Σεραφειμίτικη Εκκλησία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 49°54′44.12″N 97°08′2.93″W / 49.9122556°N 97.1341472°W / 49.9122556; -97.1341472

Καθεδρικός Ναός Τιν Καν

Η Σεραφειμίτικη Εκκλησία ήταν η πρώτη ανεξάρτητη Ουκρανική εκκλησία στη Βόρειο Αμερική. Έδρα της ήταν ο Καθεδρικός Ναός Τιν Καν. Ιδρύθηκε στο Γουίνιπεγκ και δεν είχε καμία σχέση με οποιαδήποτε άλλη εκκλησία στην Ευρώπη.

Με την έναρξη της μετανάστευσης της Ανατολικής Ευρώπης στην Βόρεια Αμερική, έκανε την εμφάνιση του στον αγωνιστικό χώρο του νέου κόσμου ο συνεχής αγώνας μεταξύ Ρωμαιοκαθολικισμού και Ανατολικής Ορθοδοξίας.

Αρχές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριλλος Τζένικ (1857–1925)

Οι Ουκρανοί μετανάστες άρχισαν να καταφθάνουν στον Καναδά το 1891, κυρίως από τις Αυστρο-Ουγγρικές επαρχίες, τις περιοχές της Γαλικίας και της Μπουκοβίνα. Οι νέες αφίξεις από την Μπουκοβίνα ήταν ανατολικοί Ορθόδοξοι και εκείνοι από την ανατολική Γαλικία καθολικοί. Σε κάθε περίπτωση, η βυζαντινή ιεροτελεστία ήταν εκείνη με την οποία ήταν εξοικειωμένοι. Μέχρι το 1903 οι Ουκρανοί μετανάστες στο Δυτικό Καναδά είχαν γίνει αρκετοί για να προσελκύσουν πλέον την προσοχή των θρησκευτικών, πολιτικών και εκπαιδευτικών ηγετών.

Η σημαντικότερη προσωπικότητα στην Ουκρανική κοινότητα του Γουίνιπεγκ την εποχή εκείνη ήταν ο Κύριλλος Τζένικ (1857-1925). Ήρθε από τη Γαλικία, έχοντας αποφοιτήσει από το Ουκρανικό Ακαδημαϊκό Γυμνάσιο στο Λβιβ και σπούδασε για λίγο νομικά στο Πανεπιστήμιο του Τσερνίβτσι.[1] Ο Τζένικ ήταν φίλος του Ουκρανού Ιβάν Φράνκο, συγγραφέα του "Μικίτα Φοξ", που προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ για τη λογοτεχνία. Η καυστική σάτιρα του Φρανκ για τους κληρικούς της εποχής του και οι σοσιαλιστικές τάσεις του πιθανόν να είχαν κοινό τόπο με εκείνες του Τζένικ που έτυχε να είναι κουμπάρος του συγγραφέα. Απελευθερώνοντας το λαό από το κλήρο, σε συνδυασμό με τον αναδασμό της γης, ήταν ένας τρόπος για την απελευθέρωση των αγροτών από τους γαιοκτήμονες, οι οποίοι διατήρησαν τον έλεγχο της γης με τη συμπαιγνία της ιεραρχίας της εκκλησίας. Με την άφιξή του στον Καναδά, ο Τζένικ έγινε ο πρώτος Ουκρανός ο οποίος εργάστηκε στην καναδική κυβέρνηση, και εργάστηκε ως σύμβουλος της μετανάστευσης, τοποθετώντας τους νέους έποικους στα υποστατικά τους. Ο εξάδελφος του Τζένικ, ο Ιβάν Μπόντραγκ (1874-1952) με τον φίλο του Ιβάν Νέγκριτς (1875-1946) καταγόταν και αυτοί επίσης από το χωριό Πέρεζιν στην κομητεία της Κολομία και δίδασκαν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στη Γαλικία.[1] Αυτοί οι τρεις άνδρες αποτέλεσαν τον πυρήνα της διανόησης στην ουκρανική κοινότητα, και έγιναν γνωστοί ως η Τριανδρία του Πέρεζιν. Ο Τζένικ, ο μεγαλύτερος, ήταν ο μόνος από τους τρεις που ήταν ήδη παντρεμένος. Με τη σύζυγό του, Πωλίν (το γένος Τσουρκόσκι), η οποία ήταν κόρη ιερέα και μορφωμένη, είχαν τρεις γιους και τρεις κόρες.[2]

Ο άλλος κύριος χαρακτήρας ήταν ο επίσκοπος Σεραφείμ, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Στέφαν Ουστρόλσκι. Ο Ουστρόλσκι κατέληξε να καθαιρεθεί από τη Ρωσική Ιερά Σύνοδο στην Αγία Πετρούπολη. Αλλά η ιστορία του ξεκινά όταν, για προσωπικούς λόγους, ταξίδεψε στο Άγιο Όρος, όπου χειροτονήθηκε Επίσκοπος από τον Όσιο Άνφιμ, ο οποίος φέρεται να ήταν επίσκοπος. Υπήρχαν υπόνοιες ότι ο Άνφιμ χειροτόνησε τον Ουστρόλσκι για να πεισμώσει τον τσάρο, καθώς όπως φαίνεται υπήρχε τότε μια διαφωνία μεταξύ της Ιεράς Συνόδου και του Τσάρου για τον έλεγχο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.[3]:226 Αφού χειροτονήθηκε Επίσκοπος, ο Σεραφείμ ταξίδεψε στη Βόρεια Αμερική, διαμένοντας για λίγο με Ουκρανούς ιερείς στη Φιλαδέλφεια και όταν έφτασε στο Γουίνιπεγκ, δεν είχε πλέον κανένα δεσμό με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ή οποιαδήποτε άλλη. Οι Ουκρανοί των δυτικών επαρχιών τον δέχθηκαν σαν άγιο ταξίδευε, μια παράδοση που χρονολογείται από τις αρχές του Χριστιανισμού.[4]

Ένα άλλο πρόσωπο που συμμετείχε στα γεγονότα που οδήγησαν στη δημιουργία της Σεραφειμίτικης Εκκλησίας ήταν ο βοηθός του Σεραφείμ Μακαρίων Μαρτσένκο. Ο Μαρτσένκο ενήργησε ως διάκονος ή ψάλτης, βοηθώντας τον Σεραφείμ με τις υπηρεσίες της εκκλησίας τις οποίες ήξερε καλά. Είχε έλθει με τον Σεραφείμ από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Αρχιεπίσκοπος Λάντζεβιν ο οποίος βρισκόταν τότε στο Σεντ Μπόνιφας, ήταν ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής στο Δυτικό Καναδά και σε άμεση επαφή με τον Πάπα στη Ρώμη. Πίστευε ότι οι ιερείς του ήταν περισσότερο από επαρκείς για τις ανάγκες του ουκρανικού πληθυσμού.[5]:184 Άλλες προσωπικότητες ήταν και ο Δρ Γουίλιαμ Πάτρικ, επικεφαλής του Κολεγίου της Μανιτόμπα στο Γουίνιπεεκ, το Φιλελεύθερο Κόμμα της Μανιτόμπα και Ρώσοι Ορθόδοξοι ιεραπόστολοι.

Εκδηλώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το περιστατικό που φαίνεται να προκάλεσε τα ακόλουθα συμβάντα, ήταν η εισαγωγή ενός νομοσχεδίου από ένα μέλος της Βουλής της Μανιτόμπα, τον Τζόζεφ Πέρνιερ. Το εν λόγω νομοσχέδιο του 1902 αφορούσε τη "μεταφορά περιουσιών της Ελληνικής Εκκλησίας των Ρουθηνιανών (οι Ουκρανοί ήταν επίσης γνωστοί ως Ρουθηνιανοί) σε κοινωνία με τη Ρώμη (in Communion with Rome) για τον έλεγχο των επιχειρήσεων υπό τον έλεγχο της Εκκλησίας της Ρώμης."[5]:189 Ο τότε Αρχιεπίσκοπος Λάντζεβιν δήλωσε "οι Ρουθηνιανοί θα πρέπει να αποδείξουν ότι είναι Καθολικοί , μεταφέροντας περιουσίες στην εκκλησία, και όχι σαν Προτεστάντες ... σε ένα άτομο ή επιτροπή λαϊκών, που είναι ανεξάρτητοι από τον ιερέα ή τον Επίσκοπο." [6] Το μέγεθος του Ουκρανικού πληθυσμού στις δυτικές Επαρχίες είχε επίσης προσελκύσει το ενδιαφέρον της Ρωσικής Ορθόδοξης Ιεραποστολής. Κατά το διάστημα αυτό η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δαπανούσε 100.000 δολάρια το χρόνο για το ιεραποστολικό έργο στη Βόρεια Αμερική.[3]:226 Εξάλλου, η Πρεσβυτεριανή Εκκλησία άρχισε να ενδιαφέρεται και κάλεσε τους νέους άνδρες από την Ουκρανική κοινότητα να παρακολουθήσουν στο Κολλέγιο της Μανιτόμπα (το σημερινό Πανεπιστήμιο του Γουίνιπεγκ) ειδικές τάξεις όπου δημιουργήθηκαν για τους νέους Ουκρανούς που ήθελαν να γίνουν δάσκαλοι (και αργότερα Ανεξάρτητοι Έλληνες κληρικοί ).[5]:192 Άριστος γνώστης της γερμανικής γλώσσας, ο Δρ Κινγκ, ο διευθυντής του Κολεγίου, κάλεσε σε συνέντευξη τους υποψήφιους Μπόντραγκ και Νέγκριτς στα γερμανικά. Ο Τζένικ μετάφρασε τα έγγραφα της σχολής τους από τα πολωνικά στα αγγλικά. Έγιναν οι πρώτοι Ουκρανοί φοιτητές Πανεπιστημίου στη Βόρεια Αμερική - Το Κολέγιο της Μανιτόμπα ήταν τότε τμήμα του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα.

Ο Τζένικ, ο Μπόντραγκ και ο Νέγκριτς κινήθηκαν γρήγορα για να εξασφαλίσουν την κοινότητά τους.[7] Έφεραν τον Σεραφείμ. Έφτασε στο Γουίνιπεγκ τον Απρίλιο του 1903[8] για να δημιουργήσει μια εκκλησία που ήταν ανεξάρτητη από τις εκκλησίες στην Ευρώπη, και δεν θα είχε καμία πίστη με κάποια από τις θρησκευτικές ομάδες συμφερόντων που ανταγωνίζονταν για να κερδίσουν τις ψυχές των νέων Ουκρανών μεταναστών των δυτικών επαρχιών. Για την ικανοποίηση τους, ο Σεραφείμ δημιούργησε μία Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία (όχι Ρωσική Ορθόδοξη) της οποίας αυτοανακηρύχθηκε προκαθήμενος, και για να εξευμενίσει τους Ουκρανούς την ονόμασε επίσης Σεραφειμίτικη. Έφερε στους ενορίτες την Ανατολική ιεροτελεστία με την οποία οι μετανάστες ήταν γνώριμοι, άρχισε να χειροτονεί ψάλτες και Διακόνους, και «... στις 13 Δεκεμβρίου 1903, ένα μικρό οίκημα στην ανατολική πλευρά της οδού Μακ Γκρέγκορ μεταξύ των λεωφόρων Μανιτόμπα και Πρίτσαρτ, που θα μπορούσε να ονομασθεί Εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, ευλογήθηκε επίσημα από τον Σεραφείμ και άνοιξε για τους πιστούς. "[9] «Τον Νοέμβριο του 1904 άρχισε να χτίζει τον περιβόητο ναό του τον “ Καθεδρικό Ναό Τιν Καν”στη γωνία της οδού Κινγκ και Λεωφόρου Στέλλα...."[9] Ο χαρισματικός Σεραφείμ "... χειροτόνησε περίπου 50 ιερείς και διακόνους πολλοί από αυτούς ημιαναλφάβητους, που πραγματοποίησαν ιερατικά καθήκοντα σε όλους τους οικισμούς, κηρύττοντας την ανεξάρτητη Ορθοδοξία και διαχειριστική ιδιοκτησία της εκκλησιαστικής περιουσίας. Σε διάστημα δύο χρόνων η εκκλησία απαριθμούσε γύρω στους 60.000 οπαδούς ..."[10]

"Λόγω των διαφόρων ολισθημάτων και των προβλημάτων με το αλκοόλ"[7] έχασε πλέον την εμπιστοσύνη των διανοούμενων που τον είχαν αρχικά καλέσει στο Γουίνιπεγκ, και προέβησαν σε μία πραξικοπηματική ενέργεια που έγινε με σκοπό να απαλλαγούν από αυτόν χωρίς όμως να απωλέσει το ποίμνιό του. Ο Σεραφείμ πήγε στην Αγία Πετρούπολη και προσπάθησε να πάρει αναγνώριση και περαιτέρω χρηματοδότηση από τη Ρωσική Ιερά Σύνοδο για την αναπτυσσόμενη Εκκλησία των Σεραφειμιτών. Κατά την απουσία του, ο Ιβάν Μπόντραγκ και ο Ιβάν Νέγκριτς, οι οποίοι ήταν φοιτητές της θεολογίας στο Κολέγιο της Μανιτόμπα, καθώς και ιερείς στη Σεραφειμίτικη Εκκλησία, μπόρεσαν να λάβουν εγγυήσεις για Πρεσβυτεριανή χρηματοδότηση της Εκκλησίας του Σεραφείμ, με το σκεπτικό ότι μελλοντικά η εκκλησία θα μετακινείτο σε ένα Πρεσβυτεριανό μοντέλο. "Στα τέλη του φθινοπώρου του 1904, ο Σεραφείμ επέστρεψε από τη Ρωσία, χωρίς καμία προκατάληψη".[11] Μετά την επιστροφή του, ανακάλυψε την προδοσία και αμέσως αφόρισε όλους τους ιερείς που εμπλέκονταν σε αυτή την προδοσία. Δημοσίευσε φωτογραφίες τους στις τοπικές εφημερίδες με τα ονόματά τους στο στήθος, σαν να ήταν εγκληματίες.[3]:229 Η εκδίκηση του όμως κατέληξε να είναι βραχύβια, όταν έλαβε γνώση ότι είχε και ο ίδιος αφορισθεί από τη Ρωσική Ιερά Σύνοδο... έτσι όταν η Ιερά Σύνοδος αφόρισε τον Σεραφείμ και όλους τους ιερείς του, στο τέλος έφυγε το 1908 για να μη επιστρέψει πια ποτέ."[10]

Επακόλουθο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στον απόηχο αυτής της κοινωνικής και πνευματικής αναταραχής που σάρωσε τις Δυτικές επαρχίες πρόβαλε η Ουκρανο-Καναδική κοινότητα. Ο Ιβάν Μπόντραγκ, που ήταν ένας από τους αντάρτες της Σεραφειμίτικης Εκκλησίας έγινε ο επικεφαλής της νέας ανεξάρτητης Εκκλησίας, που με τον τρόπο του ήταν ένας αρκετά χαρισματικός ιερέας, με το κήρυγμα ενός ευαγγελικού χριστιανισμού, εξαιτίας της επιρροής από τους Πρεσβυτεριανούς. Έζησε ήρεμα στην δεκαετία του 1950. Τα κτήρια της Ανεξάρτητης Εκκλησίας βρισκόντουσαν στη γωνία της λεωφόρου Πρίτσαρντ και της οδού Μακ Γκρέγκορ. Αν και το κτήριο που χρησιμοποίησε ο Σεραφείμ για πρώτο ναό του, έχει κατεδαφιστεί από τότε, το δεύτερο κτίριο που χτίστηκε με δαπάνες των Πρεσβυτεριανών, σώζεται ακόμα εκεί σήμερα, απέναντι από το Ναό Εργασίας στη βόρειο πλευρά του Γουίνιπεγκ.[12]

Ο Αρχιεπίσκοπος Λάντζεβιν ενέτεινε τις προσπάθειές του για να αφομοιώσει την Ουκρανική Κοινότητα στην Ρωμαιοκαθολική ιδεολογία. Ίδρυσε την Βασιλειανή Εκκλησία του Αγίου Νικολάου με Βέλγους ιερείς. Ο Πατήρ Ντελαέρ και άλλοι, των οποίων η λειτουργία γινόταν στην παλιά Σλαβική εκκλησία, ντύνονταν σύμφωνα με την Ελληνική ιεροτελεστία, και έκαναν τα κηρύγματα τους στην πολωνική γλώσσα. Η εκκλησία αυτή ήταν απέναντι από την ανεξάρτητη Ουκρανική Καθολική Μητρόπολη του Αγίου Βλαδιμήρου και Όλγας στην οδό Μακ Γκρέγκορ στο βόρειο μέρος του Γουίνιπεγκ. Ο ανταγωνισμός αυτός έδωσε περισσότερες ευκαιρίες για τα παιδιά ουκρανοκαναδικής καταγωγής να μάθουν να μιλούν την ουκρανική γλώσσα.[3]:229

Το Φιλελεύθερο Κόμμα, γνωρίζοντας ότι οι Ουκρανοί δεν ήταν πλέον σε συμμαχία με τον Αρχιεπίσκοπο Λάντζεβιν και τους Ρωμαιοκαθολικούς οι οποίοι έτυχε να είναι προσκείμενοι στο Συντηρητικό Κόμμα, προχώρησαν στη χρηματοδότηση της πρώτης εφημερίδας στην ουκρανική γλώσσα που εκδόθηκε στον Καναδά ("Ο Καναδός Γεωργός"). Πρώτος της εκδότης δεν ήταν άλλος από τον Ιβάν Νέγκριτς.

Ο Σεραφείμ εξαφανίστηκε πριν το 1908, αλλά υπάρχουν αναφορές για την παρουσία του στον Ουκρανικό Λόγο (που εξακολουθεί να εκδίδεται μέχρι σήμερα στο Γουίνιπεγκ) να πωλεί Βίβλους στους εργαζομένους στο σιδηρόδρομο στην Βρετανική Κολομβία το αργότερο ως το 1913.

Ο Κύριλλος Τζένικ μετακόμισε και έζησε για μια περίοδο με την μεγαλύτερη κόρη του και έναν από τους γιους του στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Βόρεια Ντακότα. Εν συνεχεία επέστρεψε στον Καναδά όπου και πέθανε το 1925.

Ο Μακαρίων Μαρτσένκο, με την αναχώρηση του Σεραφείμ, αυτοανακηρύχθηκε όχι μόνο ως ο νέος Επίσκοπος της Σεραφειμίτικης Εκκλησίας, αλλά και ως Αρχι- Πατριάρχης, Αρχι-Πάπας, και Αρχι-Πρίγκηπας. Για να μην το διακινδυνέψει ή να δείξει ευνοιοκρατία και για να είναι σίγουρος αποκόπηκε από τον Πάπα και τη Ρωσική Ιερά Σύνοδο.[10] Υπάρχουν αναφορές που τον παρουσιάζουν να ταξιδεύει στις αγροτικές περιοχές και να διακονεί στους Ουκρανούς που επιθυμούσαν πολύ την Ανατολική ιεροτελεστία, το αργότερο ως τη δεκαετία του 1930.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 Martynowych, Orest T. Ukrainians in Canada: The Formative Period, 1891-1924. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, University of Alberta, Edmonton, 1991, page 170.
  2. ↑ Hryniuk, Stella. Dictionary of Canadian Biography Online, www.biographi.ca/EN/009004-119.01-e.php?id_nbr=8154
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Mitchell, Nick. Ukrainian-Canadian History as Theatre in The Ukrainian Experience in Canada: Reflections 1994, Editors: Gerus, Oleh W.; Gerus-Tarnawecka, Iraida; Jarmus, Stephan, The Ukrainian Academy of Arts and Sciences in Canada, Winnipeg.
  4. ↑ Mitchell, Nick. The Mythology of Exile in Jewish, Mennonite and Ukrainian Canadian Writing in A Sharing of Diversities, Proceedings of the Jewish Mennonite Ukrainian Conference, "Building Bridges", General Editor: Stambrook, Fred, Canadian Plains Research Center, University of Regina, 1999, page 188.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Martynowych, Orest T. Ukrainians in Canada: The Formative Period, 1891-1924. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, University of Alberta, Edmonton, 1991
  6. ↑ Winnipeg Tribune 25-2-1903.
  7. ↑ 7,0 7,1 Yereniuk, Roman, A Short Historical Outline of the Ukrainian Orthodox Church of Canada, www.uocc.ca/pdf, page 9
  8. ↑ Martynowych, Orest T. Ukrainians in Canada: The Formative Period, 1891-1924. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, University of Alberta, Edmonton, 1991, page 190
  9. ↑ 9,0 9,1 Martynowych, Orest T., The Seraphimite, Independent Greek, Presbyterian and United Churches, umanitoba.ca/...canadian.../05_The_Seraphimite_Independent_Greek_Presbyterian_and_United_Churches.pdf, page 1 & 2 -
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Bodrug, Ivan. Independent Orthodox Church: Memoirs Pertaining to the History of a Ukrainian Canadian Church in the Years 1903-1913, translators: Bodrug, Edward; Biddle, Lydia, Toronto, Ukrainian Research Foundation, 1982, page xiii.
  11. ↑ Bodrug, Ivan. Independent Orthodox Church: Memoirs Pertaining to the History of a Ukrainian Canadian Church in the Years 1903-1913, translators: Bodrug, Edward; Biddle, Lydia, Toronto, Ukrainian Research Foundation, 1982, page 81
  12. ↑ Martynowych, Orest T. Ukrainians in Canada: The Formative Period, 1891-1924. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, University of Alberta, Edmonton, 1991, photograph 47.

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Bodrug, Ivan. Independent Orthodox Church: Memoirs Pertaining to the History of a Ukrainian Canadian Church in the Years 1903-1913, translators: Bodrug, Edward; Biddle, Lydia, Toronto, Ukrainian Research Foundation, 1982.
  • Hryniuk, Stella, GENYK, CYRIL - Dictionary of Canadian Biography Online, www.biographi.ca/EN/009004-119.01-e.php?id_nbr=8154
  • Manitoba Free Press, issues of 10 October 1904, 20 January 1905, 28 December 1905.
  • Martynowych, Orest T., The Seraphimite, Independent Greek, Presbyterian and United Churches, umanitoba.ca/...canadian.../05_The_Seraphimite_Independent_Greek_Presbyterian_and_United_Churches.pdf -
  • Martynowych, Orest T. Ukrainians in Canada: The Formative Period, 1891-1924. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, University of Alberta, Edmonton, 1991.
  • Maruschak, M. The Ukrainian Canadians: A History, 2nd ed., Winnipeg: The Ukrainian Academy of Arts and Sciences in Canada, 1982.
  • Mitchell, Nick. The Mythology of Exile in Jewish, Mennonite and Ukrainian Canadian Writing in A Sharing of Diversities, Proceedings of the Jewish Mennonite Ukrainian Conference, "Building Bridges", General Editor: Stambrook, Fred, Canadian Plains Research Center, University of Regina, 1999.
  • Mitchell, Nick. Ukrainian-Canadian History as Theatre in The Ukrainian Experience in Canada: Reflections 1994, Editors: Gerus, Oleh W.; Gerus-Tarnawecka, Iraida; Jarmus, Stephan, The Ukrainian Academy of Arts and Sciences in Canada, Winnipeg.
  • Winnipeg Tribune, issue of 25 February 1903.
  • Yereniuk, Roman, A Short Historical Outline of the Ukrainian Orthodox Church of Canada.

δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σεραφειμίτικη_Εκκλησία&oldid=10483448"