Κίνηση πλανητών

Οι τροχιές των πλανητών κατά το Γεωκεντρικό σύστημα πάνω και το Ηλιοκεντρικό σύστημα κάτω

Η Κίνηση των Πλανητών αποτελεί το σημαντικότερο κεφάλαιο στην αστρονομική παρατήρηση μετά τον προσδιορισμό και την αναγνώριση αυτών τούτων των πλανητών. Για την κίνηση των πλανητών αναπτύχθηκαν δύο θεωρίες το Γεωκεντρικό σύστημα και το Ηλιοκεντρικό σύστημα που ίσχυαν από τους χρόνους της ελληνικής αρχαιότητας.

Οι δύο θεωρίες

Κατά την πρώτη απ΄ αυτές τόσο ο Ήλιος όσο και οι Πλανήτες πιστεύονταν πως κινούνταν γύρω από τη Γη η οποία και αποτελούσε το κέντρο του κόσμου (του σύμπαντος), εξ ου και η θεωρία αυτή ονομάσθηκε, (Γη + κέντρο), γεωκεντρικό σύστημα του κόσμου. Βασικός εκπρόσωπος αυτή της θεωρίας ήταν ο Κλαύδιος Πτολεμαίος.
Κατά την δεύτερη θεωρία οι Πλανήτες μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και η Γη, κινούνταν περί τον Ήλιο, ο οποίος και αποτελούσε το κέντρο του κόσμου, εξ ου και η θεωρία αυτή ονομάσθηκε, (Ήλιος + κέντρο), ηλιοκεντρικό σύστημα του κόσμου. Θεμελιωτές αυτής της θεωρίας ήταν ο Πυθαγόρας και η σχολή του και κυριότερος εκπρόσωπός της ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

Σχεδόν 20 αιώνες αργότερα (μεταγενέστερα) ο Πολωνός αστρονόμος Κοπέρνικος (1473-1543), μελετώντας τις θεωρίες του Αρίσταρχου καθώς και άλλων Ελλήνων "ηλιοκεντριστών", υποστήριξε με θέρμη την ορθότητα της αρχαίας ελληνικής ηλιοκεντρικής ιδέας και συνετέλεσε πράγματι στην εδραίωσή της. Εξ αυτού επικράτησε για πολύ καιρό ν΄ αποκαλείται το ηλιοκεντρικό σύστημα και κοπερνίκειο σύστημα αν και τελικά ο Κοπέρνικος δεν πρόσθεσε τίποτε το ουσιώδες στις δοξασίες και θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων. ΄

Σχέση θεωριών

Το αξιοσημείωτο όμως είναι ότι σήμερα (25 αιώνες μετά) και οι δύο αυτές θεωρίες ισχύουν στη πράξη!

Η "Ηλιοκεντρική θεωρία" , ως πραγματική, αληθής και η "Γεωκεντρική θεωρία" ως φαινομενική, δεδομένου ότι όλα τα προβλήματα και οι υπολογισμοί στην αστρονομική ναυτιλία εξετάζονται και επιλύονται με δεδομένο ότι η Γη είναι ακίνητη (π.χ. ουράνιος μεσημβρινός) και ότι η Ουράνια σφαίρα με όλα τα ουράνια σώματα είναι αυτά που περιφέρονται γύρω από τη Γη και με ανάδρομο φορά!

Η πανέμορφη Ηώς, πρόδρομος του Ήλιου, αρματοδρομούσα σκορπώντας άνθη και καταδιώκουσα το σκότος, σαφώς με γεωκεντρική θεώρηση, ακολουθώντας ανάδρομη φορά, με τον παρατηρητή να έχει τα νώτα του στον Βορρά.

Εύλογο λοιπόν και το ερώτημα, οι αρχαίοι Έλληνες υποστήριζαν την Γεωκεντρική Θεωρία ως πραγματική ή ως πρακτική εφαρμογή στην ουράνια παρατήρηση; Η απάντηση απαιτεί ακόμη έρευνα. Εκείνο που καθίσταται απόλυτα βέβαιο είναι ότι όλοι οι συναφείς μύθοι της Ελληνικής Μυθολογίας είναι προϊόντα ακριβώς της ουράνιας παρατήρησης με γεωκεντρική θεώρηση και ανάδρομη φορά!
Συνεπώς η "γεωκεντρική θεωρία" είναι πολύ αρχαιότερη της "ηλιοκεντρικής" και η δε "ηλιοκεντρική θεωρία" φυσικό επόμενο, ως μεταγενέστερη, να κρίνεται επιστημονική και μάλιστα άξια ιδιαίτερου θαυμασμού αν σκεφτεί κανείς ότι η δεύτερη αυτή ανάγεται στην εποχή του Πυθαγόρα, 5ος αιώνας π.Χ.!

Πραγματική κίνηση

Οι πραγματικές κινήσεις όλων των πλανητών είναι δύο: η περιστροφή τους, γύρω από τον άξονά τους και η κίνησή τους γύρω από τον Ήλιο, καλούμενη περιφορά, όπου και ακολουθούν την κίνηση αυτού πλέον ως "σύστημα" μέσα στον Γαλαξία, (Ηλιακή μεταβατική περιφορά και Γαλαξιακή μεταβατική περιφορά).

Περιστροφή πλανητών

Όλοι οι Πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον νοητό άξονά τους. Περισσότερο βραδυκίνητοι είναι ο Ερμής και η Αφροδίτη των οποίων η περιστροφή διαρκεί πολλές δεκάδες ημερών. Αντίθετα η Γη και ο Άρης περιστρέφονται σε 24 ώρες (γήινες). Όλοι όμως οι άλλοι πλανήτες εκτός τον Πλούτωνα, παρά το τεράστιο μέγεθός τους περιστρέφονται ταχύτατα σε διάστημα μόλις 15 έως 10 ωρών.
Εκτός της Αφροδίτης που περιστρέφεται εξ Α. προς Δ. (ανάδρομος φορά), όλοι οι άλλοι κινούνται περί του άξονά τους εκ Δ. προς Α. (ορθή φορά), όπως επίσης και περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.
Ένεκα της ταχύτητας περιστροφής τους, οι πλανήτες παρουσιάζουν τους πόλους του άξονα περιστροφής τους πεπιεσμένους και αντίθετα φαίνονται εξογκωμένοι στον ισημερινό τους προσδίδοντας έτσι την εικόνα μιας ελαφράς ελλειψοειδούς σφαίρας, (σχετ. πλάτυνση πλανητών).
Οι άξονες περιστροφής των πλανητών παρουσιάζουν διάφορες κλίσεις, ως προς το επίπεδο της ακολουθούμενης τροχιάς τους γύρω από τον Ήλιο. Η κλίση αυτή έχει μεγάλη σπουδαιότητα διότι απ΄ αυτήν εξαρτώνται ο σχηματισμός και το εύρος των ζωνών (διακεκαυμένης ζώνης, εύκρατων και πολικών) στην επιφάνεια των πλανητών, οι διάφορες εποχές του έτους, καθώς και η διάρκεια της ημέρας στα διάφορα γεωγραφικά πλάτη, ιδιαίτερα της Γης, ανάλογα της εποχής του έτους.

• Η περιστροφή αυτή των πλανητών, εκτός της Γης, δεν είναι ουσιώδης στην Αστρονομική ναυτιλία.

Περιφορά πλανητών

Όλοι οι Πλανήτες εκτός της περιστροφής τους γύρω από τον άξονά τους περιφέρονται και γύρω από τον Ήλιο σε ελλειπτικές τροχιές, κατά ορθή φορά και σύμφωνα με τους νόμους του Κέπλερ όπως αυτοί έχουν διατυπωθεί. Κάθε τέτοια πλήρης κίνηση ονομάζεται έτος πλανήτη. Παρατηρoύμενοι κυρίως οι εσωτερικοί Πλανήτες, από τη Γη, κατά την κίνησή τους αυτή, παρουσιάζουν διάφορες όψεις, άλλοτε φωτιζόμενο ολόκληρο και άλλοτε μέρος του δίσκου τους, ανάλογα με την γωνία που σχηματίζουν με τον Ήλιο, που χαρακτηρίζονται φάσεις πλανητών.
Για την βασική αυτή αληθή κίνηση των Πλανητών δείτε κινήσεις της Γης και κινήσεις Σελήνης που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Φαινομενική κίνηση

Η λεγόμενη φαινομενική κίνηση των πλανητών είναι αυτή που παρατηρείται από τη Γη, έχοντας έτσι σχέση με την γεωκεντρική θεωρία. Λόγω της πραγματικής κίνησης των πλανητών γύρω από τον Ήλιο, παρατηρούμενοι από τη Γη που και αυτή περιστρέφεται, με διαφορετική όμως ταχύτητα, δημιουργείται το φαινόμενο διπλής κίνησης με ανάδρομη φορά, δηλαδή άλλοτε να προτρέχει η Γη και άλλοτε ο πλανήτης.
Στη πρώτη περίπτωση ο πλανήτης έχει φαινόμενη κίνηση προς δυσμάς, ενώ στη δεύτερη περίπτωση έχει κίνηση προς ανατολάς. Λόγω της διπλής αυτής κίνησης των πλανητών ο χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων εκάστου πλανήτη είναι άλλοτε μεγαλύτερος και άλλοτε μικρότερος των 24 ωρών. Έτσι η διάρκεια της πλανητικής ημέρας είναι 24 ώρες ± 4 λεπτά. Συνηθέστερα, η προς ανατολάς κίνηση ενός πλανήτη είναι μεγαλύτερης διάρκειας. Πριν ο παρατηρούμενος πλανήτης αλλάξει κατεύθυνση κίνησης δίνει την εντύπωση της στάσης (να σταματά) στο αυτό σημείο, το οποίο και ονομάζεται στηριγμός της πλανητικής τροχιάς.

Συνέπεια αυτών είναι κάθε πλανήτης να διαγράφει στην ουράνια σφαίρα διαδοχικά μεγάλα τόξα εκ Δυσμών προς Ανατολάς καλούμενα ορθοδρομικά, που χωρίζονται από άλλα μικρότερα εξ ανατολών προς δυσμάς καλούμενα αναδρομικά μεταξύ των οποίων λαμβάνουν χώρα οι καλούμενες στάσεις.
Έτσι μια πλήρη περιφορά οποιουδήποτε πλανήτη, (παρατηρούμενου από τη Γη), γύρω από τον Ήλιο αποτελείται από ένα πλήθος ορθοδρομικών και αναδρομικών τόξων που χωρίζονται από τις στάσεις.

Δείτε επίσης

• Νόμοι Πλανητικού Συστήματος
• Ναυτιλιακοί πλανήτες

Πηγές

• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τομ.Κ΄, σελ.263-264.
• Δ. Κωστάκης - Κ. Χασάπης "Κοσμογραφία" Αθήναι 1969, σελ.91 κ.έ.
• Χρ. Ντούνης - Α. Δημαράκης "Ναυτιλία - Ναυτικοί υπολογισμοί" Πειραιεύς 1967, σελ.349-350.
• "Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica" τομ.49ος, σελ.272.