Δημογέροντας

Δημογέροντες ονομάζονταν οι κοινοτικοί άρχοντες στον ελλαδικό χώρο, ως πρώτη βαθμίδα της αυτοδιοίκησης, οι επικεφαλής σε επίπεδο χωριού και επί Τουρκοκρατίας αλλά και κατά τα χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, μέχρι και το 1833. Οι δημογέροντες ήταν εκλεγμένοι σε κάθε χωριό, αλλού με ετήσια θητεία, αλλού με διαφορετική διάρκεια, χωρίς όμως να υπάρχει συγκεκριμένος κανόνας για τα χωριά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο θεσμός της δημογεροντίας αφορούσε καθαρά τα διοικητικά θέματα και δεν είχε καμιά σχέση με το σύστημα των αρματολικίων που αφορούσε τη διατήρηση ένοπλων σωμάτων για την τήρηση της τάξης. Το 1833, επί Αντιβασιλείας του Όθωνα, οι δημογέροντες αντικαταστάθηκαν από τον θεσμό των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου, με την έκδοση του νόμου «περί των Δήμων».

Δημογεροντίες κατά την τουρκοκρατία

Οι κοινοτικοί θεσμοί ήταν άγραφοι - εκλογές σε κάθε χωριό για δημογέροντες

Σε κάθε περιοχή είχε αναπτυχθεί σύστημα αυτοδιοίκησης με διαφορετικό τρόπο, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι με εξαίρεση νησιά του Αιγαίου όπου είχαν χορηγηθεί προνόμια με γραπτά (ακτιναμέδες ή αυτοκρατορικούς χάρτες), οι κοινοτικοί θεσμοί ήταν άγραφοι. Οι δημοτικοί άρχοντες, συνήθως αποκαλούμενοι δημογέροντες ήταν είτε ένας, άλλοτε δυο, τρεις αλλά μέχρι και πέντε. Ενδεικτικά, σε εγκυκλοπαίδεια του 1930 αναφέρεται ότι στην Πελοπόννησο κάθε χωριό εξέλεγε δυο δημογέροντες. Αλλού αναφέρεται για ετήσιες εκλογές και αλλού αναφέρεται ότι οι δημογέροντες ήταν «κατά το πλείστον» ισόβιοι. Διαφορετικοί ρόλοι περιγράφονται σε τοπικό επίπεδο ανά περίπτωση, όπως για παράδειγμα στην Αθήνα

Καθήκοντα

Οι δημογέροντες είχαν καθήκον είχαν την συγκέντρωση των φόρων του χωριού τους και την αναλογία του φόρου που θα έπρεπε να πληρώσει το κάθε χωριό, συνεδριάζοντας στην έδρα του καζά. Επιπλέον είχαν καθήκοντα στην επίλυση των διαφορών των συγχωριανών τους με την συνεργασία και την προεδρία του αρχιερέα.

Επιλογή προεστών ανά επαρχία από τους δημογέροντες των χωριών

Από τους δημογέροντες των χωριών που ανήκαν στην κάθε επαρχία, εκλέγονταν κάθε χρόνο προεστοί, οι οποίοι εκπροσωπούσαν την επαρχία τους, «οι επαρχιακοί προεστώτες». Αυτοί οι προεστοί ήταν συνήθως ένας ανά χωριό, ενώ για την έδρα της επαρχίας τρεις ή τέσσερις το πολύ.

Δημογέροντες κατά την περίοδο της Προσωρινής Διοίκησης της χώρας από το 1921 μέχρι το 1833

Αυτή η πρώτη βαθμίδα της αυτοδιοίκησης, χρησιμοποιήθηκε και από τις Εθνοσυνελεύσεις και την Προσωρινή Διοίκηση της επαναστατημένης Ελλάδας. Η Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου όρισε σε κάθε κοινότητα τον εκλεκτέο αριθμό δημογερόντων, σύστημα που κράτησε και η Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα όρισε τις κοινότητες ως τελευταία περιφέρεια της πολιτικής και διοικητικής ενέργειας (ως πρωτογενή βαθμό αυτοδιοίκησης με σημερινή ορολογία) και τους δημογέροντες ως όργανα της κεντρικής διοίκησης. Το 1828 ο Καποδίστριας οργάνωσε πιο συστηματικά τις κοινότητες και πάλι ορίζοντας τους δημογέροντες ως διοικητικά όργανα της κεντρικής εξουσίας.

Τέλος του θεσμού και αντικατάσταση από τα Δημοτικά Συμβούλια

Ο θεσμός των δημογερόντων καταργήθηκε επί Αντιβασιλείας του Όθωνα το 1833 με την έκδοση του νόμου «περί των Δήμων» του κράτους με τον οποίο, μαζί με την καθιέρωση των Δήμων, θεσμοθετήθηκαν εκλεγμένα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου με εννεαετή θητεία (ανανεούμενα ανά τρία χρόνια κατά το ένα τρίτο) τα οποία αντικατέστησαν τους προκρίτους.