Ξέρξης Α΄ της Περσίας

Ο Ξέρξης Α΄ ήταν βασιλιάς (Σάχης) της Περσίας και Φαραώ της Αιγύπτου, που ανήκε στην δυναστεία των Αχαιμενιδών. Το όνομά του είναι παραφθορά του περσικού Κσαγιαρσά (Xšayāršā) και σημαίνει Κυρίαρχος Ηρώων. Βασίλεψε από το 485 π.Χ. έως το 465 π.Χ.

Η άνοδος του Ξέρξη στον περσικό θρόνο

Επιγραφή του Ξέρξη στη περιοχή Βαν της Τουρκίας.

Ο Ξέρξης ήταν γιος του βασιλιά Δαρείου του A' του Υστάσπη και της Άτοσσας, κόρης του Κύρου του πρεσβυτέρου. Διαδέχτηκε στο θρόνο τον πατέρα του στα 485 π.Χ. και έγινε Βασιλιάς των Περσών και Μήδων και Φαραώ της Αιγύπτου στα 35 του ενώ προηγουμένως, όσο βασίλευε ο πατέρας του, ήταν σατράπης της Βαβυλώνας. Κανονικά δεν ήταν ο νόμιμος διάδοχος του θρόνου, καθώς ο Δαρείος είχε μεγαλύτερο γιο από τη πρώτη στου σύζυγο, τον Αρτοβαζάνη. Όμως ο Ξέρξης κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να παραγκωνίσει τον νόμιμο διάδοχο και να ανακηρύξει αυτόν ως διάδοχο πρίγκηπα. Ακολούθως οι πηγές δεν αναφέρουν ξανά τον Αρτοβαζάνη οπότε οι ιστορικοί υποθέτουν ότι δολοφονήθηκε για να μην υπάρξει εμπόδιο στον Ξέρξη. Αυτό μαρτυράει και τη σκληρότητα του Πέρση μονάρχη. Ένα χρόνο μετά την ανάρρησή του στο θρόνο, ο Ξέρξης κατέλαβε την Αίγυπτο που είχε επαναστατήσει και λεηλάτησε τα ιερά που βρισκόντουσαν στο Δέλτα του Νείλου. Ακολούθως υπέταξε την Βαβυλώνα, που είχε επίσης επαναστατήσει, ενώ δεν σεβάστηκε το ιερό του προστάτη θεού της πόλης, του Μαρδούκ. Έκλεψε το χρυσό άγαλμα του θεού των Βαβυλωνίων και σκότωσε τους ιερείς του ναού του.

Η απόφαση για εισβολή στην Ελλάδα

Ο πατέρας του Ξέρξη του άφησε πριν πεθάνει μια διαταγή: να τιμωρήσει τους Αθηναίους και τους υπόλοιπους Έλληνες για τη ντροπή που προξένησαν στην μεγάλη τους αυτοκρατορία. Ο Ξέρξης βέβαια δεν χρειαζόταν να δεσμευτεί από αυτή την υπόσχεση για να επιτεθεί στην Ελλάδα. Στο τρίτο έτος της βασιλείας του, λοιπόν, συγκάλεσε συνέδριο με τη συμμετοχή των αρχόντων και των ευγενών όλων των επαρχιών της χώρας αλλά και των ξένων ευγενών, που είχαν δηλώσει υποταγή στη Περσία. Στο συνέδριο ακούστηκαν διαφορετικές απόψεις. Ο θείος του αυτοκράτορα, αδερφός του Δαρείου, Αρτάβανος, δεν επιθυμούσε την επίθεση στην Ελλάδα και εκπροσωπούσε τους ευγενείς που δεν επιθυμούσαν άλλη ήττα μετά τον Μαραθώνα. Από την άλλη πλευρά, τη μερίδα των στρατηγών, εκπρόσωπος ήταν ο στρατηγός Μαρδόνιος, ξάδερφος και γαμπρός του αυτοκράτορα. Ακόμα στην αυτοκρατορική αυλή του Ξέρξη υπήρχαν και ορισμένοι ευγενείς από την Ελλάδα που έχασαν τους θρόνους τους και έλπιζαν ότι αν βοηθούσαν τον Πέρση αυτοκράτορα στην εισβολή του, θα κέρδιζαν το θρόνο τους πάλι. Μερικοί από αυτούς ήταν: ο Δημάρατος έκπτωτος βασιλιάς της Σπάρτης, ο Αιαντίδης, γαμπρός του έκπτωτου τυράννου της Αθήνας Ιππία, η οικογένεια των Αλευαδών, έκπτωτη δυναστεία που ηγούνταν του Κοινού των Θεσσαλών, και ο μάντης Ονομάκριτος, ο οποίος είχε πληρωθεί από οικογένειες έκπτωτων ευγενών για να δίνει ευνοϊκούς χρησμούς στο Ξέρξη ώστε να πειστεί να εκστρατεύσει στην Ελλάδα. Το συνέδριο κράτησε έξι μήνες και αποφασίστηκε τελικά η επίθεση κατά της Ελλάδας ενώ στο τέλος του συνεδρίου παρατέθηκε συμπόσιο επτά ημερών. Ο Ξέρξης διέταξε την τότε σύζυγό του Αστίν να εμφανιστεί στο συμπόσιο για επίδειξη σύμφωνα με τα έθιμά τους. Η Αστίν όμως αρνήθηκε και ο Ξέρξης την έδιωξε από το παλάτι. Μετά παντρεύτηκε την Εσθήρ, μια από τις ομορφότερες κοπέλες του χαρεμιού του, ανεψιά τού Ιουδαίου Μαρδοχαίου.

Η εισβολή στην Ελλάδα

Ο Ξέρξης ξεκίνησε αμέσως τις προετοιμασίες για να πολεμήσει τους Έλληνες και η εκστρατεία προετοιμαζόταν για τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Ο περσικός στρατός, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αριθμούσε 1.700.000 πεζούς άνδρες και 100.000 βοηθητικό προσωπικό που προέρχονταν από 46 έθνη ενώ ο Κορνήλιος Νέπως αναφέρει 700.000 πεζούς και 400.000 ιππείς. Οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν αυτούς τους αριθμούς εξαιρετικά διογκωμένους. Ο Ηρόδοτος αναφέρει από ποια έθνη αποτελούνταν ο στρατός του Ξέρξη και ποιος διοικούσε τα στρατεύματα κάθε έθνους. Αναλυτικά ήταν:

• Πέρσες υπό τις διαταγές του Οτάνη, πεθερού του Ξέρξη.
• Μήδοι υπό τις διαταγές του Τιγράνη.
• Κίσσιοι υπό τις διαταγές του Ανάφη, γιου του Οτάνη.
• Ασσύριοι υπό τις διαταγές του Οτάσπη.
• Βάκτριοι και Σάκες υπό τις διαταγές του Υστάσπη, αδερφού του Ξέρξη.
• Ινδοί υπό τις διαταγές του Φαρναζάρθη.
• Άριοι υό τις διαταγές του Σισάμνη.
• Πάρθοι και Χωράσμιοι υπό τις διαταγές του Αρτάβαζου.
• Σόγδοι υπό τις διαταγές του Αζάνη.
• Γανδάριοι και Δαδίκες υπό τις διαταγές του Αρτύφιου.
• Κάσπιοι υπό τις διαταγές του Αριόμαρδου, αδερφού του Αρτύφιου.
• Σαράγγες υπό τις διαταγές του Φερενδάτη.
• Πάκτυες υπό τις διαταγές του Αρτάυνου.
• Ούτιοι και Μύκοι υπό τις διαταγές του Αρσαμένη, αδελφού του Ξέρξη.
• Παρικάνιοι υπό τις διαταγές του Σιρομήτρη.
• Άραβες και Αιθίοπες υπό τις διαταγές του Αρσάμη, αδελφού του Ξέρξη.
• Λίβυοι υπό τις διαταγές του Μασάγη.
• Παφλαγόνες και οι Ματιηνοί υπό τις διαταγές του Δώτου.
• Μαριανδυνοί, Σύροι και Λίγυες υπό τις διαταγές του Γωβρύα, αδελφού του Ξέρξη.
• Φρύγες και Αρμένιοι υπό τις διαταγές του Αρτόχμη, σύζυγος αδελφής του Ξέρξη.
• Λυδοί και Μυσοί υπό τις διαταγές του Αρταφέρνη, γιου του ομώνυμου στρατηγού από τη μάχη του Μαραθώνα.
• Κόλχοι, Θράκες, Λασόνιοι, Μόσχοι, Μιλύες και Πισίδες ήταν υπό την ηγεσία άλλων αρχόντων-συγγενών του Ξέρξη.

Την ηγεσία όλου του πεζικού είχαν οι Μαρδόνιος και Τριτανταίχμης, εξάδελφοι του Ξέρξη, ο Μασίστης, μικρότερος αδελφός του βασιλιά, ο Μεγαβύζος και ο Σμερδομένης. Το ιππικό διοικούσαν οι αδελφοί Τίθαιος και Αρμαμίθρας, γιοι του στρατηγού Δάτη, που είχε πάρει μέρος στη Μάχη του Μαραθώνα. Την επίλεκτη προσωπική σωματοφυλακή του Ξέρξη, τους 10.000 «Αθάνατους» διοικούσε ο Υδάρνης. Ο περσικός στόλος προερχόταν από τις υποτελείς περιοχές της Περσικής Αυτοκρατορίας, καθώς οι Πέρσες δεν ήταν ναυτικός λαός. Τον στόλο αποτελούσαν μοίρες των Φοινίκων υπό την ηγεσία του Μεγαβάζου, των Κιλίκων, των Σύρων, των Αιγυπτίων υπό την ηγεσία του Αχαιμένη, των Λυκίων, των Ελλησπόντιων, των Παμφύλων, των Κυπρίων, των Ιώνων της Μικράς Ασίας και των Κάρων υπό την ηγεσία του Αριαβίγνη. Οι στρατιωτικές δυνάμεις πάνω σε αυτά ήταν όλες ιρανικής καταγωγής, δηλαδή Πέρσες, Μήδοι και Σάκες. Την ανώτερη ηγεσία του στόλου είχε ο Αριαμένης.

Ο Ξέρξης με το στρατό του πέρασε χωρίς δυσκολία τον Ελλήσποντο, με γέφυρες που κατασκεύασαν οι μηχανικοί του. Τη πρώτη φορά οι γέφυρες κατέρρευσαν ύστερα από τρικυμία και έτσι ο Ξέρξης αποκεφάλισε τους μηχανικούς του και διέταξε να μαστιγώσουν τη θάλασσα γιατί δεν υπάκουσε στις διαταγές του, ενώ της πέταξε και αλυσίδες για να τη δέσουν. Ακόμα για να περάσει ο στόλος του άνοιξε μια διώρυγα στη χερσόνησο του Άθω και έθεσε επικεφαλής του έργου, τους Βούβαρη του Μεγαβάζου και Αρταχαίη του Αρταίου. Πέρασε χωρίς προβλήματα τη Θράκη, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία και έφτασε στις Θερμοπύλες, όπου αντιμετώπισε τους 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα. Μετά τη νίκη του στις Θερμοπύλες έφτασε στην Αθήνα και την κατέλαβε. Οι κάτοικοί της είχαν φύγει πρόσφυγες στα γύρω νησιά.

Ο τεράστιος στόλος του Ξέρξη, που στο μεταξύ είχε πάθει μεγάλες καταστροφές από τρικυμίες και από τη ναυμαχία στο Αρτεμίσιο με τους Αθηναίους, κατανικήθηκε στην περίφημη ναυμαχία της Σαλαμίνας στα 480 π.Χ. Αφήνοντας το γαμπρό του Μαρδόνιο στην Ελλάδα, που νικήθηκε κι αυτός στη μάχη των Πλαταιών στα 479 π.Χ., ο Ξέρξης γύρισε στις Σάρδεις. Η μάχη της Μυκάλης το 479 π.Χ., ήταν το τελειωτικό χτύπημα για την εκστρατεία του Ξέρξη, καθώς ύστερα από αυτή οι δυνάμεις του αποσύρθηκαν στην Περσία και οι ελληνικές δυνάμεις ξεκίνησαν απελευθερωτικό αγώνα στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Το τέλος του Ξέρξη

Ο τύμβος του Ξέρξη σκαμμένος μέσα σε βράχο στη Περσέπολη.

Ο Ξέρξης μετά την ήττα στη Σαλαμίνα, αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Βαβυλώνα για να καταπνίξει νέα επανάσταση που υποκινούσαν οι ιερείς του Μαρδούκ. Ύστερα από την καταστολή της επανάστασης σκότωσε τους αυλικούς του που, όσο έλειπε, έκλεψαν το βασιλικό θησαυρό του. Τα νέα για τις ήττες στις Πλαταιές και στη Μυκάλη τον συντάραξαν ψυχολογικά, με αποτέλεσμα να κλειστεί στον εαυτό του και να περνάει ώρες μελετώντας πολεοδομικά σχέδια καθώς είχε στο μυαλό του την ανοικοδόμηση της Περσέπολης και την δημιουργία νός θαυμαστού πολεοδομικού συγκροτήματος εκεί. Όμως καθώς ήταν κλειστός στον εαυτό του και εύκολος στόχος των ραδιούργων εμφανίστηκαν πολλοί επίδοξοι διαδόχοι του. Αυτός αγανακτισμένος και στα όρια της παράνοιας δολοφόνησε όλους τους επίδοξους διαδόχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και αρκετοί στενοί συγγενείς του. Τελικά έπεσε ο ίδιος θύμα μιας αυλικής συνωμοσίας το 465 π.Χ.. Μετά από εικοσάχρονη βασιλεία, δολοφονήθηκε από τον Αρτάβανο που φιλοδοξούσε να ανέβει στο θρόνο της Περσίας. Ο Αρτάβανος βασίλεψε για ένα χρόνο μέχρι που ο γιος του Ξέρξη, ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρ, τον παραμέρισε για να ανεβεί ο ίδιος στο θρόνο το 464 π.Χ. Από τα παιδία του Ξέρξη γνωρίζουμε τα εξής:

• Αρταξέρξης Α΄, ο Μακρόχειρας, διάδοχος του Ξέρξη, γιος του από τη γυναίκα του Αμάστρις.
• Αμύτις, σύζυγος του σατράπη Μεγαβύζου, κόρη του Ξέρξη από τη γυναίκα του Αμάστρις.
• Δαρείος, ο πρωτότοκος γιος του Ξέρξη από την γυναίκα του Αμάστρις, δολοφονήθηκε από τον Αρταξέρξη.
• Υστάσπης, γιος του Ξέρξη από τη γυναίκα του Αμάστρις, επίσης δολοφονήθηκε από τον Αρταξέρξη.
• Αρταίος, γιος από άγνωστη γυναίκα του Ξέρξη, σατράπης της Βαβυλώνας.

Πηγές

• Γαρουφάλης Δ., ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ, εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, 2003
• Ηρόδοτος, Ιστορίαι, βιβλία 1-9, μετάφραση Πανέτσος Ε., εκδόσεις Ζαχαρόπουλος/ βιβλία V-IX, μετάφραση Σπυρόπουλος Η., εκδόσεις Γκοβόστη, 1995
• Κωτούλας Ι., Μπελέζος Δ., ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, σειρά Μεγάλες Μάχες, ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ, εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, 2005