Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως
Ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως (ΕΑΣΑΔ) ήταν αντικομμουνιστική παραστρατιωτική ομάδα που έδρασε στη κατεχόμενη Θεσσαλία το 1944.[α] Αποτελούσε τη «Θεσσαλική έκδοση των Ταγμάτων Ασφαλείας».[1]
Μετά από συνομιλίες που έλαβαν χώρα στη Θεσσαλία και στην Αθήνα μεταξύ αντικομμουνιστών αξιωματικών με στόχο την διάλυση του ΕΛΑΣ, ιδρύθηκε ο ΕΑΣΑΔ το Μάρτιο του 1944. Διοικούμενη από κατά τόπους ηγέτες οι οποίοι έλεγχαν ολιγάριθμες μικρο-ομάδες, εξαπλώθηκε σε όλη τη Θεσσαλία έχοντας αντικομμουνιστική και αντισημιτική δράση, εναρμονιζόμενη και συνεργαζόμενη πλήρως με τις δυνάμεις κατοχής. Μέσα από εκτελέσεις, λεηλασίες και βασανισμούς τρομοκρατούσε τον τοπικό πληθυσμό με στόχο την διάλυση της εαμικής βάσης. Κατά τα τέλη Αυγούστου του 1944, η οργάνωση διαλύθηκε και τα μέλη της διασπάστηκαν σε δύο τμήματα: το πρώτο μετέβη βόρεια και συμμετείχε στη μάχη του Κιλκίς και το δεύτερο στην Αθήνα όπου επιδόθηκε σε αντιεαμική δράση. Παράλληλα, αριθμός μελών εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και στον ΕΔΕΣ, σε μία προσπάθεια να εξαγνιστούν για την δράση τους.
Μετά τα Δεκεμβριανά, πρώην στελέχη της οργάνωσης συνέδραμαν την Εθνοφυλακή στη δίωξη πρώην ελασιτών. Κατά τις δίκες των δοσίλογων, τα περισσότερα μέλη του ΕΑΣΑΔ, αθωώθηκαν στο πλαίσιο του εμφυλιακού κράτους.
Ίδρυση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατάσταση στην κατοχική Θεσσαλία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Την περίοδο της κατοχής, το ΕΑΜ αποτελούσε την μοναδική αντιστασιακή οργάνωση που δρούσε στο Βόλο και στο Πήλιο.[2] Τον Αύγουστο του 1943, μετά τη συγκρότηση του Κοινού Γενικού Στρατηγείου Ανταρτών, στο Βόλο έλαβαν χώρα ζυμώσεις με στόχο τη σύσταση τοπικής οργάνωσης του ΕΔΕΣ[β] ενώ παράλληλα έγιναν απόπειρες δημιουργίας ΕΔΕΣίτικων ομάδων στα Λεχώνια, την Αγριά και τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας.[3] Πάραυτα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας και την παράδοση της μεραρχίας Πινερόλο στον ΕΛΑΣ, οι συνθήκες για την ανάπτυξη αντίπαλου αντάρτικου χειροτέρευσαν.[4] Κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου, εξοπλίστηκαν οι εαμικές οργανώσεις και αναπτύχθηκε περαιτέρω ο ΕΛΑΣ, με τις οργανώσεις να λαμβάνουν στελέχη από τα χωριά του Πηλίου τα οποία όμως, κατά μήκος της διαδρομής τους προς τις ορεινές περιοχές, προσπαθούσαν να τα αποσπάσουν πυρήνες του ΕΔΕΣ για την οργάνωση τους.[5] Όταν το αντιλήφθηκε ο ΕΛΑΣ, διέλυσε βίαια τους ΕΔΕΣίτικους πυρήνες.[5]
Ύστερα από τις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην Ήπειρο τον Οκτώβριο του 1943 μεταξύ των δύο οργανώσεων, όσοι είχαν εκδηλωθεί υπέρ του Ζέρβα, είτε συνελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ, είτε κατέφυγαν στην Αθήνα, με αποτέλεσμα την οριστική διακοπή οποιασδήποτε προσπάθειας για τη σύσταση τοπικού ΕΔΕΣ.[6] Προσπάθειες συγκέντρωσης ΕΔΕΣιτών το Φεβρουάριο του 1944 απέτυχαν, καθώς παρακολουθούνταν στενά από την αντικατασκοπεία του 54ου συντάγματος του ΕΛΑΣ.[7]
Προσπάθειες για σύσταση αντικομμουνιστικών σωμάτων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έως τις αρχές του 1944, ο πρώην υπαξιωματικός χωροφυλακής, Τάκης Μακεδόνας, ήταν σύνδεσμος της επιτροπής Βόλου του ΕΔΕΣ[8]. Τον Ιανουάριο του 1944, ο Μακεδόνας, αφού αποκόπηκε από τον ΕΔΕΣ, ήρθε σε επαφή στη δυτική Θεσσαλία με τον ιερέα Αναξαγόρα Γεωργουσόπουλο, και άλλους γερμανόφιλους αντικομμουνιστές, στους οποίους συγκαταλέγονταν και ορισμένοι μόνιμοι αξιωματικοί με στόχο τη σύσταση αντικομμουνιστικών σωμάτων.[9]
Παράλληλα με τον Μακεδόνα, πολλά άτομα στη Θεσσαλία ενδιαφέρονταν για τη σύσταση αντικομμουνιστικών σωμάτων, ανάμεσα σε αυτά και ο Θρασύβουλος Παπασακελλαρίου όπου από τα μέσα Φεβρουαρίου 1944 βρισκόταν στην Αθήνα και επικοινωνούσε με πολιτικούς και στρατιωτικούς για αυτό το σκοπό.[9] Αρχικά, επισκέφτηκε μαζί με άλλους πολιτικούς τον συνταγματάρχη Απόστολο Παπαγεωργίου, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του δοσιλογικού ΕΔΕΣ Αθηνών και του ανέλυσε την υπάρχουσα κατάσταση στη Θεσσαλία.[10] Ο Παπαγεωργίου πρότεινε να οργανωθούν μυστικά, να καταγραφεί ο αριθμός των ανταρτών που δρούσε στη Πήλιο, και αφού ολοκληρώνονταν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ που διενεργούσε εκείνη την περίοδο το 3ο Ευζωνικό Τάγμα ασφαλείας μαζί με τη Βέρμαχτ στην Εύβοια, να μεταφερόταν το τάγμα στο Πήλιο.[11] Ύστερα, επισκέφτηκε τους πολιτικούς Γεώργιο Καφαντάρη και Στυλιανό Γονατά, και ενώ ο πρώτος ήταν επιφυλακτικός, ο Γονατάς ενέκρινε πλήρως τις κινήσεις του Παπασακελλαρίου.[12] Μετέπειτα, ήρθε σε επαφή με τον αρχηγό των Ταγμάτων Ασφαλείας Βασίλειο Ντερτιλή και μέσω του Μακεδόνα, με τον αρχηγό της φασιστικής παραστρατιωτικής οργάνωσης ΕΕΕ, Κωνσταντίνο Γούλα, στον οποίο επισήμανε την ανάγκη σύστασης σωμάτων προκειμένου να παραλύσει ο ΕΛΑΣ.[10] Τελικά, αποφασίστηκε η δημιουργία ελεύθερων σωμάτων, στα πρότυπα του τμήματος του Γεωργίου Πούλου.[10]
Σύσταση και δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Προϊόν αυτής της συνεργασίας αποτέλεσε ο ΕΑΣΑΔ, ο οποίος ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1944 με διακηρυγμένο σκοπό την καταπολέμηση του ΕΑΜ.[13] Πέρα από την αντιαντάρτικη δράση του, ο ΕΑΣΑΔ καταδίωκε και Εβραίους, αντιμετωπίζοντας τον κομμουνισμό και τον Ιουδαϊσμό ως ταυτόσημες έννοιες.[14] Ο πρώτος πυρήνας του ΕΑΣΑΔ αποτελούνταν από 36 ένοπλους οι οποίοι στρατολογήθηκαν με συνδρομή του Παπαγεωργίου και της Ειδικής Ασφάλειας.[10]
Οι ομάδες και τα ηγετικά στελέχη του αποτελούνταν αποκλειστικά από εθελοντές, χωρίς κεντρικό αρχηγό αλλά με κατά τόπους ηγέτες.[15][γ] Τα περισσότερα μέλη της οργάνωσης ήταν νέοι αγρότες[13] ενώ είχαν ενταχθεί πρώην μέλη της Βλάχικης Λεγεώνας[17] καθώς και πολλοί εγκληματίες.[18] Εντάσσονταν είτε εθελοντικά, είτε βίαια υπό την απειλή της σύλληψης ή της εκτέλεσης.[19] Ως βασικό κίνητρο των μελών ήταν τα σημαντικά οικονομικά οφέλη που αποκόμιζαν από τις διάφορες λεηλασίες των σπιτιών και των καταστημάτων των εκτελεσθέντων ή των συλληφθέντων.[20] Άλλοι εντάχθηκαν λόγω ιδεολογικής αντίθεσης με το ΕΑΜ, επειδή καταδιώκονταν από την ΟΠΛΑ[21] ή επειδή οραματίζονταν διοικητικές θέσεις σε ενδεχόμενο γερμανικής νίκης.[22] Φορούσαν πολιτικά ρούχα και πράσινο περιβραχιόνιο με τα αρχικά της οργάνωσης σε λευκό, ενώ ήταν εξοπλισμένοι κυρίως με γερμανικά πιστόλια.[18]
Η χρηματοδότηση της προερχόταν από τον Γούλα, τις γερμανικές αρχές, την κατοχική κυβέρνηση, τις λεηλασίες σε σπίτια και επιχειρήσεις καθώς και από ορισμένους αστούς οι οποίοι ενοχλούνταν από τις εργατικές κινητοποιήσεις του ΕΑΜ.[23] Η στήριξη που είχε από τις γερμανικές δυνάμεις, υπήρξε απαραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει.[24]
Δράση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πρώτες ενέργειες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο ΕΑΣΑΔ εμφανίστηκε στη Θεσσαλία τέλη Μαρτίου του 1944, και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από μία μερίδα του πληθυσμού, στην οποία συγκαταλέγονταν φιλο-ΕΔΕΣίτες και ΕΔΕΣιτες αξιωματικοί που ήταν φανατικοί πολέμιοι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.[18] Σύντομα επιβλήθηκε κλίμα τρομοκρατίας στις περιοχές δράσης του ΕΑΣΑΔ και κυρίως στον Βόλο, όπου αρκετά μέλη του ΕΑΜ αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη.[25] Μαζί με τον ΕΑΣΑΔ, συνέδραμαν και οι κατοχικές δυνάμεις, οι οποίες επιδίωκαν τις συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων.[26] Η δράση του ΕΑΣΑΔ και των λοιπών εθνικιστικών οργανώσεων, επέτρεψε στους Γερμανούς να ανιχνεύουν καλύτερα τόσο τους εναπομείναντες κρυπτόμενους Εβραίους, όσο και τα μέλη της αντίστασης καθώς οι συνεργάτες τους γνώριζαν τους ντόπιους.[14] Αιχμάλωτοι της οργάνωσης, μεταφέρονταν στην «Κίτρινη Αποθήκη» η οποία αποτελούσε χώρο βασανιστηρίων.[13] Ως αντίποινα, η ΟΠΛΑ ξεκίνησε να τρομοκρατεί πολιτικούς αντιφρονούντες, συνεργάτες του ΕΑΣΑΔ και των κατοχικών δυνάμεων.[21]
Άνοιξη και καλοκαίρι 1944[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Απρίλιο του 1944 στελέχη του ΕΑΣΑΔ σε συνεργασία με τις γερμανικές αρχές πραγματοποίησαν μπλόκο στον Άνω Βόλο, όπου και συνέλαβαν ογδόντα άτομα, εκτελώντας επί τόπου τριάντα δύο από αυτούς.[20] Το Μάιο ο ΕΑΣΑΔ συνεργαζόμενος με την SD, καταδίωκε Εβραίους στο Πήλιο, με αποτέλεσμα τη σύλληψη και την εκτέλεση τουλάχιστον 17 Εβραίων.[14] Στις 7 Ιουλίου 1944 μέλη του ΕΑΣΑΔ απαγχόνισαν τρεις γυναίκες, τη Λουκία Τοπάλη και την κόρη της, Σοφία Τοπάλη, μαζί με την Φιλίτσα Καλαβρού λεηλατώντας παράλληλα το σπίτι τους, με την αφορμή ότι χρηματοδοτούσαν το ΕΑΜ.[27][δ] Κατά τα μέσα του μήνα, η γερμανική αστυνομία τάξης δημιούργησε δύο τάγματα, στα πρότυπα των ευζωνικών Ταγμάτων Ασφαλείας, ενώνοντας τον ΕΑΣΑΔ Λάρισας, Βόλου, Καρδίτσας και Δεμερλή.[28] Αξιωματικοί των ταγμάτων ασφαλείας έπειτα από εντολή του διοικητή του γερμανικού συντάγματος βόλου Ντόρνερ, μεταφέρθηκαν από την Αθήνα στο Βόλο σε μία προσπάθεια να συσταθεί τοπικό τάγμα, κίνηση που απέτυχε λόγω της διαφαινόμενης ήττας της Γερμανίας.[29]
Διάλυση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά την αποτυχία της συγκρότησης ταγμάτων ασφαλείας στο Βόλο, ο στρατηγός Παπαϊωάννου μαζί με τους Ευαγγελίδη και Γκλαβάνη, αναχώρησαν για το αρχηγείο του Ζέρβα προκειμένου να λάβουν οπλισμό για τον ΕΑΣΑΔ.[30] Ο Ζέρβας αρνήθηκε κρίνοντας την κίνηση καταστροφική για τον ΕΔΕΣ, αλλά δέχτηκε να παραμείνει μαζί του ο Γκλαβάνης, και να μεταφερθούν οι Παπαϊωάννου και Ευαγγελίδης στο βόλο προκειμένου να ενισχυθεί ο ΕΔΕΣ από άντρες των εθνικιστικών οργανώσεων.[31] Κατά τα μέσα Αυγούστου του 1944, μέλη της ΕΕΕ και του ΕΑΣΑΔ με τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Γερμανών, συμπτύχθηκαν στο Σταυρό την ηγεσία των οποίων ανέλαβε ο Γρηγόρης Σούρλας.[32] Στο Βόλο παρέμειναν σαράντα ένοπλοι, ενώ οι ΕΑΣΑΔίτες της Λάρισας αποχώρησαν με συνοδεία γερμανικής φάλαγγας προς τα Γιάννενα προκειμένου να τους προστατεύσει ο Ζέρβας.[33] Λίγο πριν την διάλυση τους, μέλη των ΕΑΣΑΔ και των λοιπών εθνικιστικών οργανώσεων, τοποθετήθηκαν κατά μήκος του Θεσσαλικού τμήματος της σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνας-Θεσσαλονίκης, περιφρουρώντας τους υποχωρούντες Γερμανούς.[33] Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό του Σταυρού και στη φρουρά των Φαρσάλων, διαλύοντας τις εναπομείναντες ομάδες.[33]
Το ΕΑΜ μέσω των εφημερίδων του έκανε πολλαπλές εκκλήσεις σε στελέχη των ΕΑΣΑΔ να παραδοθούν και να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ,[34] στον οποίο και εντάχθηκαν πολλοί ΕΑΣΑΔιτες, σε μία προσπάθεια να γλιτώσουν τα αντίποινα για την δράση τους.[35]
Μετά την Κατοχή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Μακεδόνας πέθανε όντας αιχμάλωτος του ΕΛΑΣ, προτού προσαχθεί σε δίκη.[35] Μετά το 1945, πρώην μέλη του ΕΑΣΑΔ συνέδραμαν την Εθνοφυλακή στη σύλληψη πρώην ανταρτών.[36] Κατά τις δίκες των δοσίλογων, τα ηγετικά στελέχη του όπως ο Παπασακελλαρίου αθωώθηκαν στο πλαίσιο του εμφυλιακού κράτους.[37]
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Στη Θεσσαλία το 1944 δρούσαν, μαζί με τον ΕΑΣΑΔ, άλλες 3 δωσιλογικές και αντικομμουνιστικές οργανώσεις: Η «ΕΕΕ», η «ΕΑΟ» και η ομάδα Άνω Λεχωνίων.
- ↑ Οι ζυμώσεις στον Βόλο έγιναν με πρωτοβουλία του στρατηγού Ιωάννη Παπαιωάννου, δύο προπολεμικά στελέχη του Λαϊκού Κόμματος, και των δικηγόρων Θρασύβουλου Παπασακελλαρίου, Σπύρου Πάντου και Α. Ευαγγελίδη.[2]
- ↑ Στο Βόλο αρχηγός ήταν ο Μακεδόνας, στα Τρίκαλα ο ηλεκτρολόγος Χρήστος Ματζούκας, μαζί με τον ξυλέμπορο Ι.Μακρή και τον αγρότη Ι.Μπιζή και στη Λάρισα ο Γεωργουσόπουλος.[16]
- ↑ Σύμφωνα με τoυς ιστορικούς Βασιλική Λάζου και Δημήτρη Σκαλτσή, το πραγματικό κίνητρο της δολοφονίας των δύο γυναικών ήταν τα τιμαλφή της οικογένειας Τοπάλη και οι προίκες των νεαρών κοριτσιών, καθώς ανήκαν σε εύπορη οικογένεια της περιοχής και εκτός της σημαντικής κινητής περιουσίας που διέθετε η οικογένεια, είχαν αναλάβει να φυλάξουν τις προίκες νεαρών κοριτσιών της περιοχής λόγω της ολλανδικής υπηκοότητας της Λουκίας Τοπάλη.[27]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 92.
- ↑ 2,0 2,1 Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 96.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 97.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελίδες 98-9.
- ↑ 5,0 5,1 Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 99.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 100.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 101.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 243.
- ↑ 9,0 9,1 Πριόβολος 2018, σελ. 243-4.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Πριόβολος 2018, σελ. 245.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 244.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 244-5.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Mazower 1994, σελ. 363.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Tzafleris 2017, σελ. 137.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 248.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 248
- ↑ Φλάισερ 1988, σελ. 368.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Πριόβολος 2018, σελ. 249.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελίδες 110-1.
- ↑ 20,0 20,1 Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 115.
- ↑ 21,0 21,1 Πριόβολος 2018, σελ. 251-2.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 112.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 107,112.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 253-254.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 249-50.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 253· Mazower 1994, σελ. 364.
- ↑ 27,0 27,1 Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 116.
- ↑ Πριόβολος 2018, σελ. 256.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 133.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 133-34.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 134.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 134-35.
- ↑ 33,0 33,1 33,2 Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 135.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελ. 131.
- ↑ 35,0 35,1 Mazower 1994, σελ. 364.
- ↑ Mazower 1994, σελ. 364-5.
- ↑ Λάζου & Σκαλτσής 2016, σελίδες 145-148.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Φλάισερ, Χάγκεν (1988). Στέμμα και σβάστικα: Η Ελλάδα της κατοχής και της αντίστασης. Α. Αθήνα: Παπαζήση. ISBN 960-02-0764-X.
- Λάζου, Βασιλική· Σκαλτσής, Δημήτρης (2016). «Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης (ΕΑΣΑΔ): Οι πρόθυμοι συνεργάτες των Γερμανών». Στο: Δορδανάς, Στράτος· Τζούκας, Βαγγέλης· Φλιτούρης, Λάμπρος. Κατοχική βία 1939-1945, Η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία. Κομμένο Άρτας: Ασίνη. ISBN 978-618-820-266-5.
- Πριόβολος, Γιάννης (2018). Eθνικιστική "αντίδραση" και Τάγματα Ασφαλείας. Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος. Αθήνα: Πατάκη. ISBN 978-960-16-7561-9.
- Mazower, Mark (1994). Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της κατοχής. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. ISBN 978-960-2210-963.
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- (Αγγλικά)Tzafleris, Nikos (2017). «Persecution and Rescue of the Jews of Volos during the Holocaust in Greece(1943-1944)». Στο: Michman, Dan. Hiding,Sheltering, and Borrowing Identities:Avenues of Rescue during the Holocaust. Ιερουσαλήμ: World Holocaust Remembrance Center "Yad Vashem". σελ. 125-143.
