Τιτάνες

Η πώση των Τιτάνων. (Cornelis van Haarlem, 1588).

Τιτάν, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

Τιτάν στον Τάρταρο. Γλυπτό. Μουσείο του Λούβρου.

Οι Έλληνες των κλασικών χρόνων γνώριζαν αρκετά ποιήματα για τον πόλεμο μεταξύ των θεών και πολλών από τους Τιτάνες. Το κυρίαρχο εξ αυτών και το μοναδικό που έχει διασωθεί, ήταν η Θεογονία που αποδίδεται στον Ησίοδο. Ένα χαμένο έπος με τον τίτλο Τιτανομαχία και αποδίδεται στην θρυλική μορφή του τυφλού βάρδου Θάμυρη από την Θράκη, αναφερόταν σε μία πραγματεία Περί Μουσικής που έχει κάποια στιγμή αποδοθεί στον Πλούταρχο. Οι Τιτάνες κατείχαν σημαντικό ρόλο και στα ποιήματα που αποδίδονται στον Ορφέα. Αν και σώζονται μόνο μικρά μέρη των Ορφικών διηγήσεων, δείχνουν ενδιαφέρουσες διαφορές από την Ησιοδική παράδοση.

Αυτοί οι Ελληνικοί μύθοι για την τιτανομαχία εντάσσονται σε μια τάξη παρόμοιων μύθων από την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή, όπου μια γενιά ή ομάδα θεών αντιτίθενται στους κυρίαρχους. Μερικές φορές οι Γηραιότεροι Θεοί εκτοπίζονται. Άλλες φορές οι επαναστάτες χάνουν, και είτε εκδιώχνονται ολοκληρωτικά από την εξουσία ή ενσωματώνονται στο πάνθεον. Άλλα παραδείγματα μπορούν να συμπεριλάβουν τους πολέμους μεταξύ των Εσίρ με τους Βανίρ και τους Γιοτούν στην Σκανδιναβική μυθολογία, το Βαβυλωνιακό έπος Ενούμα Ελίς , τη Χιττιτική διήγηση «Βασίλειο στον Ουρανό». Το χριστιανικό βιβλίο της Αποκάλυψης επίσης περιγράφει έναν «Πόλεμο στον Ουρανό».

Οι Τιτάνες

Παιδιά της Γαίας και του Ουρανού:

• Ωκεανός
• Τηθύς
• Κόιος
• Φοίβη
• Υπερίων
• Ευρυφάεσσα ή Θεία
• Κρείος
• Ιαπετός
• Θέμις
• Μνημοσύνη
• Κρόνος
• Ρέα

Παιδιά του Ιάπετου και της Ωκεανίδας Κλυμένης:

• Άτλας
• Προμηθέας
• Επιμηθέας
• Μενοίτιος

Παιδιά του Υπερίωνα και της Θείας:

• Ήλιος
• Σελήνη
• Ηώς

Οι Τιτάνες στον Ησίοδο

Στην Θεογονία του Ησίοδου οι δώδεκα Τιτάνες ακολουθούν τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες ως παιδιά του Ουρανού και της Γαίας:

«έπειτα κοιμήθηκε με τον Ουρανό και γέννησε τον βαθιά στροβιλιζόμενο Ωκεανό, τον Κόιο και τον Κριό και τον Υπερίωνα και τον Ιάπετο, την Θεία και την Ρέα, την Θέμιδα και την Μνημοσύνη και την χρυσοστεφανωμένη Φοίβη και την αγαπητή Τέθυ. Μετά από αυτούς γεννήθηκε ο Κρόνος ο πονηρός, το νεώτερο και φοβερότερο από τα παιδιά της, και μισούσε τον δυνατό πατέρα του».

Ο Ουρανός θεωρεί τον Κρόνο τερατώδη και γι’ αυτό τον φυλακίζει στα έγκατα της γης. Αλλά ο Κρόνος, με τη βοήθεια των Εκατόγχειρων και των Κυκλώπων, επιτίθεται στον πατέρα του, τον ευνουχίζει και γίνεται ο ίδιος βασιλιάς των θεών, με τη Ρέα ως σύζυγό του και βασίλισσα.

Η Ρέα γεννά μια νέα γενιά θεών από τον Κρόνο, αλλά από φόβο μήπως τον ανατρέψουν, ο Κρόνος τα καταβροχθίζει. Ο μόνος που διασώζεται είναι ο Δίας: η Ρέα δίνει στον Κρόνο να καταπιεί στη θέση του μία πέτρα τυλιγμένη σε ρούχα, και μεταφέρει τον Δία στην Κρήτη να τον φυλάνε οι Κουρήτες.

Όταν ο Δίας ενηλικιώνεται, υποτάσσει τον Κρόνο με τη βία και του ανοίγει την κοιλιά για να απελευθερώσει τα αδέλφια του. Αρχίζει έτσι ένας πόλεμος μεταξύ των νεώτερων και γηραιότερων θεών, κατά τον οποίο ο Δίας βοηθάται από τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Γίγαντες, οι οποίοι είχαν επανελευθερωθεί από τον Τάρταρο. Μετά από μια μακρά μάχη ο Δίας νικά, και ρίχνει στον Τάρταρο πολλούς από τους Τιτάνες.

Παρ' όλα αυτά οι γηραιότεροι θεοί αφήνουν το σημάδι τους στον κόσμο. Μερικοί από αυτούς – όπως η Μνημοσύνη, η Ρέα, η Γαία, ο Υπερίων, η Θέμις και η Μήτις – δεν πολέμησαν εναντίον των Ολύμπιων, και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη νέα διοίκηση. Οι Τιτάνες αφήνουν πίσω τους και έναν αριθμό απογόνων, μερικοί εκ των οποίων μπορούν να θεωρηθούν επίσης Τιτάνες, κυρίως οι γιοί του Ιάπετου: Προμηθέας, Επιμηθέας, Άτλας και Μενοίτιος.

Πολλές αρχαίες πηγές ακολουθούν στενά τον Ησίοδο, με μικρές παραλλαγές: ο Απολλόδωρος προσθέτει την Διώνη ως δεκάτη Τρίτη Τιτάνα.

Οι Τιτάνες σε άλλες Ελληνικές πηγές

Ο Ησίοδος, ωστόσο, δεν ήταν ο τελευταίος που μίλησε για τους Τιτάνες. Σωζώμενα αποσπάσματα Ορφικής ποίησης ιδιαίτερα διατηρούν μερικές παραλλαγές του μύθου.

Σε ένα Ορφικό κείμενο, ο Δίας δεν επιτίθεται απλά βιαίως εναντίον του πατέρα του. Αντιθέτως, η Ρέα παραθέτει γεύμα στον Κρόνο ώστε να μεθύσει. Ο Δίας τον αλυσοδένει και τον ευνουχίζει. Αντί να σταλεί στον Τάρταρο, ο Κρόνος σέρνεται – ακόμα μεθυσμένος - στην σπηλιά της Νύκτας, όπου συνεχίζει να ονειρεύεται και να προφητεύει για ολόκληρη την αιωνιότητα.

Ένας άλλος μύθος που αφορά στους Τιτάνες και δεν είναι του Ησιόδου περιλαμβάνει τον Διόνυσο. Σε κάποια στιγμή της βασιλείας του ο Δίας αποφασίζει να παραχωρήσει τον θρόνο του για χάρη του βρέφους Διονύσου, που όπως και ο Δίας ως βρέφος φυλασσόταν από τους Κουρήτες. Οι Τιτάνες αποφασίζουν να σφάξουν το παιδί και να διεκδικήσουν τον θρόνο δικό τους. Βάφουν τα πρόσωπά τους με λευκό γύψο, αποσπούν με παιχνίδια την προσοχή του Διονύσου, μετά τον διαμελίζουν και βράζουν και ψήνουν τα μέλη του. Οργισμένος ο Δίας, συντρίβει με το αστροπελέκι του τους Τιτάνες. Η Αθηνά διατηρεί τιν καρδιά σε μια γύψινη κούκλα, από την οποία δημιουργήθηκε ένας νέος Διόνυσος. Αυτή η ιστορία αναφέρεται από τους ποιητές Καλλίμαχο και Νόννο, που αποκαλούν αυτόν τον Διόνυσο «Ζαγρεύς», και επίσης σε έναν αριθμό Ορφικών κειμένων.

Μία επανάληψη αυτής της ιστορίας, αναφερόμενη από τον Νεοπλατωνικό φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο, που γράφει στην Χριστιανική εποχή, λέει πως η ανθρωπότητα ξεπήδησε από τον παχύ καπνό των καιγόμενων πτωμάτων των Τιτάνων. Άλλοι νεώτεροι συγγραφείς δηλώνουν πως η ανθρωπότητα γεννήθηκε από το αίμα που έχυσαν οι Τιτάνες στον πόλεμό τους εναντίον του Δία.

Ο Πίνδαρος, ο Πλάτωνας και ο Οππιανός αναφέρονται πρόχειρα στην «Τιτανική φύση» του ανθρώπου.

Εξωτερικές συνδέσεις

• Θεογονία Ησίοδου