Αλωάδες

Στην ελληνική μυθολογία με το γενικό όνομα Αλωάδες (Αλωάδαι ή Αλωίδαι) είναι γνωστοί οι δύο γιοί του Αλωέα και της Ιφιμεδείας (κόρης του αδελφού του Αλωέα, του Τρίοπα): ο Εφιάλτης και ο Ώτος. Αυτό σύμφωνα με την Ιλιάδα (ραψωδία Ε, στίχος 385) και άλλες πηγές. Ωστόσο, ο Υγίνος (Fabulae 25) και η Οδύσσεια (λ 305-319) αναφέρουν τους Αλωάδες ως γιους του θεού Ποσειδώνα και της Ιφιμεδείας, καθώς η Ιφιμέδεια είχε ερωτευθεί σφοδρά τον θεό της θάλασσας και πηγαίνοντας στην ακροθαλασσιά έπαιρνε νερό και το έχυνε στον κόλπο της για να μείνει έγκυος. Σε κάθε περίπτωση ο Ποσειδώνας ήταν πρόγονος των Αλωαδών, αφού ο Αλωέας ήταν γιος του Ποσειδώνα. Σύμφωνα με όλες τις πηγές πάντως, οι Αλωάδες ανατράφηκαν από τον Αλωέα σαν δικά του παιδιά.

Οι δύο Αλωάδες αναφέρονται ως τεράστιοι γίγαντες και ήρωες: τα υπερφυσικά αυτά όντα μεγάλωναν κάθε χρόνο μια οργιά στο ύψος και έναν πήχυ στο πλάτος: σε ηλικία 9 ετών είχαν ύψος 9 οργιές (δηλαδή πάνω από 15 μέτρα) και πλάτος 9 πήχεις. Η δύναμή τους ήταν τόση, ώστε κάποτε έδεσαν και κράτησαν επί 13 μήνες αιχμάλωτο τον ίδιο τον θεό του πολέμου, τον `Αρη, μέσα σε ένα μεγάλο χάλκινο δοχείο: «και τότε ο πολεμόδιψος ο `Αρης θα εχανόταν, / η μητρυιά του αν του Ερμή δεν το 'λεγεν, η ωραία / Ηεριβοίη. Κι έκλεψεν αυτός τον `Αρη, οπόταν / εκόντευε ο σκληρός δεσμός να πάρει την πνοήν του.» (Ιλιάδα, Ε 388-391).

Ο θάνατος των Αλωαδών

Υπερηφανευόμενοι για τις τεράστιες διαστάσεις και δυνάμεις τους, οι Αλωάδες πήραν στο τέλος την απόφαση να καταβάλουν τον Δία και τους άλλους θεούς του Ολύμπου και να ανεβούν από τον `Ολυμπο μέχρι τα ουράνια. Μετά την επιτυχία του σχεδίου τους είχαν σκοπό να πάρουν για γυναίκες τους ο `Ωτος τη θεά `Ηρα και ο Εφιάλτης τη θεά Αρτέμιδα (ή κατ' άλλους να επιβουλευθούν μόνο την τιμή τους - Απολλόδ. Α΄ 7, 4). Προς εκτέλεση του σχεδίου να φθάσουν στον ουρανό, οι Αλωάδες επεχείρησαν να βάλουν το βουνό Όσσα πάνω στον `Ολυμπο και πάνω σε αυτά το Πήλιο, ενώ παράλληλα άρχισαν να ρίχνουν άλλα βουνά στη θάλασσα για να την κάνουν ξηρά. Κατά τον `Ομηρο θα πετύχαιναν ασφαλώς τον σκοπό τους αν περίμεναν να φθάσουν στην εφηβεία. Αλλά βιάστηκαν και γι' αυτό ο Απόλλων πρόφθασε και τους σκότωσε με τα βέλη του. Σύμφωνα με μία παραλλαγή, τα δύο αδέλφια σκοτώθηκαν στη Νάξο μόνα τους με τα τόξα τους, καθώς η `Αρτεμις σε κάποιο κυνήγι τους, για να τους εκδικηθεί για την ιταμή και αυθάδη καυχησιολογία τους να επιβουλευθούν την τιμή της, πήρε τη μορφή ελαφιού και πέρασε ανάμεσά τους, οπότε εκείνοι, προσπαθώντας να τη σκοτώσουν εξοντώθηκαν μεταξύ τους. Λέγεται ακόμα ότι μετά τον θάνατό τους οι Αλωάδες καταδικάσθηκαν στον Κάτω Κόσμο να βασανίζονται αιώνια για την ανάρμοστη στάση τους απέναντι στους θεούς: δέθηκαν σε ένα στύλο πλάτη με πλάτη και τυλίχθηκαν στα μέλη τους φίδια τα οποία τους δάγκωναν, ενώ ένας νυχτοκόρακας (= ώτος) έκραζε στα αυτιά τους με μια εκνευριστική και διαπεραστική φωνή!

Το πελώριο ανάστημα και τα παράτολμα εγχειρήματα των Αλωαδών ενάντια ακόμα και στους θεούς, κατέπλησσαν τη φαντασία των αρχαίων και προκαλούσαν τον θαυμασμό αλλά και τον τρόμο τους. Ο Πλίνιος γράφει (Naturalis Historia, VI 16.1) ότι κατά την παράδοση βρέθηκε το πτώμα του `Ωτου και ήταν 64 πήχεις!

Οι «πολιτισμένοι» Αλωάδες

Σε άλλα μυθολογικά κείμενα οι Αλωάδες, εκτός από τη σχέση που έχουν με τα Τέμπη και τα βουνά τους, παρουσιάζονται και ως φιλειρηνικά πρόσωπα, που ασχολούνται και με έργα ειρήνης, πολιτισμού και μουσικής. Εμφανίζονται έτσι ως οι πρώτοι οικιστές του Αλώιου ή Αλώου και ρυθμιστές των τύπων της λατρείας του τόπου εκείνου. Επίσης, σύμφωνα με τον Παυσανία, συνδέονταν με τον Ελικώνα, όπου πιστευόταν ότι υπήρξαν οι εισηγητές της λατρείας των Μουσών, όχι των εννέα, αλλά τριών προγενέστερων: της Μελέτης, της Μνήμης και της Αοιδής. Οι Αλωάδες θεωρούνταν ακόμα ως οικιστές της `Ασκρης και συνιδρυτές της μαζί με τον Οίοκλο, γιο του Ποσειδώνα. Αυτή η αντίθεση στον χαρακτήρα γέννησε πολλές υπόνοιες για την ακρίβεια των μύθων: Πολλοί πιστεύουν ότι άλλοι ήταν οι γίγαντες Αλωάδες και άλλοι οι ήρωες του Ελικώνα, οι φιλειρηνικοί και φιλόμουσοι. Απλώς είχαν τα ίδια ονόματα, πρόκειται δηλαδή περί συνωνυμίας.

Οι Αλωάδες στη θρησκεία και στην τέχνη

Πολλοί αρχαίοι καλλιτέχνες εμπνεύσθηκαν από τους Αλωάδες. Σε αυτό συνέτεινε πολύ και η λατρεία των Αλωαδών σε κάποια μέρη της Ελλάδας ως θεοτήτων και η απόδοση σε αυτούς τιμών ηρώων. Π.χ. στην Ανθηδόνα της Βοιωτίας κατά τον Παυσανία τους τιμούσαν ως ήρωες και μάλιστα έδειχναν στους επισκέπτες τον «τάφο» τους. Στη Νάξο βρέθηκε επιγραφή που όριζε τα όρια ιερού άλσους που συνδεόταν με ναό των Αλωαδών.

Οι καλλιτέχνες που εμπνεύσθηκαν από τους Αλωάδες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε εκείνους των κλασικών χρόνων, που δεν τους παρίσταναν με υπερμεγέθη σώματα και τερατώδεις, αλλά με αρμονικές αναλογίες και ωραίους στη όψη, και σε εκείνους που τους απεικόνιζαν σύμφωνα με τις περιγραφές των μύθων και των ποιητών.

Από τις γλυπτές απεικονίσεις των Αλωαδών σώθηκαν ελάχιστες. Μία από αυτές είναι μετόπη ναού του Σελινούντα, στη Σικελία. Σε αυτή παριστάνεται η μάχη του `Ωτου με την `Αρτεμι (R. Ronchete, 1841: Journ.des Sav., p.749). Από τις αγγειογραφίες τους αντιθέτως σώθηκαν αρκετές, με ωραιότερες τη μάχη του Απόλλωνα με τον Εφιάλτη σε αγγείο του Αρχαιολογικού Μουσείου του Βερολίνου, και την παράσταση στον αμφορέα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Βιέννης. Στην τελευταία παριστάνεται στη μία όψη ο Ποσειδώνας να καταβάλλει τον Εφιάλτη, ο οποίος φορά πανοπλία, ενώ στην άλλη όψη ο `Ωτος που τρέχει σε βοήθεια του αδελφού του. Μία γενική ξεχωριστή τάση είναι να απεικονίζεται το κάτω μέρος του σώματος των Αλωαδών σαν σώμα φιδιού. Οι μάχες τους κατά των ολυμπίων θεών ανανεώνουν την εικαστική παράδοση της Τιτανομαχίας.

Τι συμβολίζουν οι Αλωάδες

Μία ερμηνεία κατά τους ερευνητές είναι ότι οι Αλωάδες προσωποποιούν τους ατμούς που γεννά η θάλασσα (Ποσειδώνας), οι οποίοι αναπτύσσονται και παίρνουν ταχύτατα τη μορφή γιγάντιων και τερατόμορφων νεφών, αλλά ζουν πολύ λίγο, καθώς σύντομα διαλύονται από τα τόξα του θεού του ηλιακού φωτός, του Απόλλωνα. Σχετίζεται δηλαδή ο μύθος των Αλωαδών με την πάλη των Τιτάνων με τους ολύμπιους θεούς, των όντων της καταιγίδας προς τους θεούς του φωτός, όπως και με τον μύθο της πάλης του Ηρακλή (ηλιακού ήρωα) με τους Ακτορίωνες ή τους Μολίωνες, που προσωποποιούν τους δαίμονες της αστραπής και της βροντής.

Το ότι η πόλη Αλώιο βρισκόταν στον χώρο του εύφορου θεσσαλικού κάμπου, πράγμα που φανερώνει την ευρεία διάδοση του μύθου των Αλωαδών εκεί, έδωσε μία άλλη ερμηνεία του: ότι πρόκειται για μία αλληγορία της γεωργίας. Αλωέας (Αλωεύς) σημαίνει εκείνον που αλωνίζει, `Ωτος εκείνον που ωθεί, κτυπά ή πατάει, και Εφιάλτης (επί + άλτης) αυτόν που «πηδά πάνω» στα σταφύλια ή στα στάχυα-σιτηρά. Εξηγείται έτσι και η έχθρα των Αλωαδών προς τον `Αρη, αφού ο πόλεμος (= `Αρης) καταστρέφει τη γεωργία, ενώ η επιχείρησή τους κατά του ουρανού θεωρείται ως αποτέλεσμα της υπεροψίας του ανθρώπου μετά την ευημερία που του προσέφερε η γεωργία.

Εξωτερικός σύνδεσμος

• Οι Αλωάδαι στο «Theoi.com» με αγγειογραφία του θανάτου τους εξαιτίας της Αρτέμιδος-ελάφου

Πηγές

• Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969, σελ. 112-114
• Κρουσίου: Λεξικόν Ομηρικόν, διασκευή από την έκτη γερμανική έκδ. υπό Ι. Πανταζίδου, έκδοση «Βιβλιεκδοτικά καταστήματα Αναστασίου Δ. Φέξη», Αθήνα 1901, σελ. 357