Το χειρόγραφο που βρέθηκε στη Σαραγόσα
 Εξώφυλλο της πολωνικής έκδοσης του 1847 | |
| Συγγραφέας | Γιαν Ποτότσκι[1] |
|---|---|
| Τίτλος | Manuscrit trouvé à Saragosse[2] Rękopis znaleziony w Saragossie |
| Γλώσσα | Γαλλικά |
| Ημερομηνία δημιουργίας | 1797 |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1805 |
| Τόπος | Μορένα Μαδρίτη |
| δεδομένα () | |
Το χειρόγραφο που βρέθηκε στη Σαραγόσα (στο γαλλικό πρωτότυπο Manuscrit trouvé à Saragosse) είναι συρταρωτό μυθιστόρημα του Πολωνού κόμη Γιαν Ποτότσκι γραμμένο στα γαλλικά στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο τίτλος εξηγείται από τον σύντομο πρόλογο, στον οποίο το έργο παρουσιάζεται σαν ένα παλιό χειρόγραφο που ο «επιμελητής» ισχυρίζεται ότι βρήκε το 1809 σε ένα ερειπωμένο σπίτι κοντά στην ισπανική πόλη Σαραγόσα στην Ιβηρική χερσόνησο κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ιβηρικής Χερσονήσου. Το χειρόγραφο αναφέρεται σε γεγονότα αρκετές δεκαετίες νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου Ε΄. [3]
Δημιουργία και δημοσίευση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Πολωνός ευγενής Γιαν Ποτότσκι, γνωστός στους συγχρόνους του κυρίως ως εξερευνητής, εθνογράφος και ιστορικός, είναι σήμερα γνωστός ως ο συγγραφέας του μυθιστορήματος στο οποίο εργάστηκε από το 1797 περίπου μέχρι τον θάνατό του το 1815. Η ίδια η ιστορία της έκδοσης είναι μυθιστορηματική: Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Ποτότσκι δεν δημοσίευσε ποτέ το χειρόγραφο ολόκληρο. Για κάποιους λόγους, ένιωσε την επιθυμία να δημοσιεύσει το μεγάλο του έργο σε αποσπάσματα, γεγονός που οδήγησε σε μια σύγχυση που επικρατεί μέχρι σήμερα. Τα αποσπάσματα που δημοσίευσε στο Παρίσι το 1805 και στην Αγία Πετρούπολη το 1813 σίγουρα προκάλεσαν το ενδιαφέρον και δημιούργησαν αρκετές λογοκλοπές κατά τη διάρκεια της ζωής του - ένα άλλο στοιχείο σύγχυσης. Μετά την αυτοκτονία του συγγραφέα, δεν υπήρχε καμία έγκυρη τελική έκδοση του βιβλίου - αντίθετα υπήρχαν πολλά πλαστά αντίγραφα και απομιμήσεις που κυκλοφορούσαν σε όλη την Ευρώπη. Τμήματα του πρωτότυπου χειρογράφου που είχε στείλει στο Παρίσι για εκτύπωση χάθηκαν και δεν βρέθηκαν ποτέ παρά την έρευνα που ξεκίνησε ο Πούσκιν. Μια πλήρης πολωνική μετάφραση του μυθιστορήματος εμφανίστηκε το 1847. Αν και περαιτέρω τμήματα του κειμένου έχουν έκτοτε εμφανιστεί ως «χειρόγραφα» του Ποτότσκι, η αποκατάσταση του κειμένου παραμένει έργο ανακατασκευής: ακόμη και στην τρέχουσα γαλλική έκδοση του 1989, περίπου το 15% του κειμένου προέρχεται από την πολωνική μετάφραση, ενώ το υπόλοιπο έχει διατηρηθεί από το γαλλικό πρωτότυπο.[4]
Από τον Μάιο του 2024, ένα χειρόγραφο που βρέθηκε στην Πολωνία και καλύπτει τις ημέρες 41–51 του μυθιστορήματος παρουσιάζεται σε μόνιμη έκθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Πολωνίας στο παλάτι Κρασίνσκι στη Βαρσοβία.[5]
Δομή και περιεχόμενο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στα πρότυπα των ιστοριών από τις Χίλιες και μια νύχτες και των αφηγηματικών κύκλων της Αναγέννησης (Το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου, Το Επταήμερο της Μαργαρίτας της Ναβάρρας, Οι ιστορίες του Καντέρμπερυ του Τζέφρυ Τσώσερ), και κυρίως στην παράδοση των σατιρικών μυθιστορημάτων Δον Κιχώτης και Ζιλ Μπλας στα οποία οι ιστορίες παρεμβάλλονται και εμπλέκονται με την κύρια ιστορία, το Χειρόγραφο της Σαραγόσα αποτελείται από μια ιστορία-πλαίσιο στην οποία ενσωματώνονται πολυάριθμες ιστορίες. Ο νεαρός (και μερικές φορές κάπως αφελής) ήρωας και αφηγητής Αλφόνσο φαν Βόρντεν, Βαλόνος αξιωματικός στον ισπανικό στρατό και καθ' οδόν να ενταχθεί στο σύνταγμά του στη Μαδρίτη, πρέπει να διασχίσει την αφιλόξενη οροσειρά Σιέρα Μορένα στα υψίπεδα της Ισπανίας, μια περιοχή όπου, σύμφωνα με τους ντόπιους, εμφανίζονται πνεύματα και στοιχειά. Κατά τη διάρκεια δυο μηνών εμπλέκεται σε πολυάριθμες περιπέτειες, ιδιαίτερα σε ιστορίες δαιμόνων, φαντασμάτων και υπερφυσικών γεγονότων, και συναντά πολυάριθμους συναρπαστικούς ανθρώπους που αφηγούνται την ιστορία της ζωής τους - τις ενσωματωμένες ιστορίες. Οι εκατό περίπου ιστορίες που αναφέρονται διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια των εξήντα έξι ημερών-κεφαλαίων του μυθιστορήματος.[6]
Αφηγηματικά, η ακολουθία δεν είναι γραμμική. Αντίθετα, οι ιστορίες-μέσα-στις-ιστορίες διακόπτουν και επικαλύπτουν η μία την άλλη σε έως και έξι επίπεδα, χαρακτήρες από τη μία ιστορία επανεμφανίζονται σε άλλες, υπονομεύοντας εντελώς την φαινομενικά απλή αρχή της ιστορίας-πλαισίου. Έτσι, η παραδοσιακή μορφή της αφήγησης διαλύεται σε ένα «καλειδοσκόπιο» ιστοριών, την ακριβή σύνδεση των οποίων ο αναγνώστης καταλαβαίνει μόνο στο τέλος του βιβλίου. Μέσα από αυτή τη μοναδική δομή, ο Ποτότσκι προαναγγέλλει τους λογοτεχνικούς πειραματισμούς του 20ού αιώνα.[7]
Οι ιστορίες είναι διασκεδαστικές και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και αφηγηματικών ειδών, με στοιχεία γοτθικού, πικαρέσκο, μαθητείας, ερωτικού, ιστορικού, κωμικού, ηθικού και φιλοσοφικού μυθιστορήματος. Στο σύνολό του, το μυθιστόρημα αντανακλά τα εκτεταμένα ενδιαφέροντα του Ποτότσκι, ιδιαίτερα τη βαθιά του γοητεία από τον αποκρυφισμό, τις μυστικές οργανώσεις, το υπερφυσικό, την καμπάλα και τον αρχαίο μυστικισμό.[4]
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο πρωταγωνιστής και αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο Αλφόνσο φαν Βόρντεν, έχοντας λάβει τη θέση του λοχαγού της Βαλονικής φρουράς στον ισπανικό στρατό, αποφάσισε να φτάσει στη Μαδρίτη διασχίζοντας τα βουνά Σιέρα Μορένα, μια στοιχειωμένη περιοχή, σύμφωνα με τους ντόπιους. Αρχικά, ο ένας μετά τον άλλον, ο αγωγιάτης του και ο υπηρέτης του εξαφανίζονται. Έχοντας φτάσει σε ένα πανδοχείο, ο Αλφόνσο ετοιμάζεται να κοιμηθεί όταν, τα μεσάνυχτα, μια μαύρη υπηρέτρια μπαίνει στο δωμάτιό του και τον προσκαλεί να την ακολουθήσει. Τον οδηγεί σε ένα πολυτελώς επιπλωμένο δωμάτιο όπου τον περιμένουν δύο νεαρές πανέμορφες κυρίες, του προσφέρουν φαγητό και ποτό και στη συνέχεια του διηγούνται την ιστορία τους, αποκαλύπτοντάς του ότι είναι αδερφές και ξαδέρφες του. Όπως κι αυτές, ο Αλφόνσο ανήκε στην οικογένεια Γκομέλεζ, η οποία κάποτε βασίλευε στην περιοχή Αλπουχάρας κοντά στη Γρανάδα, μια οικογένεια που ήταν ο θεματοφύλακας ενός μυστηριώδους μυστικού. Ο Αλφόνσο, αφού υπόσχεται να μην αποκαλύψει όσα έχει μάθει, πηγαίνει για ύπνο σε ένα μεγάλο κρεβάτι όπου τον συνοδεύουν με ερωτικές διαθέσεις οι δύο νεαρές, αλλά όταν ξυπνάει τρομοκρατημένος ανακαλύπτει ότι βρίσκεται στο ύπαιθρο κάτω από δύο αγχόνες με τα δύσοσμα πτώματα των δύο όμορφων κοριτσιών δίπλα του.[8]
Αυτό το μοτίβο (περιπέτεια ακολουθούμενη από αφύπνιση) επαναλαμβάνεται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια των προσπαθειών του Αλφόνσο να διασχίσει τη Σιέρα Μορένα. Συναντά έναν ερημίτη, έναν τρελό, έναν ιεροεξεταστή, τον ληστή Τσότο, τις δύο αδελφές ξανά, και ο καθένας από αυτούς του διηγείται την ιστορία του. Ο Αλφόνσο, αναζητώντας μια λογική εξήγηση για όλα όσα του συμβαίνουν, υπόσχεται στον εαυτό του να παραμείνει πιστός στα ιδανικά του και στην τιμή του, και καταφέρνει να αντισταθεί ακόμα και όταν φυλακίζεται και απειλείται με βασανιστήρια από την Ιερά εξέταση. Αργότερα, εντάσσεται σε μια ομάδα Τσιγγάνων, των οποίων ο αρχηγός Αβαδόρο αφηγείται ένα μέρος της περιπετειώδους ζωής του κάθε βράδυ, σταματώντας όταν είναι ώρα να ξεκουραστεί και συνεχίζοντας το επόμενο βράδυ. Μέσα από την ιστορία του Τσιγγάνου, η οποία αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο σημαντικά τμήματα του μυθιστορήματος, ανοίγεται μια ολόκληρη σειρά από άλλα αφηγηματικά παράθυρα, σε τέτοιο βαθμό που η κύρια ιστορία περιέχει μια άλλη, η οποία με τη σειρά της περιέχει μια άλλη και ούτω καθεξής. Παρουσιάζονται πολλοί άλλοι χαρακτήρες, όπως ο Περιπλανώμενος Εβραίος, ο καθένας από τους οποίους έχει τη δική του ιδιαίτερη ιστορία και αντιπροσωπεύει συμβολικά ένα συγκεκριμένο είδος της ανθρωπότητας. Επιπλέον, κάθε μία από τις ιστορίες αποτελεί δείγμα ενός διαφορετικού τύπου αφήγησης (ιστορίες με φαντάσματα, περιπέτειας, με εξωτικό σκηνικό, ηθικολογικές, αστείες κ.λπ.), σε τέτοιο βαθμό που, εκτός από την παρουσίαση της τεράστιας συλλογής χαρακτήρων, το Χειρόγραφο αποκαλύπτει επίσης τη φιλοδοξία του συγγραφέα να παρουσιάσει έναν ουσιαστικά πλήρη κατάλογο όλων των υπαρχόντων αφηγηματικών ειδών. Ορισμένες ιστορίες περιέχουν αναφορές και νύξεις σε άλλα επεισόδια, τα οποία αλληλοσυνδέονται, δίνοντας συχνά διαφορετικό νόημα.[9]
Στο τέλος, το μυστήριο αποκαλύπτεται: Ο Αλφόνσο φαν Βόρντεν υποβλήθηκε στην πραγματικότητα σε μια δοκιμασία μύησης από την ισχυρή οικογένεια Γκομέλεζ η οποία σχεδιάζει να επιστρέψει για να κυριαρχήσει στη νότια Ισπανία, την οποία πέρασε με επιτυχία και στο τέλος ανταμείβεται.
Διασκευές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το μυθιστόρημα διασκευάστηκε σε μια πολωνική ταινία το 1965, Το χειρόγραφο της Σαραγόσα, σε σκηνοθεσία Βόιτσεχ Χας
- Το 1973, το μυθιστόρημα διασκευάστηκε σε τηλεοπτική μίνι σειρά στη Γαλλία, με τον τίτλο Η δούκισσα της Άβιλα.[10]
Μετάφραση στα ελληνικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το χειρόγραφο της Σαραγόσα, μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Ψυχογιός, 2001 [11]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ (Αγγλικά) ISFDB. 1586419. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2025.
- ↑ (Αγγλικά) ISFDB. 1586419. Ανακτήθηκε στις 2 Απριλίου 2025.
- ↑ . «grubstlodger.uk/2022/12/review-manuscript-found-in-saragossa».
- ↑ 4,0 4,1 . «culture.pl/en/article/was-jan-potocki-a-kabbalist-revisiting-the-manuscript-found-in-saragossa».
- ↑ «shs.hal.science/Manuscrit trouvé à Saragosse.pdf» (PDF).
- ↑ . «shereadsnovels.com/2021/01/28/the-manuscript-found-in-saragossa-by-jan-potocki/».
- ↑ . «shereadsnovels.com/the-manuscript-found-in-saragossa-by-jan-potocki/».
- ↑ . «xn--qxaek7au.gr/Συρταρωτό μυθιστόρημα-Το χειρόγραφο της Σαραγόσα-Γιάν Ποτότσκι».
- ↑ . «babelio.com/livres/Potocki-Manuscrit-trouve-a-Saragosse».
- ↑ . «imdb.com/La duchesse d'Avila/TV Mini Series/1973».
- ↑ . «politeianet.gr/books/potocki-jean-psuchogios-to-cheirografo-tis-saragosa».