Μάμμαρι

Το Μάμμαρι είναι χωριό στην επαρχία Λευκωσίας στην Κύπρο.

Εισαγωγικά Στοιχεία

Το Μάμμαρι βρίσκεται 16 χιλιόμετρα δυτικά της πρωτεύουσας, δίπλα στην Πράσινη Γραμμή. Συνορεύει με την Κοκκινοτριμιθιά που είναι στα νότια του χωριού, την Δένεια στα δυτικά και τον κατεχόμενο Γερόλακκο στα ανατολικά. Το χωριό είναι στη νεκρή ζώνη. Βόρεια του χωριού είναι η κατεχόμενη, από τα τουρκικά στρατεύματα, περιοχή. Παρά το γεγονός ότι η γεωργική του γη συρρικνώθηκε σημαντικά, οι κάτοικοί του δεν το εγκατέλειψαν. Το Μάμμαρι βρίσκεται στο πάνω τμήμα της κοιλάδας του ποταμού Οβγού, κατά μήκος του οποίου είχαν αναπτυχθεί αρκετοί αρχαίοι οικισμοί. Φαίνεται ότι κατά την αρχαιότητα η περιοχή είχε κατοικηθεί, όμως δεν έγιναν συστηματικές ανασκαφές και έτσι δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες γι’ αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο.

Σ’ ένα μεγάλο κοίλωμα βρίσκεται ο οικισμός με τα πλινθόκτιστα σπίτια με τις καμάρες και τα χαρακτηριστικά στοιχεία του κυπριακού αγροτόσπιτου, σε αντίθεση με τα μοντέρνα σπίτια που είναι κτισμένα στη περιφέρεια και πάνω ψηλά στις παρυφές του χωριού. Στην ανατολική πλευρά του χωριού εντυπωσιάζει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου και το Αγίασμα, που ανάβλυζε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται το άγαλμα του Σάββα Ροτσίδη, που σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. Στους αντικρινούς λόφους φαίνονται τα Τουρκικά φυλάκια.

Έχει διανοιχθεί νέος αυτοκινητόδρομος που περνά δίπλα από τα τελευταία σπίτια της κοινότητας, πάνω στο ύψωμα.

Ιστορία

Το Μάμμαρι πρωτοκτίστηκε κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Πολλοί αναζητούν το όνομα κάποιου φεουδάρχη για να συνδέσουν το όνομα του χωριού. Μια εκδοχή αναφέρει ότι το όνομά του πιθανώς να το οφείλει στο επώνυμο της οικογένειας των ευγενών που το κατείχαν κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.Ο οίκος των ευγενών αυτών περιλαμβάνεται στον κατάλογο ευγενών της Κύπρου ως Mammares (γαλλικά) ή Μammari (ιταλικά). Αναφορά στο όνομα του Μάμμαρι κάνει κα ο Κυπριανός, ενώ ο Μας Λατρί αναφέρει τον P. Cazagnia Mamari. Ο Σακελλάριος υπαινίσσεται ότι ίσως το χωριό να πήρε το όνομα από τα μάρμαρα. «Της Λευκωσίας βορειοδυτικώς ου μακράν κείται κώμη Γερόλακκος, είτα δε κώμη Μάμμαρα, έχουσα 200 κατοίκους. Εν αυτοίς επί λόφων υπάρχουσι πολλοί αρχαίοι τάφοι».

Αρχικά το χωριό λεγόταν από το λαό τα κτήματα του Μάμμαρη. Το χωριό είναι επίσημα καταγραμμένο ως τα Μάμμαρη. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν την ονομασία Μάμμαρι. Το σπίτι του Κόμη ντε Μάμμαρη βρισκόταν στο κέντρο του χωριού, στο σπίτι που σήμερα κατοικεί η οικογένεια Ορφανού. Η οδός μπροστά από το σπίτι φέρει το όνομα του Κόμη.

Λατομείο Βούναρος και πουρόπετρα

Το Μάμμαρι ήταν γνωστό για την «πουρόπετρά» του. Λειτουργούσαν στο χωριό λατομεία γνωστά ως «σπηλιές» ή «ελληνόσπηλιοι», με σημαντικό βάθος και τετράγωνη δομή. Πολλά σπίτια της Λευκωσίας, εκκλησίες και καμπαναριά κτίστηκαν με την «πέτρα» του Μάμμαρι και του Γερόλακκου. Η μισή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το καμπαναριό του είναι κτισμένα με μαμμαρίτικη «πουρόπετρα».

Το λατομείο Βούναρος, που βρίσκεται δυτικά του χωριού έβγαζε πέτρα από το 1920 μέχρι το 1970. Το 1963 η ΕΛΔΥΚ χρησιμοποίησε το λατομείο ως αποθήκη πυρομαχικών. Σήμερα πουρόχωμα βγαίνει μόνο από ένα λατομείο, στην τοποθεσία Παλλουρόκαμπος.

Σημαντικά κτήρια- μνημεία

Σημαντικά κτήρια στο Μάμμαρι είναι η Κοινοτική Βιβλιοθήκη, η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, ο ανδριάντας του ήρωα του χωριού Σάββα Ροτσίδη, ο Βρεφοκομικός Σταθμός, το κτήριο του Σωματείου Ένωσης Νέων ΡΟΤΣΙΔΗ Μάμμαρι, το Βυρσοδεψείο (που λειτουργούσε μέχρι το 1981), το Μπακάλικο (από το 1940), το Καφενείο, το Σινεμά (που λειτουργούσε μέχρι το 1970).

Ο ήρωας του χωριού, Σάββας Ροτσίδης

Ο Σάββας Ροτσίδης ήταν ο τελευταίος νεκρός του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων κατά των Άγγλων. Πολέμισε στα βουνά του Μαχαιρά. Είχε το ψευδώνυμο Πάλβης. Γεννημένος στο χωριό Μάμμαρι, σπούδασε αργότερα στην Εμπορική Σχολή Σαμουήλ. Εργαζόταν στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία ως λογιστής και μετά ως αποθηκάριος στο μεταλλείο Μιτσερού. Ύστερα ενώθηκε με την ΕΟΚΑ και είχε ιδιαίτερη δράση. Αργότερα συλλήφθηκε και βασανίστηκε από τους Άγγλους. Όταν ήταν στο βουνό, κατέγραψε ένα ερασιτεχνικό θεατρικό έργο που παρουσίαζε τις διάφορες πτυχές του Αγώνα. Στις 24 Νοεμβρίου του 1958 έπεσε μαζί με ένα σύντροφό του σε ενέδρα Άγγλων και σκοτώθηκε σε ηλικία 22 ετών.

Αγνοούμενοι του χωριού

• Φίλιππος Μιχαήλ(Άγνωστη η ημέρα εξαφάνισης του)

• Δημήτρης Πύρκας(9 Αυγούστου 1974)

Ο Δημήτρης Πύρκας γεννήθηκε το 1955. Εξαφανίστηκε στι 22/7/1974 στην περιοχή Αλόναγρα της Κερύνειας.

Αρχείο:Pyrkas Demitrios.jpg

• Αντώνης Γεωργίου(Αύγουστος 1974)

Ο Αντώνης Γεωργίου γεννηθηκε το 1955. Εξαφανίστηκε στις 14/8/1974 στη Βόνη.

Αρχείο:GeorgiouAntonis.jpg

• Χριστόδουλος Αντρέου(22 Ιουλίου 1974)

Ο Χριστόδουλος Αντρέου γεννήθηκε το 1955. Εξαφανίστηκε στις 22/7/1974 στον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας.

Αρχείο:LoucaChristodoulos.jpg

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• http://www.fallingrain.com/world/CY/0/Mammari.html
• Το Μάμμαρι στο Google maps
• Οι αγνοούμενοι του Μάμμαρι στην ιστοσελίδα των 1587 Κυπρίων αγνοουμένων