessHagGeorgOnesiphPorphMos.jpg|thumb|right|220px|Ψηφιδωτό στην Ροτόντα: οι άγιοι Ονησίφορος και Πορφύριος.]]
[[Αρχείο:ThessHagGeorgOnesiphPorphMos.jpg|thumb|right|220px|Ψηφιδωτό στην Ροτόντα: οι άγιοι Ονησίφορος και Πορφύριος.]]
[[Εικόνα:Mosaic in Rotoda Thessaloniki Greece.jpg|thumb|right|220px|Ψηφιδωτό στην Ροτόντα.]]
[[Εικόνα:Mosaic in Rotoda Thessaloniki Greece.jpg|thumb|right|220px|Ψηφιδωτό στην Ροτόντα.]]
H '''Ροτόντα''' είναι κτίσμα το οποίο προοριζόταν για ναό του [[Δίας (μυθολογία)|Διός]]. Λόγω της μη χρήσης του αργότερα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό του [[Άγιος Γεώργιος|Αγίου Γεωργίου]] και συμπεριλήφθηκε στα [[Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης]] ως [[Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς]] της [[Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών|UNESCO]].<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/456/multiple=1&unique_number=528 Maps - Paleochristian and Byzantine Monuments of Thessalonika], Unesco World Heritage List</ref> Πρόκειται για θολωτό στρογγυλό κτίσμα του [[4ος αιώνας|4ου αιώνα]], όμοιο με το [[Πάνθεον (Ρώμη)|Πάνθεον]] στη [[Ρώμη]].
H '''Ροτόντα''' είναι θολωτό στρογγυλό κτίσμα του [[4ος αιώνας|4ου αιώνα]] στη Θεσσαλονίκη, όμοιο με το [[Πάνθεον (Ρώμη)|Πάνθεον]] της [[Ρώμη]]ς, και προοριζόταν για ναός του [[Δίας (μυθολογία)|Διός]]. Λόγω της μη χρήσης του, μετατράπηκε επί βυζαντίου σε χριστιανικό ναό των [[Ασώματα|Ασωμάτων Δυνάμεων]] και μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο. Συμπεριλαμβάνεται στα [[Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης]] ως [[Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς]] της [[Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών|UNESCO]].<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/456/multiple=1&unique_number=528 Maps - Paleochristian and Byzantine Monuments of Thessalonika], Unesco World Heritage List</ref>


== Ιστορικό ==
== Ιστορικό ==
Γραμμή 22: Γραμμή 22:


== Εσωτερικός χώρος ==
== Εσωτερικός χώρος ==
Οι [[αγιογραφία|αγιογραφίες]] είναι από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι την εποχή του [[Διοκλητιανός|Διοκλητιανού]] και του [[Μαξιμιανός|Μαξιμιανού]]. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν όταν ο ναός μεταβλήθηκε από τους [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανούς]] σε [[Τζαμί|μωαμεθανικό τέμενος]] από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία καθώς και θέματα από το φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα. Στον θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος σταυροφόρος [[Χριστός]] γεγονός που μας αποκαλύπτεται από το διασωθέν περίγραμμα από κάρβουνο που απέμεινε πάνω σίαμα. Ο Χριστός εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη «δόξα», τμήματα της οποία διασώζονται σήμερα, που την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι. Κατά τον πρόσφατο καθαρισμό των ψηφιδωτών του μνημείου ήρθαν στο φως τα κεφάλια και τα φτερά των αγγέλων. Πιο κάτω υπάρχει μία ζώνη των ψηφιδωτών που έχει καταστραφεί. Χαμηλότερα η τρίτη ζώνη ψηφιδωτών είναι καλύτερα διατηρημένη. Είναι χωρισμένη σε οκτώ τμήματα, σε καθένα από τα οποία παριστάνεται ένα φανταστικό διώροφο πολυτελές και ανάλαφρο οικοδόμημα με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων. Μπροστά από αυτά τα οικοδομήματα παριστάνονται, δύο ή τρεις άγιοι όλοι σε στάση δέησης. Οι επιγραφές που τους συνοδεύουν δηλώνουν το όνομα, την ιδιότητά τους και το μήνα που γιορτάζουν. Τα πρόσωπά τος, διατηρούν την [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική]] παράδοση και αποτελούν έξοχα δείγματα της πρώιμης χριστιανικής προσωπογραφίας. Στην κόγχη του ιερού υπάρχει η αγιογραφία της [[Ανάληψη]]ς, που έχει υποστεί φθορές.
Οι [[αγιογραφία|αγιογραφίες]] είναι από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι την εποχή του [[Διοκλητιανός|Διοκλητιανού]] και του [[Μαξιμιανός|Μαξιμιανού]]. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν όταν ο ναός μεταβλήθηκε από τους [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Τούρκους]] σε [[Τζαμί|μωαμεθανικό τέμενος]] από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία καθώς και θέματα από το φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα. Στον θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος σταυροφόρος [[Χριστός]] γεγονός που μας αποκαλύπτεται από το διασωθέν περίγραμμα από κάρβουνο που απέμεινε πάνω σίαμα. Ο Χριστός εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη «δόξα», τμήματα της οποία διασώζονται σήμερα, που την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι. Κατά τον πρόσφατο καθαρισμό των ψηφιδωτών του μνημείου ήρθαν στο φως τα κεφάλια και τα φτερά των αγγέλων. Πιο κάτω υπάρχει μία ζώνη των ψηφιδωτών που έχει καταστραφεί. Χαμηλότερα η τρίτη ζώνη ψηφιδωτών είναι καλύτερα διατηρημένη. Είναι χωρισμένη σε οκτώ τμήματα, σε καθένα από τα οποία παριστάνεται ένα φανταστικό διώροφο πολυτελές και ανάλαφρο οικοδόμημα με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων. Μπροστά από αυτά τα οικοδομήματα παριστάνονται, δύο ή τρεις άγιοι όλοι σε στάση δέησης. Οι επιγραφές που τους συνοδεύουν δηλώνουν το όνομα, την ιδιότητά τους και το μήνα που γιορτάζουν. Τα πρόσωπά τος, διατηρούν την [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική]] παράδοση και αποτελούν έξοχα δείγματα της πρώιμης χριστιανικής προσωπογραφίας. Στην κόγχη του ιερού υπάρχει τοιχογραφημένη η [[Ανάληψη]], που έχει υποστεί φθορές.


== Αρχιτεκτονική ==
== Αρχιτεκτονική ==
Γραμμή 30: Γραμμή 30:
Έξω από το νότιο πρόπυλο του μνημείου έχει εντοπιστεί η βάση του μαρμάρινου μονολιθικού άμβωνα, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.<ref>{{Cite book|title = Θεσσαλονίκη η πόλη και τα μνημεία της|last = Τσακταίρα-Παπαευθυμίου-Μάντζιος-Καλογήρου|first = |publisher = Εκδόσεις Παιδεία/Μαλλιάρης|year = |isbn = |location = Θεσσαλονίκη|pages = }}</ref>
Έξω από το νότιο πρόπυλο του μνημείου έχει εντοπιστεί η βάση του μαρμάρινου μονολιθικού άμβωνα, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.<ref>{{Cite book|title = Θεσσαλονίκη η πόλη και τα μνημεία της|last = Τσακταίρα-Παπαευθυμίου-Μάντζιος-Καλογήρου|first = |publisher = Εκδόσεις Παιδεία/Μαλλιάρης|year = |isbn = |location = Θεσσαλονίκη|pages = }}</ref>


Ροτόντα ονομάστηκε από το κυκλικό της σχήμα, ενώ το όνομα Άγιος Γεώργιος το έλαβε από το γειτονικό ομώνυμο εκκλησάκι, μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.
Ροτόντα ονομάστηκε από το κυκλικό της σχήμα, ενώ το όνομα Άγιος Γεώργιος πήρε από το γειτονικό ομώνυμο εκκλησάκι. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.


==Ο μιναρές==
== Ο μιναρές της Ροτόντας ==
[[Αρχείο:Ροτόντα (Θεσσαλονίκη).jpg|μικρογραφία]]
[[Αρχείο:Ροτόντα (Θεσσαλονίκη).jpg|μικρογραφία]]
[[Αρχείο:Thessaloniki Rotunda Langlume.jpg|thumb|right|300px|Ιστορική άποψη της Ροτόντας (1831)]]
[[Αρχείο:Thessaloniki Rotunda Langlume.jpg|thumb|right|300px|Ιστορική άποψη της Ροτόντας (1831)]]
Το Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη μετατρεπόταν από κέντρο του χριστιανικού πολιτισμού σε μια νέα εστία της τουρκο-ισλαμικής κουλτούρας<ref name=":1.0">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125,141,147}}</ref>. Η τουρκική κατάκτηση άλλαξε τη μορφή της πόλης με την ύψωση μιναρέδων δίπλα στις εκκλησίες που μεταβλήθηκαν σταδιακά σε τζαμιά. Η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά έγινε σε δύο φάσεις, μία στο τέλος του 15ου και μία στο τέλος του 16ου αιώνα<ref name=":1.1">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125}}</ref>. Η δεύτερη φάση συνδέεται με το γενικό φόβο για το τέλος του κόσμου στο μουσουλμανικό έτος 1000 (1592 μ.Χ). Ο Άγιος Γεώργιος έγινε τζαμί υπό αυτές τις συνθήκες το έτος 999 της [[Εγείρα|Εγίρας]] (1590 μ.Χ). Ο Σινάν Πασάς ανέλαβε τις απαραίτητες εργασίες για τη μετατροπή, που περιλάμβαναν και την κατασκευή του μιναρέ στον τύπο εκείνο που είχαν κτιστεί οι μιναρέδες στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης από τον [[Σελίμ Β΄]]<ref name=":1.2">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125}}</ref>.
Το Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη μετατρεπόταν από κέντρο του χριστιανικού πολιτισμού σε μια νέα εστία της τουρκο-ισλαμικής κουλτούρας<ref name=":1.0">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125,141,147}}</ref>. Η τουρκική κατάκτηση άλλαξε τη μορφή της πόλης με την ύψωση μιναρέδων δίπλα στις εκκλησίες που μεταβλήθηκαν σταδιακά σε τζαμιά. Η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά έγινε σε δύο φάσεις, μία στο τέλος του 15ου και μία στο τέλος του 16ου αιώνα<ref name=":1.1">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125}}</ref>. Η δεύτερη φάση συνδέεται με το γενικό φόβο για το τέλος του κόσμου στο μουσουλμανικό έτος 1000 (1592 μ.Χ). Ο Άγιος Γεώργιος έγινε τζαμί υπό αυτές τις συνθήκες το έτος 999 της [[Εγείρα|Εγίρας]] (1590 μ.Χ). Ο Σινάν Πασάς ανέλαβε τις απαραίτητες εργασίες για τη μετατροπή, που περιλάμβαναν και την κατασκευή του μιναρέ στον τύπο εκείνο που είχαν κτιστεί οι μιναρέδες στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης από τον [[Σελίμ Β΄]]<ref name=":1.2">{{Cite book|title = Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki.|last = M.Kiel|first = |publisher = Balkan Studies|year = 1970|isbn = |location = |pages = 125}}</ref>.


Ο μιναρές της Ροτόντας σώζεται σήμερα χωρίς την κωνική στέγη του και με κατεστραμμένο μετά τον [[Σεισμός της Θεσσαλονίκης (1978)|σεισμό του 1978]] το υψηλότερο τμήμα του, όπως επίσης και τμήμα του εξώστη του. Το ύψος του μιναρέ φτάνει τα 35,85μ. Η βάση του είναι ορθογωνική, τετράγωνη σε κάτοψη, με μήκος πλευράς 5,65 μ. περίπου. Στο ύψος του κατωφλιού του ανοίγματος η βάση φαρδαίνει και δημιουργείται κρηπίδωμα που προεξέχει 14 εκ. περίπου περιμετρικά από την τοιχοποιία της βάσης. Το άνοιγμα του κλιμακοστασίου είναι κυκλικό με διάμετρο 1,80μ. Στο κέντρο του ανοίγματος είναι τοποθετημένος μαρμάρινος κίονας διαμέτρου 0,27 μ. και ύψους 2,27 μ. Αποτελεί τη βάση του κτισμένου πυρήνα του κλιμακοστασίου που δημιουργείται από επάλληλους πλίνθους κυκλικής διατομής. Το άνοιγμα που οδηγεί στο εσωτερικό του μιναρέ καταλήγει σε οξυκόρυφο τόξο κατασκευασμένο με πλίνθους. Σε χαμηλότερη στάθμη μαρμάρινο μέλος αποτελεί το οριζόντιο ανώφλι του ανοίγματος, ενώ το κενό ανάμεσα στο ανώφλι και το κατακόρυφο τόξο κλείνεται με δεύτερο ημικυκλικό τόξο και γέμισμα του τυμπάνου με λίθους<ref>{{Cite book|title = Ροτόντα, Αρχιτεκτονικά|last = Ν.Μουτσόπουλος|first = |publisher = |year = 1980|isbn = |location = Θεσσαλονίκη|pages = 554-564}}</ref>.
Ο μιναρές της Ροτόντας σώζεται σήμερα χωρίς την κωνική στέγη του και με κατεστραμμένο μετά τον [[Σεισμός της Θεσσαλονίκης (1978)|σεισμό του 1978]] το υψηλότερο τμήμα του,όπως επίσης και τμήμα του εξώστη του. Το ύψος του μιναρέ φτάνει τα 35,85μ. Η βάση του είναι ορθογωνική, τετράγωνη σε κάτοψη, με μήκος πλευράς 5,65 μ. περίπου. Στο ύψος του κατωφλιού του ανοίγματος η βάση φαρδαίνει και δημιουργείται κρηπίδωμα που προεξέχει 14 εκ. περίπου περιμετρικά από την τοιχοποιία της βάσης. Το άνοιγμα του κλιμακοστασίου είναι κυκλικό με διάμετρο 1,80μ. Στο κέντρο του ανοίγματος είναι τοποθετημένος μαρμάρινος κίονας διαμέτρου 0,27 μ. και ύψους 2,27 μ. Αποτελεί τη βάση του κτισμένου πυρήνα του κλιμακοστασίου που δημιουργείται από επάλληλους πλίνθους κυκλικής διατομής. Το άνοιγμα που οδηγεί στο εσωτερικό του μιναρέ καταλήγει σε οξυκόρυφο τόξο κατασκευασμένο με πλίνθους. Σε χαμηλότερη στάθμη μαρμάρινο μέλος αποτελεί το οριζόντιο ανώφλι του ανοίγματος, ενώ το κενό ανάμεσα στο ανώφλι και το κατακόρυφο τόξο κλείνεται με δεύτερο ημικυκλικό τόξο και γέμισμα του τυμπάνου με λίθους<ref>{{Cite book|title = Ροτόντα, Αρχιτεκτονικά|last = Ν.Μουτσόπουλος|first = |publisher = |year = 1980|isbn = |location = Θεσσαλονίκη|pages = 554-564}}</ref>.


Η βάση του κορμού είναι σε κάτοψη εξωτερικά πολύγωνο με τριάντα πλευρές και με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου που κυμαίνεται από 3,17 μ. στο χαμηλότερο σημείο έως 4,5 μ. στο υψηλότερο τμήμα του. Στην επιφάνεια του στερεού που καλύπτεται με ακτινωτές διακοσμήσεις, ανοίγεται μικρό παράθυρο ύψους 42 εκ. και πλάτους 12 εκ. Ο κορμός του μιναρέ που υψώνεται σαν δωρικός κίονας, είναι σε κάτοψη εσωτερικά κύκλος και εξωτερικά πολύγωνο με είκοσι πλευρές. Φέρει δύο πλίνθινους δακτυλίους, έναν κοντά στη βάση του και έναν κοντά στο ύψος του εξώστη, και πέντε στενόμακρα παράθυρα πλάτους περίπου 10 εκ. και ύψους 40-60 εκ., που φαρδαίνουν στο εσωτερικό και βρίσκονται στην ίδια κατακόρυφο. Το τμήμα του κορμού πάνω από τον εξώστη αλλάζει ελαφρά κλίση και καταλήγει, μετά την μεσολάβηση νέου δακτυλίου, σε εξωτερικό πολύγωνο με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου 1,2 μ. Στον εξώστη, που έχει πλάτος 0,87 μ. οδηγεί άνοιγμα ύψους 1,5 μ με τοξωτή απόληξη. Η έντονα κωνική στέγαση του μιναρέ που βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες, δεν σώζεται σήμερα. Από τη βάση του κτίσματος μέχρι την κορυφή του μεσολαβούν 129 σκαλοπάτια. To πάχος της τοιχοποιίας της βάσης είναι 1,4 μ. Παράπλευρα στη θύρα εισόδου βρίσκονται εντοιχισμένοι πεσσίσκοι παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που όμοιοί τους σώζονται ανάμεσα στα γλυπτά του περιβόλου της Ροτόντας<ref>{{Cite book|title = Μαθήματα ιστορίας της αρχιτεκτονικής|last = Χ.Μπούρας|first = |publisher = |year = 1977|isbn = |location = Αθήνα|pages = 216,217}}</ref>. Διακρίνονται ακόμη δύο επιτύμβιες πλάκες εντοιχισμένες στη βορειοανατολική και νοτιοανατολική πλευρά της βάσης του μιναρέ<ref>Οι επιγραφές στις επιτύμβιες πλάκες είναι δημοσιευμένες{{Cite book|title = Inscriptiones IGXII|last = |first = |publisher = Berolini|year = 1972|isbn = |location = |pages = }}, αρ 509, 510.
Η βάση του κορμού είναι σε κάτοψη εξωτερικά πολύγωνο με τριάντα πλευρές και με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου που κυμαίνεται από 3,17 μ. στο χαμηλότερο σημείο έως 4,5 μ. στο υψηλότερο τμήμα του. Στην επιφάνεια του στερεού που καλύπτεται με ακτινωτές διακοσμήσεις, ανοίγεται μικρό παράθυρο ύψους 42 εκ. και πλάτους 12 εκ. Ο κορμός του μιναρέ που υψώνεται σαν δωρικός κίονας, είναι σε κάτοψη εσωτερικά κύκλος και εξωτερικά πολύγωνο με είκοσι πλευρές. Φέρει δύο πλίνθινους δακτυλίους, έναν κοντά στη βάση του και έναν κοντά στο ύψος του εξώστη, και πέντε στενόμακρα παράθυρα πλάτους περίπου 10 εκ. και ύψους 40-60 εκ., που φαρδαίνουν στο εσωτερικό και βρίσκονται στην ίδια κατακόρυφο. Το τμήμα του κορμού πάνω από τον εξώστη αλλάζει ελαφρά κλίση και καταλήγει, μετά την μεσολάβηση νέου δακτυλίου, σε εξωτερικό πολύγωνο με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου 1,2 μ. Στον εξώστη, που έχει πλάτος 0,87 μ. οδηγεί άνοιγμα ύψους 1,5 μ με τοξωτή απόληξη. Η έντονα κωνική στέγαση του μιναρέ που βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες, δεν σώζεται σήμερα. Από τη βάση του κτίσματος μέχρι την κορυφή του μεσολαβούν 129 σκαλοπάτια. To πάχος της τοιχοποιίας της βάσης είναι 1,4 μ. Παράπλευρα στη θύρα εισόδου βρίσκονται εντοιχισμένοι πεσσίσκοι παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που όμοιοί τους σώζονται ανάμεσα στα γλυπτά του περιβόλου της Ροτόντας<ref>{{Cite book|title = Μαθήματα ιστορίας της αρχιτεκτονικής|last = Χ.Μπούρας|first = |publisher = |year = 1977|isbn = |location = Αθήνα|pages = 216,217}}</ref>. Διακρίνονται ακόμη δύο επιτύμβιες πλάκες εντοιχισμένες στη βορειοανατολική και νοτιοανατολική πλευρά της βάσης του μιναρέ<ref>Οι επιγραφές στις επιτύμβιες πλάκες είναι δημοσιευμένες{{Cite book|title = Inscriptiones IGXII|last = |first = |publisher = Berolini|year = 1972|isbn = |location = |pages = }}, αρ 509, 510.

Έκδοση από την 00:17, 22 Ιανουαρίου 2017

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χάρτης
Χώρα μέλοςΕλλάδα Ελλάδα
ΤύποςΠολιτισμικό
Κριτήριαi, ii, iv,
Ταυτότητα456
ΠεριοχήΕυρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή1988 (12η συνεδρίαση)
Ψηφιδωτό στην Ροτόντα: οι άγιοι Ονησίφορος και Πορφύριος.
Ψηφιδωτό στην Ροτόντα.

H Ροτόντα είναι θολωτό στρογγυλό κτίσμα του 4ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη, όμοιο με το Πάνθεον της Ρώμης, και προοριζόταν για ναός του Διός. Λόγω της μη χρήσης του, μετατράπηκε επί βυζαντίου σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων και μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 αφιερώθηκε στον Άγιο Γεώργιο. Συμπεριλαμβάνεται στα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.[1]

Ιστορικό

Κτίστηκε στα χρόνια του Καίσαρα Γαλέριου γύρω στο 304 μ.Χ. ενώ προοριζόταν ως ναός του Δία ή των Καβείρων, ή ως Μαυσωλείο του Γαλέριου. Ωστόσο, εξαιτίας του θανάτου του Γαλέριου το 311 μ.Χ., η Ροτόντα έμεινε κενή χωρίς χρήση. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε με διαφορετική λειτουργία απο λαούς της εγγύς ανατολής.

Στα τέλη του 4ου αιώνα, την εποχή του Θεοδόσιου Α' και αφότου στη Θεσσαλονίκη είχε επικρατήσει ο Χριστιανισμός, η Ροτόντα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό των Ασωμάτων Δυνάμεων ή Αρχαγγέλων και τότε έγιναν στο μνημείο ορισμένες μετασκευές, που ήταν αναγκαίες για τη νέα λατρεία. Έτσι έγινε διάνοιξη της ανατολικής κόγχης και προσθήκη του ιερού, ενώ ανοίχτηκε και η αντίστοιχη δυτική κόγχη και δημιουργήθηκε νέα είσοδος. Ακόμη, σε απόσταση οκτώ μέτρων από τον τοίχο κατασκευάστηκε εξωτερικά ένας άλλος χαμηλότερος κυκλικός τοίχος που δεν υφίσταται σήμερα. Ο χώρος ανάμεσα στους δύο τοίχους στεγάστηκε και, με τη διάνοιξη των υπολοίπων κογχών, δημιουργήθηκε ένα περιμετρικό εξωτερικό κλίτος. Τέλος κατασκευάστηκαν τα περίφημα ψηφιδωτά του μνημείου, που κοσμούν καμάρες κογχών, τοξωτά ανοίγματα φεγγιτών και το μεγάλο θόλο. Θεωρείται πως ο αρχικός σκοπός ήταν η χρήση του ως βαπτιστήριο των Χριστιανών της Θεσσαλονίκης.

Εσωτερικός χώρος

Οι αγιογραφίες είναι από τις αρχές του 5ου αιώνα, διότι οι εικονιζόμενοι άγιοι μαρτύρησαν όλοι μέχρι την εποχή του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού. Οι αγιογραφίες διασώζονται σήμερα μόνο κάτω από τον θόλο, ενώ οι υπόλοιπες καταστράφηκαν όταν ο ναός μεταβλήθηκε από τους Τούρκους σε μωαμεθανικό τέμενος από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Τα ψηφιδωτά που σώζονται στις καμάρες και στα τόξα των φεγγιτών έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Εικονίζονται μέσα σε χρυσό φόντο γεωμετρικά σχήματα σε μεγάλη ποικιλία καθώς και θέματα από το φυσικό κόσμο, όπως καρποί, ζώα, πουλιά, κάνιστρα και άνθη με μια φυσιοκρατική διάθεση και ζωηρά χρώματα. Στον θόλο, στην κορυφή της μεγάλης ψηφιδωτής σύνθεσης εικονιζόταν όρθιος σταυροφόρος Χριστός γεγονός που μας αποκαλύπτεται από το διασωθέν περίγραμμα από κάρβουνο που απέμεινε πάνω σίαμα. Ο Χριστός εικονιζόταν μέσα σε πολύχρωμη «δόξα», τμήματα της οποία διασώζονται σήμερα, που την υποβάσταζαν τέσσερις άγγελοι. Κατά τον πρόσφατο καθαρισμό των ψηφιδωτών του μνημείου ήρθαν στο φως τα κεφάλια και τα φτερά των αγγέλων. Πιο κάτω υπάρχει μία ζώνη των ψηφιδωτών που έχει καταστραφεί. Χαμηλότερα η τρίτη ζώνη ψηφιδωτών είναι καλύτερα διατηρημένη. Είναι χωρισμένη σε οκτώ τμήματα, σε καθένα από τα οποία παριστάνεται ένα φανταστικό διώροφο πολυτελές και ανάλαφρο οικοδόμημα με πλήθος διακοσμητικών στοιχείων. Μπροστά από αυτά τα οικοδομήματα παριστάνονται, δύο ή τρεις άγιοι όλοι σε στάση δέησης. Οι επιγραφές που τους συνοδεύουν δηλώνουν το όνομα, την ιδιότητά τους και το μήνα που γιορτάζουν. Τα πρόσωπά τος, διατηρούν την ελληνιστική παράδοση και αποτελούν έξοχα δείγματα της πρώιμης χριστιανικής προσωπογραφίας. Στην κόγχη του ιερού υπάρχει τοιχογραφημένη η Ανάληψη, που έχει υποστεί φθορές.

Αρχιτεκτονική

Από την Αψίδα του Γαλερίου μία «πομπική οδός» οδηγούσε προς τα βορειοανατολικά στη Ροτόντα, το κορυφαίο κτίριο του Γαλεριανού Συγκροτήματος, στο επιβλητικό, πλινθόκτιστο, κυκλικό στην κάτοψή του οικοδόμημα. Η διάμετρος του κτηρίου είναι 24,50 μέτρα και το ύψος περίπου 30 μέτρα. Εσωτερικά στο πάχος των τοίχων, που είναι 6,30 μέτρα, ανοίγονται οκτώ καμαροσκέπαστες κόγχες. Πάνω από αυτές υπάρχουν μεγάλα παράθυρα με τοξωτές απολήξεις και πιο πάνω, στα ενδιάμεσα, μια ακόμη σειρά από μικρότερα παράθυρα. Το οικοδόμημα είναι καλυμμένο με μεγάλο ημισφαιρικό τρούλο, στην κορυφή του οποίου υπήρχε οπαίο, για να διαχέεται στο εσωτερικό το φως της ημέρας. Τον τρούλο κρύβει εξωτερικά ο υπερυψωμένος περιμετρικός τοίχος, που κλείνει επάνω με ξύλινη κεραμοσκεπή. Η είσοδος του μνημείου, στην αρχική κατασκευή, ήταν από τα νοτιοδυτικά, όπου υπάρχει ένα πρόπυλο και όπου κατέληγε η «πομπική οδός».

Έξω από το νότιο πρόπυλο του μνημείου έχει εντοπιστεί η βάση του μαρμάρινου μονολιθικού άμβωνα, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.[2]

Ροτόντα ονομάστηκε από το κυκλικό της σχήμα, ενώ το όνομα Άγιος Γεώργιος πήρε από το γειτονικό ομώνυμο εκκλησάκι. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Ο μιναρές της Ροτόντας

Ιστορική άποψη της Ροτόντας (1831)

Το Μάρτιο του 1430 η Θεσσαλονίκη μετατρεπόταν από κέντρο του χριστιανικού πολιτισμού σε μια νέα εστία της τουρκο-ισλαμικής κουλτούρας[3]. Η τουρκική κατάκτηση άλλαξε τη μορφή της πόλης με την ύψωση μιναρέδων δίπλα στις εκκλησίες που μεταβλήθηκαν σταδιακά σε τζαμιά. Η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά έγινε σε δύο φάσεις, μία στο τέλος του 15ου και μία στο τέλος του 16ου αιώνα[4]. Η δεύτερη φάση συνδέεται με το γενικό φόβο για το τέλος του κόσμου στο μουσουλμανικό έτος 1000 (1592 μ.Χ). Ο Άγιος Γεώργιος έγινε τζαμί υπό αυτές τις συνθήκες το έτος 999 της Εγίρας (1590 μ.Χ). Ο Σινάν Πασάς ανέλαβε τις απαραίτητες εργασίες για τη μετατροπή, που περιλάμβαναν και την κατασκευή του μιναρέ στον τύπο εκείνο που είχαν κτιστεί οι μιναρέδες στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης από τον Σελίμ Β΄[5].

Ο μιναρές της Ροτόντας σώζεται σήμερα χωρίς την κωνική στέγη του και με κατεστραμμένο μετά τον σεισμό του 1978 το υψηλότερο τμήμα του,όπως επίσης και τμήμα του εξώστη του. Το ύψος του μιναρέ φτάνει τα 35,85μ. Η βάση του είναι ορθογωνική, τετράγωνη σε κάτοψη, με μήκος πλευράς 5,65 μ. περίπου. Στο ύψος του κατωφλιού του ανοίγματος η βάση φαρδαίνει και δημιουργείται κρηπίδωμα που προεξέχει 14 εκ. περίπου περιμετρικά από την τοιχοποιία της βάσης. Το άνοιγμα του κλιμακοστασίου είναι κυκλικό με διάμετρο 1,80μ. Στο κέντρο του ανοίγματος είναι τοποθετημένος μαρμάρινος κίονας διαμέτρου 0,27 μ. και ύψους 2,27 μ. Αποτελεί τη βάση του κτισμένου πυρήνα του κλιμακοστασίου που δημιουργείται από επάλληλους πλίνθους κυκλικής διατομής. Το άνοιγμα που οδηγεί στο εσωτερικό του μιναρέ καταλήγει σε οξυκόρυφο τόξο κατασκευασμένο με πλίνθους. Σε χαμηλότερη στάθμη μαρμάρινο μέλος αποτελεί το οριζόντιο ανώφλι του ανοίγματος, ενώ το κενό ανάμεσα στο ανώφλι και το κατακόρυφο τόξο κλείνεται με δεύτερο ημικυκλικό τόξο και γέμισμα του τυμπάνου με λίθους[6].

Η βάση του κορμού είναι σε κάτοψη εξωτερικά πολύγωνο με τριάντα πλευρές και με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου που κυμαίνεται από 3,17 μ. στο χαμηλότερο σημείο έως 4,5 μ. στο υψηλότερο τμήμα του. Στην επιφάνεια του στερεού που καλύπτεται με ακτινωτές διακοσμήσεις, ανοίγεται μικρό παράθυρο ύψους 42 εκ. και πλάτους 12 εκ. Ο κορμός του μιναρέ που υψώνεται σαν δωρικός κίονας, είναι σε κάτοψη εσωτερικά κύκλος και εξωτερικά πολύγωνο με είκοσι πλευρές. Φέρει δύο πλίνθινους δακτυλίους, έναν κοντά στη βάση του και έναν κοντά στο ύψος του εξώστη, και πέντε στενόμακρα παράθυρα πλάτους περίπου 10 εκ. και ύψους 40-60 εκ., που φαρδαίνουν στο εσωτερικό και βρίσκονται στην ίδια κατακόρυφο. Το τμήμα του κορμού πάνω από τον εξώστη αλλάζει ελαφρά κλίση και καταλήγει, μετά την μεσολάβηση νέου δακτυλίου, σε εξωτερικό πολύγωνο με διάμετρο εγγεγραμμένου κύκλου 1,2 μ. Στον εξώστη, που έχει πλάτος 0,87 μ. οδηγεί άνοιγμα ύψους 1,5 μ με τοξωτή απόληξη. Η έντονα κωνική στέγαση του μιναρέ που βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες, δεν σώζεται σήμερα. Από τη βάση του κτίσματος μέχρι την κορυφή του μεσολαβούν 129 σκαλοπάτια. To πάχος της τοιχοποιίας της βάσης είναι 1,4 μ. Παράπλευρα στη θύρα εισόδου βρίσκονται εντοιχισμένοι πεσσίσκοι παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που όμοιοί τους σώζονται ανάμεσα στα γλυπτά του περιβόλου της Ροτόντας[7]. Διακρίνονται ακόμη δύο επιτύμβιες πλάκες εντοιχισμένες στη βορειοανατολική και νοτιοανατολική πλευρά της βάσης του μιναρέ[8]. Τη σημερινή κλίμακα ανόδου στο εσωτερικό του μιναρέ αποτελούν επάλληλα μαρμάρινα σκαλοπάτια σε δεύτερη χρήση. Ο κορμός του μιναρέ είναι χτισμένος εξ ολοκλήρου με πλίνθους που του δίνουν εσωτερικά τη μορφή κυλίνδρου και εξωτερικά ραβδωτού κίονα.

Μετά τον σεισμό του 1978 ο μιναρές ζώστηκε με μεταλλικές σκαλωσιές, όπως και η Ροτόντα. Στα άμεσα μέτρα στερέωσης του μνημείου ήταν η κατασκευή εσωτερικού μανδύα από οπλισμένο σκυρόδεμα στο ανώτατο τμήμα του και το περιμετρικό δέσιμο του κατεστραμμένου εξώστη του.

Πηγές

Παραπομπές

  1. ↑ Maps - Paleochristian and Byzantine Monuments of Thessalonika, Unesco World Heritage List
  2. ↑ Τσακταίρα-Παπαευθυμίου-Μάντζιος-Καλογήρου. Θεσσαλονίκη η πόλη και τα μνημεία της. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παιδεία/Μαλλιάρης. 
  3. ↑ M.Kiel (1970). Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki. Balkan Studies. σελίδες 125,141,147. 
  4. ↑ M.Kiel (1970). Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki. Balkan Studies. σελ. 125. 
  5. ↑ M.Kiel (1970). Notes on some turkish monumentsin Thessaloniki. Balkan Studies. σελ. 125. 
  6. ↑ Ν.Μουτσόπουλος (1980). Ροτόντα, Αρχιτεκτονικά. Θεσσαλονίκη. σελίδες 554–564. 
  7. ↑ Χ.Μπούρας (1977). Μαθήματα ιστορίας της αρχιτεκτονικής. Αθήνα. σελίδες 216,217. 
  8. ↑ Οι επιγραφές στις επιτύμβιες πλάκες είναι δημοσιευμένεςInscriptiones IGXII. Berolini. 1972. , αρ 509, 510. 509 Τροφίμη Πυρουλαι τωι ιδίωι ανδρί μνήμης χάριν και εαυτηι ζωσα 510 Υγιεία Υαρινη τη μητρί και Υγιεία τη νίννη μνείας χάριν

Βιβλιογραφία

  • Μέντζος Αριστοτέλης. Το ανάκτορο και η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης: νέες προτάσεις γιατην ιστορία του συγκροτήματος, Βυζαντινά, τ. 18 (1995-1996), σσ. 339-363
  • Μουτσόπουλος Νικόλαος, Κατσαρός Βασίλης. Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη: αρχαιολογική έρευνα και αναστήλωση του μνημείου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυριακίδη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 2013..
  • Παζαράς Θεοχάρης Ν. Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου. Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ, 1985. 63 σ.
  • Τασσιάς Ιωάννης Χ. (Αρχιμανδρίτης). Ο Άγιος Γεώργιος. Θεσσαλονίκη, 1995. 95 σ.
π • σ • ε Ρωμαϊκά μνημεία Θεσσαλονίκης
π • σ • ε Παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης
Ναοί
Οχυρωματικά έργα
Διάφορα

Συντεταγμένες: 40°38′00″N 22°57′10″E / 40.6332°N 22.9528°E / 40.6332; 22.9528

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ροτόντα_(Θεσσαλονίκη)&oldid=6220094"