Δίας (μυθολογία)

Άγαλμα του Δία στο μουσείο Ερμιτάζ.

Ο Δίας ή Ζευς στην Ελληνική μυθολογία είναι ο νεότερος γιος του Κρόνου και της Ρέας, εγγονός του Ουρανού και της Γαίας. Είναι η ύψιστη θεότητα του αρχαιοελληνικού πανθέου, καθώς και θεός του ουρανού και του κεραυνού.

Ο Δίας υπήρξε ανέκαθεν μετεωρολογικός θεός, ελεγκτής της αστραπής, του κεραυνού και της βροχής και επίσης ήταν ο δυνατότερος και σπουδαιότερος θεός όλων των μυθολογικών όντων και θεών. Ο Θεόκριτος περίπου το 265 Π.Κ.Ε. έγραψε: «άλλοτε είναι καθαρός ο Δίας, άλλοτε βρέχει». Στο ομηρικό έπος της Ιλιάδας έστελνε τους κεραυνούς στους εχθρούς του. Άλλα εμβλήματά του, ήταν ο αετός και η αιγίς.

Γέννηση

Ο Δίας είναι παιδί του Κρόνου με την Ρέα, και αδελφός των άλλων θεών, της Εστίας, Δήμητρας, Ήρας, του Άδη και Ποσειδώνα. Η γέννησή του αρχίζει με τους πόνους της Ρέας στη Δίκτη της Κρήτης, όπου έκρυψε το παιδί της στο σπήλαιο Ιδαίον Άντρον. Επειδή ο Κρόνος εξουδετέρωνε τα παιδιά του, καταπίνοντάς τα αμέσως μετά την γέννα, η Ρέα κατέφυγε εκεί, ακολουθώντας την συμβουλή που της είχαν δώσει η Γαία και ο Ουρανός. Όταν γεννήθηκε ο Δίας, η Ρέα ξεγέλασε τον Κρόνο δείχνοντάς του αντί για το νεογέννητο, έναν λίθο τυλιγμένο στα σπάργανα, τον οποίο ο Κρόνος κατάπιε. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση η Ρέα κατέφυγε στην Αρκαδία, στο Λύκαιο όρος, όπου γέννησε τον Δία. Κατόπιν έλουσε το βρέφος στην πηγή του ποταμού Νέδα, που ανέβλυσε τότε για πρώτη φορά και κατόπιν μετέβη στην Κρήτη όπου τον παρέλαβαν για να τον φροντίσουν οι Δικταίες νύμφες, οι συντρόφισσες των Κουρητών ή Κορυβάντων. Στην Κρήτη αναφέρονται αρκετά σπήλαια που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εμπλέκονται στην ανατροφή ή την προστασία του θεού. Ο Δίας όταν μεγάλωσε παρουσιάστηκε μπροστά στον έκπληκτο πατέρα του και, αφού τον μέθυσε τον ανάγκασε να απελευθερώσει τα αδέρφια του.

Η Τιτανομαχία

Ο Ησίοδος μας μεταφέρει τα περί της μυθικής Τιτανομαχίας. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό, ο Δίας και τα αδέρφια του πολέμησαν εναντίον του Κρόνου και των Τιτάνων για την κυριαρχία επάνω στην Γη. Ορμούμενοι από τον Όλυμπο καταπολέμησαν τους Τιτάνες που είχαν οχυρωθεί στον Όρθυ. Ο αμείλικτος πόλεμος διήρκεσε δέκα χρόνια, ώσπου ο Δίας έλαβε την συμβουλή της Γαίας, για να κατέβει στα Τάρταρα για να απελευθερώσει τους αδελφούς των Τιτάνων, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες. Στα Τάρταρα ο Δίας πάλεψε με το μυθικό τέρας Κάμπη και αφού το νίκησε, απελευθέρωσε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες, οι οποίοι από τότε έγιναν σύμμαχοί του. Οι Κύκλωπες από ευγνωμοσύνη έδωσαν στον Άρη και στον Ποσειδώνα πολεμικά όπλα, και προμήθευσαν τον Δία με τις αστραπές, τη βροντή και το σφυρί, τα οποία από τότε έγιναν σύμβολα της δύναμής του. Οι δε Εκατόγχειρες συνόδευσαν τον Δία στην μάχη και με την βοήθειά τους οι θεοί νίκησαν τους Τιτάνες και τους καταπόντισαν στα Τάρταρα, βάζοντας για φρουρούς τους, τους Εκατόγχειρες. Τον Κρόνο τον φυλάκισαν μαζί με τους Τιτάνες στα Τάρταρα να έχει φρουρό του την Νύχτα, ενώ αργότερα πήρε χάρη και έγινε βασιλιάς των Ηλύσιων Πεδίων, όπου κοιμόταν αιώνια. Ο Δίας και αυτός αναλαμβάνει κατόπιν προτάσεως από την Γαία στους Θεούς την υπέρτατη εξουσία και μοιράζει τον κόσμο σε τρία βασίλεια: Τον ουρανό, την θάλασσα και τον κάτω κόσμο, θέτοντας για αρχηγούς τον εαυτό του, τον Ποσειδώνα και τον Άδη αντίστοιχα.

Η Γιγαντομαχία

Επί της βασιλείας του, ο Δίας απειλήθηκε από τους Γίγαντες, οι οποίοι με την προτροπή της Γαίας ζητούσαν να εκδικηθούν την πάταξη των Τιτάνων. Στην Γιγαντομαχία, όπως ονομάστηκε ο πόλεμος που ακολούθησε, ο Δίας αναδείχτηκε νικητής. Οι ολύμπιοι θεοί βοηθούμενοι από τον Ηρακλή και του Διόνυσο πάλεψαν και νίκησαν σκοτώνοντας ή κατατροπώνοντας όλους τους Γίγαντες.

Ζευς και Μήτις

Κατά τον Ησίοδο, πρώτη σύζυγος του Δία ήταν η ελκυστική Μήτις, θεά της γνώσης. Ο Δίας όμως πήρε χρησμό ότι από τον γιο της Μήτιδας μια μέρα θα έβρισκε την ίδια μοίρα όπως ο πατέρας του (Κρόνος) και ο παππούς του (Ουρανός), οι οποίοι εκθρονίστηκαν από κάποιο παιδί τους. Αφού όμως ακόμα και η μέθοδος του Κρόνου δεν είχε αποδειχθεί αποτελεσματική, ο Δίας αποφάσισε όχι να εξουδετερώσει τα παιδιά του, αλλά την ίδια την Μήτιδα πριν αυτή προλάβει να γεννήσει. Ο Δίας κατάπιε την Μήτιδα, όπως είχε κάνει ο Κρόνος με τα παιδιά της Ρέας. Η Μήτιδα όμως ήδη εγκυμονούσε την Αθηνά, και έτσι τον Δία μετά από την ενέργειά του αυτή τον έπιασε τρομερός πονοκέφαλος. Ο Ήφαιστος έσπευσε να βοηθήσει με τα εργαλεία του, και με την βοήθειά του γεννήθηκε την Αθηνά, η οποία ξεπήδησε πάνοπλη μέσα από το κεφάλι του Δία.

Ζευς και Ήρα

Ο Ζευς και η Ήρα, αδέλφια και σύζυγοι, είναι τα παιδιά του Κρόνου και της Ρέας. Οι κρυφές σχέσεις πριν από το γάμο τους έδωσαν ως καρπό την Ήβη, την Ειλείθυια (θεά των τοκετών), τον Άρη και, πιθανώς, και τον Ήφαιστο. Πολυτάραχη η σχέση τους, ήταν γεμάτη ραδιουργίες και αντιζηλίες, περιελάμβανε ακόμη και συνωμοσίες ή εναντίωση του ενός απέναντι στη θέληση του άλλου. Υφίσταται η άποψη πως στην έχθρα του ζεύγους ανάγεται στην αντιπαλότητα του πρωταρχικού ζεύγους Ουρανός - Γη και, φυσικά, αντανακλούν την θέση του αρσενικού στα ιστορικά χρόνια της πατριαρχίας.

Απόγονοι του Δία

Είναι πολλοί οι μύθοι που παρουσιάζουν τον Δία να έχει ερωτικές σχέσεις με γυναίκες. Γιαυτό γέννησε πολλούς απογόνους, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι ποτέ κανένας μύθος δεν έχει παρουσιάσει τον Δία ως άκαρπο. Πολλές φορές επίσης ο Δίας άλλαζε μορφή για να πλησιάσει και να ενωθεί με τις ερωμένες του.

Γυναίκα	Δίας	Απόγονοι
Θέμις		οι Μοίρες: Κλοθώ, Λάχεσις, Ατροπός και οι Ώρες: Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη, κατά άλλους Αὐξώ, Θαλλώ, Καρπώ
Ήρα	ως Κούκος	Ήβη, Ειλείθυια, Άργη. Σύμφωνα με τον Όμηρο επίσης: Ήφαιστος, σύμφωνα με τον Ησίοδο επίσης Άρης
Αίγινα	ως πύρ	Αιακός
Αλκμληνη	Αμφιτρύων	Ηρακλής
Ανάνγκη		Αδράστεια, κατά άλλους τις Μοίρες
Αντιόπη	ως Σάτυρος	οδι δίδυμοι Αμφίων και Ζήθος
Αστερία	Αετός
Δανάη	ως χρυσή βροχή	Περσέας
Δήμητρα		Περσεφόνη
Διόνη		Αφροδίτη
Ηλέκτρα		Ιασίων, Δάρδανος, Αρμονία
Ελάρα		Τίτυος
Ευρώπη	ως ταύρος	Μίνωας, Σαρπηδώνας, Ραδάμανθυς
Ευρυνόμη		Οι Χάριτες: Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια και Ασωπός
Γαραμάντη		Ίαρβος
Ώρα		Κολάξης
Ύβρις		Παν
Ιώ		Έπαφος
Καλλιστώ	Άρτεμις	Αρκάς
Καλύκη		Ενδυμίων
Κάρμη		Βριτομάρτης
Λάμια
Λητώ		Άρτεμις, Απόλλων
Λήδα	ως κύκνος	οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης
Λήδα ή Νέμεσις	ως κύκνος	Έλενα
Μαία		Ερμής
Μήτις		Αθηνά
Μνημοσύνη	ως βοσκός	τις Μούσες: Μελέτη, Μνήμη, Αοιδή, Κλειώ, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Θάλεια, Ευτέρπη, Ερατώ, Ουρανία, Πολυύμνια, Καλλιόπη
Νιόβη		Άργος
μία Νύμφη		Μέγαρος
Περσεφόνη	ως φίδι	Ζαγρεύς
Πλουτώ		Τάνταλος
Πρωτογένηα		Αίθλιος
Σεμέλη		Διόνυσος
Ταυγέτη		Λακεδαίμων
Θάλεια		οι Παλικοί

Οι λέξεις Δίας και Ζευς

Aπεικόνιση του Αγάλματος του Ολυμπίου Διός.

Ο Δίας ονομαζόταν στα Αρχαία Ελληνικά Ζευς, λέξη που στη γενική πτώση ήταν του Διός, (σπανιότερα του Ζηνός), απ' όπου προήλθε και η νεοελληνική ονομασία. Σχετικά με την ετυμολογία των λέξεων αυτών υπάρχουν οι παρακάτω απόψεις:

• Προέρχονται από το αρχαιοελληνικό δίος, που σημαίνει λαμπρός.
• Προέρχονται από την Ινδοευρωπαϊκή ρίζα *Dyēus, που σύμφωνα με τους γλωσσολόγους έδωσε ακόμα την ελληνική λέξη Θεός, το Λατινικό Deus, το Βεδικό Dyaus, το Γερμανικό Tiwaz και άλλες λέξεις σχετικές με το θείο.
• Για τον Ι.Θ. Κακριδή το όνομα βρίσκεται και σε άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς, τους Ινδούς, τους Όμβρους, τους Λατίνους κ.α. Το όνομά του ανάγεται στην ρίζα div-, που σημαίνει ουρανός. Η έκφραση Ζευς πατήρ αντιστοιχεί στο Diespiter (Juppiter) των Ρωμαίων, το Jupater των Όμβρων και το Dyaus Pita των αρχαίων Ινδών

Προσωνύμια

μετεωρολογία

• Ουράνιος
• Αιθέριος
• Νεφεληγερέτης
• Εριβρεμέτης (βαριά βροντή)
• Υψιβρεμέτης
• Ερίγδουπος
• Αστεροπητής
• Στεροπηγερέτης
• Αργικέραυνος
• Τερπικέραυνος
• Όμβριος
• Υέτιος
• Ικμαίος (καλοκαιρινά μελτέμια)
• Καταιβάτης
• Καππώτας
• Κεραυνός
• Ευάνεμος
• Κερασφόρος
• Κελαινεφής (μαύρα σύννεφα)

οικογένεια - οίκος

• Ερκείος (έρκος=φράγμα, περίβολος)
• Γαμήλιος
• Ηραίος
• Πατήρ
• Πατρώος
• Φράτριος

κορυφές βουνών

• Ακραίος
• Επάκριος
• Ελλάνιος
• Κορυφαίος
• Λαρίσιος
• Παρνήθιος
• Ιθωμάτας
• Ολύμπιος
• Λύκαιος

διάφορα

• Όρκιος (όρκος)
• Ύπατος
• Μέγιστος
• Άριστος
• Πολιεύς
• Βουλαίος
• Τέλειος
• Ελευθέριος
• Φίλιος
• Ξένιος
• Ικέσιος
• Φύσιος
• Σωτήρ
• Κτήσιος (οικουρός όφις)
• Μειλίχιος
• Χθόνιος
• Καταχθόνιος

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Καρλ Κερένυι, Η Μυθολογία των Ελλήνων, Εστία, Αθήνα χ.χ.
• Ιωάννης Κακριδής, (επιμ.), Ελληνική μυθολογία: οι θεοί, Εκδοτική Αθηνών, (Αθήνα 1986)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δίας - μεγάλη συλλογή εικόνων (αγάλματα, αγγεία, πίνακες ζωγραφικής κ.α.)
• Ορφικοί Ύμνοι Διός
• Κεραυνού Διός
• Διός Αστραπαίου
• Δαίμονος Μειλιχίου
• Καλλιμάχου Ύμνος εις Δία
• Γαμήλια
• Διάσια
• Ολυμπιεία
• Zeus God of sky, King of the Gods in mythology
• The Cult of Zeus
• Homeric and Orphic Hymns to Zeus
• Δίας πατέρας θεών και ανθρώπων - ονομασία - γέννηση - τιτανομαχία - παιδιά - λατρεία - προσωνυμίες
• Ζευς, ο βασιλιάς των θεών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)