Δουκάτο της Αντιόχειας

Το Δουκάτο της Αντιόχειας ήταν διοικητική διαίρεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 969 όταν η περιοχή ανακαταλήφθηκε από τους βυζαντινούς, έως το 1084 όπου καταλήφθηκε απο τους Τουρκομάνους, Σελτζούκους και Άραβες. Περιελάμβανε εδάφη της σημερινής Συρίας. Λιβάνου, Τουρκίας και για κάποια περίοδο και της Κύπρου.

Το Δουκάτο δημιουργήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή συνενώνοντας τριάντα μικρότερα Θέματα και στρατηγίδες της περιοχής. Στην Αλεξιάδα αναφέρονται οι παρακάτω περιοχές, κάστρα, χωριά και πρώην θέματα : το Θέμα Αρτάχ, το Θένα Ζούμε, το Θέμα Τελούχ, το Σουέτιον, το Δούξ, το Καυκάς, το Θαυμαστόν όρος, η στρατηγίς στο Μαύρο όρος με τις περιφέρειες του, ο Λούλους, τα Φέρσια, η στρατηγίς του Αγίου Ηλία, η στρατηγίς του Σέζερ, η στρατηγίς του Βορζέ, η Γερμανίκεια, το στρατηγάτο Παγράς, και το στρατηγάτο και πρώην Θέμα Παλατζά.

Το Δουκάτο αρχικά διοικούνταν από έναν στρατηγό κι έπειτα από έναν δούξ που είχε εκτεταμένες αρμοδιότητες και υψηλή θέση στην στρατιωτική ιεραρχία αμέσως μετά τον στρατηγό των Ανατολικών. Επειδή η διοικητική επαρχία βρισκόταν στα σύνορα, η πόλη της Αντιόχειας έδρα του Δουκάτου, είχε οχυρωθεί με ισχυρά τείχη, στη δικαιοδοσία του δούξ υπήρχαν και πολλά κάστρα. Στην περιοχή μαρτυρείται ότι υπήρχαν μεγάλες βασιλικές εκτάσεις και στην πόλη έδρευαν υπάλληλοι οι, λεγόμενοι, "βασιλικοί". Το Δουκάτο διατηρούσε χριστιανικό πληθυσμό αλλά κι υπολογίσιμο μουσουλμανικό.

Το 1064 στην περιοχή της Βέροιας και στα σύνορα της αυτοκρατορίας εμφανίστηκαν Τουρκομάνοι, οι οποίοι έπειτα άρχισαν επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη. Ο Δούξ Νικηφορίτζης μετά την εμφάνιση τους δεν τους αντιμετώπισε αλλά κατασκεύασε νέα κάστρα και οχυρά αναμένοντας επιθέσεις κάτι όμως που δημιούργησε δυσαρέσκεια στους κατοίκους. Το 1065 και το 1067 οι Τουρκομάνοι έφτασαν μέχρι την Αντιόχεια και λεηλάτησαν τις γύρω περιοχές, ενώ κατέλαβαν και την Γερμανείκια, το 1068 πολιόρκησαν την ίδια τη Αντιόχεια χωρίς επιτυχία. Οι Τουρκομάνικες επιθέσεις και λεηλασίες συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, κατέλαβαν τη Δαμασκό και σε μάχη μαζί τους σκοτώθηκε και ο στρατηγός Κωνσταντίνος Διογένης.

Από το 1071 έως το 1082 στην Αντιόχεια παρά τον κίνδυνο των Τουρκομάνων επικράτησαν πολιτικές έριδες με δολοφονίες δουκών κι αναστάτωση. Το 1084 οι Σελτζούκοι που είχαν αρχίσει να επεκτείνουν το κράτος τους, άρχισαν να καταλαμβάνουν εδάφη του Δουκάτου και το 1085 μετά από πολιορκία παραδόθηκε και η ίδια η Αντιόχεια, αναφέρεται ότι με εντολή του Σουλτάνου δεν πείραξαν τους χριστιανούς ούτε λεηλάτησαν την πόλη.

Το 1108 ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός παραχώρησε με συνθήκη τα εδάφη του Δουκάτου στον Βοημούνδο, σταυροφόρο που είχε κατακτήσει ξανά τα εδάφη αυτά από τους Άραβες.

Διοικητές Αντιόχειας

Γνωστοί είναι οι παρακάτω διοικητές του Δουκάτου :

• Ευστάθιος Μαλέινος, 969- , ο πρώτος δούξ
• Κουλέπης, 977
• Ουμπεηχαλάχ, 977-978
• Λέων Μελισσηνός, 985-986, δούξ
• Μιχαήλ Βούρτζης, 970 ίσως μέχρι 976, δούξ
• Βάρδας Φωκάς, 986-987, δούξ
• Λέων Φωκάς, 987-989. δουξ
• Ρωμανός Σκληρός, 990-991, δούξ
• Μιχαήλ Βούρτζης, 991-995, δούξ
• Δαμιανός Δαλασσηνός, 995-998, δούξ
• Νικηφόρος Ουρανός, 999-1007, δούξ
• Πακούριος, δούξ
• Μιχαήλ Κοιτονίτης, 1011, δούξ
• Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, 1024-1024, δούξ
• Κωνσταντίνος Βούρτζης. δούξ
• Μιχαήλ Σπονδύλης, 1026-1029, δούξ
• Πόθος Αργυρός, 1029, δούξ
• Κωνσταντίνος Καραντινός, 1029-1030
• Νικήτας της Μοισίας, 1030-1032, δούξ
• Θεοφύλακτος Δαλασσηνός, 1032-1034, δούξ
• Νικήτας Παφλαγόνας, 1034, δούξ και αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών.
• Κωνσταντίνος Παφλαγόνας, 1034-1037 ή 38, δούξ και αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών.
• Λέων, 1037-1043, κατεπάνω
• Βασίλειος Πεδιαδίτης, 1043 περίπου, κατεπάνω
• Λέων, κατεπάνω
• Στέφανος, δούξ
• Γρηγόριος, κατεπάνω
• Κωνσταντίνος Βούρτζης, 1043-1045, δουξ
• Μιχαήλ Ιασσίτης, 1046-1048, δούξ
• Μιχαήλ Κοντοστέφανος, δούξ
• Κωνσταντίνος, δούξ
• Ρωμανός Σκληρός, 1054 ίσως πρωτύτερα -1055. δούξ
• άγνωστος, 1055-1057, δούξ
• Κατακαλών Κεκαυμένος, ? -1056, δούξ
• Μιχαήλ Ουρανός, 1056-1057, κατεπάνω
• Ρωμανός Σκληρός, 1057, δούξ
• Θεόδωρος Κομνηνός, δούξ
• Ανδριανός Δαλασσηνός, 1059, δούξ
• Ιωάννης Δούκας, ? - 1068, δούξ
• Μιχαήλ, κατεπάνω
• Νικηφόρος Βοτανειάτης, ? -1062, δούξ
• Νικηφορίτζης, 1062-1064, δούξ
• Πήκτης, δούξ
• Νικηφορίτζης, 1067, δούξ
• Νικηφόρος Βοτανειάτης, 1067 ή 1068, δούξ
• Πέτρος Λιβελλίσιος, 1068, δούξ
• Κωνσταντίνος, 1068 περίπου, δούξ
• Χατατούριος, 1068-1072, δούξ ή κατεπάνω
• Ιωσήφ Ταρχανειώτης, 1072-1073 ή 74. δούξ
• Ισαάκιος Κομνηνός, 1074-1078, δούξ και γιος του Ιωάννη.
• Μιχαήλ Μαύρηξ, δούξ
• Βασάκιος Παχλαβουνί, 1078, δούξ, γιός του Γρηγορίου Αρσακίδη
• Φιλάρετος Βραχάμιος, 1078-1080, ο τελευταίος δούξ

Πηγές

• Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, βιβλίο 13
• Γεώργιος Α. Λεβενιώτης, Η πολιτική κατάρρευση του Βυζαντίου στην ανατολή, Θεσσαλονίκη 2007.