Ηλεκτρεγερτική δύναμη

Ηλεκτρεγερτική δύναμη (συντομογραφικά: ΗΕΔ) είναι το πηλίκο του έργου ανά μονάδα ηλεκτρικού φορτίου κατά μήκος μιας κλειστής ηλεκτρικής διαδρομής (ηλεκτρικό κύκλωμα), το οποίο (έργο) χρειάζεται να αποδοθεί στη μονάδα του φορτίου ώστε αυτό (το μοναδιαίο φορτίο) να διατρέξει έναν πλήρη κύκλο στη διαδρομή αυτή. Στην περίπτωση που το κύκλωμα είναι ανοικτό, όπως σε μια ασύνδετη μπαταρία, το έργο αφορά τη μετακίνηση του μοναδιαίου φορτίου από τον ένα πόλο της μπαταρίας στον άλλο και ισούται με την ηλεκτρική τάση μεταξύ των πόλων της ασύνδετης πηγής (πολική τάση). Η ΗΕΔ μετράται σε μονάδες: ενέργεια προς φορτίο, δηλαδή σε Βολτ, στο διεθνές σύστημα μονάδων. Δεν πρόκειται όμως για διαφορά ηλεκτρικού δυναμικού και αυτό γίνεται εμφανές όταν εξετάζουμε την περίπτωση επαγωγικής ανάπτυξης ΗΕΔ σε κύκλωμα κλειστού βρόχου (συρμάτινο δαχτυλίδι), όπου η έννοια της διαφοράς δυναμικού δεν ορίζεται. Η ορολογία «Ηλεκτρεγερτική δύναμη» χρησιμοποιήθηκε ακριβώς για να δώσει έμφαση στο διαχωρισμό της έννοιας της ΗΕΔ από την έννοια της «διαφοράς δυναμικού». Πρέπει να προσεχθεί όμως πως δεν πρόκειται για δύναμη.

Εφαρμογή πηγής ΗΕΔ σε κλειστό ηλεκτρικό κύκλωμα

Αν τα δύο άκρα μιας πηγής ΗΕΔ, όπως μια μπαταρία, συνδεθούν σε κλειστό κύκλωμα, θα έχουμε ροή ηλεκτρικού ρεύματος και κατανάλωση της ισχύος, που προσδίδεται από την ΗΕΔ, στην πηγή και στο υπόλοιπο σύστημα. Το ρεύμα διέρχεται και μέσα από το κύκλωμα αλλά και μέσα από την πηγή, με αποτέλεσμα η πολική τάση, η οποία τροφοδοτεί το ηλεκτρικό κύκλωμα, να είναι πλέον μικρότερη από την ΗΕΔ της πηγής, λόγω της εσωτερικής αντίστασης της πηγής.

Μονάδα Μέτρησης

Η μονάδα μέτρησης της ΗΕΔ είναι το Volt.

Πηγές ΗΕΔ

Ηλεκτρεγερτική δύναμη μπορεί να παρέχει οποιαδήποτε πηγή ηλεκτρικής τάσης, όπως:

• μπαταρία (συσσωρευτής)
• φορτισμένος πυκνωτής
• ηλεκτρογεννήτρια
• μετασχηματιστής
• φωτοβολταϊκή συστοιχία
• θερμοηλεκτρικό ζεύγος
• ατμοσφαιρικά ηλεκτρικά φαινόμενα (που προκαλούν αστραπές, κεραυνούς κλπ)

ΗΕΔ λόγω μεταβαλλόμενου μαγνητικού πεδίου

Ενώ σε μια μπαταρία, η ΗΕΔ οφείλεται στην αποθηκευμένη χημική της ενέργεια που προκαλεί το χωρισμό των θετικών από τα αρνητικά φορτία κατευθύνοντάς τα προς τους δύο πόλους της, την άνοδο(+) και την κάθοδο(-) αντίστοιχα, σε μια ηλεκτρογεννήτρια παράγεται από μαγνητικό πεδίο το οποίο κινείται σε σχέση με αγωγό.

Ορισμός

Ορίζουμε σαν ροή Φ που περνά από μια διατομή εμβαδού S, το γινόμενο της εντάσεως Β του μαγνητικού πεδίου επί το εμβαδόν S

$\Phi ={\overrightarrow {B}}\cdot {\overrightarrow {S}}$

Με την βοήθεια αυτής της σχέσης ορίζεται η Ηλεκτρεγερτική Δύναμη ${\mathcal {E}}$ σαν:

${\mathcal {E}}=-{\frac {d\Phi _{B}}{dt}}=-({\frac {d{\overrightarrow {B}}}{dt}}\cdot {\overrightarrow {S}}+{\frac {d{\overrightarrow {S}}}{dt}}\cdot {\overrightarrow {B}})$

Ανάλυση

Από τον ορισμό της γίνεται προφανές ότι η ανάπτυξη αυτής της δύναμης μπορεί να γίνει με 2 τρόπους:

• Με μεταβολή της εντάσεως του μαγνητικού πεδίου ${\overrightarrow {B}}$
• Mε μεταβολή της διατομής αγωγού, δηλαδή του μέτρου του διανύσματος ${\overrightarrow {S}}$

Για πρακτικούς λόγους συνήθως μεταβάλλεται η ένταση καθώς ο αγωγός είναι σταθερού εμβαδού. Σε αυτή την περίπτωση η μεταβολή του εμβαδού της διατομής στο χρόνο είναι μηδέν, δηλ. ${\frac {d{\overrightarrow {S}}}{dt}}=0$ και γι' αυτό ο 2^ος όρος της εξίσωσης μηδενίζεται.

Εφαρμογή

Όταν ένας αγωγός με μήκος ${\overrightarrow {l}}$ κινείται μέσα σε μαγνητικό πεδίο εντάσεως ${\overrightarrow {B}}$, διαρρέεται από ρεύμα εντάσεως ${\overrightarrow {I}}$ και έχει ταχύτητα ${\overrightarrow {v}}$, τότε παρατηρείται ότι ανάμεσα στα άκρα του δημιουργείται ΗΕΔ μέτρου ${\mathcal {E_{\epsilon \pi }}}={\overrightarrow {l}}\cdot ({\overrightarrow {\upsilon }}\times {\overrightarrow {B}})$ και στον αγωγό ασκείται δύναμη Laplace μέτρου ${\overrightarrow {F}}_{L}=I\cdot ({\overrightarrow {l}}\times {\overrightarrow {B}})$ με φορά που δείχνεται από τον κανόνα του δεξιού χεριού (ακόμα και για τους αριστερόχειρες).