Κήλεος

Κήλεος; (Celosia)
	; Κήλεος ο σταχυώδης (Celosia spicata).
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο:	Φυτά (Plantae);
Συνομοταξία:	Αγγειόσπερμα (Angiosperms);
Ομοταξία:	Ευδικοτυλήδονα (Eudicots);
Τάξη:	Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales);
Οικογένεια:	Αμαρανθοειδή (Amaranthaceae);
Γένος:	Κήλεος (Celosia); L.
Είδη
	βλέπεWikispecies

Η κήλεος (Celosia), είναι ένα μικρό γένος εδώδιμων και καλλωπιστικών φυτών στην οικογένεια αμαράντου των Αμαρανθοειδών (Amaranthaceae). Η ονομασία του γένους προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κήλεος», που σημαίνει «καύση»^[2] και αναφέρεται στις φλογόμορφες κεφαλές των ανθέων. Στα Αγγλικά το είδος είναι κοινώς γνωστό ως woolflower ή αν οι κεφαλές των ανθέων είναι με λοφίο (crested) από πλάτυνση (fasciation), χτένα πετεινών (cockscombs).^[3] Τα φυτά είναι πολύ συνηθισμένα στα υψόμετρα της Ανατολικής Αφρικής και στα σουαχίλι ονομάζονται mfungu (μφούνγκου).

Χρήσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ως φυτό κήπου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το φυτό είναι ετήσιο (annual).^{[Σημ. 1]} Η παραγωγή των σπόρων προς σπορά σε αυτά τα είδη μπορεί να είναι πολύ υψηλή, 200 έως 700 kg ανά εκτάριο. Μια ουγγιά (oz) σπόρων, μπορεί να περιέχει έως και 43.000 σπόρους. Χίλιοι σπόροι μπορεί να ζυγίζουν 1,0-1,2 γραμμάρια. Ανάλογα με την τοποθεσία και τη γονιμότητα του εδάφους, η ανθοφορία μπορεί να διαρκέσει 8-10 εβδομάδες.

Η κήλεος η λοφιοφόρος (Celosia cristata) στην Κίνα και σε άλλα μέρη είναι ένα κοινό καλλωπιστικό φυτό κήπου.

Ως τροφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κήλεος η αργυρά ποικ. αργυρά (Celosia argentea ποικ. argentea) ή «σπανάκι του Λάγος» επίσης γνωστό ως χόρτο ορτυκιού, Soko, Celosia, cockscomb φτερό) είναι ένα πλατύφυλλο ετήσιο φυλλώδες λαχανικό. Φυτρώνει σε ολόκληρο το Μεξικό, όπου είναι γνωστό ως «Βελούδινο λουλούδι», στη βόρεια Νότια Αμερική, τροπική Αφρική, δυτικές Ινδίες, Νότια, Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία, όπου καλλιεργείται ως μητρικό ή εγγενές αγριολούλουδο και καλλιεργείται ως θρεπτικό πράσινο φυλλώδες λαχανικό. Είναι παραδοσιακή τροφή των χωρών της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής και είναι ένα από τα κορυφαία φυλλώδη πράσινα λαχανικά στη Νιγηρία, όπου είναι γνωστό ως soko yokoto, που σημαίνει «κάνει τους συζύγους χοντρούς και ευτυχισμένους».^[4] Στην Ισπανία, είναι γνωστό ως «λειρί Πετεινού», λόγω της εμφάνισής του.

Ως κόκκος, η χτένα πετεινού (Cockscomb) είναι ένα ψευδοδημητριακό, δεν είναι αληθινό δημητριακό.

Αυτά τα φύλλα, οι νεαροί βλαστοί και οι νεαρές ταξιανθίες χρησιμοποιούνται για βραστό, καθώς μαλακώνουν εύκολα στο μαγείρεμα. Τα φύλλα, επίσης, έχουν μια μαλακή υφή και μια ήπια γεύση σαν σπανάκι. Επίσης, ταιριάζει γευστικά με γεύσεις όπως της καυτερή πιπεριάς, του σκόρδου, του φρέσκου λάιμ, του κόκκινο φοινικέλαιου και τρώγονται ως συνοδευτικό πιάτο.

Καλλιέργεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρά την αφρικανική της προέλευση (ισχυρισμός ο οποίος αμφισβητείται), η Celosia είναι γνωστή ως είδος διατροφής στην Ινδονησία και την Ινδία. Επιπλέον, στο μέλλον μπορεί να τρώγεται από ευρύτερο πληθυσμό, ιδιαίτερα στις θερμές και υποσιτισμένες περιοχές της ισημερινής ζώνης. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει ήδη χαιρετιστεί ως το-συχνά-επιθυμούμενο-λαχανικό που «φυτρώνει σαν ζιζάνιο χωρίς απαιτητική φροντίδα που τ' άλλα λαχανικά φαίνεται να χρειάζονται», λέει ο Martin Price από την Φλόριντα. Και συνεχίζει: «Κάθε μέρος που το έχω δοκιμάσει, μεγαλώνει χωρίς εργασία. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα ασθένειας και πολύ μικρή ζημία από τα έντομα. Παράγει σπόρους σε αφθονία και τα νέα φυτά φυτρώνουν σε άμεση γειτνίαση.»^[5]

Λειτουργεί καλά στις υγρές περιοχές και είναι το πλέον χρησιμοποιούμενο φυλλώδες φυτό στη Νιγηρία. Φύεται στις υγρές περιόδους και αναπτύσσεται καλά, ενώ άλλα φυτά υποκύπτουν στη μούχλα και άλλες ασθένειες, όπως τον περονόσπορο. Αν και ένα πολύ απλό φυτό, η Celosia χρειάζεται μέτρια υγρασία εδάφους.

Επιλεγμένα είδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κήλεος ο αργυρούς (Celosia argentea) L.
Κήλεος ο λοφωτός (Celosia cristata) L.
Celosia floribunda A. Gray
Celosia isertii C.C.Towns.
Celosia leptostachya Benth.
Celosia nitida Vahl
Celosia odorata T.Cooke
Celosia palmeri S.Watson
Κήλεος ο αργυρούς (Celosia argentea) (Celosia plumosa) συνων. C. argentea
Κήλεος ο σταχυώδης (Celosia spicata) L.
Celosia trigyna L.
Celosia virgata Jacq.^[6]^[7]

Παλαιότερα τοποθετημένα εδώ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Chamissoa altissima (Jacq.) Kunth (ως C. tomentosa Humb. & Bonpl. πρώην Schult.)
Deeringia amaranthoides (Lam.) Merr. (ως C. baccata Retz.)
Deeringia polysperma (Roxb.) Moq. (ως C. polysperma Roxb.)
Iresine diffusa Humb. & Bonpl. πρώην Willd. (ως C. paniculata L.)^[7]

Εικόνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Celosia cristata. Κοινή ονομασία κίτρινος ταυρομάχος.
Κόκκινη χτένα πετεινού (cockscomb).
Κοντινό πλάνο κόκκινων χτενών πετεινών (cockscombs).
Ασημένια χτένα πετεινού (cockscomb) - (Celosia argentea).
Celosia cristata.
Τουλίπες και κήλεος.
Φουντωμένο άνθος χτένας πετεινού (cockscomb) και έντομο.

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ Ετήσιο φυτό (annual plant), είναι το φυτό που ολοκληρώνει τον κύκλο ζωής του από τη βλάστηση έως την παραγωγή σπόρων προς σπορά, εντός ενός έτους και μετά ξεραίνεται. Τα καλοκαιρινά μονοετή βλαστάνουν την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι και ωριμάζουν το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Τα χειμερινά μονοετή βλαστάνουν κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και ωριμάζουν κατά τη διάρκεια της ανοίξεως ή το καλοκαίρι του επόμενου ημερολογιακού έτους.^{[Παρ. Σημ. 1]}

Παραπομπές σημειώσεων

↑ http://www.illinoiswildflowers.info/files/line_drawings.htm

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Wikispecies logo

Τα Βικιείδη έχουν πληροφορίες για το θέμα:
Κήλεος

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Κήλεος

↑ «Genus: Celosia L». Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 7 Αυγούστου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.
↑ κήλεος. Liddell, Henry George· Scott, Robert· A Greek–English Lexicon στο Perseus Project
↑ Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Cock's-comb» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 6 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σελ. 628
↑ Yarger, Larry. «Lagos Spinach» (PDF). ECHO. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2017.
↑ See further information at Lost Crops of Africa: Volume II: Vegetables
↑ «Celosia». ITIS. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.
↑ ^7,0 ^7,1 «GRIN Species Records of Celosia». Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Celosia (έκδοση 753680779) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).

[5] Ετήσιο φυτό (annual plant), είναι το φυτό που ολοκληρώνει τον κύκλο ζωής του από τη βλάστηση έως την παραγωγή σπόρων προς σπορά, εντός ενός έτους και μετά ξεραίνεται. Τα καλοκαιρινά μονοετή βλαστάνουν την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι και ωριμάζουν το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Τα χειμερινά μονοετή βλαστάνουν κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και ωριμάζουν κατά τη διάρκεια της ανοίξεως ή το καλοκαίρι του επόμενου ημερολογιακού έτους.^{[Παρ. Σημ. 1]}

[4] ttp://www.illinoiswildflowers.info/files/line_drawings.htm

[GRIN-1] «Genus: Celosia L». Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 7 Αυγούστου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.

[2] κήλεος. Liddell, Henry George· Scott, Robert· A Greek–English Lexicon στο Perseus Project

[3] Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Cock's-comb» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 6 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σελ. 628

[6] Yarger, Larry. «Lagos Spinach» (PDF). ECHO. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2017.

[7] See further information at Lost Crops of Africa: Volume II: Vegetables

[ITIS-8] «Celosia». ITIS. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.

[GRINSpecies-9] 7,0 ^7,1 «GRIN Species Records of Celosia». Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2011.

[1]

[2]

[3]

[Σημ. 1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[Παρ. Σημ. 1]