Ταμπουρίτσα

Η Ταμπουρίτσα είναι μικρός ταμπουράς

Η Ταμπουρίτσα είναι μικρός ταμπουράς

Η Ταμπουρίτσα (σερβοκροατικά: тамбурица‎‎) είναι το αντιπροσωπευτικό μουσικό έγχορδο όργανο της ομώνυμης οικογένειας μακρύλαιμων λαούτων, που είναι δημοφιλή στη Νότια και την Κεντρική Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Κροατία, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, στη Σερβία (ειδικά στη Βοϊβοντίνα), στη Σλοβενία και στην Ουγγαρία. Είναι γνωστά ως και στην Μπούργκενλαντ. Το όνομα και τα χαρακτηριστικά της προέρχονται από τα περσικά ταμπούρ, μοιάζει με μικρό ελληνικό ταμπουρά, αλλά και με μαντολίνο και με κιθάρα στο ότι οι χορδές είναι τσιμπητές. Τα τάστα είναι ευμετάβλητα ώστε να επιτρέπεται η απόδοση των διαφόρων μουσικών τρόπων. Υπάρχουν πολλοί τύποι ταμπουρίτσας, κυρίως σερβοκροατικής επινόησης.

Τύποι ταμπουρίτσας

Μουσικά όργανα τύπου ταμπουρίτσας στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Μουσικών Οργάνων στο Τέμπε, Τα ανοιχτόχρωμα είναι Κροατικής κατασκευής. Το μεγάλο σκουρόχρωμο είναι τσέλο, και το μικρό σκουρόχρωμο είναι κατασκευής του Ζάγκρεμπ.

Οι ταμπουρίτσες ποικίλλουν σε αριθμό χορδών και επίσης οι χορδές μπορεί να είναι μονές, ζεύγη ή μικτές. Έκαστο ζεύγος χορδών είναι ταυτόφωνο, δηλαδή και οι δύο χορδές του ζεύγους ηχούν στο ίδιο τονικό ύψος. Οι βασικές μορφές ταμπουρίτσας, με τα ονόματα τους στα σερβοκροατικά, ή σπανιότερα στα ουγγρικά, είναι:

• Η σαμίτσα - κατάλληλο μάλλον για σόλο παρά για ορχήστρα από ταμπουρίτσες, 2 ζεύγη χορδών.
• Το πριμ - 1 ζεύγος χορδών, Ε, και 3 μονές χορδές B, F#, C#. Είναι η μικρότερη ταμπουρίτσα (περίπου 50 εκ.), αλλά ακούγεται πολύ δυνατά. Χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον ως πρώτο όργανο ή μέσο εναρμόνισης. H μπισερνίτσα (από τη σερβοκροατική λέξη μπίσερ, που σημαίνει «μαργαριτάρι») είναι σχεδόν ίδια, αλλά μπορεί να έχει 2 ζεύγη χορδών και 2 μονές χορδές.
• Το μπρατς ή μπασπριμ - 3 ζεύγη χορδών, ή 2 ζεύγη χορδών και 3 μονές χορδές (μπασπριμ). Είναι ελαφρώς μεγαλύτερο, πιο χαμηλότονο όργανο από την μπισερνίτσα, αλλά παίζεται με παρόμοιο τρόπο.
• Το τσέλοβιτς - αρχικά είχε 2 ζεύγη χορδών και 2 μονές χορδές. Τώρα συνηθίζεται να έχει 4 μονές χορδές.
• Η μπουγκαρίγια ή κόντρα - ένα ζεύγος χορδών D και 3 μονές χορδές. Μοιάζει με κιθάρα, ως επί το πλείστον παίζει συγχορδίες στο μπακμπιτ για ρυθμό. Η μπουγκαρίγια έχει 5 χορδές, 1 κάτω ζεύγος D, 1 μέση χορδή Α και 2 κορυφαίες F# και F#..
• Το τσέλο - έχει 4 χορδές, είναι παρόμοιο σε μέγεθος με τη μπουκαρίγια και παίζει μια σειρά αντιστίξεων που είναι συνήθως αυτοσχέδια.
• Το μπας, μπερντά ή ταμπούρα μπόγκο - έχει 4 χορδές. Είναι η μεγαλύτερη από τις ταμπουρίτσες και μοιάζει με κοντραμπάσο. Ο οργανοπαίκτης πρέπει να στέκεται και παίζει μόνο τις μπάσες νότες.

Ίσως η πρώτη ορχήστρα ταμπούρων να δημιουργήθηκε στην Ουγγαρία τον 19ο αιώνα. Τα όργανα ήταν ονοματισμένα με βάση τα ουγγρικά ονόματα των μουσικών οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας ("cselló" που σημαίνει τσέλο, "bőgő" που σημαίνει κοντραμπάσο) και από τις ουγγρικές Τσιγγάνικες μπάντες (bőgős, prím, kontra). Οι ορχήστρες εξαπλώθηκαν όπου είναι τώρα η Βοσνία, η Αυστρία, η Σλοβενία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία.

• Τύποι ταμπουρίτσας
• 
  Μπισέρνιτσα
• 
  Μπρατς
• 
  Τσέλοβιτς
• 
  Μπουκαρίγια (κόντρα)
• 
  Τσέλο
• 
  Μπας, μπερντά, μπόγκο

Οι περιοχές όπου παίζεται η ταμπουρίτσα

Μέρη της ταμπουρίτσας

Η ταμπουρίτσα αποτελείται από 3 μέρη: το σώμα, το λαιμό και την κεφαλή. Το σώμα (ηχείο) είχε σχήμα αχλαδιού μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, και κατασκευαζόταν με σκάλισμα του εσωτερικού ενός κούτσουρου προς σχηματισμό μιας κοιλότητας. Σήμερα κατασκευάζονται όπως και οι κιθάρες, με ξύλινο πλαίσιο που προορίζεται ειδικά γι'αυτό τον σκοπό. Η ταστιέρα έχει τάστα (σερβοκροατικά: prečnice, krsnice, pragovi). Η κεφαλή (σερβοκροατικά: čivijište, ουγγρικά: fej‎‎) συνήθως είχε οξεία μορφή αλλά τελικά επικράτησαν τα σχέδια σε σχήμα «σαλιγκαριού». Το καράολο σε σχήμα σαλιγκαριού χρονολογείται τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα και από τις Βιεννέζικες κιθάρες του Τζοχάν Γκιόργκ Στάουφερ.

Συνθέτες και μουσικά σχήματα

Ουγγρική μπάντα με ταμπουρίτσες στο Μπέτσετζ Σερβίας

Μία ορχήστρα από ταμπουρίτσες μπορεί να διαμορφωθεί ποικιλοτρόπως, από ένα απλό τρίο ως μια μεγάλη ορχήστρα. Ένα βασικό τρίο περιλαμβάνει 1 πριμ, 1 κόντρα και 1 τσέλο. Οι μεγαλύτερες ορχήστρες περιλαμβάνουν επίσης μπασ-πριμ και μπάσ-πριμ-τερτς ταμπούρες.

Ο πρώτος μεγάλος συνθέτης μουσικής για ταμπουρίτσες ήταν ο Πάτζο Κολάριτς, που σχημάτισε την πρώτη ερασιτεχνική ορχήστρα από ταμπουρίτσες στο Όσιγιεκ το 1847. Το 1882 ο μαθητής του, ο Μίτζο Μάτζερ, σχημάτισε την πρώτη χορωδία για ταμπουρίτσες με μαέστρο, την «Κροατική Λύρα». Στους Κροάτες συνθέτες περιλαμβάνονται οι Φράντζο Κσάβερ Κούχατς, Σινίσα Λέοπολντ και Τζουλίγε Ντζικός. Το όργανο συμβολίζει τον κροατικό εθνικισμό. Ο Βίνκο Ζγκάνετς, ένας συνεργάτης του Μπέλα Μπάρτοκ, συγκέντρωσε περισσότερα από 19.000 κροατικά λαϊκά τραγούδια.

Μνημείο του Τζάνικα Μπαλάζ με την πριμ ταμπουρίτσα του στο Νόβι Σαντ Σερβίας

Το 1951 ιδρύθηκε η Μεγάλη Ορχήστρα από Ταμπουρίτσες της Ραδιοτηλεόρασης του Νόβι Σαντ, με διευθυντή τον Σάβα Βουκοσάβλιεφ, ο οποίος σύνθεσε και απέδωσε πολλά κομμάτια για ορχήστρες ταμπουρίτσας και δημοσίευσε το ολοκληρωμένο βιβλίο Vojvođanska tambura («Ο Ταμπουράς της Βοϊβοντίνα»). Άλλες ορχήστρες ήταν του Ράδιο Βελιγράδι, του Ράδιο Ποντγκόριτσα και του Ράδιο Κίκιντα. Ο Τζάνικα Μπαλάζ, ένα μέλος της ορχήστρας του Ραδιο Νόβι Σαντ που είχε επίσης δικό του οκτέτο, ήταν ένας πολύ δημοφιλής ερμηνευτής, του οποίου το όνομα έγινε συνώνυμο με της ταμπουρίτσας. Στις διάσημες ορχήστρες ταμπουρίτσας της Σερβίας περιλαμβάνονται των Μάκσα Ποπωφ και Αλεκσάνταρ Αρανίκι.

Στη λαϊκή κουλτούρα

Ταινίες για ταμπουρίτσες

• Οι Αδελφοί Πόποβιτς του Νότιου Σικάγο (1978)

  Σκηνοθεσία: Τζιλ Γκοντμίλοου, Μάρτιν Κόενιγκ και Έθελ Ράιμ. Παραγωγή της Μαίρυ Κόενιγκ, Έθελ Ράιμ και Τζίλ Γκοντμίλοου.

• Ζιβέλι! Φάρμακο για την Καρδιά (1987)

  Κινηματογράφηση και σηνοθεσία του Λεσ Μπλάνκ. Παραγωγή της Flower Films σε συνεργασία με το Κέντρο για την Οπτική Ανθρωπολογία του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια. Βασισμένη στην εθνογραφική μελέτη του Αντρέ Σίμιτς. (ISBN 0-933621-38-8)

Δημοσιεύσεις

• Svet Tambure, ένα τετραμηνιαίο σερβικό περιοδικό για τη μουσική ταμπούρας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• TamburicaOrg - πύλη ταμπουρίτσας
• Tamburizza.at
• Ταμπουράς.com.hr (Κροατικά)
• Αμερικάνικος Συνεταιρισμός Ταμπουρίτσας
• Για την ταμπουρίτσα - συνοπτική ιστορία Αρχειοθετήθηκε 2011-07-16 στο Wayback Machine.
• Η ταμπουρίτσα και η παραδοσιακή Κροατική λαϊκή μουσική, του Μάικλ Σάβορ (Καναδάς)
• Το Φεστιβάλ Ταμπουρίτσας του Σαν Φρανσίσκο

Μουσικά δείγματα

• "Ugrós, lassú és friss csárdás", από το Μπατμονοστορ Ουγγαρίας
• "Ακι leány akar lenni" (csárdás), από το Μπογισζλο Ουγγαρίας
• "Lassú csárdás", από το Ντάβοντ Ουγγαρίας
• "Zvečera se šečem", Μπάντα με ταμπουρίτσες «Ιβάν Βούκοβιτς», Πάρντορφ Αυστρίας
• Ζ. Τόνκοβιτς: "Sjene" (Κροατία)
• Τζανίκα Μπάλαζ και η ορχήστρα του: "Fala" (Κροατία/Zagorje)
• "Deronjski valcer", από το Ντερόνγε Σερβίας