Ερμαϊκή στήλη του Αρχίδαμου Γ΄ (μουσείο της Νάπολης)

Προτομή του Αρχίδαμου Γ'
Ο Αρχίδαμος Γ'
Ονομασία	Προτομή του Αρχίδαμου Γ'
Έτος δημιουργίας	338 π.Χ. (πρότυπο)
Είδος	προτομή
Μουσείο	Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι
Αριθμός καταλόγου	Inv. 6156
δεδομένα

Η ερμαϊκή στήλη του Αρχίδαμου Γ΄ που φιλοξενείται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι βρέθηκε στην Έπαυλη των Παπύρων (Villa dei Papiri) στο Ηράκλειο (Ερκολάνο) της Καμπανίας κοντά στην Πομπηία.

Ιστορικό του ευρήματος

Στην αρχαιότητα η προτομή στόλιζε το τετράγωνο περιστύλιο της Έπαυλης των Παπύρων (Villa dei Papiri) στο Ηράκλειο (Ερκολάνο) της Καμπανίας κοντά στην Πομπηία. Η πλούσια αυτή έπαυλη που ανήκε σε κάποιον επιφανή Ρωμαίο οπαδό του Επίκουρου φιλοξενούσε πλήθος άλλων χάλκινων και μαρμάρινων προτομών σημαντικών φιλοσόφων, στρατηγών και επιστημόνων του αρχαίου κόσμου, καθώς και πολλά άλλα έργα τέχνης, και πλούσια βιβλιοθήκη παπύρων. Η προτομή βρέθηκε σε ανασκαφές τον 18ο αιώνα πριν ακόμα αποκαλυφθεί η ίδια η έπαυλη και μελετήθηκε την εποχή του Βίνκελμαν και αργότερα από τον Πάουλ Βόλτερς το 1888.

Περιγραφή

Έγχρωμη απόδοση της προτομής

Η μαρμάρινη ερμαϊκή στήλη εικονίζει έναν μεσήλικα στρατιωτικό που φοράει πανοπλία και ζώνη σπαθιού στον δεξιό ώμο. Η κόμη είναι στεφανωμένη με διπλό στρόφαιο. Καταλήγει σε μακρές κυματιστές μπούκλες που πέφτουν δεξιά και αριστερά, και σε κοντές τούφες στο ηλικιωμένο κούτελο. Τα έντονα φρύδια δεσπόζουν πάνω από τις κόγχες με τους μικρούς προεξέχοντες οφθαλμούς. Το μέτωπο είναι σουφρωμένο με δύο οριζόντιες ρυτίδες. Το μουστάκι είναι ιδιαίτερα παχύ και ταιριάζει απόλυτα στην κοντή μα και πυκνή γενειάδα από χοντρές κατσαρές τούφες.

Κάτω από την δεξιά επωμίδα φέρει ζωγραφισμένη επιγραφή με το όνομα του εικονιζομένου: «ΑΡΧΙΔΑ..C». Τα γράμματα έχουν μέγεθος 1,5 εκατοστών.

Ερμηνεία

Η επιγραφή της προτομής. Σημαντική λεπτομέρεια για την αποκρυπτογράφηση του εικονιζόμενου προσώπου της προτομής.

Αρχικά ερμηνεύτηκε από τον Camillo Paderni ως προτομή του Αρχιμήδη, διότι δύο γράμματα της μισοσβησμένης επιγραφής διαβάστηκαν ως Μ. Μετά από επανεξέταση της επιγραφής από τον Βόλτερς έγινε αντιληπτό ότι το σχήμα των γραμμάτων αυτών δεν δικαιολογεί την ερμηνεία τους ως ένα γράμμα Μ, αλλά θα πρέπει να διαβαστούν ως δύο γράμματα, ΔΑ. Η προτομή εικόνιζε τον Προκλήδη Αρχίδαμο Β΄, αν και πάλι η εκτίμηση ήταν λανθασμένη.

Σήμερα ερμηνεύεται ως προτομή του εγγονού του Αρχίδαμου Β΄, επίσης Σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμου Γ΄ που σκοτώθηκε σε μάχη στην Ιταλία μαχόμενος επικεφαλής μισθοφόρων στο πλευρό των Ταραντίνων και κατά των Μεσαπίων, ανήμερα της Μάχης της Χαιρωνείας στις 7 Μεταγειτνιώνος του 338 π.Χ..

Πιστεύεται ότι η προτομή αντιγράφει τις λεπτομέρειες ενός από τους δύο ανδριάντες που προς τιμή του είχαν στήσει οι Σπαρτιάτες και ως λύτρα για το χαμένο σώμα του οι Ταραντινοί αντίστοιχα στην αρχαία Ολυμπία. Ο Παυσανίας αναφέρει τα αγάλματα αυτά στην περιγραφή του: Παρά δε Σωδάμαν Αρχίδαμος έστηκεν ο Αγησιλάου, Λακεδαιμονίων βασιλεύς, και Αρχιδάμου δε άλλων τε και της τελευτής, εμοί δοκείν, είνεκα ανδριάντα εις Ολυμπίαν απέστειλαν, ότι εν βαρβάρω τε επέλαβεν αυτόν το χρεών, και βασιλέων μόνος των εν Σπάρτη δηλός εστιν αμαρτών τάφου.

Η ταινία στα μαλλιά ερμηνεύεται ως σύμβολο εξουσίας των Σπαρτιατών βασιλιάδων. Επίσης η μακρυά κόμη είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των Λακαιδεμονίων, οι οποίοι συνήθιζαν να κουρεύουν κοντά τα μαλλιά στην παιδική ηλικία ενώ αργότερα τα άφηναν να μεγαλώσουν.

Πηγές

• Γιόχαν Γιάκομπ Μπερνούλι (1831-1913) (1901). Griechische Ikonographie mit Ausschluss Alexanders und der Diadochen, Zweiter Teil. Μόναχο: Verlagsanstalt F. Bruckmann A.G. σελίδες 121-123 και πίνακας ΧΙΙ. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2012. 
• Πάουλ Βόλτερς (1858 - 1936) (1888). Deutsches Archäologisches Institut Römische Abteilung, επιμ. Mitteilungen des Deutschen archaeologischen Instituts, Roemische Abteilung, Τόμος Γ'. Rom: W. Regenberg. σελίδες 113-119 και πίνακας IV. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2012. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Παρουσίαση της προτομής από το Μουσείο της Νάπολι