Νίκος Ζαχαριάδης

Νίκος Ζαχαριάδης
Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας
Περίοδος 1934 – 1956
Προκάτοχος	Ανδρόνικος Χαϊτάς
Διάδοχος	Απόστολος Γκρόζος
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση	27 Απριλίου 1903, Αδριανούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία
Θάνατος	1 Αυγούστου 1973 (70 ετών) Σουργκούτ Χαντιμανσίας, Σοβιετική Ένωση
Εθνότητα	Ελληνική
Πολιτικό κόμμα	Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
Σχετικά πολυμέσα

O Ριζοσπάστης αναγγέλει σε έκτακτη έκδοση την επιστροφή του Νίκου Ζαχαριάδη από την αιχμαλωσία (30 Μαΐου 1945).

Ο Νίκος Ζαχαριάδης (Αδριανούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 27 Απριλίου 1903 - Σουργκούτ Χαντιμανσίας, Σοβιετική Ένωση, 1 Αυγούστου 1973) υπήρξε ιστορικός ηγέτης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ως καθοδηγητής του ΚΚΕ κατά την περίοδο της κυριαρχίας του Ιωσήφ Στάλιν στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, αλλά και λόγω των πολιτικών χειρισμών που ακολούθησε, αποτελεί μια από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στις 27 Απριλίου του 1903 στην Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης, γιος του Παναγιώτη Ζαχαριάδη με καταγωγή από Ρούμελη και της Ερατώ Πρωτόπαπα από τα Άδανα. Ο πατέρας του εργαζόταν υπάλληλος - πραγματογνώμονας - στο γαλλικό Μονοπώλιο Καπνού (Ρεζί) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κι έτσι αναγκαζόταν να μετακομίζει σε πολλές πόλεις της Αυτοκρατορίας με την οικογένειά του. Αρχικά Δημοτικό πήγε στα Σκόπια και το τέλειωσε στο επτατάξιο της Νικομήδεια, ενώ αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Αδριανούπολης. Από τα 15 του χρόνια αναγκάστηκε να δουλέψει στη Ρεζί στη Νικομήδεια και το 1919 ξεκινάει εργασία στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης αρχικά ως λιμενεργάτης φορτοεκφορτωτής και στη συνέχεια ως πλήρωμα σε ρυμουλκά, όπου και ήλθε σε επαφή με σοσιαλιστικούς κύκλους. Την περίοδο εκείνη 1919 - 1921 κάνει ταξίδια στη μετεπαναστατική Ρωσία όπου και εντάχθηκε στη σοσιαλιστική Διεθνή Πανεργατική Ένωση, που αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες.

Επηρεασμένος από τις επαναστατικές εκείνες ιδεολογίες, το 1921, έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ ένα χρόνο μετά, το 1922, γίνεται μέλος και του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Το 1923 ευρισκόμενος και πάλι στη Ρωσία -σπούδασε στο νεοϊδρυμένο τότε "KUTV", το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής· στα ρωσικά Коммунистический университет трудящихся Востока ή КУТВ).

Εγκατάσταση στην Ελλάδα

Το 1924, κατά τους διωγμούς του ελληνικού στοιχείου, η οικογένεια Ζαχαριάδη εγκαθίσταται στην Ελλάδα, περίοδο που η χώρα βρισκόταν ήδη σε έντονη πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση, όπου ο Νίκος, έχοντας στο μεταξύ ολοκληρώσει τη φοίτησή του στο KUTV, καθοδηγούμενος και από την Κομουνιστική Διεθνή Νέων, αναλαμβάνει καθοδηγητική δουλειά στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας, την ΟΚΝΕ στην Αθήνα, όπου σύντομα έγινε γραμματέας της. Τον Σεπτέμβριο του 1924 μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη για την εκεί οργάνωση. Στη δικτατορία του Παγκάλου παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη συμμετέχοντας στην εκεί κομματική οργάνωση.

Τον Μάιο του 1926 με εντολή της Κ.Ε. του ΚΚΕ αναλαμβάνει γενικός γραμματέας της κομματικής οργάνωσης του Πειραιά και τον επόμενο χρόνο ομοίως στη κομματική οργάνωση Βόλου. Σε όλο αυτό το διάστημα (1924 - 1929) ο Νίκος Ζαχαριάδης συνελήφθη πέντε φορές δραπετεύοντας ισάριθμα. Το 1929 μάλιστα δραπέτευσε με τη βοήθεια του Θανάση Κλάρα (μετέπειτα Άρη Βελουχιώτη), όντας προφυλακισμένος ως ύποπτος για τη δολοφονία του αρχειομαρξιστή Γεωργοπαπαδάτου. Όταν η κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου εξέδωσε τον ιδιώνυμο νόμο (N. 4229), το 1929, ο Ν. Ζαχαριάδης ήταν ο πλέον καταζητούμενος Έλληνας κομμουνιστής.

Έτσι το 1929, η ηγεσία του ΚΚΕ αποφασίζει να στείλει τον Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ένωση, αφενός για να χαθούν τα ίχνη του και αφετέρου για σπουδές στην Ανώτατη Κομματική Σχολή της Μόσχας.

Στην ηγεσία του ΚΚΕ

Από τη Μόσχα επιστρέφει το 1931, την περίοδο που είχε ξεσπάσει ο λεγόμενος "φραξιονισμός", όταν μετά την καταστατικά νόμιμη Έκκληση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ.), που δημοσιεύτηκε στο "Ριζοσπάστη" στις 2 και 3 Νοεμβρίου 1931 εκλέγεται νέα ηγεσία, και ο ίδιος αναλαμβάνει την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Τον Ιανουάριο του 1934, κατά την 6η Ολομέλεια του Κόμματος εκλέγεται γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Έτσι η νέα ηγεσία υπό τον Ζαχαριάδη κατάφερε να επιβληθεί χωρίς ιδιαίτερες αμφισβητήσεις χάρη στη στήριξη της Κ.Δ. Παράλληλα όμως την περίοδο 1931-1936 επιτεύχθηκε σημαντική ανάπτυξη του ΚΚΕ στην αναδιοργάνωση και τη μαζικοποίησή του, σε μια περίοδο ανάπτυξης εργατικών και άλλων κοινωνικών αγώνων. Στις δε εκλογές του 1936 ο Ζαχαριάδης εκλέχθηκε βουλευτής του "Παλαϊκού Μετώπου".

Το 1936, ένα μήνα μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά, τον Σεπτέμβριο συνελήφθη και φυλακίστηκε σε απομόνωση, στις φυλακές Κερκύρας, στην "Ακτίνα Θ΄". Με την εισβολή των Ιταλών, το 1940, τρεις ημέρες αργότερα, στις 31 Οκτωβρίου, έχοντας στο μεταξύ μεταφερθεί στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, δημοσιεύει τη γνωστή ανοικτή επιστολή προς τον ελληνικό λαό, με την οποία τον καλούσε να αντισταθεί τονίζοντας μεταξύ άλλων:

"Ο Λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο απελευθερωτικό ενάντια στο Φασισμό του Μουσολίνι [...] Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. [...] Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της."

Η επιστολή αυτή ήταν επόμενο να προκαλέσει σύγχυση στις γραμμές του κόμματος και τις κατευθύνσεις της Κ.Δ. Ακολούθησαν δυο ακόμη επιστολές, στις 26 Νοεμβρίου και 15 Ιανουαρίου του 1941, στις οποίες όμως εξέφραζε αντικρουόμενες θέσεις ως προς τον χαρακτήρα του πολέμου ως "ιμπεριαλιστικού". Η δικτατορία απέφυγε τη δημοσίευσή τους. Υπόψη ότι στις 10 Ιανουαρίου η Κ.Δ. καταδίκασε τη συγκεκριμένη θέση του Ζαχαριάδη.

Με την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων, και την εκ μέρους τους ανάληψη της διοίκησης των φυλακών ο Ζαχαριάδης παραδίδεται στη Γκεστάπο στις 27 Απριλίου, ως ο αρχηγός του ΚΚΕ, όπου και μεταφέρεται αρχικά στο Τατόι και από εκεί αεροπορικώς στη Θεσσαλονίκη, στο Βελιγράδι και τέλος στη Βιέννη στις φυλακές "Λέζελ" όπου μετά έξι μήνες, στις 30 Νοεμβρίου του 1941 μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, όπου έμεινε κρατούμενος ως τον Μάιο του 1945. Στο Νταχάου ο Ζαχαριάδης δεν ήταν απλός κρατούμενος, αλλά διορίστηκε από την διοίκηση του στρατοπέδου "κάπο" δηλαδή "υπεύθυνος θαλάμου - γραφείου", με καθήκοντα μεταφραστή και άλλων γραφικών εργασιών. Συνολικά ο Ζαχαριάδης είχε μείνει φυλακισμένος οκτώ χρόνια και οκτώ μήνες.

Μεταπολεμική περίοδος

Αν και την Πρωτομαγιά του 1945 με έκτακτο παράρτημα ο Ριζοσπάστης πληροφορούσε τους αναγνώστες του ότι ο Ν. Ζαχαριάδης είναι ζωντανός και επιστρέφει από το Νταχάου, που σημαίνει ότι είχε προηγηθεί η απελευθέρωσή του από αγγλικές δυνάμεις, στην Ελλάδα, επέστρεψε στις 30 Μαΐου του 1945, με αγγλικό αεροπλάνο της RAF όπου και ανέλαβε και πάλι την ηγεσία Γ.Γ. του ΚΚΕ, από τον Γ. Σιάντο. Το ΚΚΕ ήταν σημαντική πολιτική δύναμη, ως αποτέλεσμα του ρόλου του στην Εθνική Αντίσταση, ενώ είχε προχωρήσει ήδη στην υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, γεγονός που είχε κλονίσει την αξιοπιστία της ηγεσίας του. Την 13η μέρα που ανέλαβε ο Ζαχαριάδης την ηγεσία και έχοντας ήδη ασκήσει έντονη κριτική στον Γ. Σιάντο για λάθη του στα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, στις 12 Ιουνίου ο Ριζοσπάστης ανακοινώνει την καταδίκη και απομόνωση του Άρη Βελουχιώτη σημειώνοντας σχετικά:

"Ο σ. Ζαχαριάδης μας ανακοίνωσε ότι η Κ.Ε. του ΚΚΕ αφού συζήτησε πάνω σε εκθέσεις που ήλθαν από διάφορες κομματικές οργανώσεις, αποφάσισε να καταγγείλει ανοιχτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Άρη Βελουχιώτη, ή Θανάση Κλάρα, ή Μιζέρια

Ο μόνος από τα στελέχη του ΚΚΕ που διαφώνησε έμπρακτα και δημόσια με την συμφωνία της Βάρκιζας και την διάλυση του ΕΛΑΣ, παρότι αρχικά την είχε αποδεχτεί, ήταν ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος ίδρυσε το Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας και τον ΕΛΑΣ-Ν με στόχο τη συνέχιση του αγώνα εναντίον των Άγγλων και της κυβέρνησης. Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Απρίλη του 1945, πριν την επιστροφή Ζαχαριάδη, τον διαγράφει από το κόμμα. Στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ αποφασίζεται η δημοσιοποίηση της διαγραφής του, λίγο προτού θανατωθεί κυνηγημένος από ακροδεξιές ένοπλες ομάδες.

Ο Ζαχαριάδης διεύθυνε τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος κατά τη διάρκεια εμφυλίου πολέμου (1946-1949). Με δήλωσή του το 1947 έθεσε ζήτημα πλήρους αποκατάστασης του "μακεδονικού λαού" ύστερα από τη νίκη του Δημοκρατικού Στρατού (δήλωση που πιθανώς να ήταν κίνηση τακτικής σε μια προσπάθεια μεγαλύτερου προσεταιρισμού των σλαβομακεδόνων μαχητών του ΔΣΕ). Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949 εγκαθίσταται ως πολιτικός πρόσφυγας στο Βουκουρέστι, όπου μεταφέρθηκε η έδρα του παράνομου ΚΚΕ.

Μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Το 1956, ως αποτέλεσμα της αποσταλινοποίησης, μετά από αντικαταστατική παρέμβαση του Σοβιετικού και άλλων Κομμουνιστικών και Εργατικών κομμάτων της Ανατολικής Ευρώπης στην 6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ, καθαιρείται από την ηγεσία του ΚΚΕ ως «σεχταριστής» παρότι μόλις τρεις εβδομάδες προηγουμένως η Αριστερά είχε κοινή κάθοδο στις εκλογές του 1956 με το Κέντρο. Ακολουθούν οι διαγραφές της πλειοψηφίας των μελών του ΚΚΕ και του ίδιου του Ζαχαριάδη την επόμενη χρονιά, στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, με την προσθήκη της κατηγορίας του «υπόπτου προδοσίας».

Εξορίστηκε αρχικά στο Μποροβίτσι, της ΕΣΣΔ, κοντά στο Νόβγκοροντ όπου μέχρι το 1962 εργάστηκε σε δασική επιχείρηση, συνεχίζοντας την πολιτική του δραστηριότητα και τις επαφές με τα διαγραμμένα μέλη του ΚΚΕ. Τότε ζητάει από την Ελληνική Πρεσβεία στη Μόσχα να γυρίσει στην Ελλάδα για να αναλάβει την ευθύνη της πολιτικής του ΚΚΕ κατά τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά εκτοπίζεται στο Σουργκούτ. Ο Αχιλέας Παπαϊωάννου, σημαίνον στέλεχος τότε των διαγραμμένων Κομματικών Οργανώσεων που συλλήβδην διαγράφτηκαν με την 6η Ολομέλεια, αναφέρει ότι μεσολάβησε και εξορία του στη Γιακουτία, κοντά στο Βερίγγειο Πορθμό, δίπλα στο Βόρειο Πόλο. Στο Σουργκούτ ο Ζαχαριάδης προβαίνει σε 3 απεργίες πείνας ζητώντας την αποκατάσταση της φήμης του και την απελευθέρωσή του. Η επικοινωνία του πλέον με τις διαγραμμένες Κομματικές Οργανώσεις (οι οποίες συνέχισαν τη δράση τους) γίνεται δυσκολότερη, σε βαθμό που διάφορα γράμματά του να θεωρούνται παραποιημένα από την KGB, καθώς διασπούσαν τους οπαδούς του για ιδεολογικά ζητήματα, όπως το ρόλο της Κίνας και του Μάο Τσετούνγκ, μολονότι επί ηγεσίας Ζαχαριάδη εκδίδονταν τακτικά άρθρα και μπροσούρες του Μάο Τσε Τουνγκ. Την 1η Αυγούστου του 1973 ανακοινώνεται από την ΚΕ του ΚΚΕ ότι ο Ζαχαριάδης πέθανε από καρδιολογικά αίτια. Το 1989 ανακοινώνεται νέα εκδοχή θανάτου του: η αυτοκτονία, ενώ δίνεται στη δημοσιότητα από τους δεσμώτες του επιστολή που αποδίδεται στο Ζαχαριάδη και με την οποία φέρεται να απειλεί να αυτοκτονήσει. Η σωρός του Νίκου Ζαχαριάδη μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1991, με πρωτοβουλία της ΚΕ του ΚΚΕ.

Κριτική

Ο Ζαχαριάδης επικρίθηκε ως χαρακτηριστική περίπτωση σταλινικού ηγέτη. Κατηγορήθηκε ιδιαίτερα για τον περιορισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας, για την αποκήρυξη και τις διαγραφές στελεχών του ΚΚΕ με βαριές και ανυπόστατες κατηγορίες (χαφιές, τυχοδιωκτικό στοιχείο κλπ), καθώς και για τυχοδιωκτική πολιτική.

Επικρίθηκε από πολλούς κομμουνιστές με την κατηγορία πως ακολούθησε αλλοπρόσαλη και τυχοδιωκτική πολιτική διότι: α. δεν πραγματοποίησε καμία ενέργεια για την αναστροφή των συνεπειών της συμφωνίας της Βάρκιζας για τους κομμουνιστές αντιστασιακούς, β. συνέβαλε στην εξόντωση του Άρη Βελουχιώτη, γ. χωρίς κανένα σχέδιο οδήγησε το ΚΚΕ σε αποχή από τις εκλογές του 1946, και δ. κηρύξε λίγους μήνες αργότερα και πάλι χωρίς κανένα απολύτως σχέδιο το λεγόμενο «δεύτερο αντάρτικο» του ΔΣΕ.

Μια ακόμα απόδειξη της αλλοπρόσαλλης κατά πολλούς τακτικής της ηγεσίας του ΚΚΕ και προσωπικά του Νίκου Ζαχαριάδη είναι επίσης πως μετέτρεψε τον ΔΣΕ από αντάρτικο σε τακτικό στρατό, χωρίς να έχει ούτε τον ανάλογο οπλισμό, ούτε κάν δυνατότητα εφεδρειών.

Επικρίθηκε ακόμα και γιατί μετά την οριστική ήττα του '49 συνέχισε να υποστηρίζει πως ενδέχεται η επανέναρξη του ένοπλου αγώνα ("το όπλο παρά πόδα"), καθώς και γιατί αρνήθηκε τη στήριξη απ' την Αριστερά του κεντρώου Πλαστήρα, στις εκλογές του 1952.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης κατηγορείται επίσης από πολλούς κομμουνιστές, πως εδραίωσε ένα ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς μέσα στο ΚΚΕ κατ' εικόνα και ομοίωση με το αντίστοιχο εσωκομματικό καθεστώς στο ΚΚΣΕ με κύρια χαρακτηριστικά την καχυποψία, την χαφιεδολογία, τον δογματισμό, τον αυταρχισμό κλπ. Χαρακτηριστική περίπτωση πέρα από την δημόσια απόρριψη/αποκύρηξη του Άρη Βελουχιώτη, είναι η σπίλωση του Νίκου Πλουμπίδη ο οποίος κατηγορήθηκε χωρίς κανένα στοιχείο ως "χαφιές" από την ηγεσία του ΚΚΕ.

Θάνατος

Την 1 Αυγούστου 1973 ο Ζαχαριάδης βρέθηκε κρεμασμένος στο σπίτι του στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου διέμενε παρανόμως εξόριστος και επι 24ώρου βάσεως επιτηρούταν με φυλάκιο από τις σοβιετικές αρχές, οι οποίες τον υποχρέωσαν να φέρει ταυτότητα με διαφορετικό όνομα: Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ.

Μερικές μέρες πριν, είχε δεχθεί την επίσκεψη του Κώστα Λουλέ, στελέχους του ΚΚΕ, ο οποίος του μετέφερε πρόταση του Χαρίλαου Φλωράκη για λήξη της 3ης απεργίας πείνας που έκανε, επανένταξή του στο ΚΚΕ και στο τμήμα διαφώτισης του, με την προϋπόθεση ότι θα απαρνηθεί την κριτική στη μετασταλινική γραμμή που ακολουθούσε το ΚΚΣΕ και τα φιλοσοβιετικά-αντικινεζικά κόμματα. Εντούτοις, η πρόταση αυτή συνάντησε την άρνηση του Ζαχαριάδη, ο οποίος από το 1962, σε μια προσπάθεια να αποδράσει από την εξορια και να ανασυντάξει την νόμιμα εκλεγμένη ηγεσια του ΚΚΕ και τις Οργανώσεις Βάσης που η 8η Ολομέλεια (1958) διέλυσε, δήλωσε πως επιθυμεί να δικαστεί στην Ελλάδα για να αποδείξει τη σαθρότητα των κατηγοριών που τον βάραιναν, μπροστά στον ελληνικό λαό.

Σε σχετική επιστολή, η γνησιότητα της οποίας αμφισβητείται (η KGB χρησιμοποίησε τέτοια γράμματα, όπου έφεραν το Ζαχαριάδη να επιτίθεται στην πολιτική του Μάο, για να διασπάσει το ενιαίο αντιχρουσωφικο μέτωπο των ελληνων πολιτικών προσφύγων σε "μαοϊκους" και "ζαχαριαδικούς") την προειδοποίηση πως αν το αίτημά του δεν ικανοποιηθεί, θα αυτοκτονήσει. Για 16 χρόνια, ως το 1989, η επίσημη ανακοίνωση του υπό την ηγεσία Φλωράκη ΚΚΕ, έφερε το Ζαχαριάδη να έχει πεθάνει από καρδιακή ανακοπή. Μόλις το 1989 έγινε γνωστή η 2η εκδοχή του θανάτου του. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, υπάρχουν φωνές που ανοιχτά αμφισβητούν την αυτοκτονία του, και υποστηρίζουν πως δολοφονήθηκε από την KGB. Ο Νίκανδρος Κεπέσης, στέλεχος του ΚΚΕ και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής για 40 χρόνια, υποστήριξε σε βιβλίο του ότι ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του Ζαχαριάδη είναι ο Χαρίλαος Φλωράκης.

Το 1991, λίγες μόλις μέρες μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, η σορός του Ζαχαριάδη επιστράφηκε στην Ελλάδα, όπου κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, παρουσία της ηγεσίας του ΚΚΕ και πλήθους οπαδών του στην ΟΑΚΚΕ, στην ΣΑΚΕ, την ΟΚΜΛΕ, το ΕΚΚΕ, και άλλες μαρξιστικές-λενινιστικές οργανώσεις) που έσπευσαν να τιμήσουν τον Κομμουνιστή ηγέτη.

Με την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ που έγινε τον Ιούλιο του 2011 με θέμα την ιστορία του Κόμματος για την περίοδο 1949-1968 ο ιστορικός γραμματέας του ΚΚΕ αποκαθίσταται κομματικά, όχι όμως και πολιτικά, αφού, με άρθρο του Μάκη Μαΐλη στο Ριζοσπάστη της 7-8/1/2012, ο Νίκος Ζαχαριάδης κατηγορείται για λάθος στρατηγική αντίληψη για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, λόγω των πολιτικών συμμαχιών του ΚΚΕ με άλλα, σοσιαλδημοκρατικά και μικροαστικά κόμματα

Κείμενα του Νίκου Ζαχαρίαδη

• Ζαχαριάδης Νίκος, Υπέρ βωμών και εστιών : Άπαντα τα δημοσιευμένα, 1946-1947, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2012
• Ζαχαριάδης Νίκος, Ιστορικά διλήμματα, ιστορικές απαντήσεις : Άπαντα τα δημοσιευμένα, 1940-1945, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2011

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστοσελίδα αφιερωμένη στο Νίκο Ζαχαριάδη
• [1]
• ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ, ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ-Α΄ ΜΕΡΟΣ (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ, ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ-Β΄ ΜΕΡΟΣ (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Βιβλιογραφία

• Πάνος Ανταίος "Θύτης και Θύμα", Έκδ. Φυτράκη - Αθήνα 1991
• Γιώργος Αλεξάτος, Ιστορικό Λεξικό του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος, Εκδ. Γειτονιές του Κόσμου, Αθήνα 2008.
• Λευτέρης Αποστόλου, Νίκος Ζαχαριάδης - Η πορεία ενός ηγέτη 1923-1949, (εισαγωγή Γ. Λεονταρίτης), Εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2000.
• Γ. Π. Αρώνης, "Νίκος Ζαχαριάδης 1903 - 1973" - Αθήνα 1989
• Φρέντυ Γερμανός, Το αντικείμενο (Νίκος Ζαχαριάδης) - Ιστορικό μυθιστόρημα, Εκδ.Καστανιώτη, Αθήνα 2000..
• Μάρκος Βαφειάδης "Απομνημονεύματα" τομ.5 , Εκδ. Παπαζήση - Αθήνα 1992.
• Πάνος Δημητρίου "Εκ βαθέων. Χρονικό μιας ζωής και μιας εποχής", (Πρόλογος Φ. Ηλιού),Εκδ. Θεμέλιο - Αθήνα 1997.
• Λ. Π. Ελευθερίου "Συνομιλίες με τον Νίκο Ζαχαριάδη, Μόσχα Μάρτιος - Ιούλιος 1956", Εκδ. Κενταυρος - Αθήνα 1986.
• Α. Ελεφαντής "Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης, ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο", Εκδ. Ολκός - Αθήνα 1986.
• Κ. Καραγιώργης "Μερικά βιογραφικά στοιχεία του Ν. Ζαχαριάδη", Κομμουνιστική Επιθεώρηση (ΚΟΜΕΠ) - Νοέμβριος 1946.
• Δημοσθένης Κούκουνας, Νίκος Ζαχαριάδης, η άγνωστη ζωή του κομμουνιστή ηγέτη, Εκδ. Μέτρον, Αθήνα 2007.
• Α. Κουτσούκαλης "Η δευτέρα δεκαετία του ΚΚΕ 1929-1939", Εκδ. Γνώση - Αθήνα 1984.
• Β. Α. Νεφελούδης "Μαρτυρίες 1906-1938" Εκδ. Ωκεανίδα - Αθήνα 1984.
• Π. Νεφελούδης "Στις πηγές της κακοδαιμονίας. Τα βαθύτερα αίτια της διάσπασης του ΚΚΕ 1918-1968, 4η έκδοση Gutenberg, Αθήνα 1974.
• Αχ. Παπαϊωάννου, Η διαθήκη του Νίκου Ζαχαριάδη, Εκδ. Γλάρος Αθήνα 1986
• Αχ. Παπαϊωάννου, "Η απαγορευμένη εικόνα. Διώκτες και ιεροκτόνοι του Νίκου Ζαχαριάδη", Εκδ. Φιλίστωρ - Αθήνα 2001.
• Βαγγέλης Παπανίκος, Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου - Μαρτυρία μιας εποχής, Εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 1999.
• Β. Παπανίκος "Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου, Μαρτυρία μιας εποχής", Εκδ. Φιλίστωρ - Αθήνα 1999.
• Γ. Πετρόπουλος "Η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη (επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ), Εκδ. Προσκήνιο - Αθήνα 2003.
• Περικλής Ροδάκης, Νίκος Ζαχαριάδης, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1987.
• Π. Τουλούδης "Υπόθεση Ζαχαριάδη - Καταδίκη και αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη", (εσαγ. Π. Γιαννικόπουλος), Εκδ. Φιλίστωρ Αθήνα 2001.
• Christoph Schminck-Gustavus, Νταχάου, Έλληνες κρατούμενοι και ο Νίκος Ζαχαριάδης, Εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2004.