Δημοσιογραφία

Δημοσιογραφία είναι η συγκέντρωση ειδήσεων και πληροφοριών, και η διάδοση τους μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης με στόχο την πληροφόρηση των πολιτών. Η δημοσιογραφία εμπεριέχει την υποκειμενική άποψη αυτού που την ασκεί, από τον τρόπο διαμόρφωσης ή παρουσίασης των συγκεντρωμένων πληροφοριών, μέχρι τον άμεσο σχολιασμό αυτών. Όποιος ασκεί τη δημοσιογραφία ως επάγγελμα υπόκειται στον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας της ένωσης συντακτών στην οποία ανήκει.

Οι τομείς με τους οποίους ασχολείται η δημοσιογραφία καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα της πραγματικότητας: από πολιτικά, οικονομικά, νομικά, ιστορικά, κοινωνικά θέματα μέχρι αθλητισμό, πολιτισμό, τεχνολογία, περιβάλλον, μόδα, υγεία κ.λ.π. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου θεωρείται από κάποιους λειτούργημα από την άποψη οτι ο δημοσιογράφος επιτελεί κοινωνικό έργο, εργάζεται προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας και συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία της (π.χ. με την αποκαλυψη σκανδάλων).

Δημοσιογραφία στο διαδίκτυο

Η δημοσιογραφία στον Ιστό, η δημοσιογραφία δηλαδή που υπάρχει μόνο στο Ιντερνετ αναπτύχθηκε ραγδαία από την δεκαετία του '90 μέχρι σήμερα. Οι πιο γνωστες μορφές δημοσιογραφίας στον ιστό είναι:

1. Οι ιστότοποι ειδησιογραφικών εταιρειών εκτός δικτύου με υλικό προσαρμοσμένο απλά μορφολογικά για τον ιστό

2. Οι ιστότοποι ειδησεογραφικών εταιρειών εκτός δικτύου με παραγωγή ειδήσεων αποκλειστικά για τον ιστό

3. Οι ιστότοποι περιεχομένου και κατηγοριών - ανεύρεσης πληροφοριών

4. Οι ιστότοποι μετα-δημοσιογραφίας και σχολιασμού

5. Οι ιστότοποι μοιράσματος και συζήτησης

• ( Τα μπλογκ ΄κατηγοριοποιούνται ανάμεσα στις μορφές 3 και 4, καθώς προσφέρουν περιορισμένη συμμετοχική επικοινωνία και ταυτόχρονα παρουσιάζουν περιεχόμενο και σχόλια πάνω σε αυτό)

Η δημοσιογραφία στο διαδίκτυο ενώ μοιράζεται τους ίδιους στόχους με την παραδοσιακή δημοσιογραφία (π.χ. ενημέρωση του πολίτη), διαφέρει από αυτήν σε ορισμένα καίρια σημεία. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω των χαρακτηριστικών του νέου μέσου: τη διαδραστικότητα, την πολυμεσικότητα και την υπερκειμενικότητα.

Συγκεκριμένα, το διαδραστικό περιεχόμενο των δημοσιογραφικών ιστοτόπων μετακινεί τους πολίτες από την θέση του καταναλωτή στη θέση του υψηλού τελικού χρήστη, αυτό εξαρτάται βέβαια και απο άλλους τέσσερις παράγοντες: περιπλοκότητα της διαθέσιμης επιλογής, ανταπόκριση στον χρήστη, διευκόλυνση διαπροσωπικής επικοινωνίας και ευκολία προσθήκης πληροφοριών. Ταυτόχρονα, με την πολυμεσικότητα δίνεται η δυνατότητα στους on-line δημοσιογράφους να χρησιμοποιήσουν διαφόρων μορφών υλικό πέρα από κείμενο, όπως ψηφιακές φωτογραφίες, video και ήχο. Όσον αφορά στην υπερκειμενικότητα,συνδέει το δημοσιογραφικό υλικό με υλικό που βρίσκεται εσωτερικά η εξωτερικά του συγκεκριμένου ιστοτόπου , π.χ. με κείμενα άλλων συντακτών, με παλαιότερες καταχωρίσεις για ένα θέμα, με σκοπό να προσφέρει πληθώρα πληροφοριών και διαφορετιών πηγών πάνω σε ένα θέμα .

Καθίσταται σαφές, λοιπόν, ότι η διαδραστικότητα, η υπερκειμενικότητα και η πολυμεσικότητα είναι κύρια χαρακτηριστικά της οn-line δημοσιογραφίας, τα οποία τη διαφοροποιούν ουσιαστικά από την παραδοσιακή. Αυτά τα τρία μοναδικά χαρακτηριστικά που προσφέρονται από το νέο μέσο χρησιμοποιούνται προκειμένου να επιτευχθούν επιτυχώς οι στόχοι της δημοσιογραφίας στον διαδίκτυο.

Η Παραδοσιακή Δημοσιογραφία στην Εποχή του Internet

Το μοντέλο της παραδοσιακής δημοσιογραφίας έχει αλλάξει σημαντικά με την ανάπτυξη του Internet. Από τη μια μεριά, το Internet είναι μια νέα, τεράστια πηγή πληροφόρησης και έρευνας για τους δημοσιογράφους, αλλά από την άλλη αποτελεί αυτόνομο μέσο πληροφόρησης, που αποκτά όλο και μεγαλύτερο κοινό σύμφωνα με έρευνες

Με αυτά τα νέα δεδομένα στη δημοσιογραφία υπάρχει η άποψη ότι το παραδοσιακό δημοσιογραφικό επάγγελμα, και κυρίως αυτό του αρθρογράφου, απειλείται από την ύπαρξη του Διαδικτύου. Ως αποτέλεσμα της επιρροής αυτής του Internet στη παραγωγή ειδήσεων και των δυνατοτήτων που παρέχουν τα νέα μέσα επικοινωνίας (blogs, σχολιασμός κ.α.), τα όρια μεταξύ ενός απλού χρήστη του διαδικτύου και ενός επαγγελματία δημοσιογράφου γίνονται περισσότερο δυσδιάκριτα. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της έννοιας της δημοσιογραφίας, καθώς η εκπαίδευση των δημοσιογράφων στη νέα πραγματικότητα ή η πρόσληψη ειδικών που θα ασχοληθούν με την μεταφορά του δημοσιογραφικού προϊόντος από το χαρτί στο διαδίκτυο κρίνονται ως απαραίτητες ενέργειες.

Βέβαια, υπάρχει και η άποψη ότι οι δημοσιογράφοι δεν απειλούνται από την έλευση και την εξάπλωση του Internet και ότι η έντυπη δημοσιογραφία, κινούμενη και προς ψηφιακές μορφές, έχει μέλλον. Κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών της συγκεκριμένης άποψης είναι ότι η πληθώρα πληροφοριών που προσφέρει το Internet δε προϋποθέτει σωστή πληροφόρηση και ενημέρωση. Ο ρόλος του επαγγελματία δημοσιογράφου θα παραμείνει ουσιώδης, καθώς προσφέρει στο άρθρο του άρτια γραφή, επιμέλεια, πολλές φορές στοιχεία από δημοσιογραφική, ουσιαστική έρευνα και υπάρχει η δυνατότητα τα άρθρα να πλαισιωθούν από σκίτσα και επαγγελματική φωτογραφία.

Σχετικά με το μέλλον της έντυπης δημοσιογραφίας, σε διάλεξή του ο Μάικλ Γκαέντα που διετέλεσε διευθυντής της Αυστραλιανής εφημερίδας The Age, δήλωσε ότι "Το ρόλο της εφημερίδας δεν μπορεί να τον υποκαταστήσει ούτε η τηλεόραση, ούτε το ραδιόφωνο, ούτε το Διαδίκτυο [...] Οι σημερινές πολυσέλιδες εκδόσεις είναι φτωχές δημοσιογραφικά, καθώς οι δημοσιογράφοι σήμερα κάνουν ρεπορτάζ μέσω του Google και δίνουν έμφαση σε θέματα lifestyle, εγκαταλείποντας τις αποκαλύψεις". Δείτε επίσης Το κείμενο πάντα – αλλιώς

Πολίτες ή Δημοσιογράφοι;

Τα όρια μεταξύ δημοσιογράφου και ενός απλού πολίτη που εκφράζει την γνώμη του είναι πλέον θολά. Μέχρι πρότινος ο απλός πολίτης μπορούσε μεν να εκφράσει την άποψη του δημοσίως αλλά δύσκολα μπορούσε να αγγίξει το ευρύ κοινό. Με το διαδίκτυο έχει αυτήν την δυνατότητα δημιουργώντας την προσωπική του ιστοσελίδα, συμμετέχοντας σε ένα μπλογκ ή απαντώντας σε έναν επαγγελματία δημοσιογράφο.<br Πλέον, ο κάθε πολίτης όχι μόνο έχει τη δυνατότητα να εκφράζει τη γνώμη του, αλλά μπορεί να παράγει πληροφορίες καταγράφοντας ή σχολιάζοντας την επικαιρότητα. Ο όρος που χρησιμοποείται για να περιγράψει αυτή τη δυνατότητα και την εξέλιξη στο χώρο της δημοσιογραφίας είναι δημοσιογραφία των πολιτών

Δημοσιογραφία και Εκδημοκρατισμός

Επιχειρήματα υπέρ

Υπάρχει η άποψη ότι η ανάπτυξη του διαδικτύου συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Η άποψη αυτή στηρίζεται στο ότι πλέον ο κάθε πολίτης μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα μέσω του διαδικτύου, και πόσο μάλλον ένας δημοσιογράφος, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να προβάλει το δημοσιογραφικό του προϊόν, δημιουργώντας μια ιστοσελίδα, χωρίς να χρειάζεται να λογοδοτεί σε εκδότες ή καναλάρχες και χωρίς να υποχρεούται να συμβαδίσει με συγκεκριμένες πολιτικές. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σε έρευνα της VPRC 65% των δημοσιογράφων δήλωσε ότι το προϊόν που οι ίδιοι παράγουν υπόκειται παρεμβάσεις.

Επίσης, η δημοσιογραφική έρευνα αλλάζει προς όφελος του δημοσιογράφου, αφού στο διαδίκτυο υπάρχει πληθώρα στοιχείων που μπορούν να συνθέσουν την έρευνα ενός δημοσιογράφου. Αυτό, αφενός, έχει ως αποτέλεσμα να μεώνεται ο χρόνος για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων και επομένως, να αυξάνεται το χρονικό διάστημα που μπορεί να διαθέσει για το δημιουργικό κομμάτι της εργασίας του, και αφετέρου να βρίσκει τις χρήσιμες πληροφορίες χωρίς να βρίσκεται σε κοινή θέα. Δείτε την έρευνα The Euro RSCG/Columbia που πραγματοποιήθηκε το 2005 στις ΗΠΑ σε δείγμα 1200 δημοσιογράφων, το 51% εκ των οποίων υποστηρίζουν ότι είναι συστηματικοί αναγνώστες blogs και το 28% βασίζουν σε αυτά το καθημερινό του ρεπορτάζ.

Τέλος, ένα ακόμη επιχείρημα υπέρ της άποψης του εκδημοκρατισμού είναι το ότι με το διαδίκτυο η κατανάλωση του δημοσιογραφικού προϊόντος παύει να είναι τοπική. Για παράδειγμα, ένας Έλληνας πλέον έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τα ελληνικά τεκταινόμενα από δημοσιογράφους του εξωτερικού, οι οποίοι βλέπουν και παρουσιάζουν τα γεγονότα και από την δική τους κριτική σκοπιά που ενδέχεται λόγω της απόστασης και άλλων παραγόντων να είναι περισσότερο αμερόληπτη.

Επιχειρήματα κατά

Από την άλλη μεριά, η θεωρία κατά την οποία ο Παγκόσμιος Ιστός θα εκδημοκρατίσει την κοινωνία βρίσκει και θερμούς αντιπάλους. Συγκεκριμένα, βασικό επιχείρημα είναι το ότι δεν μπορεί να επέλθει εκδημοκρατισμός αν ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας αντιμετωπίζει πρόβλημα προσβασιμότητας στο διαδίκτυο, είτε λόγω έλλειψης υποδομών, είτε λόγω χαμηλών εισοδημάτων, είτε λόγω αναλφαβητισμού, που σύμφωνα με πολλούς δεν αναμένεται να λυθεί στο άμεσο μέλλον.

Επίσης, υποστηρίζεται ότι το πλήθος των πληροφοριών στο διαδίκτυο είναι αδύνατο να ταξινομηθεί από το μέσο χρήστη. Έτσι, η ανάδειξη ενός ιστοτόπου εξαρτάται από τη λειτουργία των μηχανών αναζήτησης και ταξινόμησης. Λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι μηχανές, φαίνεται ότι ευνοημένοι είναι οι ιστότοποι με μεγάλη επισκεψιμότητα. Με άλλα λόγια, είναι πολύ πιθανότερο να επισκεφτεί κανείς τον ιστότοπο μιας γνωστής εφημερίδας από αυτόν ενός ανεξάρτητου δημοσιογράφου. Παράλληλα, το ζήτημα της λογοκρισίας και των γενικότερων πολιτικών που ακολουθούνται παραμένει ανοιχτό, διότι οι δημοσιογραφικοί ιστότοποι στο διαδίκτυο όχι μόνο λειτουργούν στο ίδιο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο με τα μέσα εκτός διαδικτύου, αλλά και πολλοί από αυτούς ανήκουν σε ομίλους, οι οποίοι διαχειρίζονται και μεγάλα παραδοσιακά μέσα.

Τέλος, υποστηρίζεται ότι ακόμα και η γνώση που αποκτά ο χρήστης μέσα σε μια ιστοσελίδα μπορεί να επηρεαστεί η , διότι αφενός η διαφορετική μορφοποίηση και διάταξη ενός δημοσιογραφικού προϊόντος on-line τραβούν την προσοχή του αναγνώστη, και αφετέρου η υπερκειμενικότητα μπορεί να καθοδηγήσει το χρήστη σε συγκεκριμένες πληροφορίες.

Ηθικά Θέματα

Σε μία προσπάθεια ανάλυσης ηθικών ζητημάτων που προκύπτουν στη δημοσιογραφία στον ιστό, περιλαμβάνονται ζητήματα ιδιωτικότητας, ανωνυμίας και διαχείρησης ταυτότητας.

Το ζήτημα της ιδιωτικότητας χρήζει ιδιαίτερης εξέτασης κυρίως λόγω των ιστοσελίδων κοινωνικών δικτύων (τύπου facebook, myspace κτλ), αλλά και γενικώς της κοινωνιολογίας του κυβερνοχώρου, όπου τα όρια μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής πραγματικότητας μπλέκονται και επαναπροσδιορίζονται ως μία νέα δυνητική πραγματικότητα, όπου με τη σειρά του το άτομο μπαίνει σε μία διαδικασία επαναπροσδιορισμού και επαναδόμησης της ταυτότητάς του. Αυτή η επικάλυψη του ιδιωτικού με το δημόσιο μπορεί να γίνει αντιληπτή ως κάτι «δημόσια ιδιωτικό», για παράδειγμα κάποιος δημοσιεύει μία ιδιωτική συμπεριφορά αποκαλύπτοντας την πραγματική του ταυτότητα, και ως κάτι «ιδιωτικά δημόσιο», δηλαδή κάποια δημοσίευση που θα μπορούσε να είναι προσβάσιμη με πολλούς άλλους τρόπους χωρίς όμως να αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα αυτός που έκανε τη δημοσίευση . Δεν είναι ξεκάθαρο ποια από τις δύο περιπτώσεις είναι υπέρ της ιδιωτικότητας ή της δημοσιότητας. Με άλλα λόγια, το internet, και κυρίως μέσω των ιστοσελίδων κοινωνικών δικτύων όπου γίνεται η διαμόρφωση ενός προσωπικού προφίλ, διαφοροποιεί τον τρόπο διαχείρησης αλλά και της τελικής εικόνας της ταυτότητας,καθώς ο καθένας δυνητικά είναι αυτό που επιλέγει να παρουσιάσει (μέσω των ενδιαφερόντων, φίλων, φωτογραφιών, συνδέσμων και ομάδων που επιλέγει να δημοσιοποιήσει) σε συνδυασμό με αυτό που άθελά του εν μέρει προσδιορίζεται από την αρχιτεκτονική, αισθητική και κατάσταση του πλαισίου του εκάστοτε χώρου στον οποίο επιλέγει να παρουσιάσει τον εαυτό του. Ακόμη, οι ιστοσελίδες κοινωνικών δικτύων έχουν χαρακτηριστεί ως «εγωκεντρικές» υπό την έννοια ότι εστιάζουν στο ατομικό προφίλ δίνοντας έτσι έμφαση στη λειτουργία του δικτύου σε αντιδιαστολή με αυτή της ομάδας.

Οι ανώνυμες δημοσιεύσεις είναι πλέον μία συνηθισμένη πραγματικότητα (κυρίως λόγω ανάπτυξης των blogs). Η ανωνυμία προασπίζει την ελευθερία του λόγου αλλά δημιουργεί προβλήματα όσο αφορά σε παράνομες δημοσιεύσεις για την εύρεση του υπευθύνου. Βέβαια, ο εντοπισμός του είναι δυνατός μέσω της διεύθυνσης IP αλλά υπάρχουν και τρόποι να αποφευχθεί αυτό. Επίσης, τα δυσνόητα όρια του τι αποτελεί στο internet δημόσιο χώρο καθιστούν δυσκολότερη την αποσαφήνιση του ποιος αποτελεί δημόσιο πρόσωπο σε οποιονδήποτε βαθμό. Το internet θολώνοντας τα όρια της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας καταστά δυνατή την παρουσία του δημοσιογράφου όλο και πιο βαθιά στην ιδιωτική σφαίρα, νομιμοποιώντας έτσι τη «δυνητική περσόνα» και κατ’ επέκταση την ανωνυμία, τουλάχιστον σε κάποιους κώδικες δεοντολογίας.

Πηγές

• Δρ. Κ. Πατέλη. "Η δημοσιογραφία στον Ιστό"- Σημειώσεις Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
  
• Curran, J. (2003) "Τα όρια του τεχνολογικού ντετερμινισμού. Μία ιστορική προσέγγιση". στο βιβλίο Παναγιωτόπουλος Ρ. "Η Ψηφιακή πρόκληση¨ ΜΜΕ και δημοκρατία" (Αθήνα: Τυπωθήτω)
• Demers, D. "Global Media News Reader"
• Mark Deuze (2003) "The web and its journalisms:considering the consecuences of different types of newsmedia online" SAGE Publications
• Danah m.boyd, Nicole B.Ellison "Social Network Sites:Definition, History and Scholarship", Journal of Computer-Mediated Communication
• Zizi Papacharissi (2009) "The virtual geographies of social networks: a comparative analysis of Facebook, LinkedIn and ASmallWorld", New Media & Society
• James M.Turner "Defamation and the Internet Journalist", University of New Mexico