Ουγγρική Επανάσταση του 1956

Η Ουγγρική Επανάσταση του 1956 (ουγγρικά: 1956-os forradalom), ήταν μια αυθόρμητη εθνική εξέγερση κατά της σταλινικής κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ουγγαρίας και των "σοβιετικών τύπου" πολιτικών της, η οποία διήρκησε από τις 23 Οκτωβρίου μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 1956.

Η εξέγερση ξεκίνησε ως μια διαδήλωση φοιτητών η οποία προσέλκυσε χιλιάδες κόσμου που διαδήλωσαν στη Βουδαπέστη με πορεία προς το κτίριο του Κοινοβουλίου. Μια αντιπροσωπεία των φοιτητών αφού εισέρχεται στο κτίριο του ραδιοφώνου, σε μια προσπάθεια να επιδόσει ψήφισμα με τις απαιτήσεις της, τέθηκε υπό κράτηση. Οι διαδηλωτές ζητούν την απελευθέρωση της αντιπροσωπείας, αλλά δέχονται πυροβολισμούς από την Κρατική Αστυνομία (ÁVH) από το εσωτερικό του κτιρίου. Οι ειδήσεις διαδίδονται με ταχύτητα και διαταραχές και βία ξεσπούν σε όλη την πρωτεύουσα.

Η εξέγερση εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλη την Ουγγαρία, και η κυβέρνηση πέφτει. Χιλιάδες οργανώνονται σε παραστρατιωτικές ομάδες που μάχονται εναντίον της Κρατικής Αστυνομίας (ÁVH) και των σοβιετικών στρατευμάτων. Προσοβιετικοί κομμουνιστές και μέλη της ÁVH εκτελούνται ή φυλακίζονται ενώ πρώην φυλακισμένοι απελευθερώνονται και οπλίζονται. Αυτοσχέδια δημοτικά συμβούλια αποκόπτονται από το κυβερνών ουγγρικό λαϊκό κόμμα και απαιτούν πολιτικές αλλαγές. Η νέα κυβέρνηση διαλύει την Κρατική Αστυνομία και δηλώνει την πρόθεσή της να αποχωρήσει από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας ενώ παράλληλα δεσμεύεται για τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογων. Μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου, οι μάχες σταματούν και η αίσθηση της ομαλότητας επιστρέφει.

Οι Σοβιετικοί ενώ έδειξαν προθυμία να διαπραγματευθούν την απόσυρση των σοβιετικών δυνάμεων, στη συνέχεια το πολιτικό γραφείο άλλαξε γνώμη και άρχισε να σχεδιάζει τη συντριβή της επανάστασης. Στις 4 Νοεμβρίου, μια μεγάλη σοβιετική δύναμη εισέβαλε στη Βουδαπέστη και σε άλλες περιοχές της χώρας. Η ουγγρική αντίσταση συνεχίστηκε μέχρι τις 10 Νοεμβρίου. Πάνω από 2.500 Ούγγροι και 700 Σοβιετικοί στρατιώτες σκοτώθηκαν στη σύγκρουση ενώ 200.000 Ούγγροι εγκατέλειψαν τη χώρα ως πρόσφυγες. Οι μαζικές συλλήψεις και καταγγελίες συνεχίστηκαν για μήνες μετά. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1957, η νέα σοβιετικά-εγκαθιδρυμένη κυβέρνηση είχε καταστείλει κάθε αντίθεση του λαού.

Ουγγαρία: από την ευφορία στην έκρηξη

Ιστορικό πλαίσιο και εξέγερση των διανοουμένων

Ο θάνατος του Στάλιν το Μάρτιο του 1953 θα προκαλέσει μια σειρά εκδηλώσεων στην Πολωνία, που οδηγεί στην ουγγρική εξέγερση. Οι αποκαλύψεις του 20ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη Φεβρουαρίου 1956, σχετικά με τις καταγγελίες του Χρουστσόφ για τα εγκλήματα του Στάλιν, ανοίγει το δρόμο για μια ευρύτερη πολιτική διαμαρτυρία. Η Πολωνία απελευθερώνεται σταδιακά, μετά από μια σειρά εξεγέρσεων στη χώρα. Η Κεντρική Επιτροπή δέχεται στο πολιτικό γραφείο πολιτικές προσωπικότητες που ζητούν περισσότερη ελευθερία. Στις 23 Οκτωβρίου, ο Γκομούλκα, ο νέος αρχηγός της πορεία της Πολωνίας προς την ελευθερία, σε μια ομιλία του εξηγεί σε 300.000 συγκεντρωμένους στην Πλατεία Πολιτισμού τις μεταρρυθμίσεις που θα εφαρμοστούν.

Η πολωνική εξέγερση θα επηρεάσει την Ουγγαρία. Οι Ούγγροι επιδιώκουν το ίδιο πράγμα με τους Πολωνούς, την απόρριψη του σταλινισμού, την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων, τον εκδημοκρατισμό της χώρας, την αναδιάταξη της οικονομίας και την ανεξαρτησία της χώρας.

Όπως ο Γκομούλκα, έτσι και Ίμρε Νάγκι υποστηρίζει το δικαίωμα της Ουγγαρίας να επιλέξει το δικό της δρόμο που οδηγεί στο σοσιαλισμό. Ο Ίμρε Νάγκι ήταν η κεντρική φιγούρα της εξέγερσης. Ανακοινώνει ένα πρόγραμμα οικονομικής ανασυγκρότησης που θα λαμβάνει υπόψη τα αιτήματα των εργαζομένων, αγροτών και διανοουμένων. Ανακοινώνει επίσης την απόφαση να οδηγηθεί σε δίκη ο τύραννος, Ματίας Ρακόσι, που επέστρεψε τον Ιούλιο καθώς και άλλων ηγετών του τρόμου μεταξύ 1949 και 1952.

Το σημείο καμπής: τα δεκαέξι αιτήματα των φοιτητών και τα δέκα σημεία του κύκλου Πέτοφι

Το άγαλμα του Στάλιν μετά την αποκαθήλωση.

Ο αναβρασμός στους κύκλους των φοιτητών, οδηγεί σε πιο ριζοσπαστικές ιδέες, αρχής γενομένης από τις 19 Οκτωβρίου. Ο υπουργός Παιδείας δήλωσε την κατάργηση της εξέτασης της υποχρεωτικής μελέτης των ρωσικών και μια σειρά από άλλες μεταρρυθμίσεις. Η δήλωση αυτή ακολουθείται από διαμαρτυρίες των φοιτητών σε όλη την Ουγγαρία, ειδικά στο Ζέγκεντ, όπου στις 20 Οκτωβρίου, 200 σπουδαστές θα δημιουργήσουν μια ανεξάρτητη οργάνωση με την επωνυμία "ουγγρική ομοσπονδία συλλόγων των σπουδαστών των πανεπιστημίων και κολεγίων". Το κίνημα εξαπλώνεται στη Βουδαπέστη με τους φοιτητές να επιβεβαιώνουν την αλληλεγγύη τους προς τη νεολαία και την πολωνούς εργαζόμενους.

Η συνάντηση ορόσημο πραγματοποιείται στο Πολυτεχνείο στις 22 Οκτωβρίου. Στόχος της ήταν να καθορίσει μια σειρά καθαρά ακαδημαϊκών αιτημάτων, όπως η μείωση των μαθημάτων για τον μαρξισμό-λενινισμό, η εισαγωγή της διδασκαλίας της γερμανικής, αγγλικής, γαλλικής και όχι μόνο της ρωσικής γλώσσας. 5.000 άνθρωποι παίρνουν μέρος. Οι φοιτητές διατυπώνουν και εγκρίνουν ένα πρόγραμμα με στόχο την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ουγγαρία σύμφωνα με το πνεύμα της επανάστασης του 1848, για να εξασφαλιστεί ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και της Οικουμενικής Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Αυτό το πρόγραμμα θα υποβληθεί στην κυβέρνηση. Οι συμμετέχοντες παράλληλα, καλούν τον Ίμρε Νάγκυ να αναλάβει την εξουσία.

Νωρίς το απόγευμα της 22ας Οκτωβρίου τα αιτήματα της ουγγρικής επανάστασης οριστικοποιούνται από τους φοιτητές και δημιουργείται ένα ψήφισμα: τα 16 αιτήματα των φοιτητών. Κατά τη συνάντηση αυτή, ένας εκπρόσωπος της Ένωσης Συγγραφέων προτείνει την πραγματοποίηση τελετής στο μνημείο με το άγαλμα του στρατηγού Μπεμ, εθνικού ήρωα, πολωνικής καταγωγής, που πολέμησε στο πλευρό των Ούγγρων το 1848-1849. Οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφασίζουν να καλέσουν και άλλους φοιτητές και τους εργαζόμενους των εργοστασίων. "Θέλουμε μια σιωπηρή διαδήλωση, διότι μόνο μια σιωπηρή διαδήλωση, ειρηνική και ομαλή θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους στόχους μας".

Η αναφορά των φοιτητών προχώρησε πολύ περισσότερο από ότι αυτή που δημιουργήθηκε ταυτόχρονα από τους ηγέτες της άλλης αντιπολίτευσης, του "Κύκλου Πέτοφι" (ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1956 από μαθητές της Κομμουνιστικής Νεολαίας, ένα σημαντικό κέντρο για τη διάδοση της κριτικής και της συζήτησης : παράνομα φυλλάδια, λογοτεχνικά περιοδικά ...) σε ένα ψήφισμα 10 σημείων. Ο "Κύκλος Πέτοφι" πήρε το όνομά του από το μεγάλο ποιητή του 19ου αι, που ήταν υποστηρικτής της επανάστασης του 1848.

Αντιμέτωπος με τους ισχυρισμούς που διατυπώνονται στην ανακοίνωση των φοιτητών, ο Έρνεστ Γκερό, ο Γραμματέας του ΚΚ δεν επιτρέπει τη διαδήλωση της 23ης Οκτωβρίου.

Στις 11 η ώρα το πρωί, μια ανακοίνωση δίνεται στο ραδιόφωνο: "Για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης, ο Υπουργός Εσωτερικών δεν επιτρέπει, μέχρι νεωτέρας, καμμία συνεδρίαση ή διαδήλωση." Στη μία το μεσημέρι, η κυβέρνηση ανακοινώνει ραδιοφωνικά, την άρση της απαγόρευσης.

Η εκδήλωση ξεκινά από το άγαλμα του Πέτοφι και καταλήγει στο άγαλμα του στρατηγού Μπεμ. Δέκα χιλιάδες άνθρωποι παίρνουν μέρος, κυρίως φοιτητές, εργαζόμενοι, στρατιώτες ενώ στις ουγγρικές σημαίες δεν υπάρχει το σφυροδρέπανο.

Με την άφιξη στο άγαλμα του στρατηγού Μπεμ, το πλήθος δεν διασκορπίζεται και συνεχίζει την πορεία προς το Κοινοβούλιο. Στις έξι το απόγευμα, 200.000 έως 300.000 άνθρωποι έχουν συγκεντρωθεί στο Κοινοβούλιο και ζητούν την καθαίρεση του κόκκινου αστεριού που υπάρχει στο κτίριο και την επιστροφή του Ίμρε Νάγκι στην εξουσία.

Στις 2.20 το πρωί, πέφτει το άγαλμα του Στάλιν. Ο Γκερό με μια ομιλία του προσπαθεί να ηρεμήσει το πλήθος αλλά το μόνο που κατορθώνει είναι να τους εξαγριώσει. Τη νύχτα της 23 προς 24, η διαδήλωση μετατρέπεται σε εξέγερση.

Η Κεντρική Επιτροπή συνεδριάζει και καταλήγει σε δύο αποφάσεις. Τοποθετεί τον Ίμρε Νάγκυ στην πρωθυπουργία και παράλληλα απευθύνει έκκληση βοήθειας στα ρωσικά στρατευμάτα που βρίσκονται έξω από την πρωτεύουσα, ώστε να αποκατασταθεί η τάξη. Παράλληλα κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας και επιβάλλει στρατιωτικό νόμο.

Οι δέκα ημέρες αίματος και ελπίδας

Ίμρε Νάγκυ: η ελπίδα των διανοουμένων

«Το έργο των πανεπιστημιακών και των διανοουμένων, γενικά, αλλά ειδικότερα το πρώτο, δεν απολαμβάνει την εκτίμηση που του αξίζει. Οι διανοούμενοι συχνά περιβάλλονται από μια ατμόσφαιρα δυσπιστίας, κάτι που οδηγεί στην περιθωριοποίηση ορισμένους εξ' αυτών, ενώ σε όλους σχεδόν τους τομείς της οικονομικής, πολιτιστικής και επιστημονική μας ζωής, λείπει η πνευματική τους εμπειρία και κατάρτιση», δήλωσε ο Ίμρε Νάγκυ στην εναρκτήρια ομιλία του, στις 4 Ιουλίου 1953.

Ο Ίμρε Νάγκυ χρησιμοποιεί τον όρο "διανοούμενοι" με την ευρεία έννοια, που περιλαμβάνει το σύνολο της μορφωμένης μεσαίας τάξης και τα άτομα με πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Το καθεστώς δεν εμπιστευόταν κανέναν από αυτούς και ο Ράκοσι έδωσε έμφαση στην αντικατάσταση της παλιάς "ιντελέγκτσια" με ένα νέο στρώμα διανοουμένων και τεχνικών που προέρχονται από τις τάξεις των νέων εργαζομένων και των αγροτών. Οι διανοούμενοι που δεν έχουν φύγει στο εξωτερικό απορρίπτονται και φυλακίζονται μέχρι το 1951.

Αυτή η θέληση του Νάγκυ να ανανεώσει τη διανόηση οδηγεί στην ταχεία κατάρτιση των νέων στελεχών για τη βιομηχανία, το εμπόριο, τη διοίκηση και την εκπαίδευση. Το κόμμα δημιούργησε σε χρόνο ρεκόρ σχολές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και νέα πανεπιστημία και τεχνικές σχολές. Η εξέγερση του 1956 όμως κατέδειξε την αδυναμία του συστήματος, που σκοπό είχε την "πλύση εγκεφάλου" και την κατήχηση των νέων, αφού οι εξεγέρσεις έγιναν ακριβώς σε εκείνα τα τεχνικά τμήματα των πανεπιστημίων.

Ο Ίμρε Νάγκυ ήταν ο μόνος πολιτικός στα μάτια των Ούγγρων που θα μπορούσε να εκδημοκρατίσει το καθεστώς του «σοσιαλισμού».

Μετά το διορισμό του ως πρωθυπουργός, ο Νάγκυ προσπάθησε να διαπραγματευτεί με την ΕΣΣΔ. Θα επιτύχει την απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων στις 28 Οκτωβρίου. Στις 30 Οκτωβρίου, θα καταργήσει το μονοκομματικό σύστημα με σκοπό να επιστρέψει σε μια κυβέρνηση συνασπισμού όπως ίσχυε στη χώρα το 1945. Την 1η Νοεμβρίου, η Ουγγαρία αποχωρεί από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και ο Νάγκυ διακηρύσσει την ουδετερότητα της χώρας.

Η σοβιετική εισβολή

Στις 4 Νοεμβρίου τα άρματα του Κόκκινου Στρατού μπαίνουν ξανά στη Βουδαπέστη και τα σοβιετικά στρατεύματα ανοίγουν πυρ. Ο Νάγκι καταφεύγει στη γιουγκοσλαβική πρεσβεία. Ο Γιάνος Κάνταρ, με τον οποίο ο Νάγκυ είχε αντικαταστήσει τον Γκέρο, ανακοινώνει τη δημιουργία μιας ουγγρικής επαναστατικής κυβέρνησης, των εργαζομένων και των αγροτών. Παράλληλα ανανεώνει τις σχέσεις με την ΕΣΣΔ. Σχολαστικά προετοιμασμένη, η δεύτερη ρωσική επέμβαση ήταν πολύ πιο αποτελεσματική από την πρώτη, με 200.000 άνδρες και 2.000 άρματα να εισβάλλουν στη χώρα.

Για να διαφύγουν τη σύλληψη ή την απέλαση, 200.000 άνθρωποι αναζητούν καταφύγιο στη Δύση μέσω της Αυστρίας ή της Γιουγκοσλαβίας, περνώντας το Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Η KGB συλλαμβάνει τον Νάγκυ, ο οποίος απευλάνεται στη Ρουμανία, θα δικαστεί από τον Κάνταρ και θα καταδικαστεί σε θάνατο στις 16 Ιουνίου 1958 στη Βουδαπέστη.

Το αποτέλεσμα της δεύτερης σοβιετικής επέμβασης στην Βουδαπέστη είναι 2.500 με 3.000 νεκροί στην Ουγγαρία (πιο συχνά οι νέοι με όπλα στο χέρι) και 720 νεκροί από την πλευρά των σοβιετικών στρατιωτών.

Βιβλιογραφία

• Anderson, Andy, Hongrie 1956, les conseils ouvriers, Éditions Spartacus, 1976
• Raymond Aron, Une révolution antitotalitaire, Plon, 1957.
• Barber, Noel, 7 jours de liberté, la révolution hongroise de 1956, Elsevier.
• Bauquet, Nicolas et György Konrad, Budapest 1956 : notre révolution, Erich Lessing, François Fejtö, Biro éditeur, 2006.
• François Fejtö, 1956 : Budapest, l’insurrection, Complexe, 2006.
• Giraud, Henri-Christian, Le Printemps en octobre : Une histoire de la révolution hongroise, Editions du Rocher, 2006 ISBN 2-268-05842-5
• Granville, Johanna (Le Premier Domino)The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956, Texas A & M University Press, 2004. ISBN: 1585442984.
• Granville, Johanna (Imre Nagy autrement connu sous le nom de l'espion 'Volodya') "Imre Nagy aka 'Volodya' - A Dent in the Martyr's Halo?", Cold War International History Project Bulletin, no. 5 (Woodrow Wilson Center for International Scholars, Washington, DC), Spring, 1995, pp. 28, 34-37.
• Granville, Johanna, "Radio Europe Libre et la révolution hongroise" "Caught With Jam on Our Fingers”: Radio Free Europe and the Hungarian Revolution in 1956” Diplomatic History, vol. 29, no. 5 (2005): pp. 811-839.
• Granville, Johanna, "Documents d'archives soviétiques sur la Hongrie" "Soviet Archival Documents on the Hungarian Revolution", Cold War International History Project Bulletin, no. 5 (Woodrow Wilson Center for International Scholars, Washington, DC), Spring, 1995, pp. 22-23, 29-34.
• Kosztolanyi, Charles,D'un coté a l'autre du rideau de fer : Mémoires d'un réfugié politique hongrois, La pensée universelle, 1997.
• Szabo, Thomas,Un insurgé de 15 ans, Les Enfants de Budapest, Alsatia, 1959
• Sebestyen, Victor, Budapest 56 : Les douze jours qui ébranlèrent l'empire soviétique, Calmann-Lévy, 2006 ISBN 2-7021-3716-4

Εξωτερικές Συνδέσεις

• Ιστοσελίδα της διεθνούς διάσκεψης για τα 50 χρόνια της ουγγρικής επανάστασης