Ιδιόφωνο

Η καμπάνα είναι ιδιόφωνο μουσικό όργανο.

Στην ορολογία της μουσικολογίας και ειδικότερα στον κλάδο της οργανολογίας -την επιστήμη της μελέτης και ταξινόμησης των μουσικών οργάνων- ιδιόφωνα (από τα αρχαιοελληνικά ἴδιος + φωνή) ονομάζονται τα μουσικά όργανα, η ηχοπαραγωγή των οποίων οφείλεται στην δόνηση του σώματός τους αυτού καθαυτού. Τα ιδιόφωνα είναι κατασκευασμένα συνήθως από ξύλο, μέταλλο ή πέτρα, ενώ κατά κύριο λόγο δεν διαθέτουν χορδές ή μεμβράνες. Σύμφωνα με το σύστημα Χορνμπόστελ-Σακς περί ταξινόμησης μουσικών οργάνων, τα ιδιόφωνα διαιρούνται στις εξής τέσσερις κύριες κατηγορίες:

Κρουστά

Άμεσης κρούσης

Η υποκατηγορία των κρουστών ιδιοφώνων αποτελεί τη μεγαλύτερη του κλάδου και περιλαμβάνει όργανα τα οποία ηχούν μέσω της άμεσης κρούσης αυτών, είτε με κάποιο άλλο αντικείμενο (π.χ. με μπαγκέτα ή κόπανο, στο ξυλόφωνο και την καμπάνα αντίστοιχα), είτε με ιδιοκρουσία (π.χ. πιατίνια, καστανιέτες).

Έμμεσης κρούσης

Αυτή η υποκατηγορία περιλαμβάνει όργανα στα οποία η ηχοπαραγωγή δεν οφείλεται σε άμεση κίνηση/κρούση του εκτελεστή, αλλά σείοντας ή ξύνοντας τρόπον τινά την επιφάνειά τους (π.χ. σείστρο και γκουίρο αντίστοιχα).

Νυκτά ή γλωττιδόφωνα

Τα νυκτά ιδιόφωνα δεν πρέπει να συγχέονται με τα νυκτά έγχορδα, με τα οποία εντούτοις μοιράζονται το χαρακτηριστικό της νύξης (τσίμπημα, τράβηγμα). Παραδείγματα αυτής της ομάδας περιλαμβάνουν την γκιμπάρντ ή εβραϊκή άρπα και την αφρικανική καλίμπα.

Τριβής

Η ηχοπαραγωγή των οργάνων της κατηγορίας αυτής οφείλεται στην τριβή του σώματός τους, η οποία και τρέπει το σώμα του οργάνου να δονείται παράγοντας ήχο. Τυπικό παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι τα μουσικά ποτήρια και η πιο εξελιγμένη υάλινη αρμόνικα, ενώ δεν πρέπει να συγχέεται με την αντίστοιχη υποκατηγορία των μεμβρανόφωνων οργάνων, στα οποία δονείται μόνο η μεμβράνη (π.χ. ινδική τάμπλα). Μια ιδιαίτερη περίπτωση ιδιόφωνου τριβής ανευρίσκεται στη μουσική του 21ου αιώνα για βιμπράφωνο, όπου ο εκτελεστής ενίοτε καλείται να σύρει ένα δοξάρι (συνήθως κοντραμπάσου) στην ακμή μιας πλακέτας του οργάνου. Παρόμοιες εκτελεστικές πρακτικές απαντώνται και σε άλλες περιπτώσεις οργάνων, όπως επίσης και σε παραδοσιακά όργανα.

Πνευστά

Τα πνευστά ιδιόφωνα αποτελούν μια μάλλον περιορισμένη κατηγορία, το μοναδικό γνωστό παράδειγμα της οποίας ανευρίσκεται στο αιολικό κλαβιέ (aeolsklavier). Η επινόησή του ανήκει στον Γερμανό Schortmann, ο οποίος περί το 1822 παρουσίασε ένα όργανο παρόμοιο με το πιάνο, όπου η παροχέτευση πεπιεσμένου αέρα έθετε σε κίνηση λεπτές ξύλινες λεπίδες. Το εν λόγω όργανο ήταν μάλλον αποτυχημένο εμπορικά, ωστόσο αναφέρεται πως διέθετε μαλακό και ατμοσφαιρικό ήχο.

Δείτε επίσης

• Χορδόφωνα
• Αερόφωνα
• Μεμβρανόφωνα
• Ηλεκτρόφωνα

Πηγές

• Brockhaus Riemann Musiklexikon, Band 2, S. 228.
• Baines, A. The Oxford companion to musical instruments, λήμμα Classification of musical instruments § Idiophones, Οξφόρδη, 1992 ISBN 0-19-311334-1