Φόδελε Ηρακλείου

Φόδελε
Φόδελε Φόδελε
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Γαζίου
Γεωγραφία
Νομός	Ηρακλείου
Υψόμετρο	60

Το Φόδελε είναι χωριό στην επαρχία Μαλεβιζίου και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Γαζίου στο Νομό Ηρακλείου, με 540 κατοίκους το 2001. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 29 χιλιόμετρα. Βρίσκεται στο μέσο κοιλάδας, κατάφυτης από πορτοκαλεώνες. Μάλιστα το χωριό φημίζεται για τα εύγευστα πορτοκάλια. Διαρρέεται από τον ποταμό Παντομάντρη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Το χωριό υδρεύεται από δίκτυο παρακείμενων πηγών. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καθώς επίσης και τα εξωκλήσια του Ευαγγελισμού, των Αγίων Πάντων, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννου και των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο χωριό ανάμεσα στα άλλα λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο.

Δ.δ. Φόδελε

Το Δημοτικό διαμέρισμα Φόδελε αριθμούσε 642 κατοίκους το 2001 και απαρτίζεται από τους οικισμούς :

• το Φόδελε [ 540 ] ,έδρα του Δημοτικού διαμερίσματος.
• η Μονή Αγίου Παντελεήμονος Ηρακλείου [ 3 ]
• η Παραλία Φόδελε [ 99 ]

Ιστορικά στοιχεία

Βυζαντινά χρόνια

Στην περιοχή του σημερινού χωριού διαπιστώθηκε τελευταία ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη Παντομάτριον, της οποίας το όνομα διασώζεται στον ποταμό. Σε παλαιότερη εποχή, πιθανότατα κατά τη βυζαντινή περίοδο, στη θέση Σκοτεινή, Λουμπινιές ή στα Αρχοντικά βρισκόταν χωριό με άλλο όνομα, όπως πιστοποιούν ερείπια από παλαιά κτίσματα. Η σημερινή εκκλησία των Εισοδίων κτίστηκε στο ανατολικό τμήμα στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, σταυροειδούς, εγγεγραμμένης με τρούλο και τρίκλιτης, σε σχήμα βασιλικής του 11ου ή 12ου αιώνα. Υπάρχουν διάφορα γλυπτά και επίσης πλάκα, που παριστάνει θηρίο. Όλα αυτά ανήκουν στην παλαιοχριστιανική βασιλική. Η σημερινή εκκλησία οικοδομήθηκε με δαπάνες του ΄Αρχοντα Μιχαήλ (Μελισσηνού) Μελισσουργού και της συζύγου του, Ειρήνης, το 1323 (βλ. "Το Χρυσόβουλο του Κομνηνού και τα 12 Αρχοντόπουλα"). Ήταν κατάγραφος, όμως δε σώζονται οι τοιχογραφίες.

Ονομασία και απογραφές

Το σημερινό χωριό κτίστηκε σε μεταγενέστερη εποχή και πήρε το όνομά του από το επίθετο του πρώτου οικιστή (Φόδελε) , που αναφέρεται στην Κρήτη το 13ο αιώνα. Στον κατάλογο που συνοδεύει τη συνθήκη του Αλεξίου Καλέργη και της Βενετίας (1299) γίνεται η σχετική αναφορά. Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 αναγράφεται με 129 κατοίκους και υπαγόταν στην επαρχία Μυλοποτάμου.

Σχέση με Δομήνικο Θεοτόκοπουλο

Το χωριό συνδέθηκε με το μεγάλο ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Η διατήρηση του επωνύμου Θεοτοκάκης στο χωριό οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο Ελ Γκρέκο καταγόταν από εκεί. Σύμφωνα με τον Α. Κύρου πιστεύεται ότι το σπίτι τα παλαιά αρχοντικά του Θεοτοκόπουλου βρίσκονταν στον παλαιό οικισμό Σκοτεινή. Ωστόσο, ο Πρεβελάκης και άλλοι αντικρούουν τον ισχυρισμό αυτό, κάνοντας λόγο για καταγωγή από το Ηράκλειο. Η άποψη αυτή ενισχύθηκε από την ανακοίνωση του Κ. Μέρτζιου στο 1ο Κρητολογικό Συνέδριο (1961). Επίσης, στον Καστροφύλακα (Κ 36) αναφέρεται ότι ο αδερφός του καλλιτέχνη, Μανούσος, ήταν ενοικιαστής κτημάτων στο Χάνδακα. Δεν αποκλείεται όμως ο πατέρας του Ελ Γκρέκο να είχε γεννηθεί στο Φόδελε και έπειτα να ήρθε στο Χάνδακα. Στηριζόμενοι στην άποψη της καταγωγής του Θεοτοκοπούλου από το Φόδελε οι καθηγητές και φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Βαγιαδολίδ της Ισπανίας, ενετοίχισαν το 1934 ειδική στήλη με επιγραφή στα ελληνικά και στα ισπανικά, σε πλάκα από το βράχο του Τολέδο, όπου έζησε και πέθανε ο μεγάλος ζωγράφος.

Βιβλιογραφία

• Το Ηράκλειον και ο Νομός του, Έκδοση Νομαρχίας Ηρακλείου.

Εξωτερικές συνδέσεις

• Στοιχεία για το χωριό