Τιλ Όιλενσπιγκελ

Άγαλμα του Τιλ Όιλενσπιγκελ στην πόλη Μολν στο Σλέσβιχ-Χολστάιν

Ο Τιλ Όιλενσπιγκελ (γερμανικά: Till Eulenspiegel) είναι λαϊκός ήρωας μεσαιωνικών γερμανικών και φλαμανδικών θρύλων. Η παλαιότερη γνωστή δημοσίευση που έχει διασωθεί για τα φαιδρά κατορθώματα και τις εύθυμες φάρσες του, είναι ένα γερμανικό λαϊκό ανάγνωσμα που δημοσιεύτηκε γύρω στο 1510, αλλά είναι πιθανό να υπήρχαν παλαιότερες ιστορίες του στην λαογραφία της μεσαιωνικής Κάτω Γερμανικής παράδοσης. Η ζωή του διαδραματίζεται στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα και τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου περιγράφουν τον θάνατό του από τη Μαύρη πανώλη του 1350.

Μέχρι σήμερα, οι ιστορίες του έχουν δημοσιευτεί σε 280 γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφορεί σε παιδικό βιβλίο με τίτλο Οι σκανταλιές του Τιλ Όιλενσπιγκελ.

Χαρακτήρας

Ο Τιλ Όιλενσπιγκελ απεικονίζεται συχνά με δύο χαρακτηριστικά - μια κουκουβάγια (Eule) - πουλί του διαβόλου στον Μεσαίωνα - και έναν καθρέφτη (Spiegel), και το όνομά του μεταφράζεται ως «καθρέφτης της κουκουβάγιας». Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη, άσεμνη ερμηνεία: από τις μεσαιωνικές λέξεις «ulen» (σκουπίζω, καθαρίζω) και «spiegel» (καθρέφτης, στην αργκό φρασεολογία - γλουτοί), περίπου σε κόσμια έκφραση «σκουπίστε τον πισινό μου», που παραπέμπει όχι μόνο στον ρόλο του Tιλ ως χωρατατζή, αλλά και σε ένα συγκεκριμένο επεισόδιο του λαϊκού βιβλίου, όπου δείχνει τον πισινό του στους χωρικούς.

Ο νεαρός Τιλ Όιλενσπιγκελ δείχνει τα οπίσθιά του, εικονογράφηση από έκδοση του 1515

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Τιλ είναι ιστορικό πρόσωπο. Φέρεται ότι γεννήθηκε γύρω στο 1300 στην πόλη Κνέιτλινγκεν της Κάτω Σαξονίας, στο δουκάτο του Μπράουνσβαϊγκ, και ταξίδεψε πολύ στη Γερμανία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Πέθανε το 1350 από τη Μαύρη πανώλη στην πόλη Μολν στο Σλέσβιχ-Χόλσταϊν, όπου μια επιτύμβια στήλη του αναρτήθηκε από το δημοτικό συμβούλιο το 1544. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία για την πραγματική ύπαρξη αυτού του χαρακτήρα.

Παρουσιάζεται σαν ένας διασκεδαστικός, ασεβής χαρακτήρας, περιπλανώμενος χωρατατζής κατεργάρης που αλλάζει συνέχεια επαγγέλματα και είναι πάντα έτοιμος να κοροϊδέψει τους άλλους, εκθέτοντας την απληστία, την υποκρισία και την ανοησία τους. Μερικές φορές προσποιείται ότι δεν καταλαβαίνει τι του λένε, για παράδειγμα παίρνοντας μεταφορικές εκφράσεις κυριολεκτικά, για να κοροϊδέψει τον συνομιλητή του. Εξαπατά συνεχώς τόσο τους πρίγκιπες, τους κληρικούς και τους πλούσιους έμπορους όσο και τους αγρότες και ο ίδιος παρουσιάζεται ανώτερος σε ψυχική δύναμη, διορατικότητα και εξυπνάδα. Ενσαρκώνει το ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα της εποχής του, ασυμβίβαστο με τον εφησυχασμένο καθιερωμένο τρόπο ζωής. Με πολλούς τρόπους υπονομεύει τον πατριαρχικό μεσαιωνικό κόσμο.

Ανάμεσα στις ιστορίες, περιγράφεται πώς βαφτίστηκε τρεις φορές ως παιδί, πώς έμαθε σε έναν γάιδαρο να διαβάζει, πώς έγινε σχοινοβάτης ή πώς καταδικάστηκε σε θάνατο και δραπέτευσε από την αγχόνη.

Πολιτιστική παράδοση

Οι περιπέτειες του ήρωα καταγράφηκαν αρχικά την περίοδο της γερμανικής λογοτεχνίας της πρώιμης Νεότερης περιόδου και σύντομα μεταφράστηκαν και ενέπνευσαν πολλά έργα λογοτεχνίας και μουσικής.

Ο Τιλ Όιλενσπιγκελ καταδιώκεται από φρουρούς της Νυρεμβέργης, τους οδηγεί σε μια σπασμένη γέφυρα και πέφτουν στην τάφρο.

Το πρώτο βιβλίο που καταγράφει τις περιπέτειες του ήρωα (σε 95 ιστορίες) είναι μια φυλλάδα με τίτλο Ένα διασκεδαστικό ανάγνωσμα για τον Τιλ Όιλενσπιγκελ, γεννημένο στη χώρα του Μπράουνσβαϊγκ, για το πώς πέτυχε τη ζωή του, που εκδόθηκε το 1510. Το έργο είναι ανώνυμο, αλλά συχνά έχει αποδοθεί στον Χέρμαν Μπότε. Είναι γραμμένο στην άνω γερμανική γλώσσα, αλλά ορισμένες εκφράσεις υποδηλώνουν ότι προϋπήρχε σε μια παλαιότερη έκδοση στα κάτω γερμανικά που έχει χαθεί. Το βιβλίο έγινε γρήγορα μπεστ σέλερ και μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες ήδη από τον 16ο αιώνα, στα ολλανδικά και αγγλικά (περ. 1520), γαλλικά (1532) και λατινικά (1558). Στη συνέχεια, ο Τιλ εμφανίζεται σε μύθους, παροιμίες και ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν ευρύτατα. Ο Γιόχαν Φίσαρτ (1545-1589) εξιστόρησε τα κατορθώματά του σε ένα έργο σε στίχους. Ο Χανς Ζαξ, ο διάσημος αρχιτραγουδιστής της Νυρεμβέργης μετέφερε τις ιστορίες του Τιλ σε 46 από τα κωμικά διηγήματα και τα αποκριάτικα έργα του.

Στους επόμενους αιώνες και μέχρι σήμερα, οι ιστορίες του Τιλ τροποποιούνταν συνεχώς, έτσι ώστε ο αρχικά χοντροκομμένος χαρακτήρας να γίνει ολοένα και πιο συμπαθητικός. Δημιουργήθηκαν επίσης βιβλία για παιδιά, εξαλείφοντας πολλά από τα άσεμνα και σκατολογικά στοιχεία. Στα ελληνικά κυκλοφορεί με τον τίτλο Οι σκανταλιές του Τιλ Όιλενσπιγκελ.

Το 1835 γράφτηκε μια φάρσα του Αυστριακού θεατρικού συγγραφέα Γιόχαν Νέστροϋ.

Άγαλμα στο Σέπενστεντ

Η σημαντικότερη διασκευή του μύθου του Τιλ είναι το μυθιστόρημα του Σαρλ ντε Κοστέρ Ο θρύλος και οι ηρωικές, εύθυμες και ένδοξες περιπέτειες του Τιλ Όιλενσπιγκελ και του Λάμε Γκόντζακ στη χώρα της Φλάνδρας και αλλού (1867). Στο ρομαντικό έργο, τα γεγονότα μεταφέρονται στον 16ο αιώνα, πριν και κατά τη διάρκεια του Ολλανδικού πολέμου της ανεξαρτησίας (1568-1648), όπου ο Τιλ μετατρέπεται σε σύμβολο αντίστασης στην ισπανική κυριαρχία στη Φλάνδρα. Μετά τη δημοσίευση του μυθιστορήματος, ο Τιλ άρχισε να θεωρείται ως ιδεολόγος Προτεστάντης ήρωας.

Το 1894–1895, ο Ρίχαρντ Στράους συνέθεσε το συμφωνικό ποίημα Τα φαιδρά καμώματα του Τιλ Όιλενσπιγκελ, με βάση το οποίο το 1916, ο χορογράφος Βάτσλαβ Νιζίνσκι δημιούργησε ομώνυμο μπαλέτο. Το1928 ο Γκέρχαρτ Χάουπτμαν έγραψε το σατιρικό ποίημα Οι περιπέτειες, οι φάρσες, τα κόλπα, τα οράματα και τα όνειρα του μεγάλου ταξιδιώτη της επαρχίας, ζογκλέρ και μάγου Τιλ Όιλενσπιγκελ.

Το 1956, έγινε ο πρωταγωνιστής μιας γαλλο-γερμανικής ταινίας The Devilries of Till ( Les Aventures de Till L'Espiègle ), σε συν-σκηνοθεσία των Ζεράρ Φιλίπ και Joris Ivens. Το 2014 γυρίστηκε ομώνυμη γερμανική ταινία.

Ο αστεροειδής 55749 Όιλενσπιγκελ πήρε το όνομά του από τον Τιλ Όιλενσπιγκελ.

Μουσεία

Υπάρχουν τρία μουσεία για τον Τιλ Όιλενσπιγκελ. Το ένα βρίσκεται στην πόλη Σέπενστεντ στην Κάτω Σαξονία, κοντά στην υποτιθέμενη γενέτειρά του Κνέιτλινγκεν. Το δεύτερο βρίσκεται στον υποτιθέμενο τόπο του θανάτου του, την πόλη Μολν στο Σλέσβιχ-Χόλσταϊν, και το τρίτο στην πόλη Νταμ, στο Βέλγιο. Σιντριβάνια και αγάλματα υπάρχουν σε πολλές γερμανικές και ολλανδικές πόλεις.