Μετωνυμία

Σχήμα λόγου κατά το οποίο μια λέξη/φράση χρησιμοποιείται αντί αυτής που λογικά θα έπρεπε να επιλεγεί, επειδή έχει στενή σημασιολογική σχέση μαζί της. Μια έννοια δηλαδή εκφράζεται με μια λέξη που κανονικά δηλώνει μια άλλη έννοια, όπως: Ελλάδα αντί Έλληνες, τρίτη ηλικία αντί ηλικιωμένοι. Συγκρινόμενη με τη μεταφορά, η μετωνυμία βασίζεται στην εγγύτητα, καθώς δεν απαιτεί μετακίνηση (άλμα της φαντασίας), όπως εκείνη. Αυτή η διαφορά μπορεί να οδηγήσει τη μετωνυμία να μοιάζει πιο «φυσική» από τις μεταφορές. Συγκεκριμένα η μετωνυμία μπορεί να πάρει τις εξής ειδικότερες μορφές:

α. Το περιέχον αντί του περιεχομένου:

• Πεινούσε τόσο πολύ, που έφαγε πέντε πιάτα. (πιάτα = μερίδες φαγητού)
• Στο τέλος της παράστασης τον επευφήμησε όλο το θέατρο. (το θέατρο = οι θεατές)

β. Η αφηρημένη έννοια αντί της συγκεκριμένης:

• Η Αθήνα προετοιμάζεται για τη σύνοδο των υπουργών οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Η Αθήνα = Η ελληνική κυβέρνηση)
• Ο νόμος τον αντιμετώπισε με επιείκεια λόγω του προτέρου εντίμου βίου του. (Ο νόμος = οι δικαστές, οι εκπρόσωποι του νόμου)

γ. Ο δημιουργός ή εφευρέτης αντί της δημιουργίας ή εφεύρεσης:

• Όλη μέρα χθες δεν βγήκε, γιατί διάβαζε Παπαδιαμάντη. (Παπαδιαμάντη = τα έργα του Παπαδιαμάντη)
• Η αστυνομία μετά από έρευνα στο κρησφύγετο των κακοποιών κατέσχεσε τρία καλάσνικοφ. (καλάσνικοφ = το όπλο από το όνομά του εφευρέτη του)

Βιβλιογραφία

• Βελούδης, Γ. 2005β. «μετωνυμία [metonymy]», Η σημασία πριν, κατά και μετά τη γλώσσα. Αθήνα: Κριτική, στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
• Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). Στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.
• Μπαμπινιώτης, Γ. 2002. Λεξικό της Νέας Ελληνικής. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
• Παρίσης, Ι., Παρίσης, Ν. 2000. Λεξικό λογοτεχνικών όρων. Αθήνα: ΟΕΔΒ. [Το έργο διατίθεται και ηλεκτρονικά στον σύνδεσμο Ψηφιακό σχολείο: Διαδραστικά σχολικά βιβλία
• Chandler, D. Σημειωτική για Αρχάριους. Μετάφραση: Μαρία Κωνσταντοπούλου. Το βιβλίο διατίθεται στον σύνδεσμο: http://www.ellopos.gr/semiotics/default.asp