Σχολή Καρυτσιώτη

Σχολή Καρυτσιώτη
Είδος	σχολείο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°21′34″N 22°38′16″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Βόρειας Κυνουρίας
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	18  Ιουλίου 1798
δεδομένα (π)

Η Σχολή Καρυτσιώτη ήταν μία ιστορική σχολή, που λειτούργησε στον Άγιο Ιωάννη Αρκαδίας από το 1798 έως τον Ιούλιου του 1826. Ιδρυτής της Σχολής ήταν ο πλούσιος Αγιαννίτης έμπορος, Δημήτριος Καρυτσιώτης. Η σχολή αυτή βρισκόταν χτισμένη στον λοφίσκο Κουτρί, στην είσοδο του χωριού, σε υψόμετρο 750 μέτρων.Το 1805, ο Δημήτριος Καρυτσιώτης ανήγειρε στο Άστρος, παράρτημα της Σχολής του Αγίου Ιωάννη,που στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους.

Ιστορία

Στον Άγιο Ιωάννη, ήδη από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, λειτουργούσαν πολλές σχολές. Η πρώτη αναφορά Σχολής στον Άγιο Ιωάννη, εμφανίζεται σε πατριαρχικό σιγίλιο του 1638, σύμφωνα με το οποίο ο Άγιος Ιωάννης ανακηρυσσόταν «σταυροπηγιακό» χωριό, με έδρα τον ναό του Αγίου Βασιλείου, «χάριν βεβαίως τῆς Σχολῆς τοῦ Ἀγίου Ἱωάννου, λειτουργούσης πολλοῦ παλαιότερον». Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό το σιγίλιο, στον Άγιο Ιωάννη λειτουργούσε σχολείο, πολύ πριν το 1638. Στον Άγιο Ιωάννη, λειτουργούσαν επίσης και «κατώτερα» σχολεία, όπως αυτό του Παπακυριακού και κρυφά σχολεία, αρχικά στο Μετόχι, της Μονής Λουκούς, Άγιος Δημήτριος και αργότερα στους νάρθηκες των εκκλησιών του χωριού. Το 1715, επετράπη η ίδρυση σχολείου στους κατοίκους του Αγίου Ιωάννου «Ναυπλίου», το οποίο πρόκειται ασφαλώς για τον Άγιο Ιωάννη Αρκαδίας, αφού κατά την Ενετοκρατία, το χωριό υπαγόταν εκκλησιαστικά και διοικητικά στο Ναύπλιο. Το σχολείο αυτό ήταν «ανώτερο» και ονομαζόταν Σχολή του Αγίου Ιωάννου. Στις 14 Μαΐου 1765, ύστερα από γραπτή παράκληση των ιερέων και του λαού του Αγίου Ιωάννη, με σιγίλιο του Πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερή, ανασυγκροτήθηκε και ανασυστάθηκε το Φροντιστήριον και σχολείον Ελληνικών γραμμάτων, «πρός διδασκαλίαν καί ψυχικήν ὠφέλειαν, οὖ μόνον τῶν ἐγχωρίων κατοίκων, ἀλλά καί τῶν ξένων παίδων». Το σχολείο αυτό, στεγάστηκε στο μετόχι της Μονής Λουκούς, Άγιο Δημήτριο, πλησίον του Αγίου Ιωάννη.

Το 1798, ο πλούσιος Αγιαννίτης έμπορος Δημήτριος Καρυτσιώτης (1741 - 1819), ο οποίος ζούσε και εμπορευόταν στην Τεργέστη, ανήγειρε μία μεγαλοπρεπή και «καλλιμάρμαρο» Σχολή, στον λόφο Κουτρί του Αγίου Ιωάννη. Έκτισε ακόμη οικήματα για τους μαθητές, που φοιτούσαν στη Σχολή και για τους διδασκάλους. Επιπλέον, εφοδίασε τη Σχολή με όργανα φυσικής, αστρονομίας, χημείας, χάρτες και άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Ο Καρυτσιώτης πλούτισε επίσης τη Σχολή με βιβλία, ενώ δημιούργησε μία μεγάλη βιβλιοθήκη. Η σχολή είχε εμπορικό και επαγγελματικό προσανατολισμό, με επιθυμία του Καρυτσιώτη, αφού ο ίδιος επιθυμούσε οι συμπατριώτες του να στραφούν προς το εμπόριο. Οι μαθητές διδάσκονταν αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, μαθηματικά, φυσική, χημεία, γαλλικά, ιταλικά κ.ά. Η Σχολή Καρυτσιώτη λειτουργούσε κανονικότατα και σύντομα απέκτησε μεγάλη φήμη· σε αυτή συνέρρεαν μαθητές από διάφορα μέρη της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των νησιών. Το 1805, ο Δημήτριος Καρυτσιώτης ανήγειρε στο Άστρος, παράρτημα της Σχολής του Αγίου Ιωάννη. Δώρισε επίσης μία μεγάλη έκταση 46 στρεμμάτων γύρω από τη Σχολή, το λεγόμενο Αγροκήπιο. Επίσης, ο αδελφός του Γεώργιος μετέφερε το νερό από την Μονή Λουκούς προς ύδρευση του Άστρους και της Σχολής.

Το 1817, ο Δημήτριος Καρυτσιώτης τοποθέτησε τον ανιψιό του, Προκόπιο Καρυτσιώτη διευθυντή της Σχολής και ανακαίνισε τη Σχολή. Ο Προκόπιος δίδαξε με ζήλο και προθυμία για 2 χρόνια. Στις 27 Φεβρουαρίου 1819, ο Δημήτριος Καρυτσιώτης πέθανε και αφιέρωσε τη Σχολή στην κοινότητα του Αγίου Ιωάννη. Μέσω της διαθήκης του άφησε υπεύθυνο τον Προκόπιο και χρήματα για τις ανάγκες των Σχολών. Κατά τα έτη της Επαναστάσεως του 1821, η Σχολή λειτουργούσε με δυσκολίες. Σύμφωνα με έγγραφο του εκπροσώπου του Υπουργείου Θρησκείας το 1824, οι μαθητές της Σχολής «ἀντί νά καταγίνονται εῖς τήν σπουδήν τῶν μαθημάτων....καταγίνονται ἀπό τήν αὐγήν ἒως τό ἒσπερας καθ' ἐκάστην μέραν εῖς τό νά παίζουν χαρτιά....ταῦτα πληροφορηθέν τό Ὑπουργεῖον τοῦτο ἐταράχθη και ἐφριξεν !». Έτσι, το Υπουργείο, μαθαίνοντας για την κατάσταση της Σχολής, εξέδωσε έναν αφορισμό προς τους μαθητές.

Τον Αύγουστο του 1826 και οι δύο σχολές πυρπολήθηκαν από τις ορδές του Ιμπραήμ πασά και η Σχολή του Αγίου Ιωάννη καταστράφηκε ολοσχερώς. Η δε σχολή του Άστρους, σύντομα ανακαινίστηκε και έλαβε την ονομασία Μουσείον Καρυτσιώτου. Από την πυρπόλυση της Σχολής, διασώθηκαν 1500 βιβλία, τα οποία φυλασσόταν το 1827 στην οικία των Ζαφειροπουλαίων (Κάστρο Παραλίου Άστρους). Σώθηκε επίσης και η κτητορική επιγραφή της Σχολής, η οποία φυλασσόταν από το 1874 έως το 1965 στον γυναικωνίτη του ναού του Αγίου Γεωργίου στον Άγιο Ιωάννη.

Μετέπειτα Χρόνια

Οι κάτοικοι του Αγίου Ιωάννου αποφάσισαν σύντομα πως έπρεπε να επισκευάζουν την κατεστραμμένη Σχολή. Σύμφωνα με τον ιστορικό Φαίδωνα Κουκουλέ, «ὂνειρον νοεῖται τῶν κατοίκων ἦτο νά ἀποκατασταθήσωσι τήν προτέραν ἀκμήν τῆς σχολῆς των». Σύντομα, κινήθηκαν προς κάθε δυνατή κατεύθυνση και παρακάλεσαν τον συμπατριώτη τους Προκόπιο Καρυτσιώτη, ο οποίος ζούσε στην Τεργέστη, να τους βοηθήσει να επισκευάσουν τη Σχολή. Επίσης, παρακάλεσαν για βοήθεια τον Διοικητή Αγίου Πέτρου - Πραστού και την κυβέρνηση, χωρίς όμως να γίνει τίποτα. Έτσι, με το πέρασμα των χρόνων, η Σχολή κατέρρευσε και απέμειναν σωροί ερειπίων στον λόφο Κουτρί. Παρόλα αυτά, οι κάτοικοι του Αγίου Ιωάννη, ίδρυσαν σύντομα καινούρια σχολεία στο χωριό.

Περιγραφή της Σχολής

Η κτητορική επιγραφή της Σχολής Καρυτσιώτη. Έχει διαστάσεις 1,15×1,49 μ. και η πλάκα έχει πάχος 0,10 μ. Η επιγραφή φέρει την ημερομηνία 18 Ιουλίου 1798. Τα γράμματά της είναι ψευδοβυζαντινά και η Σχολή απευθύνεται προς τον «Φιλοθεάμονα» (αυτόν που του αρέσουν τα θεάματα).

Από τα διδακτήρια της Σχολής Καρυτσιώτη, δεν διασώθηκε καμία καλλιτεχνική απεικόνιση. Σύμφωνα με την παράδοση και τις μαρτυρίες των κατοίκων, η Σχολή περιελάμβανε τα διδακτήρια, οικήματα που κατοικούσαν οι μαθητές, μαγειρεία κ.ά. Στο χώρο της σχολής σωζόταν σωροί πετρών και λείψανα τοίχων μέχρι το 1939. Στο μέσον του λόφου, υπήρχε πλακόστρωτο προαύλιο διαστάσεων 28×27 μ., δηλαδή 756 τ.μ. Γύρω από το προαύλιο, υπήρχε το διδακτήριο, οι κατοικίες, τα μαγειρεία και ένας υψηλός μαντρότοιχος, που περίκλειε τη Σχολή. Έτσι, η σχολή έμοιαζε με βυζαντινό μοναστήρι (όπως οι κοντινές μονές της Λουκούς και της Παλαιοπαναγιάς). Τα πιο υψηλά οικοδομήματα είχαν θόλους και πάνω από αυτά βρισκόταν οι αίθουσες διδασκαλίας. Τα περισσότερα οικήματα ήταν μάλλον μικρά και ισόγεια. Σε αυτά έμεναν οι μαθητές, που ερχόταν από μακρινά μέρη. Βόρεια του λόφου, υπήρχαν τα μαγειρεία και τα αφοδευτήρια. Στα νότια του λόφου, υπήρχαν τα μεγαλύτερα οικοδομήματα, αφού -σύμφωνα με μαρτυρίες- εκεί βρισκόταν τα πιο πολλά ερείπια.

Στα δυτικά του λόφου, εκεί που βρίσκεται σήμερα τοποθετημένη η κτητορική επιγραφή, υπήρχε η κύρια είσοδος της Σχολής. Πάνω από την είσοδο, βρισκόταν αναρτημένη η κτητορική επιγραφή. Γύρω από την είσοδο, υπήρχαν 22 σκαλοπάτια τα οποία οδηγούσαν στα ψηλότερα οικοδομήματα της Σχολής. Άλλες είσοδοι υπήρχαν στα βόρεια και στα νότια του λόφου, οι οποίες ήταν μικρές. Τα ερείπια καταλάμβαναν μεγάλη έκταση, σύμφωνα με τον Διοικητή Αγίου Πέτρου - Πραστού, ο οποίος σε επιστολή του προς την Γραμματεία των Εκκλησιαστικών το 1830, ζητούσε να βοηθήσουν για την ανοικοδόμηση της Σχολής «διά τό εὔπορον εῖς τήν κωμόπολιν τοῦ Ἀγίου Ἱωάννου, διά τό καταλληλότερον τῆς θέσεως, διά τό ἀξιόλογον τῆς περιφήμου βιβλιοθήκης καί διά τήν τῶν μεγάλων ἐρειπίων ἐκτασιν, συμφέρει νά ἀποκατασταθῃ ἐκεῖ ἐνα Ἐλληνικόν σχολεῖον».

Κατάλογος διδασκάλων της Σχολής

Τα γνωστά ονόματα των διδασκάλων που δίδαξαν στη Σχολή, είναι τα εξής:

1. Δημήτριος Πλατανίτης (1790) - από τον Πλάτανο Αρκαδίας. Υπηρέτησε μάλλον μέχρι το 1800
2. Ιωάννης Μαμάκης (1800 - 1801) - από τον Άγιο Ιωάννη
3. Μιχαήλ Λιχνός - άγνωστο πότε υπηρέτησε, σίγουρα πάντως διαδέχτηκε τον Ιωάννη Μαμάκη
4. Παρθένιος (Παναγιώτης) Μαμάκης - μοναχός, άγνωστο πότε υπηρέτησε, διαδέχτηκε τον Μιχαήλ Λιχνό. Υπηρέτησε επίσης και το 1829 - 1830
5. Προκόπιος Καρυτσιώτης (1817 - 1819) - από τον Άγιο Ιωάννη, ανιψιός του ιδρυτή της Σχολής
6. Παρθένιος Μαμάκης (1829 - 1830) - από τον Άγιο Ιωάννη
7. Θεοδόσιος Περγαμηνός (1830 - 1836)
8. Χαράλαμπος Λαμπρίδης (1834 - 1837)

Ο χώρος σήμερα

Το παλιό δημοτικό σχολείο

Ο λοφίσκος Κουτρί, όπου υπήρχε η Σχολή, βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Στον χώρο της Σχολής Καρυτσιώτη, βρίσκεται σήμερα χτισμένο το Δημοτικό σχολείο (1965). Ο λοφίσκος είναι κατάφυτος από πεύκα, ενώ υπάρχει γήπεδο μπάσκετ, παιδική χαρά και καφετέρια. Επίσης, στον λόφο βρίσκονται διάσπαρτα παραδοσιακά, πλακόστρωτα αλώνια. Το Κουτρί αποτελεί σήμα κατατεθέν του Αγίου Ιωάννη και έναν τόπο αναψυχής για τους εντόπιους και ξένους επισκέπτες.

Πηγές

• Νικολάου Ι. Φλούδα - Θυρεατικά, τόμος Γ': Άγιος Ιωάννης, μητρόπολις οικισμών Θυρέας, Αθήνα 1983
• Ι. Κουσκουνά, Κ. Χασαπογιάννη, Ι. Κακαβούλια - Θυρεάτις Γη, Ίδρυμα Μνήμης Αγγελικής & Λεωνίδα Ζαφείρη, Αθήνα 1981
• Home - Κοινότητα Άστρους (koinotita-astrous.gr)