Χαττική γλώσσα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Χαττική γλώσσα
ΠεριοχήΑνατολία
Σύστημα γραφήςΣφηνοειδής γραφή
ISO 639-1—
ISO 639-2—
ISO 639-3xht
Glottologhatt1246[1]

Η χαττική γλώσσα ήταν μια μη ινδοευρωπαϊκή συγκολλητική γλώσσα,[2][3] η οποία ομιλούταν από τους Χάττι στη Μικρά Ασία τη 2η χιλιετία π.Χ.. Οι μελετητές αποκαλούν τη γλώσσα «χαττική» για να τη διακρίνουν από την χεττιτική, την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα της Αυτοκρατορίας των Χετταίων.[4]

Οι μορφές «Χετταίος» και «χιττιτική» προέρχονται αρχικά από τη Βιβλική Χεθ, πιθανώς συνδεδεμένη με τους κοινούς ασσυριακούς και αιγυπτιακούς χαρακτηρισμούς της «Γης των Χάττι» δυτικά του Ευφράτη. Είναι άγνωστο πως ονόμασαν οι γηγενείς ομιλητές της «χαττικής» τη δική τους γλώσσα.

Η καρδιά της παλαιότερης βεβαιωμένης γλώσσας της Ανατολίας, πριν από την άφιξη των ομιλητών της χεττιτικής, κυμαινόταν από τη Χαττούσα, τότε ονομαζόταν «Χαττία», βόρεια προς το Νέρικ. Άλλες πόλεις που αναφέρονται στα χαττικά περιλαμβάνουν τις Τουχουμιγιάρα και Τισαρουλίγια. Οι Χιτταίοι ομιλητές κατέλαβαν τη Χαττία από το Κανές και προς τα νότια τον 18ο αιώνα π.Χ.. Τελικά απορρόφησαν ή αντικατέστησαν τους χαττικούς ομιλητές (Χάττι), αλλά διατήρησαν το όνομα Χάττι για την περιοχή.

Σώμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δεν έχει βρεθεί κανένα έγγραφο στο οποίο οι γηγενείς ομιλητές της χαττικής έγραψαν με τη δική τους γλώσσα. Οι μελετητές πρέπει να βασίζονται σε έμμεσες πηγές ή αναφορές από τους γείτονές τους και τους διαδόχους τους, τους nešili ομιλητές της χεττιτικής. Μερικές χαττικές λέξεις βρίσκονται σε θρησκευτικές πλάκες Χετταίων ιερέων, που χρονολογούνται από τον 14ο και τον 13ο αιώνα π.Χ.. Τα αποσπάσματα περιείχαν, ανάμεσα στις γραμμές των κειμένων, την εξήγηση «ο ιερέας μιλάει τώρα στα χαττικά».[5]

Οι ρίζες των χαττικών λέξεων μπορούν επίσης να βρεθούν στα ονόματα των βουνών, των ποταμών, των πόλεων και των θεών. Άλλες χαττικές λέξεις βρίσκονται σε μερικά μυθολογικά κείμενα. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι ο μύθος «Ο Θεός της Σελήνης που έπεσε από τον Ουρανό», γραμμένος τόσο στην χαττική όσο και στην χεττιτική.

Όλα τα δημοσιευμένα χαττικά έγγραφα καταγράφονται στο Catalog des textes hittites (CTH). Έγγραφα από την Χαττούσα από το διάστημα CTH 725-745. Από αυτά, τα CTH 728, 729, 731, 733 και 736 είναι δίγλωσσα χαττικά/χεττιτικά. Το CTH 737 είναι ένα χαττικό ξόρκι για τη γιορτή στο Νέρικ. Ένα σημείο κλειδί, αν είναι αποσπασματικό, δίγλωσσο είναι η ιστορία του «Ο Θεός της Σελήνης που πέταξε από τον Ουρανό». Υπάρχουν πρόσθετα χαττικά κείμενα στη Σάπινουβα, τα οποία δεν είχαν δημοσιευτεί μέχρι το 2004.

Ταξινόμηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η συντηρητική άποψη είναι ότι η χαττική είναι μια απομονωμένη γλώσσα, διαφορετική από τις γειτονικές ινδοευρωπαϊκές και σημιτικές γλώσσες. Με βάση τα τοπωνύμια και τα προσωπικά ονόματα, ωστόσο, μπορεί να σχετίζεται με την κατά τα άλλα αθεώρητη γλώσσα Κάσκα. Ορισμένες ομοιότητες μεταξύ της χαττικής γλώσσας και των βορειοδυτικών (όπως η αμπχαζική) όσο και των νότιων καυκάσιων (καρτβελιανές) γλωσσών οδήγησαν σε προτάσεις ορισμένων μελετητών σχετικά με την πιθανότητα ενός γλωσσικού μπλοκ, από την κεντρική Ανατολία έως τον Καύκασο.[6][7][8][9] Σύμφωνα με τον Αλεξέι Κάσιαν, υπάρχουν επίσης πιθανές λεξικές αντιστοιχίες ανάμεσα στις χαττική και στις ιενισεανές γλώσσες, καθώς και στη γλώσσα μπουρουσάσκι. Για παράδειγμα, «γλώσσα» είναι alef στη χαττική και alup στην Κοτ, «φεγγάρι» είναι kap στη χαττική και qip στην Κετ, «βουνό» είναι ziš στη χαττική και ćhiṣ στη μπουρουσάσκι (σύγκριση και με * čɨʔs - μια πρωτοιενισεανή λέξη για την πέτρα).[10][11]

Λεξιλόγιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι γνωστές λέξεις περιλαμβάνουν:

  • alef = γλώσσα
  • ashaf = θεός
  • fa-zari = ανθρωπότητα, πληθυσμός
  • fel = σπίτι
  • * findu = κρασί (βρίσκεται στην ένωση findu-qqaram "κρασί-κουτάλα")
  • fur = γη
  • Furun-Katte = Βασιλιάς της Γης, ο Χάττι θεός του πολέμου
  • Furu-Semu = Χάττι θεά του ήλιου
  • Hanfasuit = Χάττι θεά του θρόνου
  • hilamar = ναός
  • Kasku = Χάττι θεός της Σελήνης
  • katte = βασιλιάς
  • -nifas = να καθίσει
  • pinu = παιδί
  • zari = θνητός
  • -zi = να βάλεις

Γραμματική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η χαττική σχηματίζει συμβατικούς πληθυντικούς με le- πρόθεμα: "παιδιά" = le-Pinu. Δημιουργεί ένα συλλογικό πληθυντικό συνδέοντας το πρόθεμα fa- : fa-shaf «θεούς».

Η γενική κλήση απορρίφθηκε με το επίθημα - (u) n (fur "γη" αλλά furun "της γης"). Ενώ ορισμένοι γλωσσολόγοι, όπως ο Έντγκαρ Τσαρλς Πολομέ και ο Γουίντερ, ισχυρίστηκαν ότι η αιτιατική κλιτική σημειώθηκε με es-, δίνοντας το παράδειγμα του ess-alep "λέξη",[12] που έχει αναγνωριστεί ως μία αυτόνομη κλιτική, που σημαίνει "τους", από άλλους.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «Hattic». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ↑ Kevin James, A Mystery in Clay: Codes, Languages, and a Journey Through Time to the Last Ice Age, σελ.148, AuthorHouse, 2009: "They called themselves Hattie, and spoke a non-Indo-European language called Hattic."
  3. ↑ The New Encyclopædia Britannica, Vol. 22, σελ.593: "The non-Indo-European Hattic is an agglutinative language ..."
  4. ↑ Hattian – Britannica Online Encyclopedia
  5. ↑ Akurgal, Ekrem – The Hattian and Hittite Civilizations ( σελ.4 and σελ.5)
  6. ↑ Ivanov, Vyacheslav V., "On the Relationship of Hattic to the Northwest Caucasian Languages," in B. B. Piotrovskij, Vyacheslav V. Ivanov and Vladislav G. Ardzinba, eds., Anatoliya – Ancient Anatolia, Moscow: Nauka (1985) 26 – 59 (in Russian)
  7. ↑ John Colarusso, Peoples of the Caucasus; in Introduction to the Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life (1997); Pepper Pike, Ohio: Eastword Publications
  8. ↑ Ardzinba, V.G., 1979. “Nekotorye sxodnye strukturnye priznaki xattskogo i abxazo-adygskix jazykov”. Peredneasiatskij Sbornik III: i storija i filologija a tran drevnego vostoka, 26-37. Moscow: Nauka
  9. ↑ Dunaevskaja, I. M. & D´jakonov, I. M. 1979. “Xattskij (protoxettskij) jazyk”. Jazyki Azii i Afriki, III. Jazyki drevnej perednej Azii (nesemitskie), Iberijsko-Kavkazskie jazyki, Paleoaziatskie jazyki, ed. by G. D. Sanžeev, 79-83. Moskva. Nauka
  10. ↑ Касьян А. С. Хаттский язык // Языки мира: Древние реликтовые языки Передней Азии / РАН. Институт языкознания. Под ред. Н. Н. Казанского, А. А. Кибрика, Ю. Б. Корякова. М.: Academia, 2010. (in Russian)
  11. ↑ Kassian, A. Hattic as a Sino-Caucasian language // Ugarit-Forschungen. Internationales Jahrbuch für die Altertumskunde Syrien-Palästinas. Bd 41, 2009—2010. σελ. 309—447.
  12. ↑ Polomé, Winter. Reconstructing languages and cultures, 1992. σελ.455

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ακουργκάλ, Εκρέμ – The Hattian and Hittite Civilizations; Εκδόσεις της Δημοκρατίας της Τουρκίας, Υπουργείο Πολιτισμού, 2001, 300 σελίδες (ISBN 975-17-2756-1)
  • Αρντζίνμπα, Βλάντισλαβ. (1974): Μερικές σημειώσεις σχετικά με την τυπολογική συγγένεια μεταξύ της Χαττικής και των Νοτιοδυτικών Καυκάσιων (Abkhazo-Adygian) γλωσσών. Στο: "Internationale Tagung der Keilschriftforscher der sozialistischen Länder", Βουδαπέστη, 23-25 Απριλίου 1974. Zusammenfassung der Vorträge (Assyriologica 1), σελ. 10-15.
  • Αρντζίνμπα, Βλάντισλαβ. (1979): “Nekotorye sxodnye strukturnye priznaki xattskogo i abxazo-adygskix jazykov”. Peredneasiatskij Sbornik III: istorija i filologija stran drevnego vostoka, 26-37. Μόσχα: Nauka
  • Τσιρίκμπα, Βλάντεσλαβ (1996): Common West Caucasian. The Reconstruction of its Phonological System and Parts of its Lexicon and Morphology. Λέιντεν: CNWS Publications, σελ. 452 [Chapter XI. The relation of West Caucasian to Hattic, σελ. 406-432].
  • Ντουνάβσκαγια, Ιρίνα. (1973): Bemerkungen zu einer neuen Darstellung altkleinasiatischer Sprachen. 2. Zum Hattischen. Στο: Orientalische Literaturzeitung 68, Λειψία, 1/2.
  • Дунаевская И. М. О структурном сходстве хаттского языка с языками северо-западного Кавказа. – Сборник в честь академика Н. А. Орбели. – М.-Л., 1960.
  • Ντουνάβσκαγια, Ιρίνα. & Ντζάκονοβ, I. M. 1979. “Xattskij (protoxettskij) jazyk”. In: Jazyki Azii i Afriki, III. Jazyki drevnej perednej Azii (nesemitskie), Iberijsko-Kavkazskie jazyki, Paleoaziatskie jazyki, ed. by G. D. Sanžeev, p. 79-83. Μόσχα. Nauka.
  • Γκίρμπαλ, Κρίστιαν. (1986): Beiträge zur Grammatik des Hattischen (Europäische Hochschulschriften Reihe XXI, Bd. 50). Frankfurt am Main, Bern, New York: Verlag Peter Lang, V+201 σελίδες.
  • Ιβάνοβ, Βλάντεσλαβ Β., "On the Relationship of Hattic to the Northwest Caucasian Languages," στο B. B. Piotrovskij, Vyacheslav V. Ivanov and Vladislav G. Ardzinba, eds., Drevnyaya Anatoliya – Ancient Anatolia, Μόσχα: Nauka (1985) 26-59. Στα ρωσικά με αγγλική περίληψη.
  • Κάμενχουμπερ, Ανέλις (1969): Das Hattische. Στο: Handbuch der Orientalistik, Abteilung I, Bd II, Abschn. 1/2.
  • Κλίνγκερ, Γιεργκ. (1996): (StBoT 37) Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht. Wiesbaden: Harrassowitz, xx+916 σελ.
  • Ρίτσα, Αλφρέντο. (2007): I pronomi enclitici nei testi etei di traduzione dal Hattico. Παβία. (Studia Mediterranea 20).
  • Σούστερ, Χ. Σ. (1974): Die hattisch-hethitischen Bilinguen. I. Einleitung, Texte und Kommentar. Teil 1. Λέιντεν: E.J. Brill.
  • Σόισαλ, Ογκούζ (2004): Hattischer Wortschatz in hethitischer Textüberlieferung, Λέιντεν/Βοστώνη: Brill.
  • Ταράχα, Π. (1995): Zum Stand der hattischen Studien: Mögliches und Unmögliches in der Erforschung des Hattischen. Στο: Atti del II Congresso Internaziomale di Hittitologia a curo di Onofrio Carruba – Mauro Giorgieri – Clelia Mora. Studia mediterranea. 9. Gianni Iuculano Editore. Παβία, σελ. 351-358.
  • Κέβιν Τούιτε (Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ): The rise and fall and revival of the Ibero-Caucasian hypothesis. text on line

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χαττική_γλώσσα&oldid=9516698"