Θέρμες του Ζευξίππου

Χάρτης της περιοχής του Μεγάλου Παλατιού της Κωνσταντινούπολης στον οποίο διακρίνονται τα λουτρά του Ζευξίππου στη βορειοανατολική γωνία του Ιπποδρόμου. Η διάταξη των κτιρίων του ανακτορικού συμπλέγματος βασίζεται σε λογοτεχνικές και ιστορικές αναφορές.

Τα λουτρά του Ζευξίππου ή θέρμες του Ζευξίππου ήταν δημόσιος χώρος της Κωνσταντινούπολης που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση από τον Ιππόδρομο, το Αυγουσταίον και το Μεγάλο Παλάτι. Η ονομασία του χώρου οφείλεται, κατά τον Κεδρηνό, στο γεγονός πως στην ίδια θέση είχε κτιστεί ναός αφιερωμένος στο Δία, ενώ κατά τον Ευσέβιο υποστηριζόταν πως ήταν αναφορά στον ζωγράφο Ζεύξη, έργα του οποίου διακοσμούσαν το χώρο των λουτρών. Ένα από τα μεγαλύτερα λουτρά της βυζαντινής πόλης, οι θέρμες του Ζευξίππου είναι γνωστές για την πλούσια διακόσμησή τους, με πλήθος αγαλμάτων, μωσαϊκών και προσωπογραφιών. Μια περιγραφή του διάκοσμου παραδίδει ο ποιητής Χριστόδωρος (τέλη 5ου αι.), από την οποία προκύπτει πως υπήρχαν αναπαραστάσεις θεοτήτων, προσωπογραφίες διασήμων Ελλήνων και Ρωμαίων, καθώς και μυθολογικές μορφές κυρίως εμπνευσμένες από τον Τρωικό πόλεμο.

Σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές, τα λουτρά οικοδομήθηκαν από τον Σεπτίμιο Σεβήρο (τέλη 2ου αι.) και στη συνέχεια επεκτάθηκαν και διακοσμήθηκαν μεγαλοπρεπώς κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Κωσταντίνου Α'. Η αρχιτεκτονική τους περιλάμβανε μια κατασκευή που σχημάτιζε θόλο και άλλη μία με μεγάλο αψιδωτό σηκό. Μέρος του συγκροτήματος αποτελούσε επίσης μια μεγάλη εξωτερική αυλή, πιθανώς παλαίστρα. Σύμφωνα με τον Ζωναρά (12ος αι.), τα λουτρά ήταν συνδεδεμένα με τον Ιππόδρομο, στη βορειοανατολική γωνία του, ωστόσο ο θεολόγος Λεόντιος παραδίδει, μάλλον ακριβέστερα, πως βρίσκονταν κοντά σε αυτόν. Το 532 καταστράφηκαν από πυρκαγιά κατά τη στάση του Νίκα. Επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού οικοδομήθηκαν εκ νέου, χωρίς όμως να αποκτήσουν ξανά το μεγαλοπρεπή χαρακτήρα που είχαν. Η τελευταία αναφορά σε λειτουργία των λουτρών χρονολογείται το 713 και είναι βέβαιο πως αργότερα χρησιμοποιήθηκαν για άλλους σκοπούς. Ένα τμήμα του συγκροτήματος μετατράπηκε σε φυλακή (Νούμερα), ενώ άλλο μέρος του χώρου αξιοποιήθηκε ως εργαστήριο μεταξιού, όπως προκύπτει από επιγραφή σε ύφασμα που βρέθηκε στον τάφο του Καρλομάγνου. Ορισμένα τμήματα των λουτρών ήρθαν στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια ανασκαφών το 1927-8 και ανήκουν πιθανώς στο συγκρότημα όπως είχε διαμορφωθεί κατά την εποχή του Ιουστινιανού. Ανακαλύφθηκαν τότε τρεις βάσεις αγαλμάτων, δύο από τις οποίες φέρουν επιγραφές, καθώς και θραύσμα μιας κολοσσιαίας γυναικείας κεφαλής.

Πηγές

• Averil Cameron, Bryan Ward-Perkins, Michael Whitby. Late antiquity: empire and successors, A.D. 425-600, Cambridge University Press, 2000
• Gilles, Pierre. The Antiquities of Constantinople, London, 1729
• Kazhdan, Alexander (ed.). Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. III, Oxford University Press, 1991
• Marinis Vasileios, "Baths of Zeuxippos", 2008, Encyclopaedia of the Hellenic World, Constantinople URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12457>.