Κουρμπάνι
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Το κουρμπάνι (ή κουρπάνι) είναι ένα παλαιό έθιμο του ευρύτερου ελλαδικού χώρου και διατηρείται σήμερα στον ελληνικό και τουρκικό πολιτισμό. Βασικά συνίσταται στο τελετουργικό σφάξιμο και μαγείρεμα ενός αρνιού, μοσχαριού, ταύρου ή αγελάδας. Για τους χριστιανούς συνήθως συνδέεται με την εορτή του Αγίου Γεωργίου. Το κρέας καταναλώνεται από τους πιστούς που έχουν προσέλθει στη γιορτή του αγίου. Ανάλογο έθιμο τηρείται και από τους Τούρκους με αφορμή διάφορες εορτές ή περιστάσεις, περιλαμβανομένης της εορτής του Αγίου Γεωργίου.
Ιστορική έρευνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι τελετές θυσίας ζώων είναι αρχαιοελληνικό έθιμο που διατηρήθηκε σε πολλές περιοχές, και ιδίως στη Θράκη, ακόμα και μετά τον εκχριστιανισμό των Ελλήνων. Μάλιστα συνδυάστηκαν με γιορτές αγίων κατά τη βυζαντινή περίοδο, παρά τις απαγορεύσεις της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. Το έθιμο διατηρήθηκε και επί Τουρκοκρατίας, καθώς οι Τούρκοι επέτρεψαν στους Έλληνες θρησκευτική εκδήλωση ανάλογη με τη δική τους, το "Μπαϊράμι".[1][2]
Το έθιμο στη Θράκη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το έθιμο αναφέρεται στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Θράκης,[3] περιλαμβανομένων των περιοχών που σήμερα ανήκουν στη Βουλγαρία και την Τουρκία. Το κουρμπάνι γινόταν στην εορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) την οποία τιμούσαν και οι Τούρκοι. Οι τελευταίοι συσχέτιζαν τον Άγιο Γεώργιο με μουσουλμάνο άγιο που τον ονόμαζαν Χιδίρ Ελέζ. Πριν από την εορτή του Αγ. Γεωργίου, οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν τη σφαγή αρνιών. Αναφέρεται ότι από τον σουλτάνο μοιράζονταν την ημέρα του Αγ. Γεωργίου 5.000 αρνιά και από τη μητέρα του σουλτάνου άλλα 1.000.
Την παραμονή της εορτής, τα κουρμπάνια, δηλαδή τα ζώα που θα σφάζονταν, οδηγούνταν στα προαύλια των εκκλησιών του Αγίου Γεωργίου. Κολλούσαν κεριά στα κέρατά τους και τα στόλιζαν με διάφορους τρόπους. Αυτά "διαβάζονταν", δηλ. ευλογούνταν από τους ιερείς. Κατά τόπους υπήρχαν διάφορες λεπτομέρειες του τελετουργικού, όπως ο τρόπος διανομής του κρέατος. Σε κάποια χωριά γίνονταν και παλαιστικοί αγώνες (στους οποίους συμμετείχαν και Τούρκοι) και ο νικητής έπαιρνε το κουρμπάνι. Αλλού, από το αίμα του ζώου έβαζαν ένα σημάδι στο μέτωπο ή έκαναν το σύμβολο του σταυρού στο υπέρθυρο. Οι βοσκοί "διαβάζουν" τα σημάδια στο κόκαλο της ωμοπλάτης (ωμοπλατοσκοπία) και προλέγουν διάφορα γεγονότα που θα συμβούν. Τα ζώα μπορεί να ευλογηθούν και να σφαχτούν και σε σπίτια.[4]
Στη Γρίβα του Κιλκίς[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου στη Γρίβα Κιλκίς, οι κάτοικοι την ημέρα της Αναλήψεως, γιορτάζουν το κουρμπάνι. Το κουρμπάνι,[5] δηλαδή το συμποσιακό φαγητό κοινής εστιάσεως των χριστιανών,[6] είναι κληρονομικό έθιμο. Σύμφωνα με το έθιμο οι κάτοικοι του χωριού -μια φορά το χρόνο- με κοινή χρηματική συνεισφορά των ή από τάματα των πιστών αποφάσιζαν όλοι μαζί να φτιάξουν φαγητό «περί υγείας»[7] αφιερωμένο στα παιδάκια του χωριού.[8] Οι προσφορές είναι αρνάκια και όλες οι νοικοκυρές του χωριού μαγειρεύουν.
Χρονικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ημέρα ξεκινά στις 08:30 με την Θεία Λειτουργία στο Ναό όπου ευλογείται ο άρτος του κουρμπανιού που προσφέρεται από τις γυναίκες (είτε αυτός αγοράστηκε είτε ζυμώθηκε παραδοσιακά). Έπειτα συγκεντρώνονται 21 ή 27 αρνάκια (…ή από προσφορές ή από συμπληρωματική δωρεά τις εκκλησίας), το λάδι, τα πράσινα κρεμμύδια, το κόκκινο πιπέρι και ο δυόσμος. Αφού σφαχτούν τα αρνάκια, τα τεμαχίζουν και τα μαγειρεύουν σε μεγάλα καζάνια. Στην συνέχεια προσθέτουν τα πράσινα κρεμμύδια, αλάτι, κόκκινο πιπέρι και δυόσμο, ετοιμάζοντας έτσι το «κουρμπάνι». Τα εντόσθια και οι συκωταριές τηγανίζονται χωριστά και στις 12:00 έρχονται τα παιδιά του χωριού να γευματίσουν με τον άρτο που τους μοιράζεται. Στους ήχους της καμπάνας, 3 το μεσημέρι, «ο Ιερέας ευλογεί το φαγητό»[9] δίνοντας έτσι την έναρξη της μοιρασιάς του φαγητού. Στην αρχή οι γυναίκες και τελευταίοι οι άντρες, οι οποίοι και προσφέρουν χρήματα στην εκκλησία εκφράζοντας έτσι και έμπρακτα τις ευχαριστίες τους. Όλοι υπομονετικά περιμένουν την σειρά τους. Η προσέλευση δε όλων των κατοίκων στον αυλόγυρο της εκκλησίας τους δένει και διατηρεί το έθιμο των πατεράδων και των παππούδων μας ζωντανό. Το έθιμο διατηρείται για αιώνες και έφτασε μέχρι την εποχή μας ως μέσον εξασφάλισης των αγαθών και της ίδιας της ζωής. Δεν πρέπει εξάλλου να παραβλέπεται ο ψυχαγωγικός – συμποσιακός χαρακτήρας του κουρμπανιού σε μία εποχή λιτοδίαιτης φτώχιας και στέρησης παλαιοτέρων χρόνων.
Στο Καλαμπάκι της Δράμας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στο Καλαμπάκι της Δράμας γιορτάζεται κάθε 18 Ιανουαρίου (του Αγίου Αθανασίου). Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη (Κρυόνερο) κατά τη μετανάστευσή τους τη δεκαετία του 1920. Ο θρύλος αναφέρει πως το έθιμο ξεκίνησε όταν τη περίοδο της σποράς, έκανε στο Κρυόνερο την εμφάνισή του ένα ελάφι, κάτι που θεωρούνταν θεϊκό σημάδι. Οι κάτοικοι του χωριού, αφού άφηναν το ζώο να ξεκουραστεί, στη συνέχεια το έσφαζαν και το μαγείρευαν μαζί με ένα ζωμό από αλεσμένο σιτάρι, το πλιγούρι, που τοποθετούσαν σε μεγάλα καζάνια. Στη συνέχεια, το κουρμπάνι διανεμόταν στους κατοίκους του χωριού δωρεάν και το όλο έθιμο συμπλήρωναν εορταστικές εκδηλώσεις. Μία χρονιά, οι κάτοικοι δεν άφησαν το ζώο να ξεκουραστεί και έκτοτε δεν κατέβηκε ξανά. Από τότε συνέχισαν την παράδοση σφάζοντας αγελάδες. Τα υλικά για το κουρμπάνι (κρέας, σιτάρι) μαζεύονται από τους κατοίκους του χωριού αφιλοκερδώς. Στη σύγχρονη εποχή, το κουρμπάνι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσης της περιοχής του Καλαμπακίου και εορτάζεται πλέον με διήμερες εκδηλώσεις που τραβούν το ενδιαφέρον του κόσμου από τον νομό Δράμας και όχι μόνο.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Το Κουρμπάνι στη Γρίβα … της Αναλήψεως![νεκρός σύνδεσμος]
- Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Καλαμπακίου - Το έθιμο του Κουρμπανιού
- Μορφές λαϊκού πολιτισμού στη Θράκη και στον Έβρο[νεκρός σύνδεσμος]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Μεταπτυχιακή Διατριβή "Χοιροσφαγία: Ένα έθιμο και η παιδευτική του διάσταση", Αγγελική Τσούρα, Πάτρα 2012, σσ. 18, 19
- ↑ Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης, Πτυχιακή Εργασία "Έθιμα της Θρακικής παράδοσης που οι ρίζες τους παραπέμπουν στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό", Πασόπουλος Σταμάτης, Θεσσαλονίκη 2011
- ↑ «Κουρμπάνι». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2023.
- ↑ "Ο Άγιος Γεώργιος εις την Θράκην", στο "Μεσαιωνικά Γράμματα", Αθήνα, 1931, τόμ. Α', τεύχ. 2, σελ. 146-148, et passim.
- ↑ Κουρμπάνι – προέρχεται από την τουρκική λέξη kurban, που σημαίνει θύμα – λέγεται το ζώο που θυσιάζεται, καθώς και η θυσιαστική λειτουργία στο σύνολο της.
- ↑ Η διανομή του κρέατος, μαζί με άρτο, προσδίδει στο κουρμπάνι χαρακτήρα θρησκευτικού γεύματος, ανάλογου με τις «αγάπες» των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
- ↑ Εικάζεται ότι επί τουρκοκρατίας κακό έπληξε το χωριό από μεγάλη αρρώστια και μεταξύ άλλων τα παιδιά πέθαιναν και από ασιτία. Οι γονείς των παιδιών στράφηκαν στην εκκλησία και για να σταματήσει αυτό το κακό και έδωσαν ως τάμα αρνάκια για να φτιάξουν το κουρμπάνι.
- ↑ Παράλληλα βέβαια λειτουργεί στο όλο έθιμο και απόηχος αρχαϊκών αντιλήψεων και δοξασιών, που δίνουν στο κρέας εξαίρετες ιδιότητες δύναμης και υγεία.
- ↑ Το κουρμπάνι με μορφή κοινής εστιάσεως, έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτό και από την Εκκλησία, η οποία και ευλογεί το κρέας με ειδική ευχή: «Επίσκεψαι, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, τα εδέσματα των κρεών και αγιάσον αυτά…».