Q Κύκνου
| Q Κύκνου | ||
|---|---|---|
| Αστερισμός: | Κύκνος | |
| Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): | α = 21h:41m:44s , δ = +42°.50΄.29΄΄[1] | |
| Φαινόμενο μέγεθος: | 3,0 έως 15,6 [2] | |
| Φασματικός τύπος: | K5 | |
| Απόσταση από τη Γη: | 1.372 ± 50 έτη φωτός [3] | |
| Ονομασίες σε καταλόγους | HR 8296, BD+42°4182a, AAVSO 2137+42, NGC 7114 | |
Ο Q Κύκνου (Q Cygni, Q Cyg) είναι αστέρας στον αστερισμό Κύκνο. Είναι γνωστός ως Καινοφανής του Κύκνου του 1876 (Nova Cygni 1876)[2] ή και NGC 7114. Και πράγματι, είναι ένας από τους πρώτους καινοφανείς αστέρες που καταγράφηκαν στη νεότερη εποχή[4]. Ανακαλύφθηκε από τον αστρονόμο Γιόχαν Φρήντριχ Γιούλιους Σμιντ (εξελληνισμένα Ιούλιο Σμιτ ή Σμιθ)[5], που παρατηρούσε από την Αθήνα, στις 24 Νοεμβρίου 1876 μετά το δειλινό (11 Νοεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο), όταν έφθασε να είναι αστέρας τρίτου μεγέθους, δηλαδή ήταν εύκολα ορατός με γυμνό μάτι και παρέμεινε σχεδόν εξίσου φωτεινός επί τετραήμερο.[4] Η θέση του στην ουράνια σφαίρα είναι στο βορειοδυτικό μέρος του Κύκνου, κοντά στο σύνορο με τον αστερισμό Σαύρα.
Καθώς συμβαίνει με όλους τους καινοφανείς, ο Q Κύκνου είναι ένας κατακλυσμικός μεταβλητός[8], δηλαδή αποτελείται στην πραγματικότητα από δύο αστέρες: έναν λευκό νάνο και έναν αστέρα της Κύριας Ακολουθίας, πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, που περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους (στη συγκεκριμένη περίπτωση μία φορά κάθε δέκα ώρες), οπότε ο λευκός νάνος δέχεται ύλη από τον άλλο αστέρα, η οποία δημιουργεί έναν δίσκο προσαυξήσεως, ο οποίος εκπέμπει περισσότερο φως από όσο όλο το άλλο σύστημα, ιδίως το σημείο όπου η ύλη του καταλήγει πάνω στην επιφάνεια του λευκού νάνου, υπερθερμασμένη εξαιτίας της τεράστιας βαρύτητας του νάνου. Στον Q Κύκνου ο αστέρας της Κύριας Ακολουθίας εκτιμάται ότι έχει περί το 60% της μάζας του Ήλιου και έχει φασματικό τύπο K5.[8] Η έκρηξη του συστήματος ως καινοφανούς («νόβα») γίνεται όταν αρκετό υδρογόνο έχει συσσωρευθεί με τον παραπάνω τρόπο στην επιφάνεια του λευκού νάνου, ώστε συμπιεζόμενο σε τεράστια πίεση να εκραγεί σαν πυρηνική βόμβα (πυρηνική σύντηξη). Τότε το σύστημα φθάνει να γίνεται έως 200 χιλιάδες φορές λαμπρότερο από όσο στην κανονική φάση του. Στην περίπτωση του Q Κύκνου, η λαμπρότητά του ως καινοφανούς αυξήθηκε κατά 60 χιλιάδες φορές περίπου, που αντιστοιχεί σε απόλυτο μέγεθος −9,1. Στο σύστημα του Q Κύκνου η μάζα του λευκού νάνου είναι περίπου το 80% της ηλιακής, η επιφανειακή θερμοκρασία του σχεδόν 31 χιλιάδες βαθμοί C και η επιφανειακή ένταση του βαρυτικού πεδίου (επιτάχυνση της βαρύτητας) 300 χιλιάδες και πλέον φορές μεγαλύτερη από αυτή στην επιφάνεια της Γης.[9]
Μετά την έκρηξη που παρατηρήθηκε το 1876, γύρω από το σύστημα ανιχνεύθηκε ένα δισκοειδές νεφέλωμα, γεγονός που οδήγησε στην καταγραφή του στον Νέο Γενικό Κατάλογο ως πιθανό πλανητικό νεφέλωμα. Ωστόσο στις νεότερες παρατηρήσεις δεν είναι ορατό το παραμικρό ίχνος νεφελώματος και ο Αναθεωρημένος Νέος Γενικός Κατάλογος το παραθέτει ως «ανύπαρκτο αντικείμενο».[10]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Gaia Data Release 2: Summary of the contents and survey properties», Astronomy & Astrophysics, τόμος 616 (Αύγουστος 2018), σελ. Α1 κ.ε.
- ↑ 2,0 2,1 Samus, N.N.; Durlevich, O.V. (2009). «VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)». VizieR On-line Data Catalog: B/GCVS. Originally Published in: 2009yCat....102025S 1. Bibcode: 2009yCat....102025S.
- ↑ Schaefer, Bradley E. (2018). «The distances to Novae as seen by Gaia». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 481 (3): 3033-3051. doi:. Bibcode: 2018MNRAS.481.3033S.
- ↑ 4,0 4,1 Kafka, S.; Tappert, C.; Honeycutt, R.K.; Bianchini, A. (2003). «Spectroscopic Study of Q Cygni: Surprises from an Old Nova». The Astronomical Journal 126 (3): 1472-1482. doi:. Bibcode: 2003AJ....126.1472K.
- ↑ Duerbeck, Hilmar W. (Μάρτιος 1987). «A Reference Catalogue and Atlas of Galactic Novae». Space Science Reviews 45 (1-2): 1-14. doi:. Bibcode: 1987SSRv...45....1D.
- ↑ Schmidt, Johann Friedrich Julius (Ιανουάριος 1877). «Über den neuen Stern im Schwan». Astronomische Nachrichten 89 (3): 41. doi:. Bibcode: 1877AN.....89...41S.
- ↑ Lockyer, J. Norman (Ιανουάριος 1891). «On the Causes which Produce the Phenomena of New Stars». Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A 182: 397-448. doi:. Bibcode: 1891RSPTA.182..397L.
- ↑ 8,0 8,1 Peters, Christopher S.; Thorstensen, John R. (2006). «Spectroscopy of Five Old Novae: New or Refined Orbital Periods». The Publications of the Astronomical Society of the Pacific 118 (843): 687. doi:. Bibcode: 2006PASP..118..687P.
- ↑ Kolobow, Craig; Sion, Edward (2011). «The Amazing Old Nova Q Cygni: A Far-Ultraviolet Synthetic Spectral Analysis». Publications of the Astronomical Society of the Pacific 123 (906): 892-894. doi:. Bibcode: 2011PASP..123..892K.
- ↑ «NGC 7000 - 7840». Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2016.
