Γρηγοριανό μέλος

Το απολυτίκιο Gaudeamus omnes, γραμμένο στην τετράγραμμη μουσική σημειογραφία κατά τον 14ο-15ο αιώνα.

Το γρηγοριανό μέλος (ονομάζεται επίσης και μονωδικό άσμα) είναι το μονοφωνικό λειτουργικό μέλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Πήρε το όνομά του από τον Πάπα Γρηγόριο Α' το Μέγα (θητεία 590 - 604 μ.Χ.) Το γρηγοριανό μέλος εκτελείται από τον ιερέα, τον πρωτοψάλτη, τη χορωδία, που αποτελείται από κληρικούς και παιδιά, και από το εκκλησίασμα.

Όπως η μουσική των Ελλήνων και των Εβραίων απ' όπου κατάγεται, το γρηγοριανό μέλος αποτελείται από μία μονογραμμική μελωδία. Με άλλα λόγια, είναι Μονοφωνικό ως προς την υφή του, στερείται δηλαδή τη διάσταση της αρμονίας και της αντίστιξης. Η φωνητική γραμμή που κυλάει αβίαστα, προσαρμόζεται επιδέξια στις καταλήξεις του λατινικού κειμένου. Γενικά, η γρηγοριανή μελωδία είναι απελευθερωμένη από τον κανονικό τονισμό. Στο μελωδικό του ύφος, το γρηγοριανό μέλος αποφεύγει τα μεγάλα άλματα και τις δυναμικές αντιθέσεις. Η απαλή του άνοδος και η πτώση συγκροτούν ένα είδος εξαϋλωμένου μουσικού λόγου, «μια προσευχή πάνω στους τόνους».

Τα γρηγοριανά άσματα μεταφέρονται προφορικά στην αρχή από τη μία γενιά στην επόμενη. Καθώς ο αριθμός των ασμάτων αυξάνεται διαρκώς, οι τραγουδιστές νιώθουν αναπόφευκτα την ανάγκη να υπενθυμίζεται το γενικό διάγραμμα των διαφορετικών μελωδιών. Έτσι δημιουργούνται τα νεύματα, μικρά ανοδικά και καθοδικά σημεία τα οποία γράφονται αρχικά πάνω από τις λέξεις για να υποδείξουν τη μελωδική καμπύλη και αργότερα μετεξελίσσονται σε τετράγωνες νότες της τετράγραμμης μουσικής σημειογραφίας.

Οι μελωδίες ανάλογα με το πώς επενδύουν μουσικά το κείμενο, χωρίζονται σε τρία κύρια είδη:

• τις συλλαβικές, όπου μία νότα αντιστοιχεί σε μία συλλαβή.
• τις νευματικές, όπου μια ομάδα από δύο ή τέσσερις νότες αντιστοιχεί σε κάθε συλλαβή.
• τις μελισματικές, όπου μία συλλαβή του κειμένου εκτείνεται σε μεγαλύτερες ομάδες φθόγγων.

Το μελισματικό ύφος, που έχει τις καταβολές του στους ραψωδιακούς αυτοσχεδιασμούς της Ανατολής, άσκησε έντονη επίδραση στη μετέπειτα μουσική της Δύσης.

Δείτε επίσης

• Αναγεννησιακή μουσική
• Νευματική σημειογραφία
• Μουσική σημειογραφία

Βιβλιογραφία

• Machlis, Joseph & Forney, Kristine (1996). «Η Απόλαυση της Μουσικής: Εισαγωγή στην ιστορία - μορφολογία της Δυτικής Μουσικής», μετάφραση Πυργιώτης, Δημήτρης, Εκδόσεις Fagotto, Αθήνα. Ενότητα IV: «Η Αναγέννηση», σελ. 71-72. ISBN 960-7075-39-0.