Χαιρώνεια

Χαιρώνεια
Χαιρώνεια Χαιρώνεια
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Λεβαδέων
Γεωγραφία
Νομός	Βοιωτίας
Υψόμετρο	130
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Κάπραινα
www.heronia.gr/

Το λιοντάρι της Χαιρώνειας

Η Χαιρώνεια είναι χωριό του νομού Βοιωτίας. Στο πρόσφατο παρελθόν υπήρξε έδρα του ομώνυμου δήμου ενώ σήμερα ανήκει διοικητικα στον δήμο Λεβαδέων. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 130 μέτρων στην κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 762 κάτοικοι. Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Κάπραινα ή Κόπραινα, ονομασία που οφειλόταν στα πολλά αγριογούρουνα, κάπρους, που υπήρχαν στην περιοχή.

Ονομασία

Αδριάντας του Πλουτάρχου στη Χαιρώνεια

Το αρχαίο όνομα της πόλης είναι Άρνη,από την ομώνυμη θυγατέρα του Αιόλου όπως μας αναφέρει ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας στα Βοιωτικά του και συνεχίζει να μας λέει ότι η νεώτερη ονομασία της πόλης οφείλεται, στο επώνυμο του ήρωα της Χαιρώνειας «ΧΑΙΡΩΝΑ» (ιπποδαμαστής), γιος του Απόλλωνα και της Θηρώς, όπως μας τραγουδάει ο Βοιωτός ποιητής Ησίοδος.

Οικισμός

Η Χαιρώνεια βρίσκεται στην ίδια περιοχή που ήταν χτισμένη η αρχαία Βοιωτική πόλη Χαιρώνεια. Σώζονται αρκετά κτίσματα και το αρχαίο θέατρο της πόλης. Κυριότερο όμως αξιοθέατο της περιοχής είναι το διάσημο λιοντάρι της Χαιρώνειας που στήθηκε μετά την μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Από την Χαιρώνεια καταγόταν επίσης ο αρχαίος συγγραφέας Πλούταρχος.

Ιστορικά στοιχεία

Μυθολογία,αρχαία και ρωμαϊκή ιστορία

Η Χαιρώνεια αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο με την ονομασία Άρνη και βασιλιά τον Αρηίθοο, στον κατάλογο των βοιωτικών πόλεων που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Η Χαιρώνεια ήταν μέλος του «Κοινού των Βοιωτών» άλλοτε άσημη και εξαρτώμενη από τον Ορχομενό και άλλοτε ελεύθερη, πλούσια και ανθηρή (387-374 π.Χ.) κόβοντας και δικά της νομίσματα. Βρέθηκαν χάλκινα και ασημένια που από τη μία πλευρά είχαν τη βοιωτική ασπίδα και ρόπαλο από την άλλη με τα γράμματα ΧΑΙ ή ΧΑΙΡΩΝΕ. Στα ιστορικά χρόνια και πριν από τη μάχη του 338 π.Χ. η Χαιρώνεια ελάχιστα μνημονεύεται. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο Ξέρξης ύστερα από τη μάχη των Θερμοπυλών, διέσχισε την αρχαία Φωκίδα, πέρασε το στενό των παραποτάμιων (Ανθοχώρι), και έφτασε στον Πανοπέα (Άγιο Βλάση).Στην κάθοδό του αυτή ως τον Πανοπέα οι Πέρσες κατέστρεψαν τα πάντα, έκαψαν τις Φωκικές πόλεις και κοντά σ’ αυτές και τη Χαιρώνεια. Στην περιοχή της Χαιρώνειας έχουν γίνει οι εξής μάχες:

• Το 447 π.χ. όπως μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης τη Χαιρώνεια κατέλαβε ο Αθηναίος στρατηγός Τολμίδης και υποδούλωσε τους κατοίκους της για ελάχιστο χρόνο.
• Το 424 π.Χ. προσπάθησαν και πάλι οι Αθηναίοι, με την σύμπραξη των Δημοκρατικών του Ορχομενού, στον οποίο υπαγόταν η Χαιρώνεια τότε να την ξανακαταλάβουν μα δεν τα κατάφεραν γιατί το σχέδιο τους προδόθηκε από τον Νικόμαχο από τον Πανοπέα. Από τότε η στρατηγική θέση της Χαιρώνειας περιήλθε σε βοιωτικές δυνάμεις.
• Το 353 π.Χ.κατά τον Φωκικό πόλεμο η Χαιρώνεια πολιορκήθηκε από τον αρχηγό της Φωκίδας Ονόμαρχο αλλά αντιστάθηκε με επιτυχία Καταλήφθηκε όμως αργότερα από τον γιο του Ονόμαρχου Φαληρέα.
• Το 338 π.Χ. έγινε η μάχη της Χαιρώνειας μεταξύ Μακεδόνων και κυρίως Αθηναίων – Θηβαίων.

Πρόκειται για μια από τις πιο πολυσυζητημένες μάχες στην ιστορία για τον τρόπο διεξαγωγής της και κυρίως για την πολιτική σημασία της.

• Το 245 π.Χ. οι Θηβαίοι, σύμμαχοι της Αχαϊκής συμπολιτείας, συγκρούονται στη Χαιρώνεια με στράτευμα της Αιτωλικής και πριν φθάσει η βοήθεια των συμμάχων τους, παθαίνουν φοβερή πανωλεθρία. Χάνουν πάνω από 1.000 άνδρες με το στρατηγό τους Αβαιοκριτο και αναγκάζονται να γίνουν μέλη της Αιτωλικής συμπολιτείας.
• Το 146 π.Χ. που υποδουλώνεται όλη η Ελλάδα στους Ρωμαίους, ο Ρωμαίος στρατηγός Μάτελλος εξόντωσε στη Χαιρώνεια ένα στρατιωτικό τμήμα από 1.000 Αρκάδες, που μετά την ήττα του στρατού της Αχαϊκής συμπολιτείας στη Σκάρφεια της Λοκρίδας, υποχωρούσε από την Ελάτεια για την Πελοπόννησο
• Το 88 π.Χ. έγινε μάχη στη Χαιρώνεια μεταξύ του Ρωμαίου στρατηγού Βρεττίου Σούρα και του φιλόσοφου τυράννου της Αθήνας Αριστίωνα και του συμμάχου του Αρχελάου Καππαδόκη. Ο Αρχέλαος είχε σταλεί από το βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη, που είχε κυριαρχήσει σ’ όλη τη Μικρά Ασία, να διώξει τους Ρωμαίους από την Ελλάδα και να την καταλάβει.
• Το 86 π.Χ. στη Χαιρώνεια έγινε πάλι μάχη μεταξύ των Μιθριδατικών στρατευμάτων, με αρχηγούς τον Αρχέλαο και τον Ταξίλη με 110 χιλιάδες πεζούς, 10 χιλιάδες ιππείς και 90 δρεπανοφόρα άρματα και του Λευκιου Κορνηλίου Σύλλα αρχιστράτηγου των Ρωμαίων με 15.000 πεζούς και 1.500ιππείς.Οι Ρωμαϊκές δυνάμεις με τη βοήθεια των Χαιρωνιτών, από άγνωστο μονοπάτι ανέβηκαν νύχτα στο βουνό Θούριο, κύκλωσαν τον Μιθριδατικό στρατό και ξαφνικά τους επιτέθηκαν. Μόνο 10 χιλιάδες πρόλαβαν και έφυγαν με τον Αρχέλαο στη Χαλκίδα. Οι Ρωμαίοι έστησαν δύο τρόπαια, ένα κάτω στο κάμπο και ένα επάνω στο Θούριο με ελληνική μάλιστα επιγραφή αφιερωμένη στους Χαιρωνίτες. Η επιγραφή αυτή έχει βρεθεί και εκτίθεται στο Μουσείο της Χαιρώνειας.

Βυζαντινή ιστορία

Στις 15-3-1311 άρχισε και τελείωσε στους ανατολικούς πρόποδες του βουνού «Θουρίου», η μάχη μεταξύ του τελευταίου Φράγκου Δούκα των Αθηνών-Θηβών, Βάρθερου Βρυέννιου Γ΄ με 6.400 πεζούς, 8.000 ιππείς και 700 Φράγκους ιππότες και της Καταλανικής εταιρείας που κατείχαν το χώρο μπροστά από τα σημερινά χωριά Προσήλιο και Ρωμαϊκό και πίσω από βαλτωμένη έκταση με 4 χιλιάδες ιππείς, 4 χιλιάδες πεζούς και πολλούς αιχμαλώτους επιδέξιους τοξότες. Νίκησαν οι Καταλανοί.Με την ανέλπιστη αυτή πανωλεθρία και το θάνατο του Βρυένιου, το Δουκάτο των Αθηνών – Θηβών πέφτει ολόκληρο στα χέρια των Καταλανών μέχρι το 1380.

Νεότερη και πρόσφατη ιστορία

Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821 στην περιοχή της Χαιρώνειας έγιναν δύο μάχες:στις 7-7-1823 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος επιτέθηκε στο στρατοπεδευμένο στρατό του Τούρκου Μπερκοφτσαλή ( που τον Ιούνιο του 1823 μαζί με τον Σελήμ Πασά έκαψαν το μοναστήρι της Δαύλειας) και το 1825 ο Γκούρας διέλυσε στη Χαιρώνεια το ιππικό του Αμπάς Πασά.

Μνημεία και αξιοθέατα

• Το μαρμάρινο "Λιοντάρι της Χαιρώνειας".Χτίστηκε κατά τον Παυσανία,από τους Θηβαίους στην μνήμη των πεσόντων ανδρών του Ιερού Λόχου που ετάφησαν στον χώρο αυτόν, μετά την νίκη του Φίλιππου το 338 π.Χ.
• Το αρχαιολογικό μουσείο που περιλαμβάνει:

• Νεολιθική συλλογή με σημαντικότερα εκθέματα:

- Πήλινο ομοίωμα οικίσκου. Από τον οικισμό της νεολιθικής περιόδου στη Μαγούλα Μπαλωμένου.

- Πήλινο ειδώλιο γυναίκας με γραπτή διακόσμηση γεωμετρικών σχεδίων. Από τον οικισμό της νεολιθικής περιόδου στη Μαγούλα Μπαλωμένου Χαιρώνειας.

• Όπλα και αντικείμενα των Μακεδόνων από την μάχη της Χαιρώνειας.

• Κτερίσματα από τις νεκροπόλεις της Χαιρώνειας,του Αγίου Βλασίου και της Λιβαδειάς.

• Το αρχαίο θέατρο που σώζεται ως σήμερα και βρίσκεται στο βάθος του χωριού στους πρόποδες του Πετραχού. Είναι αξιοπρόσεκτο, γιατί ολόκληρο το κοίλο μέρος του είναι σκαλισμένο σε μονοκόμματο βράχο του Πετραχού.
• Η ακρόπολη της Χαιρώνειας κτισμένη επάνω στις πέντε απανωτές προεξοχές της κορυφογραμμής του Πετραχού, που αρχίζουν από το βράχο του θεάτρου κι ανεβαίνουν στην πιο ψηλή κορυφή του βουνού.Από τους πύργους, τους περιβόλους και τους διαδρόμους σώζονται αλλού μόνο θεμέλια κι αλλού και το τείχος σε ύψος 2 και 3 μέτρων.Το τείχος σε άλλα σημεία είναι πλατύ ένα μέτρο και σ’ άλλα δύο και είναι κατασκευασμένο κατά την ισοδομική τεχνοτροπία με κυβικές καλοπελεκημένες γκριζόμαυρες πέτρες, που έχουν μήκος 1,30 μ., πλάτος 1.00 και ύψος 0,60 μ. περίπου. Μικρό σπήλαιο ( περίπου 80 τ.μ.) βρίσκεται στην ακρόπολη της Χαιρώνειας. Θρυλείται ως τόπος συγγραφής του Πλούταρχου.
• Τα ρωμαϊκά λουτρά στη δυτική πλευρά της Χαιρώνειας
• Η ιερά μονή Λυκούρεση σε απόσταση 3 χλμ. Ν.Α. της Χαιρώνειας,μέσα στο φαράγγι του μικρού ποταμού Αίμονα. Η εκκλησία της χρονολογείται από το 15ο αιώνα.Από αυτή ξεκίνησε το 1821, ο Αθανάσιος Διάκος για να ελευθερώσει την Λιβαδειά. Η Μονή διαθέτει βιβλιοθήκη, συνεδριακό κέντρο και πρότυπο οικολογικό αγρόκτημα.
• Ο πύργος Ραγκαβή.Ανήκε στη μεγάλη οικογένεια των Ποστέλνικων (Υπουργών Εξωτερικών της Βλαχίας, αρχαιολόγων, ποιητών, σοφών, συγγραφέων), των Ραγκαβή.Η περιοχή είχε παραχωρηθεί στους Ραγκαβή με την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τους Τούρκους.

Δημογραφικά στοιχεία

Μετά την επανάσταση του 1821 και τη σύσταση του νεώτερου ελληνικού κράτους, η Χαιρώνεια αποτέλεσε έδρα του ομώνυμου δήμου που συστάθηκε το 1835 (Β.Δ. 1/10/1835, ΦΕΚ18) με πληθυσμό 768 κατοίκους και περιφέρεια που περιλάμβανε τα χωριά Χαιρώνεια (146), Άγιο Βλάση (131), Μέρα (56), Βράμαγα (104), Μετοπάρδι (89), Βελή (69), Ρωμαικόν (77), Αραποχώρι (84), Καράμουσα(12), Μονή Λυκούρεσι. Στη συνέχεια ακολούθησαν διαδοχικές προσαρτήσεις και αποσπάσεις γειτονικών οικισμών όπως η Δαύλεια και το Δίστομο. Ο Δήμος Χαιρώνειας διατηρήθηκε μέχρι το 1914. Ο οικισμός Χαιρώνεια έγινε τιμητικά πάλι Δήμος το 1994 ενώ το 1998 με το σχέδιο Καποδίστριας ενώθηκε με τα χωριά Προσήλιο, Ακόντιο, Θούριο, Άγιο Βλάση, Βασιλικά, Ανθοχώρι και Προφήτη Ηλία.

Πορεία του πληθυσμού:

Έτος	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001
Πληθ.	411	577	526	686	765	708	747	762

Πηγές

• Τότα-Τσάκου-Κουβερτίνο "Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Βοιωτίας"
• Θύμιος Δ. Δάλκας " Χαιρώνεια "
• Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς Μπριτάνικα
• Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Δήμος Χαιρώνειας
• Υπουργείο Πολιτισμού
• 1ο Λύκειο Κερατσινίου,«Προσεγγίσεις στον Πλούταρχο»