Άγιο Φως: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
ανακύκλωση των ήδη αναφερόμενων από το χριστιανικό POV
Γραμμή 145: Γραμμή 145:
Ο Άγγλος περιηγητής και διπλωμάτης [[w:en:Robert Curzon, 14th Baron Zouche|Robert Curzon]] καταγράφει ότι κατά την επίσκεψη του στην Ιερουσαλήμ το [[1833]], την ίδια χρονιά που οι Αρμένιοι είχαν αποτύχει για άλλη μια φορά να πάρουν δια της βίας τα δικαιώματα του Παναγίου Τάφου<ref>Γκαγκανιάρας Δαμασκηνός, ''Διαμάχες Ελλήνων και Αρμενίων για τα Προσκυνήματα των Αγίων Τόπων'', Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 112</ref>, ο Αρμένιος Ορθόδοξος πατριάρχης είχε απευθυνθεί στο εκκλησίασμά του και «''εξήγησε ότι ήταν ψεύδος το θαύμα του αγίου φωτός''», προς έκπληξη όλων, «''οι οποίοι για αιώνες είχαν αμετακίνητη πίστη σε αυτό το ετήσιο θαύμα ως ένα από τα πρωτεύοντα άρθρα της πίστης τους''». Περιγράφει ότι «''η συμπεριφορά των προσκυνητών ήταν ταραχώδης σε υπερβολικό βαθμό [...] σαν να ήταν δαιμονισμένοι''» και ότι αποτελούσε «''σκηνικό απερίγραπτης αταξίας και βεβήλωσης''»<ref>''Ancient Monasteries of the East Or the Monasteries of the Levant'', Robert Curzon, 2001, Gorgias Press LLC, σελ. 183, 184.</ref>.
Ο Άγγλος περιηγητής και διπλωμάτης [[w:en:Robert Curzon, 14th Baron Zouche|Robert Curzon]] καταγράφει ότι κατά την επίσκεψη του στην Ιερουσαλήμ το [[1833]], την ίδια χρονιά που οι Αρμένιοι είχαν αποτύχει για άλλη μια φορά να πάρουν δια της βίας τα δικαιώματα του Παναγίου Τάφου<ref>Γκαγκανιάρας Δαμασκηνός, ''Διαμάχες Ελλήνων και Αρμενίων για τα Προσκυνήματα των Αγίων Τόπων'', Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 112</ref>, ο Αρμένιος Ορθόδοξος πατριάρχης είχε απευθυνθεί στο εκκλησίασμά του και «''εξήγησε ότι ήταν ψεύδος το θαύμα του αγίου φωτός''», προς έκπληξη όλων, «''οι οποίοι για αιώνες είχαν αμετακίνητη πίστη σε αυτό το ετήσιο θαύμα ως ένα από τα πρωτεύοντα άρθρα της πίστης τους''». Περιγράφει ότι «''η συμπεριφορά των προσκυνητών ήταν ταραχώδης σε υπερβολικό βαθμό [...] σαν να ήταν δαιμονισμένοι''» και ότι αποτελούσε «''σκηνικό απερίγραπτης αταξίας και βεβήλωσης''»<ref>''Ancient Monasteries of the East Or the Monasteries of the Levant'', Robert Curzon, 2001, Gorgias Press LLC, σελ. 183, 184.</ref>.


Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών. Για παράδειγμα, στις αρχές του [[19ος αιώνας|19ου αιώνα]] ο [[Αδαμάντιος Κοραής]], μαζί με τις περισσότερες παραδόσεις και πρακτικές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απέρριπτε και την ερμηνεία του αγίου φωτός ως θαύματος υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για μηχανορραφία και «απάτη» με σκοπό οικονομικά οφέλη (αν και ο ίδιος δεν είχε ταξιδέψει ποτέ από το [[Παρίσι]] στα [[Ιεροσόλυμα]] για να παραβρεθεί στο γεγονός)<ref>Ο Κοραής αναφέρει: «Μην πιστεύετε όσα λέγουν περί του αγίου φωτός. Το άγιον φως είναι πλάσμα ασεβές και αναίσχυντον [...] πλάσμα λατίνων μοναχών και φραγκοπατερικών γέννημα [...] Μηχανουργήματα λαοπλάνων ιερέων το εξ ουρανού ψευδοκαταίβατα φώτα [...] όνειδος και αίσχος, στρατηγούμενον από θρασυτάτους θαυματοπλάστας [...] Μοναχοί, θρασύτατοι γόητες, επενόησαν το θαύμα του αγίου φωτός, δια να ενισχύσουν τον ηλίθιον ζήλον των προσκυνητών [...] Ξεκίνησε τον ένατο αιώνα [...] στα χέρια Δυτικών μοναχών... πέρασε στα χέρια των Ανατολικών την δωδεκάτην εκατονταετηρίδα [...] και έπραξαν βέβαια (πάλιν το λέγω) κακά υιοθετώντας το θαύμα των Δυτικών [...] διότι έπραξαν ό,τι θα έπραττε και κάθε άλλος κοσμικός, όστις κληρονομών πλούσιον εργαστήριον, δεν το κλείει αλλά απεναντίας φροντίζει και τις πραμάτειες ν' αυξήσει και τους αγοραστές να πολλαπλασιάσει. [...] Το ψευδόθαυμα αυτό το πιστεύουν ολίγοι, ίσως τινές δια μωρίαν και άλλοι δι' αισχροκέρδειαν [...] Ουδέ ο Χρυσόστομος το επίστευεν ή μάλλον ουδέ το εγνώριζε, διότι, αν εις τον καιρόν του εθαυματουργείτο το άγιον φως, πώς ήτο δυνατόν να λέγη ότι δέν εγίνοντο πλέον θαύματα;» (''Άτακτα: Περί του Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός'', Τόμ. 3, 1825)</ref>.
Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών. Για παράδειγμα, στις αρχές του [[19ος αιώνας|19ου αιώνα]] ο [[Αδαμάντιος Κοραής]], μαζί με τις περισσότερες παραδόσεις και πρακτικές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απέρριπτε και την ερμηνεία του αγίου φωτός ως θαύματος υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για μηχανορραφία και «απάτη» με σκοπό οικονομικά οφέλη (αν και ο ίδιος δεν είχε ταξιδέψει ποτέ από το [[Παρίσι]] στα [[Ιεροσόλυμα]] για να παραβρεθεί στο γεγονός)<ref>Ο Κοραής αναφέρει: «Μην πιστεύετε όσα λέγουν περί του αγίου φωτός. Το άγιον φως είναι πλάσμα ασεβές και αναίσχυντον [...] πλάσμα λατίνων μοναχών και φραγκοπατερικών γέννημα [...] Μηχανουργήματα λαοπλάνων ιερέων το εξ ουρανού ψευδοκαταίβατα φώτα [...] όνειδος και αίσχος, στρατηγούμενον από θρασυτάτους θαυματοπλάστας [...] Μοναχοί, θρασύτατοι γόητες, επενόησαν το θαύμα του αγίου φωτός, δια να ενισχύσουν τον ηλίθιον ζήλον των προσκυνητών [...] Ξεκίνησε τον ένατο αιώνα [...] στα χέρια Δυτικών μοναχών... πέρασε στα χέρια των Ανατολικών την δωδεκάτην εκατονταετηρίδα [...] και έπραξαν βέβαια (πάλιν το λέγω) κακά υιοθετώντας το θαύμα των Δυτικών [...] διότι έπραξαν ό,τι θα έπραττε και κάθε άλλος κοσμικός, όστις κληρονομών πλούσιον εργαστήριον, δεν το κλείει αλλά απεναντίας φροντίζει και τις πραμάτειες ν' αυξήσει και τους αγοραστές να πολλαπλασιάσει. [...] Το ψευδόθαυμα αυτό το πιστεύουν ολίγοι, ίσως τινές δια μωρίαν και άλλοι δι' αισχροκέρδειαν [...] Ουδέ ο Χρυσόστομος το επίστευεν ή μάλλον ουδέ το εγνώριζε, διότι, αν εις τον καιρόν του εθαυματουργείτο το άγιον φως, πώς ήτο δυνατόν να λέγη ότι δέν εγίνοντο πλέον θαύματα;» (''Άτακτα: Περί του Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός'', Τόμ. 3, 1825) «[Ο Κοραής] γράφοντας πάλι το διάλογο για το άγιο φως, με λιγοστές πηγές, έφτασε σε συμπεράσματα που επιβεβαιώνει η σύγχρονη λειτουργική. Σήμερα δηλαδή, από πηγές που δεν κατείχε ο Κοραής, ξέρομε ότι η αθώα παλαιοχριστιανική και βυζαντινή ευλογία του εσπερινού φωτός μεταβλήθηκε σε θαύμα, που επαναλαμβάνεται τακτικά». (Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου, «Ο Κοραής ως βυζαντινολόγος», στο περιοδικό ''Σύναξη'', τεύχος 54 (Απρίλιος-Ιούνιος 1995), σσ. 49 και 51, σημ. 20)</ref>.


Ο [[Πάπας Γρηγόριος Η']] ([[Κατάλογος Παπών|αρχιερατεία]]: [[1227]]-[[1241]]) αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους [[Τάγμα των Φραγκισκανών|Φραγκισκανούς]] να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του [[15ος αιώνας|15ου αιώνα]], ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Fra Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων της οποίας υπήρξε μάρτυρας πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «''Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές''»<ref>Victoria Clark, ''Sparks from the Holy Fire'', The Tablet, 7 Μαΐου 2003, διαθέσιμο [http://www.holyfire.org/eng/doc_Tablet_2003.htm εδώ]</ref>.
Ο [[Πάπας Γρηγόριος Η']] ([[Κατάλογος Παπών|αρχιερατεία]]: [[1227]]-[[1241]]) αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους [[Τάγμα των Φραγκισκανών|Φραγκισκανούς]] να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του [[15ος αιώνας|15ου αιώνα]], ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Fra Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων της οποίας υπήρξε μάρτυρας πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «''Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές''»<ref>Victoria Clark, ''Sparks from the Holy Fire'', The Tablet, 7 Μαΐου 2003, διαθέσιμο [http://www.holyfire.org/eng/doc_Tablet_2003.htm εδώ]</ref>.

Έκδοση από την 22:37, 9 Νοεμβρίου 2016

Ο Ναΐσκος του Τάφου, το λεγόμενο «κουβούκλιο», μέσα στον Ναό της Ανάστασης, στην Ιερουσαλήμ.
 Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 11/05/2011.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία Άγιο Φως ή Φως της Αναστάσεως ονομάζεται η φωτιά («φως») η οποία συμβολίζει την Ανάσταση και μεταδίδεται από τον Αρχιερέα στους πιστούς κατά την τελετή της Αναστάσεως το Μεγάλο Σάββατο.

Στην Ελληνορθόδοξη παράδοση εκλαμβάνεται από αρκετούς ως θαύμα, που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο λίγο πριν τον εορτασμό της Ανάστασης στο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, κατά το οποίο η φλόγα ανάβει με θαυματουργό τρόπο εντός του Παναγίου Τάφου και μόνο υπό την παρουσία του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, υπό την αιγίδα του οποίου γίνεται η τελετή της αφής, αναφέρεται στην ιστοσελίδα του σε αυτό ως θαυματουργική επέμβαση.[1] Ωστόσο έχει αναφερθεί από επισκόπους του Πατριαρχείου ότι το θαύμα είναι ο καθαγιασμός της φυσικής φωτιάς που λαμβάνεται από την άσβεστη κανδήλα εντός του Παναγιού Τάφου, και όχι το άναμμα προηγουμένως σβησμένης κανδήλας ή κεριών.[2]

Τελετουργικό εκκλησιών

Σε τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες το φως μεταδίδει ο ιερέας-λειτουργός της στους πιστούς τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου και λίγο πριν τον εορτασμό της Αναστάσεως του Ιησού Χριστού της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τα λόγια:

"Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός και δοξάσατε Χριστόν τον αναστάντα εκ νεκρών".

Κατόπιν, ανάβουν όλα τα φώτα του ναού, συμβολίζοντας το φωτισμό της ανθρωπότητας δια μέσου της Ανάστασης του Χριστού.

Τελετή της αφής του Αγίου Φωτός στο Ναό της Αναστάσεως

Η τέλεσή της αποτελεί προνόμιο του ελληνορθόδοξου Πατριάρχη Ιεροσολύμων που επαναλαμβάνεται κάθε Μέγα Σάββατο μεσημέρι στη λειτουργία της Αναστάσεως, στον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Την παρακολουθούν χριστιανοί από όλα τα δόγματα αλλά και αλλόθρησκοι.

Η τελετή του Αγίου Φωτός γίνεται στις 12 η ώρα το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου και αποτελείται από τρία στάδια:

  • α.Λιτανεία,
  • β.Την είσοδο του Πατριάρχη στον Πανάγιο Τάφο και
  • γ. Τις προσευχές του Πατριάρχη για τον αγιασμό και λήψη του Αγίου Φωτός.

Σύμφωνα λοιπόν με την επισημη αναρτηση απο τον ιστοτοπο του Πατριαρχείου για την λεπτομερη διαδικασια που ακολουθειται http://www.jerusalem-patriarchate.info/gr/agion_fos.htm,

Περὶ ὥραν 11 π.μ., ἐπὶ παρουσίᾳ τῶν στρατιωτικῶν ἀρχῶν, γίνεται ἐπιθεώρησις τοῦ ἱεροῦ κουβουκλίου…

Κατὰ τὴν 12ην τῆς ἡμέρας… ἡ λυχνία, ἧς γίνεται χρῆσις ἐν τῇ ἱερᾷ τελετῇ, (η λυχνια ειναι σβηστη για να χρησιμοποιηθει απο τον Πατριάρχη στο τελος της τελετης όπου και την αναβει απο το Αγιο Φως που βγαίνει θαυματουργικως απο τον Αγιο Ταφο) μεταφέρεται ἐν παρατάξει ἀπὸ τοῦ κελλίου, ἐν ᾧ φυλάσσεται παρὰ τὴν ἁγίαν Ἀποκαθήλωσιν, ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου Σκευοφύλακος τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ἡγουμένου τοῦ Δραγουμάνου καὶ ἑνὸς Ἀρχιερέως, εἰς τὸ ἅγιον Κουβούκλιον διὰ τῆς συντομωτέρας ὁδοῦ, ἦτοι διὰ τοῦ μεταξὺ τῆς ἁγίας Ἀποκαθηλώσεως καὶ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου τόπου. Ἅμα τῇ ἐλεύσει αὐτῶν ὁ Δραγουμάνος ἀποσφραγίζει τὴν θύραν τοῦ Κουβουκλίου καὶ  εἰσέρχεται ἐντὸς ὁ ἡμέτερος Σκευοφύλαξ ὁ φέρων τὴν ἱερὰν λυχνίαν, ἥν τοποθετεῖ ἐπὶ τοῦ ἁγίου Τάφου.(σβηστη όπως σβηστες είναι και όλες οι υπολοιπες λυχνιες που βρισκονται εξω, στον προθαλαμο του Αγίου Ταφου)

Τῇ  12.30’ ἄρχεται ἡ λιτανεία ἐκ τοῦ Ἁγίου Βήματος

. Από την εσωτερική είσοδο του Ναού του Αποστόλου Ιακώβου μπαίνει ο Πατριάρχης στο Ιερό Βήμα του Καθολικού και κάθεται στον πατριαρχικό θρόνο. Από αυτό το σημείο περνάνε και ασπάζονται το χέρι του Πατριάρχη οι εκπρόσωποι των Αρμενίων, των Αράβων, των Κοπτών και άλλων για να τους δοθεί το Άγιο Φως. Σύμφωνα με τα προνόμια, αν δεν ασπαστούν το χέρι του Ορθόδοξου Πατριάρχη δεν έχουν το δικαίωμα να λάβουν το Άγιο Φως από τα χέρια του. Αμέσως μετά αρχίζει η Ιερή Λιτανεία η οποία περιφέρεται τρεις φορές γύρω από τον Πανάγιο Τάφο και μετά ο Πατριάρχης σταματάει μπροστά στον Πανάγιο Τάφο όπου βρίσκονται και οι επίσημοι.

Μετά τη Λιτανεία ο Πατριάρχης βγάζει την αρχιερατική στολή του και μένει μόνο με το λευκό στιχάριο. Ακολούθως λαμβάνει τους σβηστούς πυρσούς και εισέρχεται στο Ιερό Κουβούκλιο. Όλα τα κανδήλια είναι σβηστά και τίποτα δεν είναι αναμμένο στον Ιερό Ναό.

Η ευχή την οποία αναπέμπει ο πατριάρχης προ της αφής μέσα στο Ιερό Κουβούκλιο» σε ανάμνηση της θυσίας και της τριημέρου αναστάσεως του Χριστού και απευθυνόμενος στο Θεό είναι:

«εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες, διαδιδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σε το αληθινόν φως, και δεόμεθά σου όπως αναδείξης αυτό αγιασμού δώρον...»

Αντιλήψεις περί του Αγίου Φωτός

Ισχυρισμοί για θαυματουργική προέλευση

Η πιο συνηθισμένη αναφορά αυτών που πιστεύουν στη θαυματουργή προέλευση του "Άγίου Φωτός" περιλαμβάνει την αυτανάφλεξη των κεριών, εντούτοις, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες πιστών το Άγιο Φως είναι ένα σύνθετο φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται στο θόλο εντός του Ναού της Αναστάσεως αλλά και κατ΄ άλλους έξω από αυτόν. Ορισμένοι πιστοί το περιγράφουν να εμφανίζεται σαν λευκογάλανες οριζόντιες ταινιώδεις αστραπές, περιστρεφόμενες ανταύγειες ή κινούμενες φλόγες άγνωστης προέλευσης[εκκρεμεί παραπομπή]. Στον Ναό δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα και ηλεκτροφωτισμός. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι πολλές λαμπάδες των πιστών και κανδήλες ανάβουν μόνες τους, ενώ η φλόγα δεν τους καίει τα πρώτα λεπτά. Ορισμένα βίντεο δείχνουν ιερείς ή πιστούς να κινούν το κερί κοντά στα γένια τους ή στα χέρια τους χωρίς να τους βλάπτει[3][εκκρεμεί παραπομπή]. Το ίδιο ισχυρίζεται και η ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.[1]

Φαίνεται πως σχετικά με την τελετή αυτή, "η πρώτη αδιαφιλονίκητη μαρτυρία που την περιγράφει με αναγνωρίσιμη μορφή χρονολογείται από τον ένατο αιώνα. Πολλές μετέπειτα περιγραφές...δείχνουν ότι έχει διατηρηθεί ουσιαστικά χωρίς διακοπή μέχρι σήμερα[4]. Με τον τρόπο αυτό, η τελετή αφής του αγίου φωτός αναδεικνύει μια σπάνια περίπτωση ζωντανής παράδοσης, που επιβιώνει για τόσους αιώνες χωρίς να χαθεί στο πέρασμα του χρόνου[5].

Πολλοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ένα θαυματουργικό υπερκόσμιο φως που βλέπουν οι πιστοί. Αυτοί που το θεωρούν θαύμα, πιστεύουν ότι είναι το φως της Αναστάσεως του Χριστού, που συμβαίνει πάνω από τον τάφο του. Σύμφωνα με την πάγια στάση των Πατριαρχείων για όλα τα προσκυνήματα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, υπό την αιγίδα του οποίου γίνεται η τελετή της αφής, δεν παίρνει επίσημα θέση για το αν πρόκειται για θαυματουργική επέμβαση. Στη σχετική ετήσια ανακοίνωση της Αρχιγραμματείας του Πατριαρχείου για το Πάσχα δεν γίνεται κανένας λόγος για θαυματουργή αφή του Αγίου Φωτός.[6]

Μεταφορά στην Ελλάδα

Έως το 1988 το Άγιο Φως έφτανε στην Ελλάδα με πλοίο μια βδομάδα μετά το Μεγάλο Σάββατο. Το 1988, με πρωτοβουλία του ιδιοκτήτη ταξιδιωτικού πρακτορείου Ιάκωβου Οικονομίδη, στον οποίον αργότερα απονεμήθηκαν οι τίτλοι του «Μεγάλου Άρχοντα Ρεφερενδάριου» και του «Μεγαλόσταυρου», και σε συνεργασία με τον Θόδωρο Τσακιρίδη (μετέπειτα πρόεδρο των Ολυμπιακών Αερογραμμών) και τον τότε έξαρχο του Πανάγιου Τάφου στην Αθήνα (και μετέπειτα πατριάρχη Ιεροσολύμων) Ειρηναίο ξεκίνησε η μεταφορά του Αγίου Φωτός στην Ελλάδα με αεροπλάνο αμέσως μετά την αφή του στον Πανάγιο Τάφο με ειδική πτήση της Ολυμπιακής, τα έξοδα της οποίας κάλυπτε το ελληνικό κράτος. Η αεροπορική μεταφορά του Αγίου Φωτός γινόταν με την ευθύνη ταξιδιωτικού γραφείου ως το 2002, οπότε την ανέλαβε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών.[7] Κάθε χρόνο ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου της Αθήνας παραλαμβάνει το ιερό ή «ανέσπερον» φως και με ειδική πτήση το μεταφέρει στην Αθήνα όπου γίνεται η υποδοχή του με τιμές αρχηγού κράτους (από το 2001[8]) και έπειτα μεταφέρεται στη Μητρόπολη Αθηνών καθώς και σε ένα μεγάλο αριθμό άλλων Μητροπόλεων.[εκκρεμεί παραπομπή]

Ο Ιερόθεος Βλάχος, μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, έχει ασκήσει κριτική στην απόδοση τιμών αρχηγού κράτους κατά την υποδοχή του Αγίου Φωτός στην Αθήνα, καθώς το άγιο φως «δεν αποτελεί μια εξουσία τεταγμένη να εξυπηρετεί μεταπτωτικές καταστάσεις».[8]

Ιστορικό των μαρτυριών περί θαυματουργικής προέλευσης

Από τις πρώτες αναφορές στην τελετή αφής του Αγίου Φωτός στην Ιερουσαλήμ, βρίσκουμε στο οδοιπορικό της Αιθερίας[9], που αναφέρεται στην περιήγηση μιας μοναχής στους αγίους τόπους κατά τον 4ο ή 6ο αιώνα. Αν και στην αφήγηση αυτή δεν υπάρχει αναφορά σε θαυματουργικό γεγονός,[10] κάποιοι θεωρούν ότι "το 'Άγιο Φως' που ανανεώνεται ετησίως την εποχή του Πάσχα" ήταν "ένα θαύμα διάσημο ήδη στις ημέρες της"[11].

Επίσης, σε ένα μακροσκελές γράμμα του κληρικού Νικήτα Βασιλικού που είναι σχετικό με το άγιο φως,[12] χρονολογούμενου το έτος 547 (φμζ') μ.Χ. από τον Χρύσανθο Προύσης (αν και το ορθότερο είναι το 947 μ.Χ.[13] αφού απευθύνεται στον Κωνσταντίνο Ζ' τον Πορφυρογέννητο[14]), αναφέρεται:

"Τη ουν εβδόμη Απριλλίου μηνός...του δε αγίου και μεγάλου Σαββάτου εγγίσαντος...τω Αρχιεπισκόπω...την αγίαν και πάνδημον εορτήν του Χριστού τελέσαι...ο των θαυμασίων Θεός, τη απερινοήτω και αμάχω αυτού δυνάμει, δύο των του τριφώτου κανδήλων θείου Φωτός επλήρωσε...εν δε τω νυν χρόνω ανά πάσαν την Εκκλησίαν αναλάμψαι την θείαν φωτοχυσίαν"[15]

Γύρο στον 9ο αιώνα αρχίζει να παρουσιάζεται από προσκυνητές το εν λόγω φως ως θαύμα, ως θεόπεμπτο δώρο που "κατέρχεται ουρανόθεν στον Άγιο Τάφο".[16] Μια ακόμη μαρτυρία, από τις πρώτες που αποδίδουν υπερφυσικό χαρακτήρα στο άναμμα του Αγίου Φωτός ήταν αυτή του Γάλλου Βερνάρδου (Bernardus Monachus), Καθολικού μισιονάριου και μοναχού, ο οποίος έκανε προσκυνηματικό ταξίδι στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη μεταξύ του 865 έως το 870 μ.Χ. και αποδίδει σε άγγελο τη μετάδοση του φωτός στον Πατριάρχη[17]. Στην καταγραφή του προσκυνηματικού ταξιδιού του αναφέρει:

"Αλλά είναι άξιο λόγου αυτό που συμβαίνει το Άγιο Σάββατο, κατά την Πασχαλινή Αγρυπνία. Το πρωί η λειτουργία ξεκινάει σε αυτόν τον Ναό [του Τάφου του Κυρίου]. Κατόπιν, όταν τελειώσει αρχίζουν να ψάλουν το Κύριε Ελέησον μέχρις ότου ένας άγγελος έρθει και ανάψει το φως στα λυχνάρια που κρέμονται πάνω από τον τάφο. Ο πατριάρχης μεταδίδει από το φως στους επισκόπους και τον υπόλοιπο λαό, και ο καθένας έχει φως εκεί όπου στέκεται"[18].

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η καταγραφή του γεγονότος από τον Φουσέ της Σαρτρ (Foucher de Chartres, 1059-1127), τον Γάλλο ιερέα και χρονικογράφο της Α' Σταυροφορίας, έναν από τους αξιόπιστους[19] μάρτυρες των ιστορικών γεγονότων της εποχής:

"...το πολυαναμενόμενο φως εμφανίστηκε σε μία από τις κανδήλες του Αγίου Τάφου, και εκείνοι που βρίσκονταν πιο κοντά μπορούσαν να δουν το κοκκινωπό χρώμα του. [Ο πατριάρχης] αμέσως επιτάχυνε το βήμα του και ανοίγοντας την πόρτα του Τάφου με το κλειδί που κρατούσε στο χέρι του...άναψε μια λαμπάδα και βγήκε έξω για να δείξει σε όλους το Άγιο Φως...[είχαν] χαρά στις καρδιές τους και δάκρυα στα μάτια"[20]

Μάλιστα, τέτοια ήταν η φήμη της αφής του Αγίου Φωτός, που ο "Γκιμπέρ ντε Νοζάν (Γάλλος μοναχός και ιστορικός, πέθανε το 1130) εξέτασε τα στοιχεία του θαύματος και δήλωσε ότι ήταν ένα γνήσιο θαύμα"[21].

Επίσης "ο ηγούμενος της Βερντέν επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ το 1026 και είδε το νέο φως να κατεβαίνει επάνω στο φανάρι του" ενώ "ο Ρώσσος ηγούμενος Δανιήλ είδε το Άγιο Φως με δέος, και προχώρησε μπροστά ώστε να εξασφαλίσει έναν σπινθήρα για το φανάρι του. Η σημασία του θαύματος ήταν...ο συμβολισμός της Ανάστασης"[22].

Τις παραμονές της Β' Σταυροφορίας, ο Πέτρος ο Σεβάσμιος του Κλυνύ (1094-1156), χωρίς να προσδιορίζει ακριβώς τον χρόνο εμφάνισης του "θαύματος" της αφής του Αγίου Φωτός στην Ιερουσαλήμ, το τοποθετεί μέσα στη διάρκεια των πέντε αιώνων κατοχής των αγίων τόπων από τους μουσουλμάνους (δηλ. από το 637 μ.Χ. και μετά) και το ερμηνεύει ως σίγουρη απόδειξη της προτίμησης του Θεού για τους χριστιανούς και εναντίωσης του στο ισλάμ[23].

Την θαυματουργική εμφάνιση του Αγίου Φωτός περιγράφει και η μαρτυρία ενός ισλανδού προσκυνητή που επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ στα μέσα του 12ου αιώνα αιώνα και υποστήριξε ότι το άγιο φως εμφανίζεται στα κεριά το βράδυ του Πάσχα, και μάλιστα "όταν χριστιανοί κυβερνούν την πόλη"[24].

Παρομοίως, μαρτυρία περί θαύματος καταθέτει και ο Φίλιππος της Φλάνδρας "που είχε παρευρεθεί στο θαύμα του Αγίου Φωτός στην Ιερουσαλήμ, το Πάσχα του 1178[25]

Το ίδιο μαρτυρά και ο λόγιος, πρώην Βυζαντινός αυτοκράτορας (1347-1355) και μετέπειτα μοναχός, Ιωάννης Καντακουζηνός, στην γ' απολογία του:

"Αλλά και περί του κατ' έτος γινομένου εν Ιεροσολύμοις εν τω Τάφω του Χριστού θαύματος, κατά τον καιρόν της αυτού Αναστάσεως...κατέρχεται φως ουρανόθεν, ανάπτον τας εις τον Τάφον του Χριστού ευρισκομένας λαμπάδας."[26]

Επίσης, στα τέλη του 15ου αιώνα ένας Γερμανός Δομινικανός μοναχός ονόματι Φέλιξ Φάμπρι (Felix Fabri) κατέγραψε τις εμπειρίες του από τα δύο προσκυνηματικά του ταξίδια στους Αγίους Τόπους. Σε έργο του αναφέρεται στο "θαύμα" του αγίου φωτός:

"Καθώς οι κληρικοί και ο λαός προσεύχονταν, ιδού! ξαφνικά μια αστραπή ήρθε από τον ουρανό και άναψε τα Πασχαλινά κεριά και όλες τις κανδήλες...Όπου κι αν ήταν οι άνθρωποι, τόσο στον ναό όσο και στα σπίτια τους, παρέμεναν ακίνητοι προσευχόμενοι για το Άγιο Φως το οποίο θεωρούσαν ως το πιο βέβαιο σημάδι της εύνοιας του Θεού προς εκείνους. Όταν κατερχόταν από τον ουρανό, όλοι τους άναβαν τα λυχνάρια τους και μετέφεραν τη φλόγα σε άλλες εκκλησίες παντού...καθώς και στα σπίτια των ανθρώπων, οι οποίοι συνήθιζαν να το κρατούν αναμμένο σε όλη τη διάρκεια του έτους"[27].

Αναφορά για θαυματουργή κάθοδο του Αγίου Φωτός συναντάμε και για το Πάσχα του 1634, οπότε θέλησαν οι Αρμένιοι να εμποδίσουν τους Έλληνες να διεξάγουν την τελετή του Αγιου Φωτός και να την τελέσουν εκείνοι αφού έπειθαν πρώτα τις αρχές. "Αν κατόρθωναν να διεξάγουν την τελετή του Αγίου Φωτός και Αρμένης Πατριάρχης έβγαζε το Άγιο Φως...πιθανώς από το έτος αυτό να αφαιρούσαν για πάντα το προνόμιο τούτο από τους Έλληνες Αγιοταφίτες...Με δωροδοκία των διοικητών της Παλαιστίνης και του σατράπη της Δαμασκού Κουτζούκ Αχμέτ πασά κατόρθωσε...να απαγορευτεί στους Έλληνες η είσοδος στον Πανάγιο Τάφο"[28]

Τελικά, και ενώ ο ορθόδοξος κλήρος και λαός ήταν συγκεντρωμένος και προσευχόταν έξω από το Ναό της Ανάστασης το Μεγάλο Σάββατο, ο Πανάγιος Τάφος:

"τρις ένδον μεγαλοφώνως εβρόντησε και το Άγιον Φως ως αστραπή ένδον έλαμψε και παρρησία εις όλους εφάνη"[29]

ενώ το παρευρισκόμενο πλήθος των ορθόδοξων αλλά και οι Φράγκοι ακόμη, πιστοποίησαν την αλήθεια του υπερφυούς αυτού θαύματος και ομολόγησαν ότι το άγιο και Μεγάλο Σάββατο, την ενάτη περίπου πρωινή, παράξενο φως εκλάμπει ο Πανάγιος Τάφος[30]. "Παρόλη τη θαυμαστή αλήθεια του πράγματος δόθηκε εντολή στους φύλακες στρατιώτες να μην αφήσουν κανένα να ανάψει κεριά από το Άγιο Φως που εξήλθε από τον Πανάγιο Τάφο...ενώ οι Αρμένιοι το ίδιο ακριβώς έτος κίνησαν μεγαλύτερο αγώνα εναντίον των Ελλήνων"[31].

Έτσι περίπου περιγράφει το γεγονός της καθόδου του Αγίου Φωτός και ο Χρύσανθος Προύσης:

"Επάνω τούτου του Παναγίου Τάφου εκλάμπει το άγιον φως τω αγίω και μεγάλω Σαββάτω, ώρα εβδόμη ή ογδόη της ημέρας, η δε τάξις έχει ούτω: σβυσάντων ημών πρότερον πάσας τας εν τω θείω ναώ κανδήλας, έρχονται οι προρηθέντες πορτάρηδες Τούρκοι, μετά του Μουτεβελή , και του επιτρόπου του ηγεμόνος, και άλλων πολλών εξουσιαστών, και κλείοντες την πόρταν του αγιωτάτου Κουβουκλίου, και σφραγίζοντες αύτην επιμελώς, οι μεν ανέρχονται εις τα Κατηχούμενα...και γίνονται θεαταί του μεγίστου τούτου θαύματος...πλησιάζει μόνος ο Αρχιερεύς εις την θύραν του αγίον Κουβουκλίου και προσεύχεται...και εισερχόμενος μόνος...μετά φόβου πολλού και μεγάλης ευλαβείας...θεωρεί θαυμασίως το άγιον φως επάνω του αγίου τάφου..."[32]

Σύμφωνα με την Ruth-Inge Heinze:

"Για εκείνους που εξακολουθούν να το αναγνωρίζουν ως θαύμα, η δύναμη που το γεγονός αυτό μεταδίδει, όχι μόνο επικυρώνει την πεποίθησή τους, αλλά επανατοποθετεί την εμπιστοσύνη τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να κατεδαφίζει την τυραννία του χρόνου και να αναπαράγει μια ζωτικής σημασίας αίσθηση της ύπαρξης στο παρόν και να γίνεται μάρτυρας σε μια υπέρτατη σκηνή της θείας δόξας που αφαιρεί εντελώς κάθε ανθρώπινη ματαιοδοξία, ζηλοτυπία, και φόβο. Ώστε να δει, να αισθανθεί, και να ξέρει, ότι πέρα από τις ανθρώπινες μετρήσεις ή εξηγήσεις...το γεγονός ότι ο θάνατος έχει νικηθεί, είναι ο πραγματικός σπινθήρας που αναφλέγεται σε αυτή την ιεροτελεστία"[33]

Όπως γράφει ο ισραηλινός συγγραφέας Αμώς Ελυόν:

"Μεταξύ των τελετουργιών που έχουν καθαγιαστεί από την παράδοση, ίσως η πιο εκπληκτική είναι το ετήσιο θαύμα του Αγίου Φωτός"[34].

Μη θαυματουργική προέλευση και τέχνασμα

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, στην ανακοίνωση της Αρχιγραμματείας του σχετικά με την τελετή αφής του Αγίου Φωτός, δεν κάνει οποιαδήποτε αναφορά σε θαυματουργή προέλευση του Αγίου Φωτός, αλλά έμμεσα φαίνεται να αναγνωρίζει το θαύμα αφού στις 18 Απριλίου εορτάζει ο Άγιος Τούνομ ο εμίρης, ο Μάρτυς.[35][36]

Σε συνέντευξή του ο μητροπολίτης Πέτρας Κορνήλιος, τοποτηρητής του πατριαρχείου Ιεροσολύμων στη θέση του Πατριάρχη Ειρηναίου, σε συνέντευξή του σε ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι στις 11-4-2001, στην εκπομπή Γκρίζες Ζώνες δήλωσε ότι το θαύμα είναι ο καθαγιασμός του φυσικού φωτός που προέρχεται από την ακοίμητη κανδήλα που υπάρχει ήδη εντός του Ιερού Κουβουκλίου.[2]

Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Καλοκύρης, στο βιβλίο του Το Αρχιτεκτονικό Συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός, ερμηνεύοντας την ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης, γράφει ότι «πουθενά δεν γίνεται λόγος (ούτε καν υπαινιγμός) περί "άνωθεν κατερχόμενου αΰλου Φωτός" κατά τη στιγμή εκείνη, αλλά νοείται μόνο φως φυσικό, που ανάβεται στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού» και ότι το άγιο φως είναι απλώς «το ιερό σύμβολο του "ανεσπέρου Φωτός" Χριστού, το Άγιο Φως, το νέο Φως της Αναστάσεως».

Σύμφωνα με τον καθηγητή της Ελληνικού Κολεγίου-Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης πρωτοπρεσβύτερο Αλκιβιάδη Καλύβα, οι πιστοί των πρώτων χριστιανικών χρόνων άναβαν λαμπάδες κάθε βράδυ αλλά και το πρωί για να εξυμνείται με αυτό τον τρόπο ο Χριστός ο οποίος είναι «φως ιλαρόν». Στο έργο του Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα στην ελληνορθόδοξη εκκλησία, ο καθηγητής αναφέρει ότι το άναμμα της λαμπάδας της Αναστάσεως με το Άγιο Φως διασώζει δύο κυρίως χριστιανικές παραδόσεις: Πρώτον, το άναμμα της κανδήλας στην Ακολουθία του Εσπερινού και, δεύτερον, το άναμμα της καινούργιας φλόγας που άναβε μόνο τις ημέρες του Πάσχα. Κατά τη διάρκεια του 10ου και του 11ου αιώνα πίστευαν ότι το φως «παράγεται» με θαυματουργικό τρόπο. Την ίδια εκείνη περίοδο, στον Καθεδρικό Ναό της Ιερουσαλήμ ο πατριάρχης Ιεροσολύμων άρχισε να εισέρχεται στον Πανάγιο Τάφο και, αφού πρώτα προσευχόταν, έδινε στον αρχιδιάκονό του το Φως. Εκείνος με τη σειρά του το προσέφερε στον λαό. Αυτός είναι ο λόγος που ακόμη και στις ημέρες μας το Φως από τον Πανάγιο Τάφο μεταφέρεται από εκεί στις υπόλοιπες Ορθόδοξες εκκλησίες. Έτσι, σε χιλιάδες Ορθόδοξους ναούς σε ολόκληρο τον κόσμο οι ιερείς παίρνουν το Φως από την «ακοίμητη κανδήλα», η οποία βρίσκεται πάνω στην Αγία Τράπεζα του ναού τους και συμβολίζει τον Τάφο του Κυρίου[37].

Σε δημοσίευμα του πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο π. Γεώργιος Τσέτσης συμφωνεί με τη θέση του καθηγητή Κωνσταντίνου Καλοκύρη[38] ότι «πρόκειται για έναν θρύλο», ο οποίος αναπτύχθηκε στους Αγίους Τόπους μετά την εισβολή των Σταυροφόρων και μέσα στα πλαίσια της διαμάχης που υπήρχε μεταξύ των Ορθοδόξων, των Λατίνων και των Αρμενίων, καθένας από τους οποίους διεκδικούσε για τον εαυτό του το προνόμιο τού «λαμβάνειν εξ ουρανού» το Άγιο Φως. «Υπάρχει, αιώνες τώρα, διάχυτη η πεποίθηση στον ευσεβή μεν, αλλά θεολογικά και λειτουργικά απαίδευτο ορθόδοξο πιστό, που ψάχνει για «θαύματα» προκειμένου να πληρώσει το πνευματικό του κενό, ότι κατά την τελετή της αφής το άγιον φως κατέρχεται θαυματουργικά «ουρανόθεν» για να ανάψει την λαμπάδα του πατριάρχου» αλλά διευκρινίζεται ότι ο Πατριάρχης «δεν προσεύχεται για την διενέργεια θαύματος» αλλά απλώς «"αναμιμνήσκεται" της θυσίας και της τριημέρου Αναστάσεως του Χριστού». Ο ίδιος ο Πατριάρχης «ανάβει την λαμπάδα του από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται πάνω στον Πανάγιο Τάφο [...] όπως ακριβώς πράττει ο κάθε Πατριάρχης και ο κάθε κληρικός την ημέρα της Λαμπρής». Τέλος, οι υπερβολικές τιμές που παραδοσιακά και κατά εθιμικό τυπικό αποδίδονται στο Άγιο Φως χαρακτηρίζονται ως «διασυρμός των Θείων» και γεγονός «σόλοικο που αποτελεί ασέβεια»[39]. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη το Άγιο Φως χαίρει σεβασμού όπως κάθε εκκλησιστικό δρώμενο και όπως το φως που δίνει ο ιερέας στους πιστούς σε κάθε εκκλησία το βράδυ της Ανάστασης χωρίς όμως υπερφυσικές προεκτάσεις. Για τους υποστηρικτές αυτής της άποψης σε αυτό συνηγορεί και η ευχή που λέει ο Πατριάρχης κατά την τελετή της αφής: «[...] διά τούτο εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον, ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοις πιστεύσουσιν εις σε το αληθινόν φως [...]». Από αυτό το εδάφιο κάποιοι συμπεραίνουν ότι δεν κατεβαίνει κάποιο υπερκόσμιο φως εξ ουρανού, αλλά χρησιμοποιείται το φως της ακοίμητης κανδήλας που καίει όλον τον χρόνο[40], αν και στην ευχή δεν διευκρινίζεται ούτε η προέλευση του φωτός που βρίσκεται στον Άγιο Τάφο, ούτε και η φύση του.

Σύμφωνα με τον ισχυρισμό του Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτη, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Εφραίμ Β΄ (1766-1771) κατάργησε την τελετή του αγίου φωτός ως «χειροποίητον μηχανουργίαν» και, καθώς ο ίδιος γνώριζε από την προσωπική του εμπειρία τον μηχανισμό εμφάνισής του, το περιέγραψε ως το «το χειροποίητον εκείνο φως, ού καγώ, φησι, την δραματουργίαν αυτοψεί κατανοήσας»[41].

Για τον π. Γεώργιο Μεταλληνό, υπάρχει ζήτημα αξιοπιστίας για την μαρτυρία αυτή, αφού ούτε γραπτή δήλωση του πατριάρχη Εφραίμ υπάρχει, ούτε και στήριξη από τη βιβλιογραφία για τους ισχυρισμούς του Νεοφύτου περί κατάργησης της τελετής:

"Ο Νεόφυτος...μνημονεύει προφορική απάντηση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Έφραίμ (1766-1771), στην οποία εδήλωσε (1769) ότι αυτός κατάργησε την "χειροποίητον" του "Αγίου Φωτός" "μηχανουργίαν", ως μη θαυματουργική ενέργεια, αλλά απάτη, που απέβλεπε στην "φωτεμπορία". Γραπτή δήλωση του Εφραίμ δεν υπάρχει, άρα η διάσωση της οφείλεται στον Νεόφυτο, όχι σέ όλα αξιόπιστο συγγραφέα. Διότι είναι ανάγκη να εξιχνιασθεί η περίπτωση ότι ο Εφραίμ κατάργησε το έθιμο του "Αγίου Φωτός", το επανέφεραν δε οι διάδοχοι του, διότι η γνωστή σε μας βιβλιογραφία δεν θίγει αυτό τό θέμα."[42].

Την ίδια μαρτυρία, αυτή του Νεοφύτου, σχετικά με την εξομολόγηση της αλήθειας από τον Πατριάρχη σε κάποιον ανώνυμο στο Βουκουρέστι, ο Κων/νος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων την αντιμετωπίζει με ειρωνία και ελέγχει τον Κοραή που την υιοθετεί αποκρύπτωντας μάλιστα την πηγή του, για να φανεί, όπως λέει, ότι εκείνος πρώτος αποκάλυψε την υποτιθέμενη απάτη:

"Καν μη ήθελεν συγκρύψαι ότι ανέγνω και την περί του επιταφίου φωτός διατριβήν του Καυσοκαλυβίτου, φιλοτιμούμενος όπως αυτός φανή πρώτος του πλάσματος ελεγκτής και προσεχών μη τις άλλος κύδος άροιτο ο δε δεύτερος έλθη, είχεν αν και εξ εκείνης προσθείναι μάρτυρας του πλάσματος αυτόν τε τον Καυσοκαλυβίτην (όστις ουχί τους Φραγκοπατέρας, αλλά τους ημετέρους άντικρυς κατηγορεί) και ότι εκείνος μόνος (καθό λίαν αξιόπιστος!) συνεπιφέρει ως ομόγνωμον εαυτώ, Εφραίμ τον Ιεροσολύμων Πατριάρχην, εξομολογηθέντα δήθεν προς τίνα (ανώνυμον) την μηχανουργίαν εν Βουκουρεστίω τω 1769."[43].

Μια άλλη όμως μαρτυρία που προέρχεται από τον Νικόλαο Λογάδη και αφορά τον πατριάρχη Εφραίμ, αναφέρει:

"Εις δε τα 1766 παρητήσατο ο Παρθένιος εις Έφραίμ [...] Ετύπωσεν εκ δευτέρου το "Εγχειρίδιον" του Χρύσανθου, ποιήσας εν αυτώ καλόν Πρόλογον και συντυπώσας και την "Εγκύκλιον Συνοδικήν Επιστολήν" υπέρ βοηθείας του παναγίου Τάφου, του Παναγιότατου και Οικουμενικού Πατριάρχου Παϊσίου, διακοινωθείσαν τοις απανταχού Ορθοδόξοις εις τα 1727. Εν ταύτη τη Επιστολή είναι και ο αφορισμός "Οσοι δε των Χριστιανών [...] από ανευλαβειαν και ολιγοπιστίαν [...] εμποδίζουσι και αποκόπτουσι με ματαιολόγους φλυαρίας και ψυχρολογίας ή με κανένα άλλον τρόπον σατανικής απάτης τους Χριστιανούς από το να απέρχωνται εις προσκύνησιν του αγίου Τάφου [...] οι τοιούτοι, αν δεν παύσωσιν, αφωρισμένοι είησαν" κ.λπ. Μετά την Έγκύκλιον ταύτην επρόσθεσεν ο Έφραίμ και συντομωτατην χριστιανικήν διδασκαλίαν, δίγλωσσον, ελληνιστί τε και τουρκιστί, προς ωφέλειαν των εντυγχανόντων."[44].

Τα παραπάνω, φαίνεται να δημιουργούν κάποια επιπλέον ερωτηματικά για τη μαρτυρία του Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου: ο πατριάρχης Εφραίμ φαίνεται να προσπαθεί να στηρίξει το προσκύνημα και γι αυτό τυπώνει εκ νέου, και με προσθήκες, την επιστολή περί αφορισμού εκείνων που με λόγια ή έργα εμποδίζουν τη μετάβαση των πιστών στους Αγίους Τόπους. Ταυτόχρονα όμως, ο Νεόφυτος ισχυρίζεται ότι ο Εφραίμ καταργεί την τελετή αφής του Αγίου Φωτός ως "χειροποίητον μηχανουργίαν" και "το ερώτημα είναι, πως μετά από αυτά ο Εφραίμ στράφηκε εναντίον του θαύματος του "Αγίου Φωτός", αν βέβαια η μαρτυρία του Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου είναι ορθή"[45].

Ο Άγγλος περιηγητής και διπλωμάτης Robert Curzon καταγράφει ότι κατά την επίσκεψη του στην Ιερουσαλήμ το 1833, την ίδια χρονιά που οι Αρμένιοι είχαν αποτύχει για άλλη μια φορά να πάρουν δια της βίας τα δικαιώματα του Παναγίου Τάφου[46], ο Αρμένιος Ορθόδοξος πατριάρχης είχε απευθυνθεί στο εκκλησίασμά του και «εξήγησε ότι ήταν ψεύδος το θαύμα του αγίου φωτός», προς έκπληξη όλων, «οι οποίοι για αιώνες είχαν αμετακίνητη πίστη σε αυτό το ετήσιο θαύμα ως ένα από τα πρωτεύοντα άρθρα της πίστης τους». Περιγράφει ότι «η συμπεριφορά των προσκυνητών ήταν ταραχώδης σε υπερβολικό βαθμό [...] σαν να ήταν δαιμονισμένοι» και ότι αποτελούσε «σκηνικό απερίγραπτης αταξίας και βεβήλωσης»[47].

Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών. Για παράδειγμα, στις αρχές του 19ου αιώνα ο Αδαμάντιος Κοραής, μαζί με τις περισσότερες παραδόσεις και πρακτικές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απέρριπτε και την ερμηνεία του αγίου φωτός ως θαύματος υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για μηχανορραφία και «απάτη» με σκοπό οικονομικά οφέλη (αν και ο ίδιος δεν είχε ταξιδέψει ποτέ από το Παρίσι στα Ιεροσόλυμα για να παραβρεθεί στο γεγονός)[48].

Ο Πάπας Γρηγόριος Η' (αρχιερατεία: 1227-1241) αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους Φραγκισκανούς να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του 15ου αιώνα, ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Fra Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων της οποίας υπήρξε μάρτυρας πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές»[49].

Ο Αιγύπτιος Σιίτης χαλίφης Χακίμ (Αλ-Χακίμ μπι-αμρ-Αλλάχ, 996-1021), διώκτης των Χριστιανών αν και γιος Χριστιανής, διέταξε το 1009 να καταστραφεί ολοκληρωτικά ο Ναός του Αγίου Τάφου. Άραβες χρονικογράφοι αναφέρουν ο Ναός του Αγίου Τάφου ήταν αξιοκατάκριτος καθώς «εξαπατούσε τους πιστούς» μέσω του «"θαύματος" του Αγίου Φωτός» καθώς οι αυτοκράτορες, οι στρατηγοί και άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι κυρίως από το Βυζαντινή Αυτοκρατορία έφερναν σε πομπές χρήματα και άλλα τιμαλφή για να τα προσφέρουν στον ναό αλλά και «οι πιο αδαείς προσκυνητές οι οποίοι πίστευαν ότι το Πάσχα το άγιο φως κατέρχεται θαυματουργικά από τον ουρανό και ανάβει τα κεριά του ναού»[50]. Ο λόγος για αυτή του την ενέργεια ήταν ότι το θαύμα του αγίου φωτός (που ήδη υφίστατο εκείνη την εποχή) αποτελούσε μια «σκανδαλώδη απάτη». Η είδηση για την καταστροφή των κτισμάτων, όταν έφτασε στην Ευρώπη, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις οι οποίες οδήγησαν τελικά στην Πρώτη Σταυροφορία[51].

Υπάρχει η άποψη ότι πρόκειται για μια απόκρυφη εφαρμογή που οργανώνουν οι κληρικοί του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων εδώ και αιώνες. Μία εκδοχή που προβάλλεται σύμφωνα με την άποψη αυτή είναι ότι τα κεριά έχουν εμβαπτιστεί προηγουμένως σε φώσφορο, ο οποίος έχει την ιδιότητα της αυτοανάφλεξης μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ο φωσφόρος από την άλλη ως χημικό στοιχείο ανακαλύφθηκε κατά τον 17ο αιώνα και δεν απαντάται ελεύθερος στη φύση. Για τους υποστηρικτές αυτής της άποψης ήταν παρ' όλα αυτά γνωστές από πολύ παλαιότερα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής κάποιες «θαυματουργές ουσίες» ή «κρήνες» (πηγές) που παρουσίαζαν τέτοιου είδους φαινόμενα. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να σημαίνει ότι είτε ολόκληρος ο Πανάγιος Τάφος βρίσκεται σε μια τέτοια περιοχή είτε ότι χρησιμοποιείται αυτούσια κάποια πανάρχαιη «θαυματουργή ουσία» (χημική ένωση) της οποίας το όνομα και η σύσταση διατηρούνται μέχρι σήμερα ως ιερατικό «επτασφράγιστο» μυστικό. Εντούτοις, όπως υποστηρίζεται από πιστούς, η φλόγα που προέρχεται από το Άγιο Φως φέρεται να φωτοβολεί αλλά να μην προκαλεί καύση κατά τα πρώτα 33 λεπτά, σε αντίθεση με τη φυσική δράση της φωτιάς. Βέβαια, σε αυτή την περίπτωση καταφανής είναι η σύγκριση που γίνεται αναφορικά όχι με το φως αλλά με τη φωτιά.

Ο συγγραφέας Μιχάλης Καλόπουλος έχει δημοσιεύσει έρευνα που υποδεικνύει ότι τα αυτοαναφλεγόμενα υλικά και η θρησκευτική πυροτεχνουργία που ήταν γνωστή στην αρχαιότητα είναι επαρκή για να παράγουν το αποτέλεσμα που περιγράφεται ως «άγιο φως»[52]. Βεβαίως η εκτίμηση αυτή παραβλέπει το γεγονός ότι τα κεριά δεν αυταναφλέγονται άκαιρα, αν και η προμήθεια τους γίνεται από υπαίθριους χώρους ή καταστήματα, τα οποία έχουν τα εμπορεύματα εκτεθιμένα στον αέρα, και μάλιστα η προμήθεια των κεριών, συχνά γίνεται αρκετές ημέρες πριν την Ανάσταση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, οι πιστοί παραμένουν στον Ναό της Αναστάσεως από το βράδυ της Μ. Παρασκευής[53].

Ιστορικά γεγονότα και αναφορές

Συστηματικές αναφορές στο Άγιο Φως υπάρχουν περίπου από τον 9ο αιώνα.

  • Στις 3 Μαΐου 1834, 198 Ορθόδοξοι προσκυνητές έχασαν τη ζωή τους όταν προκλήθηκε πανικός κατά τη διάρκεια της τελετής της αφής του Αγίου Φωτός. Ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς, που κατέλαβε την Παλαιστίνη το 1831, παρακολουθούσε την τελετή και μόλις κατάφερε να διαφύγει πριν από την φυγή του πανικόβλητου πλήθους[54], αφού πρώτα, "μερικοί από τους ακολούθους του άνοιξαν δρόμο με τα σπαθιά τους μέσα από τις πυκνές τάξεις των προσκυνητών" ενώ "οι στρατιώτες του σκότωσαν αρκετούς από τους δυστυχείς εξαθλιωμένους με τις ξιφολόγχες τους" και οι τοίχοι γέμισαν με το αίμα των ανθρώπων που είχαν χτυπηθεί από τους υποκόπανους των μουσκέτων τους[55].

Υποσημειώσεις

  1. ↑ 1,0 1,1 «ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ». www.jerusalem-patriarchate.info. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2016. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Άγιο Φως Ιεροσόλυμα, Γκρίζες Ζώνες, Mega Channel, 2001
  3. ↑ Το φαινόμενο αυτό λέγεται ακαΐα. Επειδή όμως το όλο θέμα αγγίζει τον ατομικό εσωτερικό κόσμο και το θρησκευτικό συναίσθημα κατά θέση και βαθμό δύναμης της πίστεως, η ακαΐα του Αγίου Φωτός δεν υπερασπίζεται ως βεβαία από το ίδιο το Πατριαρχείο αλλά επαφίεται στη πίστη του κάθε προσερχόμενου. Επίσης, το Άγιο Φως δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως ιερό πυρ αλλά ως ιερό φως της εκθάμβου ανάστασης του Χριστού και της έκλαμπρης ανάτασης της αποκαθαρμένης ψυχής του πιστού.
  4. ↑ "Τhe first undisputed documentary evidence that describes it in plainly recognizable form dates from the ninth century. Many later accounts...indicate that it has been maintained virtually without interruption right up to the present" (Bertoniere Gabriel, The Historical Development of the Easter Vigil and Related Services in the Greek Church, Rome, 1972, σελ. 41)
  5. ↑ "Ιts preservation in Jerusalem...suggests a rare incidence of vibrant survival amid the scourges of time that tend to spare little" (Ruth-Inge Heinze, The Nature and Function of Rituals, Fire from Heaven, Bergin & Garvey, 2000, σελ. 157)
  6. ↑ Ανακοίνωση της Αρχιγραμματείας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων σχετικά με την τελετή αφής του Αγίου Φωτός
  7. ↑ Νικόλας Λεοντόπουλος, Μαρίνα Πετροπούλου (24-04-2005). «Πράκτορας, φως φανάρι». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17-04-2009. http://web.archive.org/20090417061806/archive.enet.gr/online/online_text/c=110,dt=24.04.2005,id=10118144. Ανακτήθηκε στις 15-04-2015. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Ιερόθεος Βλάχος (22-04-2001). «Το άγιον φως και η μητέρα των Εκκλησιών». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=132625. Ανακτήθηκε στις 16-04-2015. 
  9. ↑ "Here is evidently the primitive form of the ceremony of the New Fire in the ritual of the Greek Church at Jerusalem" (στο διαδίκτυο εδώ στην αγγλική)
  10. ↑ Ο Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκειών Κωνσταντίνος Τσοπάνης, αναφέρει: «Σημαντικές πληροφορίες για την εκκλησία των Ιεροσολύμων της περιόδου εκείνης έχουμε από το «Οδοιπορικόν» της Αιθερίας (Peregrinatio Aetheriae), που συντάχθηκε περί το 380 και το οποίο περιλαμβάνει τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις μιας Δυτικοευρωπαίας Χριστιανής προσκυνήτριας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως η Αιθερία περιγράφει το ιδιόρρυθμο τελετουργικό που αναπτύσσεται στα Ιεροσόλυμα, αλλά δεν αναφέρεται καθόλου στο θαύμα της αφής του Αγίου Φωτός, γεγονός που σημαίνει ότι τότε μάλλον δεν διεξαγόταν, ή τουλάχιστον δεν είχε γίνει αντιληπτή από την προσκυνήτρια, η συγκεκριμένη τελετή». ("Τα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων: Πατριαρχείο Ιεροσολύμων[νεκρός σύνδεσμος]", στον ιστότοπο archive.gr)
  11. ↑ "This 'Holy Fire' yearly renewed at Easter time by a miracle famous already in the days of the pilgrim Etheria" (Helen Adolf, Visio Pacis, Holy City and Grail: An Attempt at an Inner History of the Grail Legend, Pennsylvania State University Press, 1960, σελ. 28)
  12. ↑ Χρύσανθος Προύσης, Περιγραφή της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ και πάσης Παλαιστίνης, εν Μόσχα, 1837, σελ. 51
  13. ↑ Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Γρηγορίου Νύσσης, αι περί των ιεροσολύμων διαλαμβάνουσαι δύο επιστολαί, Αθήνα 1850, σελ. 103
  14. ↑ Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων, Ό.π.
  15. ↑ Ολόκληρη η επιστολή παρατίθεται στο: Χρύσανθος Προύσης, Ό.π., σελ. 51-55
  16. ↑ Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Το Αρχιτεκτονικό Συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός, σ. 171.
  17. ↑ Καθολική Εγκυκλοπαίδεια λήμμα "Itineraria" (Αγγλικά). Βιβλίο του π. Γ.Μεταλληνού, Φωτομαχικά-Αντιφωτομαχικά. Αναφορά για τον μοναχό Βερνάρδο εδώ, στον ιστότοπο του Colorado State University Pueblo
  18. ↑ Jerusalem Pilgrimage 1099-1185, John Wilkinson, 1988/1998, Hakluyt Society, σελ. 142, 144. Διαθέσιμο το απόσπασμα στο ίντερντετ εδώ, στον ιστότοπο holyfire.org
  19. ↑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 60, εκδ. Δίας, Αθήνα 2004, λήμμα: Φουσέ της Σαρτρ
  20. ↑ Foucher de Chartres, Chronicle of the First Crusade, Univ. of Pennsylvania, 1941, σελ. 70
  21. ↑ "Τhe celebration...drew men from many places and was accepted as the miraculous centre of the liturgical ceremonies...Guibert of Nogent examined the accounts of the miracle and declared that it was a genuine miracle." (Benedicta Ward, Miracles and the Medieval Mind, Theory, Record, and Event, 1000-1215, University of Pennsylvania Press, 1987, σελ. 122)
  22. ↑ "The abbot of Verdun visited Jerusalem in 1026 and saw the New Fire descend onto the lamp...The Russian Abbot Daniel saw the Holy Fire with awe, and went forward to secure a spark from it for his own lamp. The significance of the miracle was...the symbolism of the Resurrection" (Benedicta Ward, Ό.π.)
  23. ↑ "Peter the Venerable of Cluny, too, regarded the Holy Fire as being relevant to the Christian-Moslem polemic. He pointed out, writing on the eve of the Second Crusade, that the miracle had occurred in Jerusalem precisely during the five-hundred-year rule of the 'Saracens, enemies of God a sure proof of God's preference for Christianity over Islam" (Sylvia Schein, Gateway to the Heavenly City, crusader Jerusalem and the catholic West (1099-1187), Ashgate Publishing, 2005, σελ. 42)
  24. ↑ "An Icelandic pilgrim who visited Jerusalem in the middle of the century held a diametrically opposite view. He maintained that the Holy Fire had appeared just at the time the Christians were ruling the Holy City: 'The roof of the temple [of the Lord's sepulchre] is open to the church where the fire descends on Easter evening on the candles standing there, when Christian people rule the city" (Sylvia Schein, Gateway to the Heavenly City, crusader Jerusalem and the catholic West (1099-1187), Ashgate Publishing, 2005, σελ. 41)
  25. ↑ "Philip of Flanders especially, who had attended the miracle of the Holy Fire of Jerusalem, Easter 1178" (Helen Adolf, Ό.π.)
  26. ↑ Χρύσανθος Προύσης, Ό.π., σελ. 55-56
  27. ↑ Το απόσπασμα μπορεί να βρεθεί στο ίντερνετ εδώ ενώ σχετικά με τον Φέλιξ Φάμπρι εδώ, στον ιστότοπο του Colorado State University Pueblo (Αγγλικά)
  28. ↑ Γκαγκανιάρας Δαμασκηνός, Διαμάχες Ελλήνων και Αρμενίων για τα Προσκυνήματα των Αγίων Τόπων, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 49-50
  29. ↑ Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Ανάλεκτα Ιεροσολυμιτικής Σταχυολογίας, τόμ. Γ', Πετρούπολις 1894, σελ. 45-46
  30. ↑ Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Ό.π.
  31. ↑ Γκαγκανιάρας Δαμασκηνός, Ό.π., σελ. 50
  32. ↑ Χρύσανθος Προύσης, Ό.π., σελ. 46-47
  33. ↑ "For those who continue to credit it as a miracle, the power this event imparts not only validates their conviction but relocates their confidence in a way that demolishes the tyranny of time and reproduces a vital sense of being present and therefore being a witness at a transcendent scene of divine glory that dismantles every human vanity, jealousy, and fear. To see, to feel, and to know, beyond human instruments or explanations...that death has been conquered is the real spark ignited in this ritual" (Ruth-Inge Heinze, The Nature and Function of Rituals, Fire from Heaven, Bergin & Garvey, 2000, σελ. 173)
  34. ↑ "Among the rituals sanctified by tradition, perhaps the most stunning is the annual miracle of the Holy Fire" (Amos Elon, Jerusalem, City of Mirrors, Kodansha International, 1995, σελ. 209)
  35. ↑ Βιογραφία[εκκρεμεί παραπομπή]
    Το Πάσχα του 1579 μ.Χ. οι Αρμένιοι (σημείωση: η αρμενική Εκκλησία είναι μονοφυσιτικών αποκλίσεων, ανήκει δηλαδή στους λεγόμενους «αντιχαλκηδόνιους») κατόρθωσαν να δωροδοκήσουν τον Τούρκο Διοικητή, και να εκδώσει απαγορευτική διαταγή προς τον Έλληνα Ορθόδοξο Πατριάρχη Σωφρόνιο Δ’, ώστε να μην έχει πρόσβαση εντός του Ναού της Αναστάσεως για την τελετή του Αγίου Φωτός. Οι φρουροί έκλεισαν την Αγία Πόρτα και ο Πατριάρχης Σωφρόνιος Δ’ με το ιερατείο και τους πιστούς του παρέμειναν έξω προσευχόμενοι, αναμένοντες την έκβαση των γεγονότων.
    Πράγματι η απάντηση του Κυρίου μας ήταν άμεσος. Παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του Αρμενίου Πατριάρχου, το Άγιο Φως δεν έλαμψε στο ιερό Κουβούκλιο ή σε άλλο σημείο εντός του Ναού. Το Άγιο Φως εξήλθε διαπερνόν την Κολόνα, η οποία μέχρι σήμερον φαίνεται σχισμένη και μαυρισμένη, και προς μεγάλη κατάπληξιν άναψαν τα κεριά, τα οποία κρατούσε στα χέρια του ο Ορθόδοξος Πατριάρχης. Στην συνέχεια ο Πατριάρχης έδωσε το Άγιο Φως στους Ορθοδόξους, οι οποίοι βρίσκονταν στην αυλή, ενώ ο Αρμένιος έφυγε ντροπιασμένος.'
    Το αξιοθαύμαστο γεγονός μαρτύρησε ο Εμίρης Τούνομ, ο οποίος εκείνη την στιγμή ήταν φρουρός στην Αγία Πόρτα. Αυτό έγινε αιτία να πιστέψει και να γίνει Χριστιανός. Οι Τούρκοι τον σκότωσαν για να μην μαθευτεί το γεγονός. Συμφώνα με άλλη εκδοχή, όταν αντελήφθη το θαύμα αναφώνησε προς τους συγκεντρωμένους: «Αυτή είναι η αληθινή πίστη». Οι Τούρκοι για την αλλαξοπιστία του τον έκαψαν ζωντανό.'
    Όταν ο Σουλτάνος πληροφορήθηκε το θαύμα, εξέδωσε φιρμάνι και ανεγνώρισε το αποκλειστικό δικαίωμα για την λήψη του Αγίου Φωτός στον Ελληνορθόδοξο Πατριάρχη.'
    Τα οστά του Αγίου Τούνομ φυλάσσονται στο Μοναστήρι της Μεγάλης Παναγιάς.
  36. ↑ Τα συγγράμματα που αναφέρονται στο γεγονός δεν προσδιορίζουν το ακριβές έτος. Αναφέρουν, όμως, ότι την περίοδο εκείνη πατριάρχης Ιεροσολύμων ήταν ο Σωφρόνιος, ενώ πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας ήταν αντιστοίχως ο Ιερεμίας, ο Σιλβέστρος και ο Ιωακείμ· τέλος, σουλτάνος της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο Μουράτ Γ΄ (1574 - 1595 μ.Χ.). Αν ανατρέξουμε στους επίσημους καταλόγους των τεσσάρων αυτών Πατριαρχείων (βλέπε και εδώ), διαπιστώνουμε πως οι τέσσερις ελληνορθόδοξοι πατριάρχες πράγματι διετέλεσαν τα καθήκοντά τους στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα· και αν εξετάσουμε την ακριβή περίοδο πατριαρχίας του καθενός, και την αντίστοιχη περίοδο βασιλείας του σουλτάνου Μουράτ Γ΄, προκύπτει ότι το μοναδικό έτος που συνέπεσε η διοίκηση των πέντε αντρών είναι το 1579 μ.Χ.
  37. ↑ Βλέπε σχετικά αποσπάσματα του βιβλίου Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα στην ελληνορθόδοξη εκκλησία στο άρθρο του Βήματος «Τα σύμβολα του Πάθους και της Ανάστασης», διαθέσιμο στο ίντερνετ εδώ.
  38. ↑ Στο έργο του Το Αρχιτεκτονικό Συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός.
  39. ↑ Το κείμενο του πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Γεώργιου Τσέτση εμφανίστηκε στο άρθρο «Θρύλος και πραγματικότητα για το Άγιον Φως» στην εφημερίδα Το Βήμα Παρασκευής 21 Απριλίου 2006. Αναπαραγωγή αυτού του άρθρου στο πλήρες εμφανίζεται εδώ στον ιστότοπο ppol.gr (ανακτήθηκε από το Web Archive).
  40. ↑ kathimerini.gr |
  41. ↑ «(Εκ του υπ' αριθ. 89 χειρογράφου) ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ ΦΩΤΟΣ. Εφραίμ των Ιεροσολύμων πατριάρχης ο εξ Αθηνών, ερωτηθείς εν Βουκουρεστίω της Ουγκρο-Βλαχίας κατά το ,αψξθ' παρά του των έσω λόγου κατ' ιδίαν περί του εν Ιεροσολύμοις επιταφίου εκείνου φωτός απεκρίνατο οι, ενδημούντων τοτηνικαύτα εκεί και ημών.—«Ως ει γε, φησιν, επ' εμοί ην, κατήργησα αν και την εκείνου χειροποίητον μηχανουργίαν. Ου μην άλλα μακρώ προ τούτου και ο ιεροπρεπής εκείνος και αποστολικός ανήρ, ο και τον βίον και τον τρόπον και τον λόγον φιλόσοφος, Αγάπιος λέγω ο Ιθακήσιος, περιστήσαν εν τη νήσω Πάτμω τούς εν τη σχολή μαθητάς, σχολαρχούντος εκείσε του αοιδίμου εκείνου και εν ιερομονάχοις ηγιασμένου Γερασίμου, ώ και αυτός τοτηνικαύτα εμαθήτευον, υπετίθετο ημίν αναπείθειν πειράσθαι τους προσκυνήσεως χάριν αιρούμενους απιέναι εις Ιεροσόλυμα, δι' αυτόν τούτον τον ζωοδόχον του Κυρίου Τάφον εκείσε αποδημείν, κουχί δια το χειροποίητον εκείνο φως, ού καγώ, φησι, την δραματουργίαν αυτοψεί κατανοήσας, μικρού και κατελεύσθην υπό των εκείσε φωτοποιών, ως δήθεν κατάσκοπος».» (Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Δημήτριος Καμπούρογλου, Τόμος Β', σελ. 234)
  42. ↑ Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Ό.π., σελ. 92-93, υποσημ. 201
  43. ↑ Κων. Οικονόμου, "Σημειώσεις τινές εις τον Β' Αντιρρητικόν", στο Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Ό.π., σελ. 399
  44. ↑ Ν. Λογάδου, "Αντιπροσβολή κατά τίνων του αιώνος ημών Φωτομάχων", στο Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Ό.π., σελ. 312
  45. ↑ πρβλ. Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Ό.π., σελ. 435.
  46. ↑ Γκαγκανιάρας Δαμασκηνός, Διαμάχες Ελλήνων και Αρμενίων για τα Προσκυνήματα των Αγίων Τόπων, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 112
  47. ↑ Ancient Monasteries of the East Or the Monasteries of the Levant, Robert Curzon, 2001, Gorgias Press LLC, σελ. 183, 184.
  48. ↑ Ο Κοραής αναφέρει: «Μην πιστεύετε όσα λέγουν περί του αγίου φωτός. Το άγιον φως είναι πλάσμα ασεβές και αναίσχυντον [...] πλάσμα λατίνων μοναχών και φραγκοπατερικών γέννημα [...] Μηχανουργήματα λαοπλάνων ιερέων το εξ ουρανού ψευδοκαταίβατα φώτα [...] όνειδος και αίσχος, στρατηγούμενον από θρασυτάτους θαυματοπλάστας [...] Μοναχοί, θρασύτατοι γόητες, επενόησαν το θαύμα του αγίου φωτός, δια να ενισχύσουν τον ηλίθιον ζήλον των προσκυνητών [...] Ξεκίνησε τον ένατο αιώνα [...] στα χέρια Δυτικών μοναχών... πέρασε στα χέρια των Ανατολικών την δωδεκάτην εκατονταετηρίδα [...] και έπραξαν βέβαια (πάλιν το λέγω) κακά υιοθετώντας το θαύμα των Δυτικών [...] διότι έπραξαν ό,τι θα έπραττε και κάθε άλλος κοσμικός, όστις κληρονομών πλούσιον εργαστήριον, δεν το κλείει αλλά απεναντίας φροντίζει και τις πραμάτειες ν' αυξήσει και τους αγοραστές να πολλαπλασιάσει. [...] Το ψευδόθαυμα αυτό το πιστεύουν ολίγοι, ίσως τινές δια μωρίαν και άλλοι δι' αισχροκέρδειαν [...] Ουδέ ο Χρυσόστομος το επίστευεν ή μάλλον ουδέ το εγνώριζε, διότι, αν εις τον καιρόν του εθαυματουργείτο το άγιον φως, πώς ήτο δυνατόν να λέγη ότι δέν εγίνοντο πλέον θαύματα;» (Άτακτα: Περί του Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός, Τόμ. 3, 1825) «[Ο Κοραής] γράφοντας πάλι το διάλογο για το άγιο φως, με λιγοστές πηγές, έφτασε σε συμπεράσματα που επιβεβαιώνει η σύγχρονη λειτουργική. Σήμερα δηλαδή, από πηγές που δεν κατείχε ο Κοραής, ξέρομε ότι η αθώα παλαιοχριστιανική και βυζαντινή ευλογία του εσπερινού φωτός μεταβλήθηκε σε θαύμα, που επαναλαμβάνεται τακτικά». (Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου, «Ο Κοραής ως βυζαντινολόγος», στο περιοδικό Σύναξη, τεύχος 54 (Απρίλιος-Ιούνιος 1995), σσ. 49 και 51, σημ. 20)
  49. ↑ Victoria Clark, Sparks from the Holy Fire, The Tablet, 7 Μαΐου 2003, διαθέσιμο εδώ
  50. ↑ Four Paths to Jerusalem: Jewish, Christian, Muslim and Secular Pilgrimages, 1000 BCE to 2001 CE, Hunt Janin, 2002, McFarland & Company, σελ. 77.
  51. ↑ Καθολική Εγκυκλοπαίδεια λήμμα "Jerusalem (A.D. 71-1099)" (Αγγλικά).
  52. ↑ Στην προσωπική ιστοσελίδα[νεκρός σύνδεσμος] του συγγραφέα εδώ[νεκρός σύνδεσμος]
  53. ↑ Κόκορης Θ. Δημήτριος, Άγιο Φως, Αθήναι 2008, σελ. 19.
  54. ↑ Curzon Robert, Visits to Monasteries in the Levant, Λονδίνο, 1849, σελ. 208-235, διαθέσιμο απόσπασμα από την Εγκυκλοπαίδεια Ποιος Ήταν Χριστιανός στου Άγιους Τόπους; (Encyclopedia Who Was a Christian in the Holy Land?), A. Mertens, εδώ.
  55. ↑ "some of his attendants had at last to cut a way for him with their swords through the dense ranks of the frantic pilgrims...soldiers killed a number of fainting wretches with their bayonets, and the walls were splattered with the blood and brains of men who had been felled, like oxen, with the butt ends of the soldiers' muskets" (Peters F. E., Jerusalem, The Holy City in the Eyes of Chroniclers, Visitors, Pilgrims, and Prophets from the Days of Abraham to the Beginnings of Modern Times, Princeton University Press, 1985, σελ. 575-576

Βιβλιογραφία

Εξωτερικοί δικτυακοί τόποι

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Άγιο_Φως&oldid=6103837"