Συνέδριο της Βερόνας

Η έπαυλη Κανόσα που συνήλθε το Συνέδριο της Βερόνας

Το Συνέδριο της Βερόνας (ή "Συνέδριον της Βερώνης" κατά τους λόγιους της εποχής του), ήταν μια διπλωματικού επιπέδου συνάντηση των εκπροσώπων της Ιεράς Συμμαχίας κρατών, που διεξήχθη το φθινόπωρο του 1822, με πρωτοβουλία της Αυστρίας στην σημερινή ιταλική πόλη Βερόνα, εξ ου και η ονομασία του.
Κύριο θέμα του ήταν η επανάσταση που είχε εκδηλωθεί στην Ισπανία (Ισπανικό ζήτημα) και δευτερευόντως το ιταλικό και ελληνικό ζήτημα, δηλαδή η επανάσταση που είχε εκδηλωθεί στην Ιταλία, καθώς και η επανάσταση των Ελλήνων που είχε ξεκινήσει το προηγούμενο έτος.

Γενικά

Ήταν το τέταρτο κατά σειρά συνέδριο της Ιερής Συμμαχίας -είχαν προηγηθεί τα συνέδρια της Αιξ-λα-Σαπέλ (Aix-La-Chapelle-1818), του Tροπάου (Troppau-1820) και του Λάιμπαχ (Laibach) -1821, πρόκειται για την σημερινή Λιουμπλιάνα)- και ουσιαστικά αποσκοπούσε στην κατάπνιξη κάθε επαναστατικής εστίας στην ευρωπαϊκή αλλά και στην Αμερικανική ήπειρο και στην στήριξη των παλαιών, αυτοκρατορικών ή φεουδαρχικών καθεστώτων, κάτι που αποτελούσε και το λόγο δημιουργίας της Συμμαχίας

Τόπος - Χρόνος - Σύνεδροι

Τόπος του Συνεδρίου είχε επιλεχθεί η εκπληκτική έπαυλη Κανόσα, ή παλάτι Κανόσα στη πόλη Βερόνα που την εποχή εκείνη είχε περιέλθει στον αυστριακό έλεγχο. Το συνέδριο ξεκίνησε τις εργασίες του στις 6 / 20 Οκτωβρίου (ν.ημ.) και περάτωσε στις 2 / 14 Δεκεμβρίου (ν.ημ.) του 1822. Στην ελληνική ιστορία φέρεται με τις ημερομηνίες του παλαιότερου ημερολογίου που ίσχυε δηλαδή από 6 Οκτωβρίου μέχρι 2 Δεκεμβρίου του 1822. Σύνεδροι αυτού ήταν τα ακόλουθα πρόσωπα:

Έγχρωμη γελοιογραφία των Συνέδρων της Βερόνας. Κάτω από το τραπέζι το βρέφος Κάιζερ στη κούνια του

1. O Τσάρος Αλέξανδρος Α' συνοδευόμενος από τον υπουργό εξωτερικών κόμη Καρλ Νεσελρόντε, τον μυστικοσύμβουλο Βαλώ Τατιτσέφ και τον πρέσβη της Ρωσίας στο Τορίνο Κόμη Μοσενίγκο
2. Ο Αυτοκράτορας της Αυστρίας συνοδευόμενος από τον Πρίγκιπα Μέττερνιχ.
3. Ο Πρίγκιπας Καρλ φον Χάρντενμπεργκ και ο Κόμης Κρίστιαν φον Μπέρνστορφ, εκπρόσωποι του Βασιλέως της Πρωσίας
4. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Δούκας Μονμορανσύ-Λαβάλ και ο διπλωμάτης Φρανσουά ντε Σατωμπριάν
5. Ο Δούκας του Ουέλινγκτον, εκπροσωπώντας την Αγγλία, ο οποίος σημειωτέον πήρε τη θέση του Υποκόμη Κάστλερι μετά το τραγικό τέλος που έδωσε στη ζωή του, αυτοκτονώντας, στη διάρκεια του συνεδρίου.
6. Ο Βασιλεύς της Σαρδηνίας Κάρολος Φήλιξ της Σαβοΐας.
7. Ο Βασιλεύς των Δύο Σικελιών Φερδινάνδος Α΄ των Βουρβόνων.
8. Ο Μέγας Δούκας Φερδινάνδος Γ' της Τοσκάνης (των Αψβούργων και Λωραίνης).
9. Ο Δούκας της Μοδένης
10. Η Δούκισσα της Πάρμας Μαρία Λουίζα, και
11. Ο καρδινάλιος Σπίνα, εκπρόσωπος του Πάπα Πίου Ζ΄.

Εξ όλων των παραπάνω ουσιαστικοί σύνεδροι ήταν οι ηγεμόνες ή εκπρόσωποι αυτών της Αυστρίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας, δηλαδή της Ιερής Συμμαχίας, με θέμα συζήτησης τα φλέγοντα τότε ζητήματα στην Ευρώπη και στόχο την αντιμετώπιση των διαφόρων επαναστατικών κινημάτων της εποχής.

Θέματα - Ζητήματα

Τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε το Συνέδριο της Βερόνας υπό μορφή ζητημάτων ήταν το ζήτημα της Ισπανίας, το ζήτημα της Ιταλίας και το ζήτημα των Γραικών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα δύο πρώτα αφορούσαν επαναστάσεις κατά των καθεστώτων, ενώ το τρίτο, των Γραικών, κατά την διακήρυξη του πρίγκιπα Υψηλάντη, αφορούσε αγώνα για εθνική ανεξαρτησία.

Ζήτημα της Ισπανίας

Το ζήτημα αυτό τέθηκε ως αίτημα στρατιωτικής βοήθειας από τον Βασιλέα της Ισπανίας Φερδινάνδο Z΄ για την καταστολή της επανάστασης. Συγκεκριμένα, στην Ισπανία είχε ξεσπάσει επανάσταση κατά του βασιλέως, που επεκτάθηκε και στις ισπανικές κτήσεις της λατινικής Αμερικής όπου οι Σιμόν Μπολίβαρ και Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν διεκδικούσαν ανεξαρτησία για τους λαούς της περιοχής. Αιτία της επανάστασης που εκδηλώθηκε με πραξικόπημα στη Σεβίλλη στις 1 Ιανουαρίου του 1820 από τον συνταγματάρχη Ραφαήλ ντε Ριέγκο ήταν η κατάργηση του ιδιαίτερα φιλελεύθερου υφιστάμενου συντάγματος και κατ΄ επέκταση η διάλυση της ισπανικής Βουλής από τον ίδιο τον Φερδινάνδο, στις 4 Μαΐου του 1814, στην προσπάθειά του να προλάβει τις αποσχιστικές τάσεις των αποικιών. Συνέπεια του πραξικοπήματος ήταν ν' ακολουθήσει ένοπλη επανάσταση, η λεγόμενη "φιλελεύθερη τριετία (1820 - 1823)" όπου ο Ρ. ντε Ριέγκο επανέφερε σε ισχύ το σύνταγμα.

Ζήτημα της Ιταλίας

Το θέμα αυτό αφορούσε κάποια μικρά βασίλεια στην ιταλική χερσόνησο που είχαν περιέλθει πλέον στον αυστριακό έλεγχο και προστασία, στα οποία και είχαν ξεσπάσει εμφύλιες συγκρούσεις, επαναστάσεις, κατά την αποκατάσταση των ηγεμόνων τους, μετά από την ναπολεόντεια κατοχή τους όπου και είχαν μετατραπεί σε κράτη δορυφόροι της Γαλλίας. Τέτοιο για παράδειγμα κράτος ήταν το Βασίλειο της Νάπολης και Σικελίας όπου επιστρέφοντας ο Βασιλεύς Φερδινάνδος Α' στο θρόνο του αναγκάσθηκε να καταργήσει το γαλλικό μεταρρυθμιστικό σύνταγμα που είχε θεσπιστεί το 1812 και να επαναφέρει τα πρότερα δικαιώματα της εκκλησίας και τς αριστοκρατίας. Συνέπεια αυτών ήταν η κλιμακούμενη δυσφορία να ξεσπάσει το 1820 σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Νάπολης και Σικελίας και η εξουσία του Φερδινάνδου Α' να κλονίζεται.
Παρόμοια κινήματα διαμαρτυρίας συνέβαιναν και στα λεγόμενα παπικά κράτη όπου κατά τη γαλλική κατοχή είχαν αφαιρεθεί από τη διοίκηση του Πάπα και μετά την ήττα του Ναπολέοντα είχε γίνει η αποκατάστασή τους προς τον Πάπα Πίο Ζ'.
Σημειώνεται ότι το ζήτημα αυτό είχε απασχολήσει την Ιερή Συμμαχία και στις δύο προηγούμενες συναντήσεις (συνέδρια) για μελλοντική επέμβαση.

Ζήτημα των Ελλήνων

Το ζήτημα των Ελλήνων, ή Γραικών, ή Ανατολικό ζήτημα ήταν αυτό ακριβώς που δημιούργησε η Επανάσταση των Ελλήνων που είχε ξεκινήσει από τις παραδουνάβιες χώρες, υπό τον πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη και είχε εξαπλωθεί πλέον στη νότια εσχατιά της Βαλκανικής διάγοντας ήδη το δεύτερο έτος. Σημειώνεται ότι την εποχή της συζήτησης αυτού του ζητήματος είχαν προηγηθεί τόσο η άλωση της Τριπολιτσάς που είχε συκοφαντηθεί από ανθελληνική προπαγάνδα, με συνέπεια να φρενάρει τον τότε ευρωπαϊκό φιλελληνισμό, αλλά και η καταστροφή της Χίου που αντίθετα είχε συγκινήσει τους Ευρωπαίους.
Παρά ταύτα, σε αντίθεση με τα παραπάνω δύο ζητήματα, που αιτήθηκαν και εισήχθηκαν προς συζήτηση από τους ίδιους τους ηγεμόνες των χωρών, (Ισπανίας και Ιταλίας), το ζήτημα των Ελλήνων δεν εισήχθηκε από τον Σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που το θεωρούσε ως ανταρσία, αλλά από τον ίδιο τον Τσάρο της Ρωσίας και τούτο προκειμένου να δοθεί μια τελική και σαφής στάση της Συμμαχίας απέναντι σ΄ αυτό. Υπενθυμίζεται ότι ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης Γρηγόριος ο Ε΄ είχε ήδη αφορίσει όλους όσους συμμετείχαν στην επανάσταση, γεγονός που είχε υποχρεώσει τον Τσάρο να αποστασιοποιηθεί του ζητήματος τουλάχιστον δημόσια. Ο απαγχονισμός όμως του πατριάρχη και οι διώξεις των χριστιανών που ακολούθησαν τάραξαν τις ρωσοτουρκικές σχέσεις όπου μετά και από το σχετικό ρωσικό διάβημα του Ιουλίου με διακοπή διπλωματικών σχέσεων η κατάσταση οδηγείτο σε πολεμική αναμέτρηση. Έτσι ο καθορισμός της στάσης της Συμμαχίας απέναντι στον αγώνα των Ελλήνων φερόταν άμεσα απαιτητός. Η δε αγγλική επικυριαρχία στα Επτάνησα ήταν η μόνη που είχε σαφώς στραφεί κατά του κινήματος των Ελλήνων κατά το χρόνο του συνεδρίου.

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι την εποχή εκείνη το όνομα ραγιάς δεν σήμαινε σκλάβος αλλά χριστιανός νομοταγής υπήκοος στον Σουλτάνο υπόχρεος στην οθωμανική φορολογία. Γενικά οι χριστιανοί υπήκοοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία λέγονταν ρωμιοί, όρος που είχε επιβληθεί από τους Φαναριώτες σε ιστορικό απόηχο του Ρωμαίου, τον οποίο είχε υιοθετήσει και το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα η ονομασία Έλληνας που είχε μεταλαμπαδεύσει στη Δύση ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων την εποχή αυτή είχε υιοθετηθεί - αναγεννηθεί από τον λεγόμενο ελληνικό διαφωτισμό που όμως βρισκόταν σε σύγκρουση με την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Εν τούτοις ως Ελλην πολίτης υπέγραφαν πολλοί αγωνιστές του 1821 με συνέπεια στην Ευρώπη ο όρος να ταυτιστεί με τους αγωνιστές της Επανάστασης και μόνο, ο οποίος και συνήγειρε τον εκδηλούμενο φιλελληνισμό. Συνεπώς όταν ο Μέτερνιχ υποστήριζε ότι δεν υφίσταται ελληνικό έθνος ή λαός εν μέρει είχε δίκιο.
Επίσης όσον αφορά για τις μεγάλες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία - Ισότητα - Αδελφοσύνη, αυτές φέρονταν με διαφορετική αντίληψη στους επαναστατημένους Έλληνες από εκείνη στην Ευρώπη, όπως επίσης και το σύνθημα "Λα Λιμπερτέ ου λα Μορ" που βεβαίως είναι παλαιότερο της Γαλλικής Επανάστασης, για τους Έλληνες σήμαινε ουσιαστικά "Ανεξαρτησία ή Θάνατος". Κατά μετάφραση όμως "Ελευθερία ή Θάνατος" για τον Μέτερνιχ αποτελούσε ενάντιο σύνθημα στην αρχή της νομιμότητας που συνιστούσε η Ιερά Συμμαχία μη αντιλαμβανόμενος ίσως την διαφορετικότητα.

Παρασκήνιο

Από το Καλοκαίρι του 1822, όταν έγινε γνωστό στην επαναστατημένη Ελλάδα ότι επίκειται να πραγματοποιηθεί συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας, στη Βερόνα η τότε επαναστατική κυβέρνηση των Ελλήνων που έδρευε στο Άργος απέστειλε Διακήρυξη προς τους συνέδρους, το κείμενο της οποίας είχε ως ακολούθως (μονοτονικό):

«Δεκαοκτώ ήδη ολόκληρους μήνες διέτρεξαν, αφ ου η Ελλάς ήρχισε να πολεμή με τον εχθρόν του Χριστεπωνύμου πληρώματος. Όλαι αι δυνάμεις του Μωαμεθανισμού συντρέξασαι αγωνίζονται να εξολοθρεύσουν το Έθνος των Ελλήνων. Η Ευρωπαϊκή και Ασιατική Τουρκία, και αυτή η Αφρική, καθοπλίζονται αμιλλώμεναι δια να υποστηρίξουν την σιδηράν μάστιγα, η οποία εν διαστήματι τόσον αιώνων καταθλίβει το γένος των Ορθοδόξων Χριστιανών, και σήμερον σκοπαύει να την εξόντωσιν αυτού.

Από την αρχήν του πολέμου μέχρι τούδε δις ύψωσεν η Ελλάς την φωνήν της, δια μέσου των νομίμων αυτής παραστατών, εξαιτουμένη την συνδρομήν και αντίληψην των Χριστιανικών Βασιλείων της Ευρώπης, ή τέλος απαιτούσα, δικαίω τω λόγω, την ακριβή από μέρους αυτών ουδετερότητα εις τον παρόντα ιερόν αυτής πόλεμον.

Σήμερον δε, επειδή μία επίσημος συνέλευσης των κρατίστων Βασιλέων αυτής συγκροτηθείσα εις την Ιταλικήν Χερσόνησον, επισήμως συνδιασκέπτεται και προνοουμένη περί των ιερών συμφερόντων και δικαιωμάτων εις όλα τα έθνη, αποδέχεται εκ συμφώνου την παρ' αυτής της συνελεύσεως ελπιζομένην διάρκειαν της παγκοσμίου ειρήνης, και ασφάλειαν παντός δικαιώματος, κατά το εικός η προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος παραβαίνει τα επικείμενα ιερά αυτής χρέη αν δεν εκθέσει εκ νέου προς τους υπερτάτους συμμάχους Μονάρχες την αληθή κατάστασιν του οποίου παριστάνει Έθνους των Ελλήνων, τα δικαιώματα αυτού, όσα εννόμως ζητεί και τέλος την σταθεράν απόφασιν των Ελλήνων ή να δικαιωθούν από τους επίγειους εθνάρχας, καθώς εύρον χάριν ενώπιον του υψίστου Θεού, ή να απωλεσθούν, αλλά Χριστιανοί και ελεύθεροι.

Ποταμοί αίματος έρρευσαν έως σήμερον, αλλ' όμως η του ζωοποιού Σταυρού τροπαιοφόρος σημαία, υψωθείσα, κυματίζει ήδη εις τα ωχυρωμένα τείχη της Πελοποννήσου, της Αττικής, της Εύβοιας, της Βοιωτίας, της Ακαρνανίας, εις το πλείστον μέρος της Ηπείρου και Θεσσαλίας, εις την Κρήτην και εις τας νήσους του Αιγαίου Πελάγους. Τοιαύτη είναι η πρόοδος, τοιαύτη η παρούσα κατάστασις των Ελληνικών πραγμάτων, εις την οποίαν όσοι γνωρίζουν την Τουρκίαν, είναι βέβαιον ότι δεν δύνανται οι Έλληνες να αποθέσουν τα όπλα, ειμή αποκτήσαντες δι αυτών των όπλων, ή δια συμβιβασμού όλα τα συνιστώντα την πολιτικήν των ύπαρξιν απόλυτον, ανεξάρτητον και περιτειχισμένην με όλα τα εθνικά δικαιώματα, ως μόνην εγγύησιν ικανήν ν' ασφαλίση το ανέπαφον της ιεράς θρησκείας, την ζωήν των πολιτών, την ιδιοκτησίαν και την τιμή του.

Εάν δε η Ευρώπη φροντίζουσα περί της διατηρήσεως της παγκοσμίου ειρήνης συγκαταβαίνη να πραγματευθή με την Οθωμανικήν πόρταν (Πύλη), επί σκοπώ να συμπεριλάβει και το Ελληνικόν Έθνος εις εν και το αυτό σύστημα γενικής ειρήνης, επ΄ αυτή τη υποθέσει και η προσωρινή της Ελλάδος Διοίκησις σπεύδει να διακηρύξη επαγγελματικώς δια της παρούσης , ότι ουδέποτε θέλει παραδεχθή καμμίαν συνθήκην, όσο ωφέλιμος κι αν είναι κατά το φαινόμενον, εν όσω οι εννόμως αποσταλέντες αυτής πρέσβεις δεν επιτύχουν την πρέπουσαν ακρόασιν, απολογούμενοι υπέρ των δικαιωμάτων της Ελλάδος και εκτιθέμενοι τα όσα ευλόγως απαιτεί και ποίαι είναι αι χρείαι και τα ιερώτερα αυτής συμφέροντα..."

"Εν Άργει τη 29 Αυγούστου 1822

Εν απουσία του Προέδρου του Νομοτελεστικού

Ο αντιπρόεδρος Θάνος Κανακάρης  »

Αποφάσεις

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου λήφθηκαν δυο σημαντικές αποφάσεις.

α) κατόπιν αιτήματος του βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΗ΄ παρασχέθηκε άδεια στη χώρα του να παρέμβει στην ιβηρική χερσόνησο υπέρ του Ισπανού μονάρχη Φερδινάνδου Z΄.

β) δεν πραγματοποιήθηκε αντίστοιχη επέμβαση στη λατινική Αμερική, λόγω άρνησης της Αγγλίας να προσυπογράψει την άδεια.

γ) καταδικάστηκε η Ελληνική επανάσταση αλλά δεν αποφασίστηκε επέμβαση, λόγω μη συμφωνίας του τσάρου που επηρεαζόταν από τον Ι. Καποδίστρια

Σημειωτέον, πάντως, ότι στο συνέδριο απαγορεύτηκε η παρουσία εκπροσώπων των Ελλήνων επαναστατών (Παλαιών Πατρών Γερμανός, Γεώργιος Μαυρομιχάλης, Ανδρέας Μεταξάς) που στάλθηκαν κατ' εντολή της προσωρινής ελληνικής κυβέρνησης, ώστε να παρουσιάσουν στους συνέδρους τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς.

Το καταδικαστικό ανακοινωθέν σε βάρος της ελληνικής επανάστασης εκδόθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1822 και έχει ως εξής:

«Μέγα πολιτικόν γεγονός εξερράγη περί τα τέλη της τελευταίας συνελεύσεως (του Συνεδρίου του Λάιμπαχ). Ο,τι το ανατρεπτικόν των κοινωνιών πνεύμα ήρχισεν εν τη δυτική χερσονήσω, ό,τι εδοκίμασε να πράξη εν τη Ιταλία, το κατώρθωσεν εις τας ανατολικάς εσχατιάς της Ευρώπης. Καθ' ον καιρόν κατευνάσθησαν αι εν τοις βασιλείοις της Νεαπόλεως και της Σαρδηνίας στρατιωτικαί επαναστάσεις διά της δυνάμεως,ερρίφθη ο επαναστατικός δαυλός εν μέσω της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι άνακτες, έχοντες σταθεράν απόφασιν ν' απωθήσωσι την αρχήν της επαναστάσεως καθ' οποίον μέρος και εν οποία μορφή και αν εφαίνετο, έσπευσαν να την καταδικάσωσιν εκ συμφώνου, ασχολούμενοι δε αμεταθέτως εις το έργον της κοινής φροντίδος των, αντέκρουσαν παν ό,τι εδύνατο να τους παρεκτρέψη της οδού των. Αλλ' ακούοντες και την φωνήν της συνειδήσεως και του ιερού χρέους συνηγόρησαν υπέρ των θυμάτων ασυνέτου και εγκληματικού επιχειρήματος. Αι πολλαί και φιλικαί των πέντε αυλών προς αλλήλας διακοινώσεις διαρκούσης της εποχής ταύτης, μιας των σημαντικωτέρων της συμμαχίας των, έφεραν εις σύμπνοιαν όλας ως προς το ζήτημα της Ανατολής, απέκειτο δε εις την εν Βερώνη συνέλευσιν να καθιερώση και επιβεβαιώση τα ορισθέντα. Αι δε σύμμαχοι της Ρωσίας αυλαί ελπίζουν ότι διά των κοινών προσπαθειών θα εξομαλυνθούν τα μέχρι τούδε εμπόδια διά την ευόδωσιν των ευχών αυτών».