Κίνημα στο Γουδί

Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς ήταν επικεφαλής του 'Εθνικού Κινήματος.

Το Κίνημα στο Γουδί ή Κίνημα του 1909 εκδηλώθηκε τη νύχτα προς την 15η Αυγούστου 1909 όταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος προχώρησε σε στάση που άλλαξε την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας.

Το Χρονικό

Τον Ιούνιο του 1909, μπροστά στο φόβο πραξικοπήματος, η κυβέρνηση Δ. Ράλλη επιτέθηκε στο Στρατιωτικό Σύνδεσμο με ένα κύμα μεταθέσεων, καθώς και παραπομπή 12 αξιωματικών σε ανακριτικό συμβούλιο προς απόταξη.

Λαϊκή λιθογραφία του Σ. Χρηστίδη για την επιτυχία του κινήματος

Όταν η εφημερίδα Χρόνος, διερμηνεύοντας τις θέσεις του Συνδέσμου, επιτέθηκε κατά «της βουλευτικής φεουδαρχίας των κομματικών συμμοριών και των Αυλών», ζητώντας μεταρρυθμίσεις και απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και των πριγκίπων από το στράτευμα, ο Ράλλης προχώρησε σε συλλήψεις. Ο κύβος είχε ριφθεί. Στις 14 Αυγούστου, με μια παράτολμη ενέργειά του, ο Πάγκαλος απελευθερώνει τους κρατουμένους αξιωματικούς Σάρρο και Ταμπακόπουλο, προκαλώντας την οργή του Ράλλη, που διατάζει επιφυλακή και δεκάδες συλλήψεων. Τη νύχτα προς τη 15η Αυγούστου, ο Σύνδεσμος προχωρά στο Κίνημα στο Γουδί το οποίο επικρατεί άμεσα.

Επικεφαλής του κινήματος τέθηκε ο συνταγματάρχης του πυροβολικού Νικόλαος Ζορμπάς, ο οποίος και οργάνωσε την ένοπλη στάση στο στρατόπεδο της φρουράς της Αθήνας στο Γουδί. Ο Ζορμπάς ήταν μετριοπαθής και συντηρητικός, που δεν επέτρεψε στην εξέγερση να πάρει ακραία αντιδυναστική μορφή, ενώ άλλος σημαντικός πρωταγωνιστής του, ήταν ο -νεαρός ανθυπολοχαγός τότε- Θεόδωρος Πάγκαλος, κινητήριος μοχλός της μυήσεως συναδέλφων του στην ενέργεια. Το πρόγραμμα του Συνδέσμου, σε ήπιο τόνο, με γενικές ευχές για μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση και την παιδεία, απέκλειε ρητά κάθε περίπτωση καθεστωτικής αλλαγής, δικτατορίας, συνταγματικής τροποποίησης ή κατάργησης της κυβέρνησης. Ζητούσε απλώς την απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των υπόλοιπων πριγκίπων από το στράτευμα και πρότεινε σειρά μέτρων για στρατιωτική αναδιοργάνωση.

Τους όρους των Επαναστατών αποδέχθηκε ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, που σχημάτισε την κυβέρνηση Μαυρομιχάλη μετά την παραίτηση του Ράλλη, οπότε και ο αρχηγός του Συνδέσμου, Νικόλαος Ζορμπάς, έδωσε διαταγή στις επαναστατημένες μονάδες να γυρίσουν στις θέσεις τους, χωρίς έτσι να εγκαθιδρυθεί δικτατορία, σύμφωνα με τις παροτρύνσεις μεγάλης μάζας του λαού και του φοιτητικού κόσμου.

Το μεγαλειώδες συλλαλητήριο των συντεχνιών της Αθήνας και του Πειραιά, που πραγματοποιήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου, έκανε πρόδηλη πλέον την υποστήριξη του λαού στις θέσεις του Συνδέσμου, ενώ η υποστήριξη που βρήκε το Κίνημα προκάλεσε την έντονη ανησυχία των πολιτικών κομμάτων, του Θρόνου και των Ξένων Δυνάμεων. Από την έλευση του Βασιλιά Γεωργίου Α΄ το 1863 μέχρι το 1909, για 46 χρόνια, δεν υπήρξε καμία ανάμιξη του στρατού στη πολιτική.

Κατά τους επόμενους μήνες η πολιτική ζωή βασίζεται σε εύθραυστες ισορροπίες με εμφανείς τους κινδύνους της εκτροπής είτε προς την εμφύλια αναμέτρηση είτε προς την επιβολή στρατιωτικού καθεστώτος.  Εξάλλου, ο χαρακτήρας του Συνδέσμου δεν ήταν σαφής ιδεολογικά και πολιτικά ενώ η παρέμβασή του ήταν αποτέλεσμα δυσαρέσκειας απέναντι στα παλιά κόμματα και στα ανάκτορα. Η κατάσταση ήταν μάλλον αδιέξοδη και πλέον γίνεται κοινή συνείδηση η ανάγκη για ομαλή διέξοδο από την πολιτική κρίση. Αυτή τη χρονική περίοδο σημαντικό ρόλο θα παίξει ο επαναστάτης του Θερίσου, Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος καταφθάνει στον Πειραιά με συμβιβαστικές διαθέσεις. Αν και αρνήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, παρ'όλα αυτά συμβούλεψε την προκήρυξη εκλογών για την ανάδειξη αναθεωρητικής Βουλής για την πραγματοποίηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

Επιτεύγματα

Η " Επανάσταση του 1909 " αποτέλεσε το ιστορικό εφαλτήριο, όσον αφορά τον μετ' έπειτα στρατιωτικό προσανατολισμό της Ελλάδος. Το πεδίο λειτουργικότητας του Κινήματος στο Γουδί έφερε ποικίλες κατευθύνσεις, υποδεικνύοντας την πολιτική ύπαρξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Συγκεκριμένα:

1) Κοινωνικός Προβληματισμός > Η αθηναϊκή κοινωνία, ούσα οδηγούμενη προς βαθμιαία αποδυνάμωση ισχύος, αναγεννήθηκε πνευματικώς, καθ' όσον αναδύθηκαν εκ νέου πολιτικές προσεγγίσεις του Ανατολικού Ζητήματος (βλέπε Ίων Δραγούμη).

2) Στρατιωτική Αναβάθμιση > Οι αξιωματικοί του Στρατιωτικού Συνδέσμου, όπου εν αθροίσματος του 20% της περιουσίας του Γεωργίου Αβέρωφ, χρηματοδότησαν την παραγγελία του ομώνυμου θωρακισμένου καταδρομικού και επέβαλλαν επιβαρυντικό πολεμικό εξοπλισμό, εις γνώσιν της απόσβεσης κατά την διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

3) Οικουμενικότητα > Η νομική καθιέρωση της επέμβασης του Στρατού στην πολιτική διαχείριση της Ελλάδος, απέκλειε τις αιγίδες του ολιγαρχικού φιλελευθερισμού (ως προς την πολιτειακή οργάνωση), υπηρετώντας τα λαϊκά ακούσματα προτροπής.

Βιβλιογραφία

• Νικολάου Ζορμπά, «Αναμνήσεις»
• Μιλτιάδη Μάλαινου, «Το κίνημα του 1909»
• Σπύρου Μελά, «Το κίνημα του 1909»
• Θεοδώρου Παγκάλου, «Τα απομνημονεύματά μου», τ. Α΄
• Βίκτορος Παπακοσμά, «Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική»
• Βασιλείου Τσίχλη, «Το κίνημα του Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος»
• Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, Ελένη (1999), Από του Γουδί ως την Έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1909-1914), Ελληνική Ιστορία, (Τόμος 22). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, σσ. 340-341.
• Παπαρρηγόπουλος, Κ. (2010). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 24. Αθήνα: National Geographic, σσ.94-98.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• 1909, Γουδί: Καταλύτης επαναστατικών αλλαγών 1909 100 ΧΡΟΝΙΑ από το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, της Χριστίνας Κουλούρη