Joyita (Εμπορικό Πλοίο)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
MV Joyita
300
Το Joyita όπως βρέθηκε, μερικώς βυθισμένο και γερμένο
Πληροφορίες
ΝαυπηγείοWilmington Boat Works
Ένταξη σε υπηρεσία1931
ΚατάληξηΔιαλύθηκε την δεκαετία του 1970
Γενικά χαρακτηριστικά
Μήκος21 μ.
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Το Joyita ήταν ένα εμπορικό πλοίο από το οποίο 25 άνθρωποι, επιβάτες και πλήρωμα, εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς το 1955 στο Νότιο Ειρηνικό όπου και βρέθηκε έρμαιο χωρίς κανέναν επάνω σε αυτό. Το πλοίο ήταν σε πολύ κακή κατάσταση, με διαβρωμένους σωλήνες και έναν ασύρματο ο οποίος, ενώ λειτουργούσε, είχε εμβέλεια περίπου 3,5 χιλιομέτρων, λόγω ελαττωματικής καλωδίωσης. Ωστόσο, η ακραία πλευστότητα του πλοίου καθιστούσε την καταβύθισή του σχεδόν αδύνατη. Οι ερευνητές ήταν προβληματισμένοι ως προς το γιατί το πλήρωμα δεν παρέμεινε επί του σκάφους να περιμένει για βοήθεια.

Περιγραφή του σκάφους και ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατασκευή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 21 μέτρων ξύλινο πλοίο χτίστηκε το 1931 ως ένα πολυτελές γιοτ από την εταιρεία Wilmington Boat Works στο Λος Άντζελες για τον σκηνοθέτη Ρόναλντ Γουέστ που ονόμασε το πλοίο για τη γυναίκα του, ηθοποιό Τζιούλ (Jewel, δηλαδή "κόσμημα" στα αγγλικά) Καρμένιλ — joyita στα ισπανικά σημαίνει "μικρό κόσμημα".[1] Το 1936, το πλοίο πουλήθηκε και καταχωρήθηκε στον Μίλτον Μπίκον.[2] Κατά τη διάρκεια μέρους αυτής της περιόδου ο Τσέστερ Μιλς ήταν ο καπετάνιος του σκάφους.

Η γέφυρα του πλοίου το 1942

Τον Οκτώβριο του 1941, λίγο πριν την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, το Joyita αποκτήθηκε από το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό και μεταφέρθηκε στο Περλ Χάρμπορ. Το 1943 προσάραξε και υπέστη σοβαρές ζημιές, αλλά το Ναυτικό είχε ανάγκη από πλοία οπότε επισκευάστηκε. Νέες σωληνώσεις κατασκευάστηκαν τότε από γαλβανισμένο σίδηρο αντί για χαλκό ή ορείχαλκο.[2]

Ιδιωτική αγορά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1948 το Joyita πωλήθηκε στην εταιρεία Louis Brothers. Σε αυτό το σημείο, προστέθηκε επένδυση από φελλό στο κύτος του πλοίου, μαζί με εξοπλισμό ψύξης.[3] Τελικά, πουλήθηκε το 1952 στην Δρ. Κάθριν Λουμάλα που ναύλωσε το πλοίο στον φίλο της, Λοχαγό Τόμας Μίλερ. Ο Μίλερ χρησιμοποιούσε το σκάφος ως ναυλωμένο εμπορικό και αλιευτικό.

Εξαφάνιση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η προγραμματισμένη διαδρομή (κόκκινη γραμμή) και η τοποθεσία που βρέθηκε το Joyita (μοβ κύκλος).

Περίπου στις 5:00 π.μ. στις 3 Οκτωβρίου 1955, το Joyita άφησε το λιμάνι της Απίας στη Σαμόα με προορισμό τα νησιά Τοκελάου, περίπου 430 χιλιόμετρα μακριά. Το πλοίο είχε προγραμματιστεί να αναχωρήσει με τη μεσημβρινή παλίρροια της προηγούμενης ημέρας, αλλά η αναχώρηση καθυστέρησε λόγω βλάβης. Η Joyita τελικά αναχώρησε από τη Σαμόα με έναν κινητήρα. Στο πλοίο επέβαιναν δεκαέξι μέλη πληρώματος και εννέα επιβάτες, συμπεριλαμβανομένων ενός κυβερνητικού αξιωματούχου, ενός γιατρού (Άλφρεντ Ντένις Πάρσονς), ενός αγοραστή ξηρών κοκοκάρυδων και δύο παιδιών. Το φορτίο αποτελείτο από ιατρικές προμήθειες, ξυλεία, 80 άδεια βαρέλια πετρελαίου και διάφορα τρόφιμα.[4]

Το ταξίδι αναμενόταν να διαρκέσει μεταξύ 41 και 48 ωρών. Η Joyita ήταν προγραμματισμένο να φτάσει στα Νησιά Τοκελάου στις 5 Οκτωβρίου. Στις 6 Οκτωβρίου, ένα μήνυμα από το λιμάνι του Φακαόφο ανέφερε ότι το πλοίο είχε καθυστέρηση. Κανένα πλοίο ή χερσαίος χειριστής δεν ανέφερε ότι έλαβε σήμα κινδύνου από το πλήρωμα. Μια αποστολή έρευνας και διάσωσης ξεκίνησε και, από τις 6 έως τις 12 Οκτωβρίου, αεροσκάφη της Βασιλικής πολεμικής αεροπορίας της Νέας Ζηλανδίας έλεγξαν μια πιθανή έκταση περίπου 250.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων ωκεανού κατά τη διάρκεια της αναζήτησης. Ωστόσο, δεν βρέθηκε κανένα σημάδι της Joyita ούτε και κανενός από τους επιβάτες ή το πλήρωμα.

Πέντε εβδομάδες αργότερα, στις 10 Νοεμβρίου, ο Τζέραλντ Ντάγκλας, πλοίαρχος του εμπορικού πλοίου Tuvalu, εντόπισε το Joyita περισσότερο από 950 χιλιόμετρα δυτικά από την προγραμματισμένη του διαδρομή, παρασυρόμενο βόρεια.[5] Το πλοίο ήταν μερικώς βυθισμένο και γερμένο σε μεγάλο βαθμό (η λιμνοδεξαμενή του ήταν πλημμυρισμένη) και δεν υπήρχε κανένα ίχνος από τους επιβάτες ή το πλήρωμα. Τέσσερις τόνοι φορτίου έλειπαν επίσης. Η ομάδα διάσωσης σημείωσε ότι ο ασύρματος βρέθηκε συντονισμένος στα 2182 kHz, το διεθνές θαλάσσιο ραδιοτηλεφωνικό κανάλι κινδύνου.

  • Η ανάπτυξη στρειδιών ψηλά πάνω από τη συνηθισμένη ίσαλο γραμμή στην αριστερή πλευρά έδειξε ότι η Joyita έγερνε σε μεγάλο βαθμό για κάποιο χρονικό διάστημα.
  • Υπήρχε κάποια ζημιά στην υπερκατασκευή. Το κατάστρωμα είχε ελαφριά ζημιά και σπασμένα παράθυρα. Μία τέντα καμβά ήταν στημένη πάνω από το κατάστρωμα πίσω από την γέφυρα.
  • Η Joyita έφερε μια βάρκα και τρεις σωσίβιες λέμβους, αλλά όλα έλειπαν. Δεν διέθετε αρκετά σωσίβια για όλους τους επιβαίνοντες.[5]
  • Μια βοηθητική αντλία ήταν στημένη στο μηχανοστάσιο, τοποθετημένη σε μια σανίδα ξύλου μεταξύ των κύριων κινητήρων. Ωστόσο, δεν είχε συνδεθεί.
  • Ο ασύρματος του σκάφους ήταν συντονισμένος στο διεθνές κανάλι κινδύνου, αλλά όταν ο εξοπλισμός ελέγχθηκε βρέθηκε ένα σπάσιμο στο καλώδιο μεταξύ της συσκευής και της κεραίας. Το καλώδιο είχε βαφτεί από πάνω, αποκρύπτοντας το σπάσιμο. Αυτό θα πρέπει να περιόριζε την εμβέλεια του ασυρμάτου σε περίπου 3 χιλιόμετρα.
  • Τα ηλεκτρικά ρολόγια στο πλοίο (συνδεδεμένα με τη γεννήτρια) ήταν σταματημένα στις 10:25 και οι διακόπτες για τον φωτισμό της καμπίνας και για τα φώτα πλοήγησης ήταν ανοιχτοί, υπονοώντας ότι οτιδήποτε συνέβη, συνέβη το βράδυ. Το ημερολόγιο του πλοίου, ο εξάντας, το μηχανικό χρονόμετρο και επιπλέον εξοπλισμός πλοήγησης, καθώς και τα πυροβόλα όπλα που ο Μίλερ διατηρούσε στο σκάφος, έλειπαν.
  • Μια τσάντα γιατρού βρέθηκε στο κατάστρωμα, που περιείχε ένα στηθοσκόπιο, ένα νυστέρι, και τέσσερις αιματοβαμμένους επιδέσμους.

Υπήρχε ακόμα καύσιμο στις δεξαμενές της Joyita. Από την ποσότητα που χρησιμοποιήθηκε, υπολογίζεται ότι διάνυσε περίπου 400 χλμ. πριν το σκάφος εγκαταλειφθεί, πιθανότατα εντός 80 χιλιομέτρων από το Τοκελάου. Η διαρροή είχε πιθανόν ξεκινήσει μετά τις 9 μ.μ. την δεύτερη νύχτα του ταξιδιού.[5]

Αν και το Joyita βρέθηκε με τα ύφαλα και τα χαμηλότερα καταστρώματα πλημμυρισμένα, ο σκελετός του ήταν άθικτος. Όταν αγκυροβολήθηκε πίσω στο λιμάνι της Σούβα, οι ερευνητές άκουσαν τον ήχο νερού να εισέρχεται στο σκάφος. Διαπιστώθηκε ότι ένας σωλήνας στο κύκλωμα νερού του συστήματος ψύξης του κινητήρα είχε καταστραφεί λόγω γαλβανικής διάβρωσης, επιτρέποντας στο νερό να εισέλθει στα ύφαλα. Το συντομότερο που το πλήρωμα θα μπορούσε να συνειδητοποιήσει τη διαρροή θα ήταν όταν το νερό είχε αυξηθεί πάνω από τα πατώματα του μηχανοστασίου, οπότε και θα ήταν σχεδόν αδύνατο να εντοπιστεί η πηγή της διαρροής. Επίσης, οι αντλίες των ύφαλων δεν ήταν εφοδιασμένες με φίλτρα και είχαν φραχτεί από μπάζα, που σημαίνει ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να βγει το νερό.

Θαλάσσια έρευνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ναυάγιο από την αριστερή πλευρά

Σε μια μεταγενέστερη έρευνα διαπιστώθηκε ότι το πλοίο ήταν σε κακή κατάσταση, αλλά προσδιορίστηκε ότι η τύχη των επιβατών και του πληρώματος ήταν "ανεξήγητη με βάση τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά την έρευνα." Ιδιαίτερα ανεξήγητο ήταν το γεγονός ότι οι τρεις σωσίβιες λέμβοι που έφερε το Joyita έλειπαν, αλλά δεν θα είχε νόημα το πλήρωμα και οι επιβάτες να εγκαταλείψουν οικειοθελώς το σκάφος. Εξοπλισμένη για τη μεταφορά φορτίου υπό ψύξη, η Joyita είχε 18 κυβικά μέτρα φελλού να επενδύουν το κύτος της, καθιστώντας την σχεδόν αβύθιστη. Επιπλέον, περαιτέρω άνωση παρεχόταν από ένα φορτίο άδεια βαρέλια.

Η έρευνα ήταν μόνο σε θέση να καταδείξει τους λόγους για τους οποίους το πλοίο βυθίστηκε. Διαπιστώθηκε ότι το σκάφος θα είχε αρχίσει να πλημμυρίζει λόγω του σπασμένου σωλήνα ψύξης. Οι αντλίες των ύφαλων είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας μιας και είχαν μπλοκαριστεί. Το νερό θα πρέπει σταδιακά να πλημμύρισε τα χαμηλότερα καταστρώματα. Καθώς το πλοίο άρχισε να βυθίζεται χαμηλότερα μέσα στο νερό, ο μοναδικός εναπομείνας κινητήρας δεν θα ήταν σε θέση να διατηρήσει αρκετή ταχύτητα για την διεύθυνση του πλοίου. Παρότι πλημμυρισμένη σε βαθμό που θα βύθιζε ένα συμβατικό σκάφος, η Joyita έμεινε να επιπλέει λόγω της επένδυσής της.

Η έρευνα, επίσης, έριξε μεγάλο μέρος της ευθύνης για τα γεγονότα στον Μίλερ. Τον χαρακτήρισαν απερίσκεπτο για τον προγραμματισμό ενός ταξιδιού στα ανοιχτά με ένα μόνο κινητήρα και πολλά μικρο-προβλήματα, και αμελή για την αποτυχία του να παρέχει έναν λειτουργικό ασύρματο ή μια κατάλληλα εξοπλισμένη λέμβο. Παραβίασε, επίσης, το ναυτικό δίκαιο δεδομένου ότι η άδεια της Joyita για τη μεταφορά επιβατών που έχουν πληρώσει ναύλο είχε παύσει να ισχύει.

Η έρευνα δεν έκανε καμία αναφορά στον χρησιμοποιούμενο ιατρικό εξοπλισμό που βρέθηκε στο πλοίο.[6]

Υποθέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Joyita μερικές φορές αναφέρεται ως το "Μαίρη Σελέστ του Νότιου Ειρηνικού" και έχει αποτελέσει το αντικείμενο πολλών βιβλίων και ντοκιμαντέρ, προσφέροντας εξηγήσεις που κυμαίνονται από ορθολογικές και συμβατικές ως υπερφυσικές και μεταφυσικές. Πολλές υποθέσεις για την εξαφάνιση του πληρώματος και των επιβατών της Joyita έχουν προταθεί. Πολλές κυκλοφόρησαν την περίοδο του συμβάντος, αλλά και αρκετές άλλες έχουν προταθεί από τότε. Με δεδομένο το γεγονός ότι το κύτος του Joyita ήταν άθικτο και ο σχεδιασμός της την καθιστούσε σχεδόν αβύθιστη, βασικό μέλημα των ερευνητών ήταν να καθορίσουν το γιατί οι επιβάτες και το πλήρωμα δεν έμειναν στο πλοίο, εάν τα γεγονότα προκλήθηκαν απλά από την πλημμύρα στο μηχανοστάσιο.

Υπόθεση περί τραυματισμένου καπετάνιου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο καπετάνιος Μίλερ γνώριζε πολύ καλά τη δυνατότητα του σκάφους να παραμένει αβύθιστο, οδηγώντας στην υπόθεση ότι ο Μίλερ είχε πεθάνει ή καταστεί ανίκανος για κάποιο λόγο (κάποιος στο σκάφος τραυματίστηκε—εξ ου και οι αιματοβαμμένοι επίδεσμοι). Χωρίς αυτόν να καθησυχάσει τους υπόλοιπους, μπορεί να πανικοβλήθηκαν όταν η Joyita άρχισε να πλημμυρίζει και να μπήκαν στις σωσίβιες λέμβους. Ωστόσο, αυτό από μόνο του δεν εξηγεί το χαμένο φορτίο και εξοπλισμό, εκτός εάν το σκάφος είχε βρεθεί εγκαταλελειμμένο και είχε αφαιρεθεί το φορτίο του.

Ένας φίλος του Μίλερ, ο Σ. Β. Μπράουν, ήταν πεπεισμένος ότι ο Μίλερ δεν θα άφηνε ποτέ το Joyita ζωντανός, με δεδομένη τη γνώση του για την κατασκευή του. Γνώριζε για εντάσεις μεταξύ του Μίλερ και του πρώτου αξιωματικού του σκάφους, Τσακ Σίμπσον. Ο Μπράουν πίστευε ότι η αμοιβαία αντιπάθεια των Μίλερ και Σίμπσον τους οδήγησε να έρθουν στα χέρια και οι δύο άνδρες έπεσαν στη θάλασσα ή τραυματίστηκαν σοβαρά. Αυτό θα άφησε το σκάφος χωρίς έμπειρους ναυτικούς και θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί αυτοί που παρέμειναν θα πανικοβλήθηκαν όταν το πλοίο άρχισε να πλημμυρίζει.

Ιαπωνική συμμετοχή και άλλες υποθέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εφημερίδα Times and Herald ανέφερε εκείνη την περίοδο από μια "άψογη πηγή" ότι η Joyita είχε περάσει μέσα από ένα στόλο από Ιαπωνικά αλιευτικά σκάφη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της και "είχε παρατηρήσει κάτι που οι Ιάπωνες δεν ήθελαν να δει."[εκκρεμεί παραπομπή]

Η Daily Telegraph υπέθεσε ότι κάποιες ενεργές ακόμη ιαπωνικές δυνάμεις από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σχετίζονταν με τις εξαφανίσεις. Επικρατούσαν ακόμα ισχυρά αντι-Ιαπωνικά αισθήματα σε τμήματα του Ειρηνικού και στο Φίτζι υπήρχε συγκεκριμένη δυσαρέσκεια σχετικά με την λειτουργία ιαπωνικών αλιευτικών στόλων σε τοπικά ύδατα. Τέτοιες θεωρίες ξαφνικά απέκτησαν αξιοπιστία όταν άνθρωποι που καθάρισαν τη Joyita βρήκαν μαχαίρια με σφραγίδα " Made in Japan". Ωστόσο, δοκιμές στα μαχαίρια ήταν αρνητικές και προέκυψε ότι τα μαχαίρια ήταν παλιά και σπασμένα. Επίσης, υπήρχε μια πρόταση ότι "οι επιβάτες του σκάφους απήχθησαν από ένα Σοβιετικό υποβρύχιο, με την ανθρωπότητα εκείνη την περίοδο εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου".[5]

Yπόθεση περί ανταρσίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας μετέπειτα ιδιοκτήτης του Joyita, ο συγγραφέας Ρόμπιν Μάγκαμ, πέρασε πολλά χρόνια ερευνώντας το παρελθόν του σκάφους και δημοσίευσε τα ευρήματά του με τίτλο The Joyita Mystery το 1962. Ο Μάγκαμ συμφώνησε ότι τα γεγονότα ξεκίνησαν από τη πλημμύρα λόγω του σπασμένου σωλήνα ψύξης και την δυσλειτουργία των αντλιών. Τα στρώματα που βρέθηκαν να καλύπτουν τη δεξιά μηχανή χρησιμοποιήθηκαν είτε σε μια προσπάθεια να ανακοπεί η διαρροή ή να προστατευτεί ο ηλεκτρικός πίνακας. Την ίδια στιγμή, η Joyita συναντούσε όλο και πιο θυελλώδη καιρό.

Ο Μίλερ, γνωρίζοντας ότι η Joyita είναι αβύθιστη και απελπισμένος να φτάσει στον προορισμό του για να καθαρίσει το χρέος του, συνέχισε. Ωστόσο, ο Τσακ Σίμπσον και ίσως και άλλα μέλη του πληρώματος, απαίτησαν να γυρίσει πίσω. Αυτό ουσιαστικά οδήγησε σε ανταρσία και ο Μίλερ και το πλήρωμα διαπληκτίστηκαν, κατά την διάρκεια του οποίου ο Μίλερ υπέστη ένα σοβαρό τραυματισμό. Τώρα το πλοίο συναντούσε πιο άστατο καιρό με ανέμους περίπου 60 km/h, οπότε με ένα κινητήρα και πλημμυρισμένα ύφαλα είχε αρχίσει να ζορίζεται. Οι πλημμύρες στο μηχανοστάσιο θα πρέπει τελικά να προκάλεσαν την δυσλειτουργία της μιας μηχανής αποκόπτοντας έτσι και την ηλεκτρική ισχύ. Ο Τσακ Σίμπσον είχε τώρα τον έλεγχο και πήρε την απόφαση να εγκαταλείψουν το πλοίο, παίρνοντας τον εξοπλισμό πλοήγησης, το ημερολόγιο καταστρώματος, τις προμήθειες καθώς και τον τραυματία Μίλερ, μαζί τους.

Παρόλ 'αυτά, φαίνεται ακόμη απίθανο ότι ο Τσακ Σίμπσον θα επέλεγε να εγκαταλείψει ένα πλημμυρισμένο αλλά επιπλέον σκάφος για να πάρει μικρές σωσίβιες λέμβους στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο Μάγκαμ πρότεινε ότι εντόπισαν ένα κοντινό νησί ή ύφαλο και προσπάθησαν να το φτάσουν, αλλά εν μέσω δυνατών ανέμων και ταραγμένης θάλασσας οι λέμβοι παρασύρθηκαν στα ανοιχτά, αφήνοντας τη Joyita απομακρυνόμενη και άδεια. Η ζημιά στην ελαφρά κατασκευασμένη υπερκατασκευή θα προκλήθηκε από τα κύματα ενώ το σκάφος είχε παρασυρθεί σε θαλασσοταραχή.

Η Joyita μετά το 1955[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 14 Μαρτίου 1975, το ταχυδρομείο της Δυτικής Σαμόα κυκλοφόρησε μια σειρά από πέντε γραμματόσημα σχετικά με το μυστήριο της Joyita.[7]

Το 2012 δύο τιμητικές πλάκες σε ανάμνηση του συμβάντος ανεγέρθηκαν στην Απία της Σαμόα και στο χωριό Φακαόφο στο Τοκελάου.[8][9]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. David Wright: "Joyita: Solving the mystery" σελίδες 1&3.
  2. 2,0 2,1 David Wright: "Joyita: Solving the mystery" σελ. 4.
  3. David Wright: "Joyita: Solving the mystery" σελ. 5.
  4. «Welcome savalinews.com - BlueHost.com». www.savalinews.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2017. 
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 «Author says he's solved MV Joyita mystery, 47 years later». nzherald. 29 Μαρτίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2018. 
  6. New Zealand. Commission to Inquire into the Casualty to the Motor Vessel Joyita; Marsack, C. C (1956), Report, Govt. Printer, http://trove.nla.gov.au/work/34411816, ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2013 
  7. «shipstamps.co.uk • View topic – Joyita». shipstamps.co.uk. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2015. 
  8. Apia service. Taken in Apia, Samoa Φωτογραφίες στο Facebook
  9. Tokelau service — in Fakaofo Village, Tokelau. Φωτογραφίες στο Facebook

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • John Harris (1981) Without Trace: the Last Voyages of Eight Ships. Λονδίνο: Methuen (ISBN 0-7493-0043-4)
  • Robin Maugham (1962) The Joyita Mystery. Λονδίνο: Max Parrish & Co (ISBN 0-906754-59-3)
  • Stephen Noakes (1965) "The Marie Céleste [sic] of the South Pacific (Joyita)", στο: Wide World Magazine, Ιανουάριος 1965
  • John Pinkney, World's Greatest Mysteries. Five Mile Press (ISBN 978-1-74211-664-8)
  • David G. Wright (2002) Joyita: Solving the Mystery. Ώκλαντ: Auckland University Press (ISBN 1-86940-270-7)