Μετεωρολογία

Ένας μετεωρολογικός χάρτης για τον Αραβικό Κόλπο.

Η Μετεωρολογία ανήκει στις θετικές επιστήμες, με κύριο αντικείμενο την έρευνα της ατμόσφαιρας στο σύνολό της και των φαινομένων που συμβαίνουν σε αυτή. Επειδή τα φαινόμενα που επηρεάζουν την καθημερινή μας ζωή είναι εκείνα που συμβαίνουν στο κατώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας της Γης, που παρατηρούνται δηλαδή ως «τροπές», ως μεταβλητές αυτού του στρώματος, ονομάσθηκε αυτό τροπόσφαιρα.

Επειδή όμως τα φαινόμενα αυτά και οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν «μετέωρα» για αυτό και η επιστήμη που τα μελετά ονομάστηκε Μετεωρολογία και τα φαινόμενα Μετεωρολογικά φαινόμενα.

Ψηφιακό θερμόμετρο για την ένδειξη της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας

Τα σημαντικότερα αυτών των φαινομένων, που μελετά η Μετεωρολογία, είναι τα εξής:

• η ατμοσφαιρική πίεση
• οι μεταβολές της θερμοκρασίας
• οι μετακινήσεις αερίων μαζών
• η εξάτμιση
• η σχετική υγρασία
• ο σχηματισμός και η εξέλιξη των νεφών
• η συμπύκνωση και υγροποίηση των υδρατμών
• τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, και
• οι μορφές απόθεσης

Επίσης εκείνα που συμπεριλαμβάνουν τον ατμοσφαιρικό ηλεκτρισμό, δηλαδή οι καταιγίδες, και εκείνα που οφείλονται στην ίδια την ατμόσφαιρα όπως διάθλαση, ανάκλαση κλπ. ως και η σπουδή των φαινομένων πάνω από ξηρά ή θάλασσα και σχέσεων αυτών, αποτελούν αντικείμενο της Μετεωρολογίας.

Στη σπουδή των φαινομένων, η Μετεωρολογία αναζητά τις γενεσιουργές αιτίες αυτών και τους παράγοντες που συμβάλουν, φθάνοντας στο σημείο της σχετικής χάραξης αυτών σε χάρτες και από τη μικρή χρονικά πρόβλεψη να φθάσει στην ασφαλή πρόβλεψη για μακρύτερο χρονικά διάστημα που αποτελεί και τον κυριότερο στόχο της.

Κύρια στοιχεία

Κύρια στοιχεία της Μετεωρολογίας, καλούμενα και «Μετεωρολογικά στοιχεία», είναι η Ατμοσφαιρική πίεση, η Θερμοκρασία ατμοσφαίρας ή θερμοκρασία αέρος και η Υγρασία ατμόσφαιρας ή υγρασία αέρος. Αυτά τα στοιχεία που είναι ποσοτικά αποτελούν και τις αιτίες της όποιας ατμοσφαιρικής διατάραξης, αποτελέσματα της οποίας είναι τα παρατηρούμενα μετεωρολογικά φαινόμενα.

Παρατήρηση

Η παρατήρηση και παρακολούθηση αυτών των μετεωρολογικών στοιχείων ονομάζεται μετεωρολογική παρατήρηση η οποία και απαιτεί ειδικά σχεδιασμένα επιστημονικά όργανα (μετεωρολογικά όργανα). Υπάρχουν όμως και δευτερεύοντα στοιχεία που δεν απαιτούν όργανα όπως π.χ. η κατάσταση θαλάσσης, οι τύποι νεφών, η ηλιοφάνεια κ.ά. Έτσι οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις διακρίνονται σε «ενόργανες» και σε «εξ όψεως» παρατηρήσεις.

Κλάδοι

Ιδιαίτεροι κλάδοι αυτής της Επιστήμης είναι: η Πρακτική Μετεωρολογία, η Δυναμική Μετεωρολογία, η Αερολογία (που προβαίνει στις μετρήσεις), η Περιγραφική Μετεωρολογία, η Ναυτική Μετεωρολογία (που αφορά κυρίως τους ναυτικούς), η Κλιματολογία, η Γεωργική Μετεωρολογία, η Φαινομενολογία και η Βιοκλιματολογία.

Ιστορία

Μετεωρολογικά του Αριστοτέλη, π. 340 π.Χ.

Το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τη μελλοντική γνώση του καιρού είναι τόσο παλαιό, ώστε χάνεται στα βάθη των μυθολογικών αιώνων. Αρχαίοι λαοί όπως Ινδοί, Αιγύπτιοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Έλληνες, κ.λπ. παρατηρούσαν τα διάφορα φαινόμενα και κατά τις δυνάμενες αντιλήψεις τους τα ενσωμάτωναν στις διάφορες δοξασίες τους. Όμως αυτές οι προβλέψεις που στηρίζονταν κυρίως στους αστέρες ήταν ατελείς. Ωστόσο όμως ήταν χρήσιμες στις κύριες τότε ασχολίες τους, στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι αρχαίοι όμως Έλληνες που εξ ανάγκης βρέθηκαν, μετά τους τρεις κατακλυσμούς του αρχαίου ελλαδικού χώρου, να αναπτύσσουν τη Ναυτιλία όχι μόνο συμπλήρωναν τις παρατηρήσεις τους δίνοντας αλληγορικές ερμηνείες αλλά έφθασαν και να τις κωδικοποιούν. Η Ελληνική Μυθολογία είναι πλούσια σε τέτοια παραδείγματα.

Λόγος περί της μεθόδου του Ρενέ Ντεκάρτ με παράρτημα περί μετεωρολογίας, 1637

Από τη μελέτη των κειμένων των αρχαίων Ελλήνων σοφών και μετεωρολόγων συνάγεται το συμπέρασμα ότι από τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Έλληνες συνέχισαν τις αντίστοιχες προσπάθειες των προαναφερομένων λαών. Συγκεκριμένα ο Αριστοτέλης, γύρω στο 350 π.Χ., δημοσίευσε 4 ευμεγέθη βιβλία που τα ονόμασε "Μετεωρολογικά". Σ΄ αυτό το πελώριο κατ΄ έκταση και σπουδαιότητα έργο, συνέλεξε όλες τις γνωστές τότε παρατηρήσεις - γνώσεις όχι μόνο για τον καιρό αλλά και για τη θάλασσα και τον Ουρανό. Τα "Μετεωρολογικά" του Αριστοτέλη για δύο χιλιάδες χρόνια απετέλεσαν το πρότυπο διδακτικό βιβλίο της Μετεωρολογίας και όχι μόνο.

Επίσης ο Θεόφραστος, μαθητής του Αριστοτέλη, έγραψε το βιβλίο των "Σημείων" που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί συνδυασμός της τότε επιστήμης και παράδοσης. Περιείχε δε πολλούς κανόνες ειδικά για την πρόγνωση του καιρού, καθώς και μερικές ενδείξεις που τότε πίστευαν ότι μπορούσαν να φανερώσουν πως θα είναι ο καιρός το επόμενο έτος ή και ακόμα πιο μετά. Συγκεκριμένα το έργο αυτό περιελάμβανε 80 "σημεία" περί βροχής, 45 περί ανέμων, 50 για καταιγίδες, 24 για καλοκαιρίες, ακόμη και 7 για πρόγνωση ολόκληρου έτους (ετήσιες) και πέραν αυτού χρονικά.

Αυτά τα έργα αποτελούν και την ιστορική απαρχή της επιστημονικής συστηματοποίησης των μετεωρολογικών παρατηρήσεων επιτυγχάνοντας έτσι την επιστημονική πλέον ερμηνεία των διαφόρων φαινομένων. Τούτο είχε ως συνέπεια, η συσσωρευμένη σοφία της Ελληνικής Μυθολογίας να παραχωρεί αργά αργά τη θέση της στη "στατιστική", μέθοδο ετήσιας επανάληψης που εκδηλώθηκε στην αρχή με τις ετήσιες εορτές, π.χ. Ελευσίνια μυστήρια, με την οποία προχώρησαν έτσι στην πρόγνωση του καιρού. Η μέθοδος αυτή βελτιούμενη συνέχεια χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα αρκετά.

Εκ της μεθόδου αυτής οι αρχαίοι Έλληνες κατέγραψαν τα συμπεράσματα και τις προγνώσεις τους σε ημερολόγια που τα ονόμαζαν "Παραπήγματα". Αυτά εξέθεταν στην αρχαία αγορά για να πληροφορούνται οι ενδιαφερόμενοι τι πρόκειται να συμβεί σχετικά με τον καιρό και τα άλλα ουράνια φαινόμενα.

Όταν ο ελληνικός πολιτισμός παρήκμασε, η σοβαρή μελέτη για τον καιρό κυριολεκτικά εξαφανίστηκε. Οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν πολύ λίγα στη μελέτη του καιρού δανειζόμενοι τις γνώσεις των Ελλήνων σοφών σε αντίθεση με τους νόμους, την πολιτική, τη βιομηχανία και μηχανική που ασχολήθηκαν ευρύτερα. Είκοσι πέντε αιώνες, σχεδόν, έπρεπε να περάσουν για να φθάσουμε από τα "παραπήγματα" των αρχαίων Ελλήνων στα σύγχρονα Δελτία Καιρού.

Στον Μεσαίωνα πολύ λίγα έγιναν για την κατανόηση του καιρού. Οι δεισιδαιμονίες όμως εκείνης της περιόδου, αλλά και οι μέχρι σήμερα σχετικές παροιμίες, παραμένουν αξιοπρόσεχτες.

Βιβλιογραφία

• "American Practical Navigator" H.O. No 9, U.S.Navy Hydrographic Office 1958.
• "Admiralty Manual of Navigation" Volume II, - Her Magesty's Stationery Office, London 1960.
• "Meteorology for Mariners Met O. 593, - Her Magesty's Stationery Office, London 1967.
• "Ναυτική Μετεωρολογία" Χ. Περογιαννάκη, ταξίαρχου Π.Α. τ. Γενικού Διευθυντπου ΕΜΥ, - Ίδρυμα Ευγενίδου 1974, Αθήνα.
• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου".
• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Δραδάκη".