Τονικότητα

Ο μουσικός όρος Τονικότητα υποδηλώνει τη χαρακτηριστική τάση της μουσικής γλώσσας να οργανώνεται στη βάση ενός ηχητικού πόλου έλξης, το επονομαζόμενο τονικό κέντρο. Ο όρος αυτός βρήκε εφαρμογή στην κλασική μουσική παραγωγή της δυτικής Ευρώπης από το 17ο μέχρι τον 19ο αιώνα, αλλά και σήμερα από την (τονική) τζαζ μουσική μέχρι τις εμπορικές δημιουργίες της ποπ και ροκ μουσικής.

Την εποχή που στη δυτική Ευρώπη η μουσική προσανατολίστηκε και κατέληξε στη χρήση δύο μόνο ομάδων από κλίμακες, τις μείζονες και τις ελάσσονες (βλ. λήμμα Κλίμακα (μουσική)), η κυριαρχία ενός βασικού φθόγγου, συγκεκριμένα του πρώτου φθόγγου κάθε κλίμακας, έγινε απαραίτητη για τις ακουστικές συνήθειες της εποχής εκείνης.

Έτσι, η πορεία κάθε μελωδίας για να γίνεται αποδεκτή από τους ακροατές και να μπορούν να κατανοούν τμηματικά την εξέλιξή της, έπρεπε σε τακτά διαστήματα να επανέρχεται και να στέκεται λίγο ή περισσότερο, σε αυτή την πρώτη νότα κάθε κλίμακας, δημιουργώντας έτσι μουσικές φράσεις και μουσικές περιόδους, κάτι αντίστοιχο με τον προφορικό λόγο.

Για παράδειγμα, αν μιλούσαμε για την κλίμακα του Ντο, που αποτελείται από τις νότες Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι, Ντο, θα έπρεπε μετά από κάθε τμήμα μιας μελωδίας και μετά από μια σειρά από νότες, να επανέλθουμε οπωσδήποτε στην νότα Ντο και κατόπιν να ξεκινήσουμε μία νέα μελωδική φράση, ένα νέο μελωδικό τμήμα.

Αυτή η επαναφορά σε τακτά διαστήματα στο τονικό κέντρο της κλίμακας (στην πρώτη της νότα δηλαδή, η οποία μπορεί να ακούγεται είτε στην μελωδία είτε και στη συνοδευτική συγχορδία) ονομάστηκε Τέλεια Πτώση επειδή έδινε την αίσθηση του τέλους ενός μουσικού νοήματος, έχοντας κατά κάποιο τρόπο τον χαρακτήρα της τελείας ή άνω τελείας του γραπτού λόγου.

Στην κλασική μουσική αν π.χ. μετρούσαμε σε ομάδες χρόνων από το 1 ως το 4 με σταθερή ταχύτητα (1,2,3,4 κ.ο.κ.), η Τέλεια Πτώση, δηλ. η επιστροφή στην Τονική που θα μας έδινε την αίσθηση του (οριστικού ή προσωρινού) τέλους και τελικά, την ίδια την αίσθηση της τονικότητας, θα ερχόταν μετά από μια μουσική περίοδο που θα αποτελούνταν από 4+4=8 τέτοιες τετράδες:

[4 φορές 1,2,3,4 + 4 φορές 1,2,3,4] ==> Τέλεια Πτώση

Βεβαίως, το παραπάνω σχήμα αποτελεί μόνο ένα παράδειγμα, αφού η ποικιλία κατασκευής μουσικών περιόδων μετά τις οποίες έρχεται μια πτώση, είναι μεγάλη και δεν περιορίζεται μόνο στο άθροισμα των 4+4 μέτρων.

Η κατοπινή πορεία εξέλιξης της λεγόμενης κλασικής μουσικής, από τα μέσα του 19ου αι. και μετά, απέδειξε ότι η τονικότητα μπορεί να προχωρήσει μέχρι την εξάντληση των εκφραστικών δυνατοτήτων της, με τη χρήση της πολυτονικότητας (ταυτόχρονη χρήση διαφορετικών τονικοτήτων/κλιμάκων στην ίδια σύνθεση) αλλά και με την ολοκληρωτική άρνηση της τονικότητας, μέσα σε ένα καινούριο σύστημα οργάνωσης της μουσικής γλώσσας, το επονομαζόμενο δωδεκαφωνικό ή δωδεκαφθογγισμό ή δωδεκάφθογγο σύστημα, το οποίο αρνείται το νόημα της ιεραρχίας ανάμεσα στους ήχους και φυσικά αρνείται την σπουδαιότητα της διαρκούς επιστροφής στην πρώτη νότα της κλίμακας που μας δίνει την αίσθηση της τονικότητας. Το σύστημα αυτό, βασίζεται σε μια διαφοροποιημένη χρήση και των δώδεκα ημιτονίων της χρωματικής κλίμακας, δίνοντας τους ίση σπουδαιότητα μέσα στο μουσικό έργο.

Αντιθέτως, στα πιο εμπορικά, ευρωπαϊκά μουσικά είδη της σημερινής εποχής, η έννοια της Τονικότητας διατηρείται στη συντριπτική πλειοψηφία των μουσικών δημιουργιών.

Τονικό μουσικό σύστημα

Η γενική αναφορά σε Τονικό μουσικό σύστημα συνήθως εννοεί το Δυτικο-Ευρωπαϊκό μουσικό σύστημα που οι μελωδίες και οι αρμονίες του χτίζονται επάνω στις λεγόμενες μείζονες και τις ελάσσονες κλίμακες.

Αυτό το Μείζον και Έλασσον τονικό μουσικό σύστημα, οργανώνεται πάντα στη βάση ενός ισχυρού ηχητικού πόλου έλξης και κρατά σε συχνή επαφή τον ακροατή με το αίσθημα της Τονικότητας.

Ατονικότητα

Με βάση τα όσα ειπώθηκαν για την Τονικότητα, όταν εξαφανίζεται η αίσθηση σταθερότητας που δημιουργεί η τονική έλξη, οι νότες διατάσσονται πλέον ελεύθερα με αποτέλεσμα μια καινούργια μουσική έκφραση που ονομάζεται Ατονικότητα.