Τέταρτη εξουσία

Ο όρος Τέταρτη Εξουσία αναφέρεται στα ΜΜΕ. Αρχικά αναφερόταν στον Τύπο, καθώς ήταν το μόνο μέσο, αλλά στη συνέχεια με την ανάπτυξη και των υπολοίπων(π.χ. ραδιόφωνο, τηλεόραση,Internet), χαρακτηρίζει τα ΜΜΕ γενικότερα.

Ο τίτλος της Τέταρτης Εξουσίας δίνεται με βάση τις τρεις (προηγούμενες) εξουσίες έτσι όπως τις διακρίνει το Σύνταγμα σε:

• νομοθετική
• εκτελεστική
• δικαστική

και με τη λογική οτι όλες τους υπάρχουν για τον ίδιο σκοπό, την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

Φιλελεύθερη Θεώρηση

Σύμφωνα με τη φιλελεύθερη προσέγγιση απ' την οποία προέρχεται και η έννοια της Τέταρτης Εξουσίας, τα ΜΜΕ ύστερα από την απελευθέρωση και ανεξαρτητοποίησή τους από το κράτος, συνέβαλαν στην εκδημοκράτησή του.
Κι αυτό αιτιολογείται με κάποιες από τις λειτουργίες που πραγματοποιούν:

• Δρουν ελεγκτικά απέναντι στο κράτος και παρακολουθούν την άσκηση των τριών εξουσιών, αποκαλύπτοντας τυχόν καταχρήσεις και εξασφαλίζοντας τη διαφάνεια, επιτελούν δηλαδή το ρόλο "φύλακα".
• Ενημερώνουν. Πληροφορούν τους πολίτες και βοηθούν τους ανεξάρτητους ψηφοφόρους να προβούν σε μια ενημερωμένη απόφαση στις περιόδους εκλογών.
• Μεταφέρουν τη φωνή του λαού, ενοποιώντας όλες τις διαφορετικές απόψεις που έρχονται από τη κοινωνία και είναι άξιες να ακουστούν μέσα από το κοινό πρίσμα στο οποίο αυτές συγκλίνουν. Μεταδίδουν δηλαδή τη δημόσια ομοφωνία όπως προκύπτει μέσα από τον κοινωνικό διάλογο.

Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ειδικά από τα δυο τελευταία σημεία, οτι λειτουργούν ως επικοινωνιακός δίαυλος μεταξύ των κυβερνόντων και του λαού αλλά και ανάμεσα στις ετερόκλητες ομάδες του τελευταίου. Έτσι, υποστηρίζεται οτι τα ΜΜΕ ενισχύουν το λαό: απ' τη μια ασκώντας κριτική στην πολιτική εξουσία και ελέγχοντάς την εξονυχιστικά κι απ' την άλλη μεταφέροντας το λαϊκό παλμό κι αντιπροσωπεύοντας την κοινή γνώμη στην κυβέρνηση. Αυτή η μετατόπιση εξουσίας απ΄ το κράτος προς το λαό με τη μεσολάβηση των ΜΜΕ, δίνει στα τελευταία τον τίτλο της Τέταρτης Εξουσίας. Τέταρτη Εξουσία, με την έννοια οτι ενσαρκώνουν τη "φωνή του λαού στους διαδρόμους της εξουσίας".

Παραδείγμα της λειτουργίας των ΜΜΕ σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεώρηση είναι η αποκάλυψη του σκανδάλου Γουοτεργκέϊτ όπως φαίνεται και μέσα από την ταινία "Όλοι οι άνθρωποι του προέδρου" .

Αντίθετες Θεωρήσεις

Ριζοσπαστική Θεώρηση

Οι εκπρόσωποι της ριζοσπαστικής θεώρησης και της πολιτικής οικονομίας των μέσων αρνούνται τη λειτουργία των ΜΜΕ ως Τέταρτης Εξουσίας. Κι άυτό γιατί τα μέσα ποτέ δεν κατάφεραν να απελευθερωθούν απ'τη δομή της εξουσίας και να ανεξαρτητοποιηθούν πλήρως αλλά ούτε και να γίνουν η φωνή της κοινωνίας.

• Τα ΜΜΕ δεν είναι ουδέτερα εφόσον είναι μεγάλες επιχειρήσεις, υπόκεινται σε κάποιο ιδιοκτησιακό καθεστώς και μάλιστα πολλές φορές ολιγοπωλιακό, ακόμη και μονωπολιακό. Αυτό εξ' ορισμού, τα κάνει φορείς ιδιωτικών κυρίως συμφερόντων και αλλοιώνει το ρόλο του "φύλακα" αφού είναι μέρος αυτού που ελέγχουν.(π.χ. η General Electric, η Toshiba και η Fiat είναι μερικές από τις επιχειρήσεις που έχουν εξαγοράσει ΜΜΕ)
• Τα ΜΜΕ, οι ιδιοκτήτες τους και οι δημοσιογράφοι που εργάζονται σε αυτά είναι μέρος του κατεστημένου. Δεν μπορούμε να ξεχνάμε τις πολιτικές τους δεσμεύσεις, τη δύναμη που τους ασκείται από ηγετικές ομάδες, τη σχέση που επιδιώκουν να έχουν με την κυβέρνηση και τη νομοθεσία στην οποία υπόκεινται. Όλα αυτα περιορίζουν την ανεξάρτητη δημοσιογραφία στα όρια του επιτρεπτού και του δυνατού έτσι όπως καθορίζεται από το καπιταλιστικό σύστημα.
• Η λογοκρισία μπορεί να μην πραγματοποιείται πια από το κράτος αλλά είναι εξίσου σκληρή. Αυτή τη φορά έρχεται από το σύστημα της ελεύθερης αγοράς και είναι με τη μορφή της εξάρτησης από τη διαφήμιση, του υψηλού κόστους εισαγωγής στην αγορά των περισσότερων ΜΜΕ, της συνεχούς αύξησης των ολιγοπωλίων. Έτσι δεν ακούγονται όλες οι φωνές ίσα, αλλά αυτές που διαθέτουν το κεφάλαιο.

Αυτά είναι κάποια απ' τα σημεία της κριτικής από τη ριζοσπαστική θεώρηση που δείχνουν οτι τα ΜΜΕ μάλλον χειραγωγούν και παράγουν την πραγματικότητα μέσω της κυριαρχίας σε αυτά μιας άρχουσας ελίτ, παρά είναι ο καθρέφτης της. Ετσί, μάλλον δεν είναι η εξουσία του λαού μέσω των μέσων όπως υποστηρίζει η φιλελεύθερη θεώρηση αλλά η εξουσία των μέσων, σύμφωνα με αυτούς που τα ελέγχουν πάνω στο λαό.

Η εφημερίδα El Mercurio, η οποία κάλυψε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή αλλά και υποστήριξε ένθερμα τη δικτατορία του Πινοσέτ, είναι ένα παράδειγμα των όσων υποστηρίζει η ριζοσπαστική προσέγγιση. Ακομή η περίπτωση του Ιταλού πρωθυπουργού Μπερλουσκόνι εγείρει ανησυχίες σε σχέση της ιδιοκτησίας με την εξουσία και την ανεξαρτησία του λόγου.

Φεμινιστική θεώρηση

Σύμφωνα με τη φεμινιστική προσέγγιση των μέσων τα ΜΜΕ ενίσχυσαν την αντρική κυριαρχία. Συγκεκριμένα:

• Αρχικά κατακρίνεται η φιλελεύθερη θεώρηση, όσον αφορα στη χρήση της λέξης "λαός". ο "λαός που ενισχύεται" περιλαμβάνει μόνο το μισό μέρος του πληθυσμού και συγκεκριμένα τους άντρες, οπότε η λέξη δεν ευσταθεί αφού αποκλείει το "γυναικείο λαό"
• Ακόμα και στη συνέχεια, που οι γυναίκες μπαίνουν στο χώρο των ΜΜΕ, εκείνα συνεχίζουν να στηρίζουν την πατριαρχία και τον ευτελισμό της γυναίκας. Αυτό μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό με άπειρα παραδείγματα που τα μέσα προβάλλουν τη γυναίκα ως σεξουαλικό αντικείμενο ή ως ένα άτομο που άποκλειστικές του ασχολίες είναι τα οικιακά, το μεγάλωμα των παιδιών, η περιποίηση και η ομορφιά ώστε να είναι αρεστή στους άνδρες κ.λ.π.

Η φεμινιστική προσέγγιση είναι μια ένσταση στη θεώρηση των μέσων ως Τέταρτη Εξουσία που δίνει δύναμη στα χέρια του λαού, αφού αναπαράγει και ενισχύει την ανισότητα των φύλων εις βάρος των γυναικών και μόνο οι άντρες είναι σε θέση να επωφεληθούν αυτής της εξουσίας που δίνεται.

Πηγές

• James Curran- Μέσα Επικοινωνίας και Εξουσία