Πανώρια: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
μ τίτλος
Yobot (συζήτηση | συνεισφορές)
μ Διόρθωση συντακτικού κώδικα με τη χρήση AWB (10454)
Γραμμή 12: Γραμμή 12:
[[Αφροδίτη (μυθολογία)|Αφροδίτη]]<br />
[[Αφροδίτη (μυθολογία)|Αφροδίτη]]<br />
Έρωτας<br />
Έρωτας<br />
Νεράϊδα<br />
Νεράϊδα
| Σκηνικό = [[Όρος Ίδη|Ίδη]]
| Σκηνικό = [[Όρος Ίδη|Ίδη]]
}}
}}
Γραμμή 18: Γραμμή 18:
Η '''''Πανώρια''''' είναι ποιμενικό δράμα του [[Γεώργιος Χορτάτσης|Γεωργίου Χορτάτση]] που αποτελείται από περίπου 2.500 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους. Γράφτηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και περιλαμβάνεται στο [[εννοιολογικό πλαίσιο]] του [[κρητικό θέατρο|κρητικού θεάτρου]].
Η '''''Πανώρια''''' είναι ποιμενικό δράμα του [[Γεώργιος Χορτάτσης|Γεωργίου Χορτάτση]] που αποτελείται από περίπου 2.500 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους. Γράφτηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και περιλαμβάνεται στο [[εννοιολογικό πλαίσιο]] του [[κρητικό θέατρο|κρητικού θεάτρου]].
==Δομή και υπόθεση==
==Δομή και υπόθεση==
Το έργο διαιρείται σε πέντε πράξεις. Αρχικά παρατίθεται μία αφιέρωση του Χορτάτση προς τον στρατιωτικό Μαρκαντώνιο Βιάρο, σημαντική προσωπικότητα των [[Χανιά|Χανίων]], και ακολουθεί ο πρόλογος. Από τα χειρόγραφα παραδίδονται δύο πρόλογοι, ένας από τη Χαρά και ένας από τον Απόλλωνα, η γνησιότητα του οποίου αμφισβητείται. Το έργο διαδραματίζεται στην [[Κρήτη]]. Βασικοί ήρωες είναι οι βοσκοί Γύπαρις και Αλέξης και οι βοσκοπούλες Πανώρια και Αθούσα. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης ο Γιαννούλης, πατέρας της Πανώριας, και η γρια Φροσύνη. Εμφανίζονται στη σκηνή επιπλέον η θεά [[Αφροδίτη (μυθολογία)|Αφροδίτη]], ο Έρωτας, μία Νεράιδα και ένας ιερέας της Αφροδίτης.
Το έργο διαιρείται σε πέντε πράξεις. Αρχικά παρατίθεται μία αφιέρωση του Χορτάτση προς τον στρατιωτικό Μαρκαντώνιο Βιάρο, σημαντική προσωπικότητα των [[Χανιά|Χανίων]], και ακολουθεί ο πρόλογος. Από τα χειρόγραφα παραδίδονται δύο πρόλογοι, ένας από τη Χαρά και ένας από τον Απόλλωνα, η γνησιότητα του οποίου αμφισβητείται. Το έργο διαδραματίζεται στην [[Κρήτη]]. Βασικοί ήρωες είναι οι βοσκοί Γύπαρις και Αλέξης και οι βοσκοπούλες Πανώρια και Αθούσα. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης ο Γιαννούλης, πατέρας της Πανώριας, και η γρια Φροσύνη. Εμφανίζονται στη σκηνή επιπλέον η θεά [[Αφροδίτη (μυθολογία)|Αφροδίτη]], ο Έρωτας, μία Νεράιδα και ένας ιερέας της Αφροδίτης.


Στις τρεις πρώτες πράξεις εμφανίζονται οι βασικοί ήρωες και εκτίθεται η κατάσταση: ο Γύπαρης αγαπάει την Πανώρια, εκείνη όμως τον απορρίπτει, ενώ ο Αλέξης είναι ερωτευμένος με τη φίλη της Πανώριας, Αθούσα, αλλά δεν της φανερώνει τα αισθήματά του από τον φόβο της απόρριψης. Στη συνέχεια έμφαση δίνεται πρώτιστα στην ανάπτυξη της ερωτικής ιστορίας μεταξύ του Γύπαρη και της Πανώριας. Μετά από μία σκηνή στην οποία η Πανώρια δηλώνει στον Γύπαρη την κατηγορηματική απόφασή της να μην παντρευτεί, εκείνος απελπίζεται και θέλει να αυτοκτονήσει. Η Αθούσα τον λυπάται και υπόσχεται να μιλήσει γι' αυτόν στην Πανώρια. Εντωμεταξύ το ίδιο προσπαθεί να κάνει και η γρια Φροσύνη, όπως έχει υποσχεθεί στον Γύπαρη, αλλά αποτυγχάνει. Αφού δεν πείθει την Πανώρια, προσπαθεί να πείσει τον πατέρα της, Γιαννούλη, να της επιβάλει την απόφασή του. Στο τέλος της σκηνής αποκαλύπτει και ο Αλέξης τα αισθήματά του στην Αθούσα, εκείνη όπως τον απορρίπτει.
Στις τρεις πρώτες πράξεις εμφανίζονται οι βασικοί ήρωες και εκτίθεται η κατάσταση: ο Γύπαρης αγαπάει την Πανώρια, εκείνη όμως τον απορρίπτει, ενώ ο Αλέξης είναι ερωτευμένος με τη φίλη της Πανώριας, Αθούσα, αλλά δεν της φανερώνει τα αισθήματά του από τον φόβο της απόρριψης. Στη συνέχεια έμφαση δίνεται πρώτιστα στην ανάπτυξη της ερωτικής ιστορίας μεταξύ του Γύπαρη και της Πανώριας. Μετά από μία σκηνή στην οποία η Πανώρια δηλώνει στον Γύπαρη την κατηγορηματική απόφασή της να μην παντρευτεί, εκείνος απελπίζεται και θέλει να αυτοκτονήσει. Η Αθούσα τον λυπάται και υπόσχεται να μιλήσει γι' αυτόν στην Πανώρια. Εντωμεταξύ το ίδιο προσπαθεί να κάνει και η γρια Φροσύνη, όπως έχει υποσχεθεί στον Γύπαρη, αλλά αποτυγχάνει. Αφού δεν πείθει την Πανώρια, προσπαθεί να πείσει τον πατέρα της, Γιαννούλη, να της επιβάλει την απόφασή του. Στο τέλος της σκηνής αποκαλύπτει και ο Αλέξης τα αισθήματά του στην Αθούσα, εκείνη όπως τον απορρίπτει.
Γραμμή 50: Γραμμή 50:
Δεν έχει αναγνωριστεί κάποιο συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, απαντώνται όμως συνηθισμένα μοτίβα από άλλα έργα. Σχετικά κοντά στην υπόθεση είναι το ''Calisto'' του Λουίτζι Γκρότο (Louigi Grotto), από το οποίο προέρχεται το βασικό θέμα των δύο βοσκών, ενός τολμηρού και ενός φοβισμένου, που δεν βρίσκουν ανταπόκριση στα αισθήματά τους. Αναλογίες σε σκηνές παρουσιάζονται επίσης και σε σχέση με το ''Pentimento Amoroso'', άλλο ποιμενικό δράμα του Γκρότο, σε μια σκηνή όπου ο Γύπαρης βρίσκει την Πανώρια να κοιμάται και προσπαθεί να τη φιλήσει, και με το ''Aminta'' του [[Τορκουάτο Τάσο]], στην σκηνή όπου η Φροσύνη προσπαθεί να πείσει την Πανώρια για τα αγαθά του γάμου. Όμως ο Χορτάτσης χειρίζεται το υλικό του με μεγάλη ελευθερία. Αξιοπρόσεκτη διαφοροποίηση από τα αντίστοιχα ιταλικά έργα είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της αγροτικής και βουκολικής ζωής με πολλές αναφορές στις γεωργικές εργασίες, στοιχεία που δεν υπάρχουν στα [[Αρκαδία (αρκαδικό λογοτεχνικό ύφος)|αρκαδικά]] ιταλικά έργα όπου το βουκολικό περιβάλλον είναι απλό διακοσμητικό σκηνικό. Και οι μυθολογικές αναφορές είναι περιορισμένες (δεν υπάρχουν νύμφες και σάτυροι), δεν αποφεύγονται τελείως όμως, αφού η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται χάρη στην παρέμβαση της Αφροδίτης και όχι εξαιτίας κάποιας αιτιολογημένης μεταστροφής του χαρακτήρα των ηρωίδων.
Δεν έχει αναγνωριστεί κάποιο συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, απαντώνται όμως συνηθισμένα μοτίβα από άλλα έργα. Σχετικά κοντά στην υπόθεση είναι το ''Calisto'' του Λουίτζι Γκρότο (Louigi Grotto), από το οποίο προέρχεται το βασικό θέμα των δύο βοσκών, ενός τολμηρού και ενός φοβισμένου, που δεν βρίσκουν ανταπόκριση στα αισθήματά τους. Αναλογίες σε σκηνές παρουσιάζονται επίσης και σε σχέση με το ''Pentimento Amoroso'', άλλο ποιμενικό δράμα του Γκρότο, σε μια σκηνή όπου ο Γύπαρης βρίσκει την Πανώρια να κοιμάται και προσπαθεί να τη φιλήσει, και με το ''Aminta'' του [[Τορκουάτο Τάσο]], στην σκηνή όπου η Φροσύνη προσπαθεί να πείσει την Πανώρια για τα αγαθά του γάμου. Όμως ο Χορτάτσης χειρίζεται το υλικό του με μεγάλη ελευθερία. Αξιοπρόσεκτη διαφοροποίηση από τα αντίστοιχα ιταλικά έργα είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της αγροτικής και βουκολικής ζωής με πολλές αναφορές στις γεωργικές εργασίες, στοιχεία που δεν υπάρχουν στα [[Αρκαδία (αρκαδικό λογοτεχνικό ύφος)|αρκαδικά]] ιταλικά έργα όπου το βουκολικό περιβάλλον είναι απλό διακοσμητικό σκηνικό. Και οι μυθολογικές αναφορές είναι περιορισμένες (δεν υπάρχουν νύμφες και σάτυροι), δεν αποφεύγονται τελείως όμως, αφού η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται χάρη στην παρέμβαση της Αφροδίτης και όχι εξαιτίας κάποιας αιτιολογημένης μεταστροφής του χαρακτήρα των ηρωίδων.


Τα τυπικά θεματικά μοτίβα της ποιμενικής ποίησης που είχε γίνει πολύ δημοφιλής στην Ιταλία –και ενδεχομένως ήδη και στην Κρήτη- αξιοποιούνται αλλά συνδυάζονται με ρεαλιστικές αναφορές στην αγροτική ζωή που απέχουν από την εξιδανικευμένη των ιταλικών έργων. Η παρουσίαση των ερωτικών συναισθημάτων μέσω των δύο βοσκών που θρηνούν με υπερβολές προσπαθώντας να αποδείξουν ποιος από τους δύο είναι πιο δυστυχισμένος εξισορροπείται από τις κωμικές σκηνές στις οποίες ο Γιαννούλης κάνει ερωτικές προτάσεις στη Φροσύνη κι εκείνη τον απορρίπτει εκφράζοντας αμφιβολίες για τις ικανότητές του λόγω της μεγάλης ηλικίας του, χρησιμοποιώντας υπονοούμενα παρμένα από την αγροτική ζωή. Γι' αυτόν τον λόγο στην Πανώρια αναγνωρίζεται ειρωνική διάθεση του Χορτάτση απέναντι στις συμβάσεις της ιταλικής ποιμενικής ποίησης<ref>A. Vincent, «Πανώρια ή το παιχνίδι της ειρωνικής νοσταλγίας», στο: ''Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου'', αφιέρωμα του ενθέτου ''Επτά Ημέρες'' της εφ. ''Καθημερινή'', 3.12.2000, σελ. 17</ref>
Τα τυπικά θεματικά μοτίβα της ποιμενικής ποίησης που είχε γίνει πολύ δημοφιλής στην Ιταλία –και ενδεχομένως ήδη και στην Κρήτη- αξιοποιούνται αλλά συνδυάζονται με ρεαλιστικές αναφορές στην αγροτική ζωή που απέχουν από την εξιδανικευμένη των ιταλικών έργων. Η παρουσίαση των ερωτικών συναισθημάτων μέσω των δύο βοσκών που θρηνούν με υπερβολές προσπαθώντας να αποδείξουν ποιος από τους δύο είναι πιο δυστυχισμένος εξισορροπείται από τις κωμικές σκηνές στις οποίες ο Γιαννούλης κάνει ερωτικές προτάσεις στη Φροσύνη κι εκείνη τον απορρίπτει εκφράζοντας αμφιβολίες για τις ικανότητές του λόγω της μεγάλης ηλικίας του, χρησιμοποιώντας υπονοούμενα παρμένα από την αγροτική ζωή. Γι' αυτόν τον λόγο στην Πανώρια αναγνωρίζεται ειρωνική διάθεση του Χορτάτση απέναντι στις συμβάσεις της ιταλικής ποιμενικής ποίησης<ref>A. Vincent, «Πανώρια ή το παιχνίδι της ειρωνικής νοσταλγίας», στο: ''Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου'', αφιέρωμα του ενθέτου ''Επτά Ημέρες'' της εφ. ''Καθημερινή'', 3.12.2000, σελ. 17</ref>


Η γλώσσα του Χορτάτση είναι η [[κρητική διάλεκτος]]. Το ύφος είναι λιγότερο περίτεχνο και αρχαϊστικό σε σχέση με την ''[[Ερωφίλη]]'', γεγονός που οφείλεται στον διαφορετικό χαρακτήρα του έργου. Η στιχουργική είναι πολύ φροντισμένη, όπως και στα άλλα έργα του, με αποφυγή της χασμωδίας, πλούσιες ομοιοκαταληξίες και συχνούς διασκελισμούς του νοήματος από στίχο σε στίχο.
Η γλώσσα του Χορτάτση είναι η [[κρητική διάλεκτος]]. Το ύφος είναι λιγότερο περίτεχνο και αρχαϊστικό σε σχέση με την ''[[Ερωφίλη]]'', γεγονός που οφείλεται στον διαφορετικό χαρακτήρα του έργου. Η στιχουργική είναι πολύ φροντισμένη, όπως και στα άλλα έργα του, με αποφυγή της χασμωδίας, πλούσιες ομοιοκαταληξίες και συχνούς διασκελισμούς του νοήματος από στίχο σε στίχο.


Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς γράφτηκε το έργο: η σύνθεσή της τοποθετείται ανάμεσα στα χρόνια 1595-1600. Παλαιότερα οι φιλόλογοι έδιναν λανθασμένα τον τίτλο ''Γύπαρις''<ref>{{Cite book | editor = Π. Δ. Μαστροδημήτρης | publisher = ΙΔΡΥΜΑ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ-ΧΟΡΝ | title = Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ |language= Ελληνικά|ISBN=978-960-7079-84-8|Edition=10|Year=2010}} σ. 542</ref>, επειδή το έργο σωζόταν ανώνυμο στους κώδικες Marcianus Graecus classe XI no 19 και Αθηναϊκό ελληνικό κώδικα 1978, ενώ το [[1963]] βρέθηκε πληρέστερος κώδικας (κώδικας της συλλογής Δαπέργολα) που παραδίδει τον τίτλο ''Πανώρια'' και την αφιέρωση στον Βενετό άρχοντα Μάρκο Αντώνιο Βιάρο ([[1542]]- [[1605]]).
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς γράφτηκε το έργο: η σύνθεσή της τοποθετείται ανάμεσα στα χρόνια 1595-1600. Παλαιότερα οι φιλόλογοι έδιναν λανθασμένα τον τίτλο ''Γύπαρις''<ref>{{Cite book | editor = Π. Δ. Μαστροδημήτρης | publisher = ΙΔΡΥΜΑ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ-ΧΟΡΝ | title = Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ |language= Ελληνικά|ISBN=978-960-7079-84-8|Edition=10|year=2010}} σ. 542</ref>, επειδή το έργο σωζόταν ανώνυμο στους κώδικες Marcianus Graecus classe XI no 19 και Αθηναϊκό ελληνικό κώδικα 1978, ενώ το [[1963]] βρέθηκε πληρέστερος κώδικας (κώδικας της συλλογής Δαπέργολα) που παραδίδει τον τίτλο ''Πανώρια'' και την αφιέρωση στον Βενετό άρχοντα Μάρκο Αντώνιο Βιάρο ([[1542]]- [[1605]]).


==Ιντερμέδια==
==Ιντερμέδια==
Στα χειρόγραφα της Πανώριας παραδίδονται διαφορετικές σειρές ιντερμεδίων, που πιστεύεται πως είναι επίσης έργα του Χορτάτση <ref>Ρ. Λυδάρη, «Τα ιντερμέδια του Χορτάτση», στο: ''Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου'', αφιέρωμα του ενθέτου ''Επτά Ημέρες'' της εφ. ''Καθημερινή'', 3.12.2000, σελ. 25</ref>. Βασίζονται και αυτά σε ξένα πρότυπα, αλλά με ελεύθερο χειρισμό των σκηνών και της θεατρικής οικονομίας. Στο χειρόγραφο της συλλογής Δαπέργολα υπάρχουν τρία ιντερμέδια ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες πράξεις και στη θέση του τετάρτου ιντερμεδίου υπάρχει ο μονόλογος του Έρωτα από το ίδιο το έργο. Τα δύο πρώτα ιντερμέδια έχουν θέμα μυθολογικό, από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου του ιταλού ποιητή G.A. Dell’ Anguillara: την ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας και του Πυράμου και της Θίσβης. Το τρίτο αναπαριστά την κρίση του Πάρη.
Στα χειρόγραφα της Πανώριας παραδίδονται διαφορετικές σειρές ιντερμεδίων, που πιστεύεται πως είναι επίσης έργα του Χορτάτση <ref>Ρ. Λυδάρη, «Τα ιντερμέδια του Χορτάτση», στο: ''Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου'', αφιέρωμα του ενθέτου ''Επτά Ημέρες'' της εφ. ''Καθημερινή'', 3.12.2000, σελ. 25</ref>. Βασίζονται και αυτά σε ξένα πρότυπα, αλλά με ελεύθερο χειρισμό των σκηνών και της θεατρικής οικονομίας. Στο χειρόγραφο της συλλογής Δαπέργολα υπάρχουν τρία ιντερμέδια ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες πράξεις και στη θέση του τετάρτου ιντερμεδίου υπάρχει ο μονόλογος του Έρωτα από το ίδιο το έργο. Τα δύο πρώτα ιντερμέδια έχουν θέμα μυθολογικό, από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου του ιταλού ποιητή G.A. Dell’ Anguillara: την ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας και του Πυράμου και της Θίσβης. Το τρίτο αναπαριστά την κρίση του Πάρη.


Στο χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης παραδίδονται ως «έτερα ιντερμέδια» της Πανώριας τέσσερα κείμενα που είναι γραμμένα μετά το τέλος του κειμένου του [[Κατσούρμπος|Κατσούρμπου]], που παραδίδεται στο ίδιο χειρόγραφο. Αυτά δεν έχουν ενιαίο θέμα. Ένα είναι διασκευή επεισοδίου από την Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ και τα άλλα τρία βασίζονται στις Μεταμορφώσεις: αναπαριστούν τον έρωτα του θεού Γλαύκου προς τη νύμφη Σκύλλα, τους άθλους του [[Ιάσων|Ιάσονα]] για την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος και τη θυσία της Πολυξένης (κόρης του [[Πρίαμος|Πριάμου]]) στον τάφο του [[Αχιλλέας|Αχιλλέα]]. Στο ίδιο χειρόγραφο, ανάμεσα στις πράξεις της Πανώριας παρεμβάλλονται ως ιντερμέδια τρεις κωμικές σκηνές από τον Κατσούρμπο και πριν από την τελευταία πράξη υπάρχει ένα γνήσιο ιντερμέδιο, με ποιμενικό θέμα.
Στο χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης παραδίδονται ως «έτερα ιντερμέδια» της Πανώριας τέσσερα κείμενα που είναι γραμμένα μετά το τέλος του κειμένου του [[Κατσούρμπος|Κατσούρμπου]], που παραδίδεται στο ίδιο χειρόγραφο. Αυτά δεν έχουν ενιαίο θέμα. Ένα είναι διασκευή επεισοδίου από την Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ και τα άλλα τρία βασίζονται στις Μεταμορφώσεις: αναπαριστούν τον έρωτα του θεού Γλαύκου προς τη νύμφη Σκύλλα, τους άθλους του [[Ιάσων|Ιάσονα]] για την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος και τη θυσία της Πολυξένης (κόρης του [[Πρίαμος|Πριάμου]]) στον τάφο του [[Αχιλλέας|Αχιλλέα]]. Στο ίδιο χειρόγραφο, ανάμεσα στις πράξεις της Πανώριας παρεμβάλλονται ως ιντερμέδια τρεις κωμικές σκηνές από τον Κατσούρμπο και πριν από την τελευταία πράξη υπάρχει ένα γνήσιο ιντερμέδιο, με ποιμενικό θέμα.


==Σημειώσεις==
==Σημειώσεις==
<references />
<references />



[[Κατηγορία:Ελληνική λογοτεχνία]]
[[Κατηγορία:Ελληνική λογοτεχνία]]

Έκδοση από την 15:56, 6 Σεπτεμβρίου 2014

Πρότυπο:Θεατρικό έργο

Η Πανώρια είναι ποιμενικό δράμα του Γεωργίου Χορτάτση που αποτελείται από περίπου 2.500 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους. Γράφτηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και περιλαμβάνεται στο εννοιολογικό πλαίσιο του κρητικού θεάτρου.

Δομή και υπόθεση

Το έργο διαιρείται σε πέντε πράξεις. Αρχικά παρατίθεται μία αφιέρωση του Χορτάτση προς τον στρατιωτικό Μαρκαντώνιο Βιάρο, σημαντική προσωπικότητα των Χανίων, και ακολουθεί ο πρόλογος. Από τα χειρόγραφα παραδίδονται δύο πρόλογοι, ένας από τη Χαρά και ένας από τον Απόλλωνα, η γνησιότητα του οποίου αμφισβητείται. Το έργο διαδραματίζεται στην Κρήτη. Βασικοί ήρωες είναι οι βοσκοί Γύπαρις και Αλέξης και οι βοσκοπούλες Πανώρια και Αθούσα. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης ο Γιαννούλης, πατέρας της Πανώριας, και η γρια Φροσύνη. Εμφανίζονται στη σκηνή επιπλέον η θεά Αφροδίτη, ο Έρωτας, μία Νεράιδα και ένας ιερέας της Αφροδίτης.

Στις τρεις πρώτες πράξεις εμφανίζονται οι βασικοί ήρωες και εκτίθεται η κατάσταση: ο Γύπαρης αγαπάει την Πανώρια, εκείνη όμως τον απορρίπτει, ενώ ο Αλέξης είναι ερωτευμένος με τη φίλη της Πανώριας, Αθούσα, αλλά δεν της φανερώνει τα αισθήματά του από τον φόβο της απόρριψης. Στη συνέχεια έμφαση δίνεται πρώτιστα στην ανάπτυξη της ερωτικής ιστορίας μεταξύ του Γύπαρη και της Πανώριας. Μετά από μία σκηνή στην οποία η Πανώρια δηλώνει στον Γύπαρη την κατηγορηματική απόφασή της να μην παντρευτεί, εκείνος απελπίζεται και θέλει να αυτοκτονήσει. Η Αθούσα τον λυπάται και υπόσχεται να μιλήσει γι' αυτόν στην Πανώρια. Εντωμεταξύ το ίδιο προσπαθεί να κάνει και η γρια Φροσύνη, όπως έχει υποσχεθεί στον Γύπαρη, αλλά αποτυγχάνει. Αφού δεν πείθει την Πανώρια, προσπαθεί να πείσει τον πατέρα της, Γιαννούλη, να της επιβάλει την απόφασή του. Στο τέλος της σκηνής αποκαλύπτει και ο Αλέξης τα αισθήματά του στην Αθούσα, εκείνη όπως τον απορρίπτει.

Στην τέταρτη πράξη εμφανίζονται τα μέσα για την εξέλιξη της υπόθεσης: η Φροσύνη ζητά τη συμβουλή μιας νεράιδας και καταφεύγει με τους δύο βοσκούς στη θεά Αφροδίτη, που υπόσχεται να στείλει τον γιο της, τον Έρωτα, να αλλάξει τα αισθήματα των κοριτσιών. Στην πέμπτη πράξη οι κοπέλες αποκαλύπτουν η μία στην άλλη τη μεταστροφή των συναισθημάτων τους για τους βοσκούς και επιδιώκουν να τους συναντήσουν. Μετά από μια σύντομη περιπλοκή της υπόθεσης, όταν η Φροσύνη τις κοροϊδεύει λέγοντας ότι τώρα δεν τις θέλουν οι δύο νέοι, η αλήθεια αποκαλύπτεται, τα ζευγάρια αποφασίζουν να παντρευτούν και γιορτάζονται οι αρραβώνες τους.

Χαρακτήρας

ΠΑΝΩΡΙΑ
Ἐγὼ δὲ θὲ νὰ παντρευτῶ καὶ βρὲ ἄλλη κορασίδα
ἀπ’ ὄμορφες ἀρίφνητες ἁπού ‘ν’ ἐπὰ στὴν Ἴδα˙
καὶ κάμε τηνε ταίρι σου κ’ ἐμένα μὴν πειράζης,
γιατὶ σ’ ἀμνόγω, Γύπαρη, πὼς ὄφκαιρα κοπιάζεις.
Γιατί ‘πα σου πολλὲς φορὲς: «Νὰ παντρευτῶ δὲ θέλω»
κ’ ἐσὺ σοῦ βάλθη νὰ γενῆ, ἄ θέλω κι ἄ δὲ θέλω.
ΓΥΠΑΡΗΣ
Κόρη, μὴν εἶσαι ἔτσι ἄπονη˙ μὴ θὲς τὸ θάνατό μου,
μὰ μὲ κιαμιὰ παρηγοριὰ λίγανε τὸν καημό μου.
Τὴν πλερωμή τσ’ ἀγάπης μου τὴν πολυζητημένη
μοῦ δῶσε καὶ τὴ δόλια μου καρδιὰ τὴ δοξεμένη
γιάνε μὲ μιὰ γλυκειὰ θωριὰ καὶ μ’ ἕνα σπλαχνικό σου
λόγο πριχοῦ νεκρὸς στὴ γῆ μιὰν ὥρα πεσ’ ὄμπρός σου.
Κόρη, δὲν εἶναι τὸ πρεπὸ μιὰ ‘γάπη ‘μπιστεμένη
μὲ θάνατο ἀπὸ λόγου σου νὰ βγῆ φκαριστημένη˙
μὰ μ’ ἄλλη μεγαλύτερη πρέπει κι ἐσὺ νὰ δώσης
τέλος γοργό, νεράιδα μου, τσῆ παίδας μου τσῆ τόσης.

Πανώρια, πράξη β΄, στ. 331-346

Δεν έχει αναγνωριστεί κάποιο συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, απαντώνται όμως συνηθισμένα μοτίβα από άλλα έργα. Σχετικά κοντά στην υπόθεση είναι το Calisto του Λουίτζι Γκρότο (Louigi Grotto), από το οποίο προέρχεται το βασικό θέμα των δύο βοσκών, ενός τολμηρού και ενός φοβισμένου, που δεν βρίσκουν ανταπόκριση στα αισθήματά τους. Αναλογίες σε σκηνές παρουσιάζονται επίσης και σε σχέση με το Pentimento Amoroso, άλλο ποιμενικό δράμα του Γκρότο, σε μια σκηνή όπου ο Γύπαρης βρίσκει την Πανώρια να κοιμάται και προσπαθεί να τη φιλήσει, και με το Aminta του Τορκουάτο Τάσο, στην σκηνή όπου η Φροσύνη προσπαθεί να πείσει την Πανώρια για τα αγαθά του γάμου. Όμως ο Χορτάτσης χειρίζεται το υλικό του με μεγάλη ελευθερία. Αξιοπρόσεκτη διαφοροποίηση από τα αντίστοιχα ιταλικά έργα είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της αγροτικής και βουκολικής ζωής με πολλές αναφορές στις γεωργικές εργασίες, στοιχεία που δεν υπάρχουν στα αρκαδικά ιταλικά έργα όπου το βουκολικό περιβάλλον είναι απλό διακοσμητικό σκηνικό. Και οι μυθολογικές αναφορές είναι περιορισμένες (δεν υπάρχουν νύμφες και σάτυροι), δεν αποφεύγονται τελείως όμως, αφού η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται χάρη στην παρέμβαση της Αφροδίτης και όχι εξαιτίας κάποιας αιτιολογημένης μεταστροφής του χαρακτήρα των ηρωίδων.

Τα τυπικά θεματικά μοτίβα της ποιμενικής ποίησης που είχε γίνει πολύ δημοφιλής στην Ιταλία –και ενδεχομένως ήδη και στην Κρήτη- αξιοποιούνται αλλά συνδυάζονται με ρεαλιστικές αναφορές στην αγροτική ζωή που απέχουν από την εξιδανικευμένη των ιταλικών έργων. Η παρουσίαση των ερωτικών συναισθημάτων μέσω των δύο βοσκών που θρηνούν με υπερβολές προσπαθώντας να αποδείξουν ποιος από τους δύο είναι πιο δυστυχισμένος εξισορροπείται από τις κωμικές σκηνές στις οποίες ο Γιαννούλης κάνει ερωτικές προτάσεις στη Φροσύνη κι εκείνη τον απορρίπτει εκφράζοντας αμφιβολίες για τις ικανότητές του λόγω της μεγάλης ηλικίας του, χρησιμοποιώντας υπονοούμενα παρμένα από την αγροτική ζωή. Γι' αυτόν τον λόγο στην Πανώρια αναγνωρίζεται ειρωνική διάθεση του Χορτάτση απέναντι στις συμβάσεις της ιταλικής ποιμενικής ποίησης[1]

Η γλώσσα του Χορτάτση είναι η κρητική διάλεκτος. Το ύφος είναι λιγότερο περίτεχνο και αρχαϊστικό σε σχέση με την Ερωφίλη, γεγονός που οφείλεται στον διαφορετικό χαρακτήρα του έργου. Η στιχουργική είναι πολύ φροντισμένη, όπως και στα άλλα έργα του, με αποφυγή της χασμωδίας, πλούσιες ομοιοκαταληξίες και συχνούς διασκελισμούς του νοήματος από στίχο σε στίχο.

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς γράφτηκε το έργο: η σύνθεσή της τοποθετείται ανάμεσα στα χρόνια 1595-1600. Παλαιότερα οι φιλόλογοι έδιναν λανθασμένα τον τίτλο Γύπαρις[2], επειδή το έργο σωζόταν ανώνυμο στους κώδικες Marcianus Graecus classe XI no 19 και Αθηναϊκό ελληνικό κώδικα 1978, ενώ το 1963 βρέθηκε πληρέστερος κώδικας (κώδικας της συλλογής Δαπέργολα) που παραδίδει τον τίτλο Πανώρια και την αφιέρωση στον Βενετό άρχοντα Μάρκο Αντώνιο Βιάρο (1542- 1605).

Ιντερμέδια

Στα χειρόγραφα της Πανώριας παραδίδονται διαφορετικές σειρές ιντερμεδίων, που πιστεύεται πως είναι επίσης έργα του Χορτάτση [3]. Βασίζονται και αυτά σε ξένα πρότυπα, αλλά με ελεύθερο χειρισμό των σκηνών και της θεατρικής οικονομίας. Στο χειρόγραφο της συλλογής Δαπέργολα υπάρχουν τρία ιντερμέδια ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες πράξεις και στη θέση του τετάρτου ιντερμεδίου υπάρχει ο μονόλογος του Έρωτα από το ίδιο το έργο. Τα δύο πρώτα ιντερμέδια έχουν θέμα μυθολογικό, από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου του ιταλού ποιητή G.A. Dell’ Anguillara: την ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας και του Πυράμου και της Θίσβης. Το τρίτο αναπαριστά την κρίση του Πάρη.

Στο χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης παραδίδονται ως «έτερα ιντερμέδια» της Πανώριας τέσσερα κείμενα που είναι γραμμένα μετά το τέλος του κειμένου του Κατσούρμπου, που παραδίδεται στο ίδιο χειρόγραφο. Αυτά δεν έχουν ενιαίο θέμα. Ένα είναι διασκευή επεισοδίου από την Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ και τα άλλα τρία βασίζονται στις Μεταμορφώσεις: αναπαριστούν τον έρωτα του θεού Γλαύκου προς τη νύμφη Σκύλλα, τους άθλους του Ιάσονα για την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος και τη θυσία της Πολυξένης (κόρης του Πριάμου) στον τάφο του Αχιλλέα. Στο ίδιο χειρόγραφο, ανάμεσα στις πράξεις της Πανώριας παρεμβάλλονται ως ιντερμέδια τρεις κωμικές σκηνές από τον Κατσούρμπο και πριν από την τελευταία πράξη υπάρχει ένα γνήσιο ιντερμέδιο, με ποιμενικό θέμα.

Σημειώσεις

  1. A. Vincent, «Πανώρια ή το παιχνίδι της ειρωνικής νοσταλγίας», στο: Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου, αφιέρωμα του ενθέτου Επτά Ημέρες της εφ. Καθημερινή, 3.12.2000, σελ. 17
  2. Π. Δ. Μαστροδημήτρης, επιμ. (2010). Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (10 έκδοση). ΙΔΡΥΜΑ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ-ΧΟΡΝ. ISBN 978-960-7079-84-8.  Unknown parameter |Edition= ignored (|edition= suggested) (βοήθεια) σ. 542
  3. Ρ. Λυδάρη, «Τα ιντερμέδια του Χορτάτση», στο: Γεώργιος Χορτάτσης, ο πατέρας του νεοελληνικού θεάτρου, αφιέρωμα του ενθέτου Επτά Ημέρες της εφ. Καθημερινή, 3.12.2000, σελ. 25