Απείρανθος

Απείρανθος
Απείρανθος Απείρανθος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Δήμος	Νάξου και Μικρών Κυκλάδων
Γεωγραφία
Νομός	Κυκλάδων
Υψόμετρο	600 μέτρα

Η Απείρανθος ή τ' Απεράθου είναι χωριό της ορεινής Νάξου. Απέχει 28 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού, χτισμένο σε υψόμετρο μεταξύ 600 και 700 μέτρων στις ανατολικές υπώρειες του όρους Φανάρι. Με πληθυσμό 1.078 κατοίκους (βάση της απογραφής του 2001) το χωριό είναι το δεύτερο μεγαλύτερο του νησιού, ύστερα από το Φιλώτι.

Η Απείρανθος είναι ένα παραδοσιακό πετρόκτιστο χωριό. Όσον αφορά την προέλευση των κατοίκων της υπάρχουν πολλές εκδοχές. Λόγω της ομοιότητας πολιτισμού, διαλέκτου κτλ. με την Κρήτη, συγκεκριμένα τα Σφακιά και τα Ανώγεια, πιθανολογείται πως μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού του Απειράνθου κατάγεται από εκεί. Υπάρχει, όμως, και η εκδοχή πως κάτοικοι του χωριού κατάγονται από παράλια της Μικράς Ασίας. Αναφέρεται στα 1413 από τον περιηγητή Χριστόφορο Μπουοντελμόντι ως αξιοσημείωτο χωριό. Οι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τα σμυριδορυχεία.

Ιστορία

Η πρώτη ιστορική αναφορά του χωριού, μας πάει πίσω στο 1420, όπου ο Ιταλός περιηγητής Cristoforo Buondelmonti το αναφέρει στο βιβλίο του «Liber insularum archipelagi» (The book of the islands of the Archipelago).

Κατά τη διάρκεια της Βασιλείας του, ο Όθωνας επισκέφθηκε τον Απείρανθο. Τον Ιανουάριο του 1917 η Απείρανθος υπήρξε θέατρο θλιβερών αιματηρών επεισοδίων εξ αιτίας της άρνησης των κατοίκων της να προσχωρήσουν στο κίνημα της Θεσσαλονίκης. Η Απείρανθος είναι η γενέτειρα πατρίδα του άλλοτε Πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, πατέρα του μετέπειτα επίσης πολιτικού Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη και Μίκη Πρωτοπαπαδάκη, του αγωνιστή της ΕΘνικής Αντίστασης βουλευτή της Αριστεράς και ακτιβιστή Μανώλη Γλέζου, του καθηγητή Πανεπιστημίου της νεότερης Ιστορίας Βασίλη Σφυρόερα και του αδελφού του λογοτέχνη Νίκου Σφυρόερα, του αγωνιστή κατά της δικτατορίας 1967-1974 Στρατηγού ε.α. Μιχάλη Βαρδάνη, του ζωγράφου και γλύπτη Γιώργου Πολυκράτη, των Νίκου, Φλώριου και Αντώνη Κατσουρού, του ερευνητή αντιστασιακού και παιδαγωγού Γεωργίου Δ.Ζευγώλη, του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Γιάννη Κατεινά, της ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου και του συζύγου της λογοτέχνη Πέτρου Γλέζου, του επιστήμονα και αντιστασιακού Μιχάλη Μπαρδάνη (εμπνευστής και βασικός δημιουργός του Αρχαιολογικού Μουσείου), του ιατρού καρδιολόγου - ερευνητή Νικολάου Ι. Πρωτονοτάριου, των Ομότιμων Καθηγητών ΕΜΠ Αντώνη Ζ. Φραγκίσκου (τ. Πρύτανης ΕΜΠ), Εμμανουήλ Ν. Πρωτονοτάριου και Εμμανουήλ Ν. Ζευγώλη, ανώτατων δικαστικών όπως ο Μιχάλης Δ. Δέτσης, καθώς και άλλων σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των επιστημών.

Η ονομασία Απείρανθος θεωρείται νεότερη ονομασία του χωριού. Το όνομα δόθηκε λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821. Κατ΄ άλλους προέρχεται εκ της Περίνθου της Κωνσταντινούπολης, από την οποία και κατάγονταν αποδεδειγμένα οικιστές του χωριού που κατέφυγαν εδώ προκειμένου ν΄ αποφύγουν τις διώξεις των Τούρκων. Επειδή το όνομα του εκφέρεται σε λαϊκά κείμενα πάντοτε σε γενική πτώση, «Απεράθου», αναφέρεται ότι ιδιοκτήτης της περιοχής ήταν κάποιος Πέρανθος ή ήταν κάποιος Φράγκος στη καταγωγή και που είχε τη περιοχή αυτή ως φέουδο κατά τον Μεσαίωνα και είχε το όνομα Απέρανθος.

Παλαιότερα το χωριό Απείρανθος μαζί με το χωριό Δανακός και τη παραλιακή Μουτσούνα Νάξου αποτελούσε ιδιαίτερο δήμο Νάξου με το όνομα Δήμος Απειρανθίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Απείρανθος αριθμούσε περίπου 5.000 κατοίκους και το 1955 2.438. Είχε δημοτικό σχολείο, ταχυδρομείο, τηλεγραφείο και σταθμό χωροφυλακής.

Πανόραμα

Υποδομές

Στη σύγχρονη εποχή, η Απείρανθος έχει Δημοτικό σχολείο, Νηπιαγωγείο, συνεταιρισμό υφαντικής τέχνης γυναικών και πέντε μουσεία: το Αρχαιολογικό Μουσείο Απειράνθου, Λαογραφικό Μουσείο, Γεωλογικό Μουσείο, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το Μουσείο Εικαστικών τεχνών. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο υπάρχουν κυρίως ευρήματα της Κυκλαδικής εποχής, δηλ. της 3ης χιλιετίας π.Χ. Ανάμεσά τους οι επίκρουστες πλάκες της Κορφής τ' Αρωνιού. Ο ιερός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο χωριό απο το 1964 λειτουργεί η βιβλιοθήκη Νίκου Νικ. Γλέζου με περίπου 17.000 τιτλους, (που την καθιστούν μια απο τις μεγαλύτερες της Ελλάδας) αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Γλέζου ο οποίος εκτελέστηκε από τους ναζί 10-5-44.

35 περίπου εμπορικά καταστήματα εξυπηρετούν τους ντόπιους αλλά και τους επισκέπτες οι οποίοι ξεπερνούν τους 15.000 τους θερινούς μήνες του χρόνου.

Πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου είναι ένας σχετικά νέος και δραστήριος άνθρωπος παθιασμένος με το χωριό και με απέραντη αγάπη για τους κατοίκους και την πρόοδο ο Γιώργος Στ.Μπάκαλος συνταξιούχος στρατιωτικός, ο οποίος διαμένει μόνιμα στο χωριό.

Τ Άπεράθου όπως συνήθως αποκαλούν το χωριό,συνδέεται οδικά με την παραλιακή Μουτσούνα Νάξου που αποτελεί το τέρμα του εναέριου συρματόδρομου των σμυριδορυχείων Νάξου και επίνειο του χωριού, καθώς και με τους άλλους παραλιακούς οικισμούς της ΝΑ. Νάξου. Βρίσκεται επί του ανατολικού οδικού άξονα Χώρα Νάξου - Φιλώτι - Απείρανθος - Σταυρός Κεραμωτής.

Από το χωριό και Νότια, ασφαλτοστρωμένος δρόμος αρκετά καλής κατάστασης μας οδηγεί στις ακτές της Ανατολικής Νάξου σε μήκος 20 περίπου χιλιομέτρων με ατέλειωτα φυσικά λιμανάκια τα οποία δικαιώνουν τον κάθε επισκέπτη που θα επιθυμήσει να τα επισκεφθεί.

Αρχιτεκτονική

Καλντερίμι στο χωριό

Το χωριό αποτελεί σήμερα παραδοσιακό οικισμό. Το χωριό είναι ανεπτυγμένο γύρω από δύο Πύργους του 17ου αιώνα, που ανήκαν άλλοτε σε Φράγκους μεγαλογαιοκτήμονες. Ο οικισμός διατηρεί ακόμη την ενετική αρχιτεκτονική του, με στενά καλντερίμια τα οποία διαθέτουν καμάρες. Κάθε γωνιά του αποτελεί μια ξεχωριστή δημιουργία της λαικής αρχιτεκτονικής, ακόμα και η ποικιλία στις μορφές των ανεφανών (καπνοδόχων) συνιστά μια «κοιλάδα από ανεφανούς». Την οικονομική και καλλιτεχνική άνθηση στα βυζαντινά χρόνια μαρτυρούν εκκλησίες με επάλληλα στρώματα τοιχογραφιών από την εποχή της Εικονομαχίας ως τον 13ο αιώνα. Σε μια από αυτές, την Αγία Κυριακή, οι παραστάσεις είναι ανεικονικές και απεικονίζουν πτηνά με κορδέλες στο λαιμό.

Ιδίωμα - Έθιμα

Το Απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα που διασώζει αρχαία ελληνικά και βυζαντινά στοιχεία, τα παλαιότατα έθιμα όπως οι Κουδουνάτοι τις Απόκριες, η υφαντική παράδοση και κυρίως το απεραθίτικο τραγούδι, η ικανότητα ανδρών και γυναικών να «μιλούν» με στίχους -τ' Απεράθου είναι «το χωριό που στιχουργεί»-, κάνουν τ' Απεράθου ένα τόπο ξεχωριστό ανάμεσα στους ξεχωριστούς σε όλο το Αιγαίο. Πρόκειται για μια παράδοση που πάει πίσω στα βυζαντινά χρόνια και στην αρχαιότητα, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα μνημεία.

Πρόσωπα

• Μιχάλης Βαρδάνης (1936-2014)
• Μανώλης Γλέζος (1922-)

Βιβλιογραφία

• "Απείρανθος: Απείρανθος στη πέτρα". Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο τεύχος 53 σ. 82-87 (Απρ. 2001).

Εξωτερικές συνδέσεις

• www.apeiranthos.gr
• Απείρανθος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)