Ρήμα

Ρήμα είναι ένα από τα μέρη του λόγου που δηλώνει ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Είναι το βασικότερο στοιχείο της πρότασης, για κάθε πρόταση αντιστοιχεί και ένα ρήμα.

Χαρακτηριστικά του ρήματος

Το ρήμα ως μέρος του λόγου στα ελληνικά έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Διάθεση: Η οποία δηλώνει τη σχέση της ενέργειας με το υποκείμενο και το κατηγόρημα. Υπάρχουν τέσσερις διαθέσεις:
  • Ενεργητική: Αυτή η διάθεση δηλώνει μία ενέργεια που ξεκινάει από το υποκείμενο και μεταβαίνει στο κατηγόρημα. Το κατηγόρημα ονομάζεται αντικείμενο, ενώ υπάρχει περίπτωση και δεύτερου αντικειμένου. Αυτά τα ρήματα χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες:
    • Αμετάβατα: Η ενέργεια που εκφράζεται από το ρήμα δε μεταβαίνει κάπου.
    • Μεταβατικά μονόπτωτα: Η ενέργεια μεταβαίνει στο αντικείμενο.
    • Μεταβατικά δίπτωτα: Η ενέργεια μεταβαίνει σε δύο αντικείμενα, ένα άμεσο και ένα έμμεσο.
  • Μέση: Η ενέργεια ξεκινά από το υποκείμενο και καταλήγει στο ίδιο το υποκείμενο.
  • Παθητική: Το υποκείμενο δέχεται μία ενέργεια. Συνήθως στην πρόταση υπάρχει και ποιητικό αίτιο.
  • Ουδέτερη: Το υποκείμενο βρίσκεται σε μία κατάσταση.

• Φωνή: Υπάρχουν δύο φωνές η ενεργητική και η παθητική. Γενικά, ρήματα σε ενεργητική φωνή είναι ενεργητικής διάθεσης, ενώ ρήματα σε παθητική φωνή είναι παθητικής διάθεσης. Η διάκριση γίνεται με βάση τον τρόπο κλίσης, τα ρήματα παθητικής διάθεσης λήγουν σε -μαι.

• Έγκλιση: Δηλώνει αν αναφέρεται σε αλήθεια, πραγματικότητα ή επιθυμία ή προσταγή του ομιλητή. Η διάκριση σε κάποια έγκλιση γίνεται με βάση τον τρόπο κλίσης του ρήματος. Υπάρχουν τρεις εγκλίσεις, ένα απαρέμφατο και δύο μετοχές:
  • Οριστική: Δηλώνει αλήθεια ή πραγματικότητα.
  • Υποτακτική: Δηλώνει συνήθως επιθυμία. Η υποτακτική χρησιμοποιείται αντί της προστακτικής, όταν αυτή δε σχηματίζεται, ενώ μερικές εκφράσεις συντάσσονται μόνο με υποτακτική.
  • Προστακτική: Δηλώνει προσταγεί, ή ευχή.
  • Απαρέμφατο: Άκλιτος τύπος που στερείται οποιασδήποτε έγκλισης. Χρησιμοποιείται στη σύνταξη συντελεσμένων χρόνων.
  • Μετοχή: Ρηματικός τύπος με κλίση επιθέτου, λήγει συνήθως σε -μένος,-μένη,-μένο. Υπάρχουν δύο μετοχές, η μετοχή ενεστώτα και η μετοχή παρακειμένου ή αορίστου.
• Χρόνος: Δηλώνει αν το ρήμα αναφέρεται στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον και επίσης χρονική διάρκεια και χρονική διαδοχή. Οι χρόνοι είναι 8.
  • Ενεστώτας: Το ρήμα αφορά το παρόν, δε δηλώνεται χρονική διάρκεια, ούτε χρονική διαδοχή.
  • Παρατατικός: Το ρήμα αφορά μία παρελθοντική πράξη ή κατάσταση με διάρκεια.
  • Αόριστος: Το ρήμα αφορά μία στιγμιαία παρελθοντική πράξη ή κατάσταση.
  • Στιγμιαίος Μέλλοντας: Το ρήμα αφορά μία στιγμιαία μελλοντική πράξη ή κατάσταση.
  • Εξακολουθητικός Μέλλοντας: Το ρήμα αφορά μία μελλοντική πράξη ή κατάσταση διαρκείας.
  • Παρακείμενος: Το ρήμα αφορά μία πράξη ή κατάσταση που έχει συντελεστεί στο παρόν.
  • Υπερσυντέλικος: Το ρήμα αφορά μία πράξη ή κατάσταση που έχει συντελεστεί στο παρελθόν.
  • Συντελεσμένος μέλλοντας: Το ρήμα αφορά μία πράξη ή κατάσταση που θα έχει συντελεστεί στο μέλλον.
• Αριθμός: Δηλώνει το πλήθος των υποκειμένων. Υπάρχουν δύο αριθμοί ρημάτων, οι ίδιοι που υπάρχουν και στις κλίσεις των επιθέτων και των ουσιαστικών, ο ενικός και ο πληθυντικός.

• Πρόσωπο: Δηλώνει τη σχέση των προσώπων της επικοινωνίας με το υποκείμενο. Υπάρχουν τρία πρόσωπα:
  • α΄ πρόσωπο: Το υποκείμενο του ρήματος είναι ο ομιλητής ή οι ομιλητές.
  • β΄ πρόσωπο: Το υποκείμενο του ρήματος είναι ο ακροατής ή οι ακροατές.
  • γ΄ πρόσωπο: Το υποκείμενο του ρήματος δε συμμετέχει αυτήν τη στιγμή στην επικοινωνία.

Βοηθητικά ρήματα

Βοηθητικά ρήματα είναι τα ρήματα που χρησιμοποιούνται για το σχηματισμό χρόνων. Σχεδόν σε κάθε γλώσσα βοηθητικά ρήματα είναι τα ρήμα είμαι, το οποίο έχει πολλές έννοιες, το έχω και το κάνω . Στην ελληνική γλώσσα βοηθητικά ρήματα είναι τα ρήματα είμαι και έχω που χρησιμοποιούνται για τον περιφραστικό σχηματισμό των συντελεσμένων χρόνων. Σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες σημαντικό βοηθητικό ρήμα είναι και το ρήμα κάνω. Τα ρήματα έχω και είμαι δεν σχηματίζουν ορισμένους χρόνους, αλλά τους συμπληρώνουν με χρόνους από άλλα ρήματα (π.χ. ο παρακείμενος του αρχαίου ελληνικού ειμί είναι γέγονα (από το γίγνομαι).