Έλυτρο (εντομολογία)

Εικ. 1: κολεόπτερο
Melolontha melolontha

Στα έντομα, υπάρχει περίπτωση οι πρόσθιες πτέρυγες να είναι περισσότερα χιτινισμένες και εσκληρυμένες με την πρωτεΐνη σκληρωτίνη. Τέτοιες πτέρυγες ονομάζονται έλυτρα. Έλυτρα συναντούμε ιδιαίτερα στης τάξεις των κολεόπτερων και δερμάπτερων. Στην πιο συνηθισμένη περίπτωση τα έλυτρα σχηματίζουν ένα προστατευτικό κάλυμμα της νωτιαίας πλευράς του εντόμου μετά το πρόνωτο, δηλαδή καλύπτουν το μεσοθώρακα, το μεταθώρακα και τη κοιλία.

Ως βάση του ελύτρου εννοείται η άκρη όπου το έλυτρο εκφύεται από το μεσοθώρακα. Η άκρη όπου τα δυο έλυτρα σμίγουν όταν αναπαύει το έντομο λέγεται ραφή (Sutura) και επιπλευρές (Epipleura) ονομάζονται οι εξωτερικές άκρες που κάμπτονται προς τα κάτω και μέσα.

Υπάρχει η εκδοχή στην οποία μόνο το μισό των πτερύγιων είναι σκληρυμένο, πράγμα που συναντάται στα ημίπτερα. Tότε ονομάζονται ημιέλυτρα (Hemielytra). Τα μπροστινά φτερά στις κατσαρίδες λέγονται ψευδέλυτρα.

Στη Εικόνα 1 τα καστανά έλυτρα είναι σηκωμένα και φαίνονται οι συνήθως κρυμμένοι και ελάχιστα χιτινισμένοι (σκληρυμένοι) τεργίτες. Τα πισινά φτερά σχεδόν δε φαίνονται σε αυτή τη φωτογραφία. Η μεγάλη μαύρη ασπίδα μεταξύ κεφαλιού και φτερών είναι το πρόνωτο. Το μικρό βαρύ χιτινισμένο (σκληρυμένο) μαύρο τμήμα του μεσοθώρακα πίσω από το πρόνωτο που περιβάλλεται από τρίχες είναι ο θυρεός (Scutellum). Ο θυρεός είναι αρκετά μεγάλος στους κοριούς. Στη Εικόνα 2 ο θυρεός είναι το κεντρικό πράσινο τρίγωνο στο οποίο η μεσαία άκρη παρατείνεται προς το πίσω μέρος και έχει τις τρεις γωνιές άσπρες. Δίπλα του, τα σκληρυμένα μέρη των ημιελύτρων φαίνονται με ανοιχτόχρωμο καφέ χρώμα και μαρμάρινες σκιάσεις. Στα κολεόπτερα ο θυρεός είναι μικρός και μπορεί επίσης να μη φαίνεται άμεσα, αν βρίσκεται κάτω απο τη βάση των ελύτρων.

Στα κολεόπτερα τα έλυτρα σμίγουν, σχηματίζοντας μία "ραφή" μεταξύ τους. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, λ.χ. στη Εικόνα 5 φαίνεται ένα κολεόπτερο από τη οικογένεια των Oedemeridae χωρίς ραφή. Σε μερικά είδη στα θηλυκά έντομα τα έλυτρα σμίγουν, ενώ στα αρσενικά δεν σμίγουν στο πίσω άκρο. Σε μερικά κολεόπτερα τα έλυτρα είναι ενωμένα στη ραφή. Αυτά τα ζώα φυσικά δεν μπορούν να πετάξουν. Υπάρχουν όμως και κολεόπτερα που τα έλυτρά τους καλύπτουν μόνο ένα μέρος του οπίσθιου σώματος ή σε σπάνιες περιπτώσεις απουσιάζουν τελείως. Στις Εικόνες 3 και 4 φαίνονται δυο κολεόπτερα από τη οικογένεια των Staphylinidae. Στην Εικόνα 3 τα σκούρα γαλάζια μέρη είναι το κεφάλι και τα έλυτρα ενώ πορτοκάλι είναι το πρόνωτο και το μεσαίο μέρος της κοιλίας. Το τελευταίο μέρος της κοιλίας είναι μαύρο. Στη Εικόνα 4 διακρίνεται καλά ο μαύρος θυρεός στη βάση των ελύτρων. Αυτά τα έντομα μοιάζουν περισσότερο με δερμάπτερα παρά με κολεόπτερα. Στη Εικόνα 5 φαίνεται μία φορφικούλη από την τάξη των δερμάπτερων.

Η βασική λειτουργία των ελύτρων είναι η προστασία των οπίσθιων φτερών. Γι' αυτό έχουν σκληρυνθεί. Ανοίγουν μόνο για το πέταγμα. Κατά τη πτήση τα έλυτρα δεν κινούνται, συντελούν όμως στην ισορροπία. Στην οικογένεια Cetonidae τα ζώα πετούν με κλειστά έλυτρα, που στην πλευρά τους έχουν ένα άνοιγμα γι'αυτό το λόγο . Μερικές οικογένειες κολεοπτέρων, ιδιαίτερα οι Cantharidae έχουν μαλακά έλυτρα.

Η ποικιλία της επιφάνειας των ελύτρων είναι μεγάλη.

Τα έλυτρα μπορεί να έχουν ανοίγματα προς τους αδένες ή αισθητήριες τρίχες .

Το χρώμα των ελύτρων μπορεί να προέρχεται από χημικές ουσίες στη χιτίνη, απο τη γεωμετρική δομή της χιτίνης ή από το χρώμα τριχών ή λεπιών που καλύπτουν τα έλυτρα εξ ολοκλήρου ή κατά ένα μέρος. Ο χρωματισμός μπορεί να είναι καθοριστικός για την αναγνώριση κάποιου είδος, αλλά πολλές φορές συναντούνται διάφορα σχήματα σε ένα είδος. Στην Εικόνα 6 φαίνονται δυο από τους πολλούς χρωματισμούς που υπάρχουν στο είδος Adalia bipunctata. Ο λόγος γι' αυτό αποτελεί ακόμη το αντικείμενο ερευνών.

Ιδιαίτερα τα γυαλιστερά έλυτρα των Chrysomelidae χρησιμοποιούνται όχι μόνο για κοσμήματα και για παραδοσιακή διακόσμηση στην Ασία , αλλά και απο σύγχρονους καλλιτέχνες . Στον ΙΘ΄ αιώνα εμφανίζονται στη φορεσιά των κυριών της καλής κοινωνίας .

Αναφορές

H. Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Die Käfer Mitteleuropas, Bd.1. Spektrum Akademischer Verlag in Elsevier 1966, ISBN 3-8274-0683-8

Εικ. 2: Κοριός Cyphostethus tristriatus	Εικ. 3: Κολεόπτερο Paederus littoralis	Εικ. 4: Κολεόπτερο Ontholestes tesselatus	Εικ. 5: Δερμάπτερο Forficula auricularia	Εικ. 6: Κολεόπτερο Adalia bipunctata	Εικ.7: Κολεόπτερο Oedemera femorata