Αλεξίς ντε Τοκβίλ

Αλεξίς ντε Τοκβίλ
Alexis Tocqueville

Γέννηση	1805
Θάνατος	1859 Κάνες
Εθνικότητα	Γαλλική
Σχολή/παράδοση	Πολιτική φιλοσοφία Φιλοσοφία της ιστορίας
Πεδίο	Ιστορία και πολιτική φιλοσοφία
Σπουδές	Νομικά
Επηρεάστηκε από	Μοντεσκιέ, Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Μπέντζαμεν Κονστάντ
Επηρέασε	Τζον Μίλτον, Φρίντριχ Χάγιεκ, Αρόν Ραϋμόν, Σαρλ Φουριέ, Νίαλ Φέργκιουσον
Συνεισφορές	Περί της δημοκρατίας της Αμερικής Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση.
Βραβεία	Montyon (1836), Γαλλική Ακαδημία (1841)

Ο Αλεξίς Σαρλ Ανρί Κλερέλ ντε Τοκβίλ (29 Ιουλίου 1805 – 16 Απριλίου 1859, αναφέρεται στην ελληνική βιβλιογραφία και ως Τοκβίλλε) ήταν Γάλλος πολιτικός στοχαστής κι ιστορικός, ο πιο βαθυστόχαστος εκπρόσωπος του πολιτικού φιλελευθερισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη το πρώτο μισό του 19^oυ αιώνα. Γνωστός για τα έργα του «Η Δημοκρατία στην Αμερική» (δίτομο: 1835 και 1840) και «Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση» (1856), στα οποία αναλύει το βελτιωμένο βιοτικό επίπεδο και τις κοινωνικές συνθήκες των πολιτών, καθώς και τη σχέση τους με την αγορά στις δυτικές κοινωνίες. Το έργο «Η Δημοκρατία στην Αμερική» εκδόθηκε αφού ο Τοκβίλ ταξίδεψε στις ΗΠΑ και θεωρείται σήμερα ως μία από τις πρώτες πραγματείες στην κοινωνιολογία και την πολιτική επιστήμη.

Ο Τοκβίλ ασχολήθηκε ενεργά με τη γαλλική πολιτική, αρχικά υπό την Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848) και κατόπιν κατά την Δεύτερη Δημοκρατία (1849-1851) που διαδέχθηκε την Επανάσταση του Φλεβάρη του 1848. Αποσύρθηκε από τον πολιτικό βίο μετά το πραξικόπημα της 2ας Δεκεμβρίου 1851 του Ναπολέοντα Γ΄, οπότε και άρχισε να γράφει το έργο του «Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση».

Διατεινόταν ότι η σημασία της Γαλλικής Επανάστασης έγκειτο στη συνέχιση της διαδικασίας εκσυγχρονισμού και κεντρικής συγκέντρωσης του γαλλικού κράτους, η οποία είχε αρχίσει υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ’. Η αποτυχία της Επανάστασης πήγασε από την απειρία των εκπροσώπων της, οι οποίοι είχαν επενδύσει πολύ σε αφηρημένες ιδέες του Διαφωτισμού. Ο Τοκβίλ ήταν κλασικός φιλελεύθερος, υπέρμαχος του κοινοβουλευτισμού, αλλά σκεπτικιστής όσον αφορούσε στις ακρότητες της δημοκρατίας.

Η ζωή του

Ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ καταγόταν από παλαιά Νορμανδική οικογένεια αριστοκρατών, ενώ οι πρόγονοί του είχαν συμμετάσχει στη Μάχη του Χέιστινγκς, του 1066. Οι γονείς του, Ερβέ Λουί Φρανσουά Ζαν Μποναβεντίρ Κλερέλ, Κόμης του Τοκβίλ, αξιωματικός της Συνταγματικής Φρουράς του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ και η Λουίζ Μαντλέν λε Πελετιέ ντε Ροζανμπό, μετά βίας γλίτωσαν τη λαιμητόμο μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου, το 1794. Μετά από εξορία στην Αγγλία επιστρέφουν στη Γαλλία κατά τη βασιλεία του Ναπολέοντα. Με την Παλινόρθωση των Βουρβόνων, ο πατέρας του Τοκβίλ έγινε νομάρχης(1817-23).

Ο Τοκβίλ φοίτησε στο Λύκειο Φαμπέρ, στο Μετς. Στη συνέχεια σπούδασε νομικά στο Παρίσι (1823-27) και έκανε τα πρώτα του ταξίδια στην Ιταλία και τη Σικελία. Το 1827 προσλήφθηκε στον δικαστικό κλάδο και τοποθετήθηκε στο πρωτοδικείο των Βερσαλλιών ως εισηγητής, ενώ το 1830 ονομάστηκε πάρεδρος πρωτοδικών. Στο δικαστικό σώμα των Βερσαλλιών γνωρίστηκε και συνδέθηκε με στενή ισόβια φιλία με τον εισαγγελέα Γκυστάβ ντε Μπωμόν, που αργότερα συνεργάστηκε συγγραφικά μαζί του και επιμελήθηκε την έκδοση των έργων του. Το 1831 οι δυο φίλοι αναχώρησαν για τις ΗΠΑ με αποστολή να μελετήσουν το αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα. Το 1832 παραιτήθηκε από τον δικαστικό κλάδο και για μικρό χρονικό διάστημα άσκησε δικηγορία.

Ο Τοκβίλ, που απεχθανόταν την Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848), ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα το 1830. Από το 1830 έως το 1851 θήτευσε ως βουλευτής της περιφέρειας Μάγχης (Βαλόνι). Στο κοινοβούλιο υποστήριξε την κατάργηση της δουλείας και το ελεύθερο εμπόριο, καθώς επίσης και την αποίκιση της Αλγερίας που υλοποιούσε το καθεστώς του Λουδοβίκου-Φιλίππου. Ο Τοκβίλ εξελέγη αντιπρόεδρος της νομοθετικής συνέλευσης της Μάγχης το 1842 και διετέλεσε πρόεδρος του συμβουλίου της Περιφέρειας μεταξύ των ετών 1849-1851. Σύμφωνα με πηγές, η πολιτική θέση του Τοκβίλ υπήρξε εξαιρετικά δύσκολη εκείνη την περίοδο, καθώς δεν τον εμπιστευόταν ούτε η Αριστερά ούτε η Δεξιά, και αναζητούσε δικαιολογία για να εγκαταλείψει τη Γαλλία.

Ως μέλος της γαλλικής νομοθετικής συνέλευσης, της οποίας υπήρξε και αντιπρόεδρος, εναντιώθηκε στο πραξικόπημα της 2ης Δεκεμβρίου 1851 με το οποίο ο Λουδοβίκος Ναπολέων Βονοπάρτης επέβαλε δικτατορία. Για τη στάση του αυτή φυλακίστηκε στο πύργο της Βενσέν, γεγονός που σήμανε και το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Νέα επιδείνωση της υγείας του το 1858 τον ανάγκασε να αποσυρθεί στις Κάννες, όπου και απεβίωσε το επόμενο έτος.

Ταξίδια

Το 1831, ο Τοκβίλ έλαβε από την Ιουλιανή Μοναρχία την αποστολή να εξετάσει τις φυλακές και σωφρονιστικά ιδρύματα στην Αμερική, και μετέβη εκεί με τον ισόβιο φίλο του Gustave de Beaumont. Ενώ επισκέφτηκε κάποιες φυλακές, ταξίδεψε ευρέως στην Αμερική και κράτησε εκτενείς σημειώσεις σχετικά με τις παρατηρήσεις και τους προβληματισμούς του. Επέστρεψε σε λιγότερο από δύο χρόνια, και δημοσίευσε μια έκθεση, αλλά το πραγματικό αποτέλεσμα της περιοδείας του ήταν το De la Démocratie en Amerique , το οποίο κυκλοφόρησε το 1835.

Εκτός από την Αμερική, ο Τοκβίλ έκανε επίσης μια περιοδεία παρατήρησης της Αγγλίας, στην οποία συνέγραψε τα «Απομνημονεύματα εξαθλίωσης» (Memoir on Pauperism). Το 1841 και το 1846, ταξίδεψε στην Αλγερία. Το πρώτο ταξίδι του τον ενέπνευσε για τη συγγραφή του έργου «Ταξίδι στην Αλγερία» (Travail sur l'Algérie), όπου επέκρινε το γαλλικό μοντέλο αποικιοκρατίας, το οποίο βασίστηκε στην πολιτισμική αφομοίωση, προτιμώντας αντ' αυτού το βρετανικό μοντέλο της έμμεσης διακυβέρνησης, το οποίο απέφευγε ανάμιξη διαφορετικών πληθυσμών. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να υποστηρίζει ανοιχτά το φυλετικό διαχωρισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών αποίκων και των Αράβων με την εφαρμογή δύο διαφορετικών νομοθετικών συστημάτων (μισό αιώνα πριν από την εφαρμογή του Indigénat (κώδικα Αυτοχθόνων) που βασιζόταν στη θρησκεία το 1881).

Το 1835, ο Τοκβίλ έκανε μια περιοδεία της Ιρλανδίας. Οι παρατηρήσεις του παρέχουν μία από τις καλύτερες απεικονίσεις για το πώς ήταν η κατάσταση στην Ιρλανδία πριν από τη «Μεγάλη Πείνα» (1845-1849). Σε αυτές καταγράφηκαν τόσο η όλο αυξανόμενη Καθολική μεσαία τάξη όσο και οι άθλιες συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν οι περισσότεροι Καθολικοί αγρότες-ενοικιαστές γης. Ο Τοκβίλ κατέστησε σαφείς τόσο τις ελευθεριακές συμπάθειες του όσο και την έλξη του προς τους Ιρλανδούς ομόθρησκούς του.

Μετά την πτώση της Ιουλιανής Μοναρχίας με την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1848, ο Τοκβίλ εξελέγη μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης του 1848 και έγινε μέλος της Επιτροπής που ήταν επιφορτισμένη με την κατάρτιση του νέου Συντάγματος της Δεύτερης Δημοκρατίας (1848-1851). Υπερασπίστηκε τον Δισωματισμό (νομοθετικό σύστημα δύο κοινοβουλευτικών σωμάτων) και την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με καθολική ψηφοφορία. Δεδομένου ότι η ύπαιθρος πιστεύεται ότι ήταν πιο συντηρητική από τον εργαζόμενο πληθυσμό του Παρισιού, η καθολική ψηφοφορία σχεδιάστηκε ως ένα μέσο για την αντιμετώπιση του επαναστατικού πνεύματος του Παρισιού.

Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας, ο Τοκβίλ τάχθηκε με το «κόμμα της Τάξης» (parti de l'Ordre) κατά των Σοσιαλιστών. Πίστευε ότι λίγες μέρες μετά την εξέγερση του Φεβρουαρίου, μια βίαιη σύγκρουση μεταξύ του πληθυσμού των Παριζιάνων εργαζομένων με επικεφαλής τους σοσιαλιστές που προπαγάνδιζαν υπέρ μιας «Δημοκρατικής και Κοινωνικής Δημοκρατία» και τους συντηρητικούς, στους οποίους περιλαμβανόταν η αριστοκρατία και ο αγροτικός πληθυσμός, ήταν αναπόφευκτη. Όπως είχε προβλέψει ο Τοκβίλ, αυτές οι κοινωνικές εντάσεις τελικά εξερράγησαν κατά τη διάρκεια των Ημερών της Εξέγερσης του Ιουνίου του 1848.

Η καταστολή της εξέγερσης με επικεφαλής τον στρατηγό Cavaignac, υποστηρίχθηκε από τον Τοκβίλ, ο οποίος μάλιστα τάχθηκε τόσο υπέρ της «νομιμοποίησης» της κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας από τον Cavaignac, όσο και άλλων μέτρων που προωθούσαν την αναστολή της συνταγματικής τάξης. Μεταξύ των μηνών Μαΐου και Σεπτεμβρίου, ο Τοκβίλ συμμετείχε στη Συνταγματική Επιτροπή, η οποία έγραψε το νέο Σύνταγμα. Οι προτάσεις του υπογράμμισαν τη σημασία της αμερικανικής εμπειρίας του, όπως η τροπολογία του για τον Πρόεδρο και την επανεκλογή του.

Θάνατος (1859)

Μετά από μακρά περιπέτεια με τη φυματίωση, ο Τοκβίλ υπέκυψε στη νόσο στις 16 Απριλίου 1859. Ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο Τοκβίλ, στη Νορμανδία.

Ο Τοκβίλ ήταν Ρωμαιοκαθολικός. Θεωρούσε τη θρησκεία συμβατή με την ισότητα και τον ατομισμό. Πίστευε ότι η θρησκεία θα ήταν πιο δυνατή αν ήταν διαχωρισμένη από την πολιτική.

Έργα του

Γελοιογραφία, Ονορέ Ντωμιέ, 1849.

Η δημοκρατία στην Αμερική

Μετά την επιστροφή του από την Αμερική έγραψε το πιο σημαντικό έργο του «Η δημοκρατία στην Αμερική» (De la démocratie en Amérique, 1835-40) που αναφέρεται στο νομοθετικό και διοικητικό σύστημα των ΗΠΑ, αλλά και με την επιρροή που ασκούν οι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί στις συνήθεις και στις συμπεριφορές των των πολιτών. Από την παρατήρηση της αμερικανικής εμπειρίας, ιδίως στην περιοχή της Νέας Αγγλίας, που ήταν απαλλαγμένη και από το στίγμα της δουλείας, ο Τοκβίλ διαπιστώνει ότι η περιφρούρηση της δημοκρατίας, η αποφυγή της τυραννίας της πλειοψηφίας και της κοινής γνώμης και η επιβίωση της πολιτικής ελευθερίας διασφαλίζονται χάρη στην αυτοδιοίκηση των κοινοτήτων, την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, την ύπαρξη ελεύθερου τύπου και στο σύστημα οργάνωσης της δικαιοσύνης με τα δικαστήρια των ενόρκων.

«Η επιβολή της κοινής γνώμης μπορεί να είναι εξίσου καταπιεστική όσο οι διαταγές ενός δυνάστη»

Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση

Σημαντικό, όμως, είναι και το άλλο μεγάλο ιστοριογραφικό έργο του με τίτλο «Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση» (L΄Ancient Regime et la Révolution, 1856). Στο έργο αυτό έμεινε μακριά από τις κυριαρχούσες απόψεις που υποστήριζαν τόσο οι επικριτές όσο και οι απολογητές της επανάστασης του 1789 και φώτισε το σύνολο των κοινωνικών, διοικητικών και πνευματικών μεταβολών οι οποίες είχαν προετοιμάσει το φαινομενικό αυτό ιστορικό ρήγμα. Διατυπώνει την ιδιαίτερα πρωτότυπη άποψη ότι η Γαλλική επανάσταση δεν αποτελεί ουσιαστικά ρήξη αλλά αντίθετα ολοκληρώνει διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής που είχε εγκαινιάσει η απολυταρχία. Τα δυο πρότυπα είναι η δημοκρατία στην Αμερική και η δημοκρατία της ισότητας στη Γαλλική Επανάσταση. Από τη σύγκριση Γαλλίας και Αμερικής συμπεραίνει ότι η ελευθερία και η επανάσταση αλληλοαποκλείονται και ότι η δημοκρατία και ο δεσποτισμός μπορεί να συμπέσουν, για παράδειγμα η Τρομοκρατία στη Γαλλία ή το φαινόμενο του Βοναπαρτισμού. Από τη διαπίστωση αυτή πηγάζει και το πρόγραμμα της «νέας πολιτικής επιστήμης» που οραματίζονταν ο Τοκβίλ: να διδάξει τη διάκριση μεταξύ δημοκρατίας και επανάστασης για να διαφυλάξει έτσι την πολιτική ελευθερία.

Άλλα έργα

Εκτός από τα δύο κύρια έργα του που προαναφέρθηκαν ο Τοκβίλ δημοσίευσε και την Κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Γαλλίας το 1834 που μεταφράστηκε στα αγγλικά από Τζον Μιλ ο οποίος επηρεάστηκε βαθύτατα και διατύπωσε αργότερα τη θεωρία της συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι Αναμνήσεις (Souvenirs), είναι ένα άλλο έργο που εκδόθηκε το 1848 με επίκεντρο τις εντυπώσεις του από την επανάσταση του 1848 που εμπεριέχουν τις πολιτικές του εμπειρίας.

Απήχηση των ιδεών του

Οι ιδέες του Τοκβίλ είχαν σημαντική απήχηση σε ολόκληρη την Ευρώπη, περιλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το σημαντικότερο έργο του μεταφράστηκε από των Κωνσταντίνο Ηρακλείδη το 1846 με τίτλο Περί της δημοκρατίας κατά την Αμερικήν και επηρέασε το κλίμα της φιλελεύθερης κριτικής κατά της μοναρχίας τού Όθωνα, που τελικά συνετέλεσε στην πολιτειακή αλλαγή του 1862. Στην ίδια την Αμερική οι ιδέες του ενσωματώθηκαν στην παράδοση της αμερικανικής πολιτικής σκέψης και παρέμειναν σημείο αναφοράς για τον αυτοπροσδιορισμό της αμερικανικής δημοκρατίας.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Allen, Barbara. Tocqueville, Covenant, and the Democratic Revolution: Harmonizing Earth with Heaven. Lanham, MD: Lexington Books, 2005.
• Benoît, Jean-Louis. Comprendre Tocqueville. Paris: Armand Colin/Cursus, 2004.
• Benoît, Jean-Louis, et Keslassy, Eric. Alexis de Tocqueville: Textes économiques Anthologie critique. Paris: Pocket/Agora, 2005.[1]
• Benoît, Jean-Louis. Tocqueville, Notes sur le Coran et autres textes sur les religions. Paris : Bayard, 2005. [2] [3]
• Boesche, Roger. The Strange Liberalism of Alexis de Tocqueville. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1987.
• Boesche, Roger. Tocqueville's Road Map: Methodology, Liberalism, Revolution, And Despotism. Lnahma, MD: Lexington Books, 2006.
• Brogan, Hugh. Alexis De Tocqueville. London: Profile Books, and New Haven, CT: Yale University Press, 2006.
• Coutant, Arnaud. Tocqueville et la Constitution democratique. Mare et Martin, 2008.
• Coutant, Arnaud. Une Critique republicaine de la democratie liberale, de la democratie en Amerique de Tocqueville. Mare et Martin, 2007.
• Craiutu, Aurelian, and Jeremy Jennings, eds. Tocqueville on America after 1840: Letters and Other Writings. (New York: Cambridge University Press, 2009) 560 pp.  ISBN 978-0-521-85955-4
• Damrosch, Leo. Tocqueville's Discovery of America. New York: Farrar Straus Giroux, 2010.
• Drescher Seymour. Tocqueville and England. Cambridge, MA: Harward University Press, 1964.
• Drescher, Seymour. Dilemmas of Democracy: Tocqueville and Modernization. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press, 1968.
• Epstein, Joseph. Alexis De Tocqueville: Democracy's Guide. New York: Atlas Books, 2006.
• Feldman, Jean-Philippe. "Alexis de Tocqueville et le fédéralisme américain". Revue du droit public et de la science politique en France et à l'Étranger, n° 4 (20 juin 2006): 879–901.
• Gannett, Robert T. Tocqueville Unveiled: The Historian and His Sources for the Old Regime and the Revolution. Chicago, IL: University of Chicago Press, 2003.
• Geenens, Raf and Annelien De Dijn (eds), Reading Tocqueville: From Oracle to Actor. London: Palgrave Macmillan. 2007.
• Hein, David. "Christianity and Honor." The Living Church, August 18, 2013, pp. 8–10.
• Herr, Richard. Tocqueville and the Old Regime. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1962.
• Jardin, Andre. Tocqueville. New York: Farrar Straus Giroux, 1989.
• Jaume, Lucien, Tocqueville. Bayard, 2008.
• Kahan, Alan S. Aristocratic Liberalism : The Social and Political Thought of Jacob Burckhardt, Johns Stuart Mill and Alexis de Tocqueville. Oxford and New York: Oxford University Press, 1992; Transaction, 2001.
• Kahan, Alan S. Alexis de Tocqueville. New York: Continuum, 2010.
• Kuznicki, Jason (2008). «Tocqueville, Alexis de (1805–1859)». Στο: Hamowy, Ronald, επιμ. The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE; Cato Institute, σσ. 507–9. ISBN 978-1-4129-6580-4. OCLC 750831024. http://books.google.com/books?id=yxNgXs3TkJYC. 
• Lively, Jack. The Social and Political Thought of Alexis De Tocqueville. Oxford: Clarendon Press of Oxford University Press, 1962.
• Mansfield, Harvey C. Tocqueville: A Very Short Introduction. Oxford and New York: Oxford University Press, 2010.
• Mélonio, Françoise. Tocqueville and the French. Charlottesville: University of Virginia Press, 1998.
• Mitchell, Harvey. Individual Choice and the Structures of History – Alexis de Tocqueville as an historian reappraised. Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, 1996.
• Mitchell, Joshua. The Fragility of Freedom: Tocqueville on Religion, Democracy, and the American Future. Chicago, IL: University of Chicago Press, 1995.
• Pierson, George. Tocqueville and Beaumont in America. New York: Oxford University Press, 1938. Reissued as Tocqueville in America. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1996.
• Pitts, Jennifer. A Turn to Empire. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2005.
• Sanders, Luk. "The Strange Belief of Alexis de Tocqueville: Christianity as Philosophy". International Journal of Philosophy and Theology, 74:1 (2013): 33–53.
• Schuettinger, Robert. "Tocqueville and the Bland Leviathan". New Individualist Review, Volume 1, Number 2 (Summer 1961): 12–17.
• Schleifer, James T. The Chicago Companion to Tocqueville's Democracy in America. Chicago : University of Chicago Press, 2012. ISBN 978-0-226-73703-4
• Schleifer, James T. The Making of Tocqueville's Democracy in America. Chapell Hill : University of North Carolina Press, 1980; second ed., Indianapolis, IN: Liberty Fund, 1999.
• Shiner, L. E. The Secret Mirror: Literary Form and History in Tocqueville's Recollections Ithaca, NY: Cornell University Press, 1988.
• Swedberg, Richard Tocqueville's Political Economy Princeton: Princeton University Press, 2009.
• Welch, Cheryl. De Tocqueville. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Welch, Cheryl. The Cambridge Companion to Tocqueville. Cambridge, Eng., and New York: Cambridge University Press, 2006.
• Williams, Roger L., "Tocqueville on Religion," Journal of the Historical Society, 8:4 (2008): 585–600.
• Wolin, Sheldon. Tocqueville Between Two Worlds. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2001.

Βιβλιογραφία

• Η Δημοκρατία στην Αμερική, εκδ., Στόχος ISBN 960-303-054-6
• Το παλαιό καθεστώς και η Επανάσταση, εκδ. Πόλις ISBN 960-435-122-3
• εκδόσεις βιβλίων του